Đổi mới hoạt động của Doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

M CL C
M

U .............................................................................................................................. 2

PH N N I DUNG ............................................................................................................. 3
I. M T S V N
LÝ LU N CHUNG V DOANH NGHI P NHÀ N
C
TRONG N N KINH T TH TR
NG NH H
NG XÃ H I CH NGH A ... 3
1. Khái ni m Doanh nghi p nhà n c ........................................................................... 3
2. Phân lo i Doanh nghi p nhà n c ............................................................................. 4
2.1. D a vào hình th c t ch c doanh nghi p nhà n c ........................................... 4
2.2. D a theo ngu n v n ............................................................................................ 4
3. c đi m c a Doanh nghi p nhà n c ...................................................................... 5
3.1. c đi m c a Doanh nghi p nhà n c trong n n kinh t th tr ng ................. 5
3.2. c thù c a Doanh nghi p nhà n c n c ta ................................................. 5
4. Vai trò c a Doanh nghi p nhà n c .......................................................................... 6
5. Kinh nghi m đ i m i, c i cách Doanh nghi p nhà n c m t s qu c gia trên th
gi i ................................................................................................................................. 7
5.1. Kinh nghi m c a Hàn Qu c ................................................................................ 7
5.2. Kinh nghi m c a Trung Qu c ............................................................................. 8
II. TH C TR NG HO T

NG C A DOANH NGHI P NHÀ N
C N
C
TA HI N NAY ............................................................................................................... 10
1. Ch tr ng c a ng v quá trình đ i m i, phát tri n Doanh nghi p nhà n c .... 10
2. Th c tr ng ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà n c n c ta giai đo n 2015 – 2017
..................................................................................................................................... 14
3. ánh giá th c tr ng ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà n c n c ta hi n nay .... 19
3.1. Thành t u .......................................................................................................... 19
3.2. H n ch .............................................................................................................. 19
4. Nguyên nhân h n ch ............................................................................................... 21
III. GI I PHÁP
I M I HO T
NG C A DOANH NGHI P NHÀ N
C
TRONG N N KINH T TH TR
NG NH H
NG XÃ H I CH NGH A
VI T NAM ..................................................................................................................... 21
1. Nhóm gi i pháp đ y m nh tái c u trúc Doanh nghi p nhà n c............................. 21
2. Nhóm gi i pháp t ng c ng qu n lý, s d ng có hi u qu tài s n Nhà n c ......... 25
K T LU N ....................................................................................................................... 26
TÀI LI U THAM KH O................................................................................................ 27

1


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

M

Vi t Nam

V n Công V

U

Hi n nay, v n đ đ i m i ho t đ ng Doanh nghi p nhà n c đ t o đ ng l c
phát tri n và nâng cao hi u qu , t o s c nh tranh bình đ ng, t ch u trách nhi m v
k t qu s n xu t kinh doanh… luôn là m i quan tâm c a ng và Nhà n c, c a các
nhà nghiên c u, các c quan ho ch đ nh chính sách và c a các doanh nghi p. V i s
l a ch n đ nh h ng xã h i ch ngh a, kinh t nhà n c nói chung, Doanh nghi p
nhà n c nói riêng có vai trò đ c bi t quan tr ng.
Tri n khai Ngh quy t i h i ng toàn qu c l n th XII và Ngh quy t s 12NQ/TW c a H i ngh Ban Ch p hành Trung ng ng l n th 5 (khóa XII) v ti p
t c c c u l i, đ i m i và nâng cao hi u qu Doanh nghi p nhà n c, Th t ng
Chính ph đã ban hành Quy t đ nh s 707/Q -TTg ngày 25/5/2017 phê duy t
án
“C c u l i doanh nghi p nhà n c, tr ng tâm là t p đoàn kinh t , t ng công ty nhà
n c giai đo n 2016 – 2020” đ làm c s cho các b , ngành, đ a ph ng phê duy t
và tri n khai th c hi n ph ng án c c u l i t ng Doanh nghi p nhà n c và doanh
nghi p có v n nhà n c thu c l nh v c qu n lý giai đo n 2016 – 2020.
T i Ngh quy t s 12-NQ/TW, vai trò c a Doanh nghi p nhà n c đ i v i n n
kinh t ti p t c đ c kh ng đ nh. Theo đó, Doanh nghi p nhà n c “là m t l c l ng
v t ch t quan tr ng c a kinh t nhà n c, góp ph n thúc đ y phát tri n kinh t và
th c hi n ti n b , công b ng xã h i”.
ng th i, là công c quan tr ng đ b o đ m
th c hi n có hi u qu các chính sách n đ nh v mô, ki m ch l m phát, đ i phó v i
nh ng bi n đ ng th tr ng; t o ngu n thu l n cho ngân sách nhà n c; th c hi n
nhi m v qu c phòng, an ninh và chính sách an sinh xã h i.
Song trên th c t , ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà n c trong s nghi p đ i

m i và phát tri n đ t n c ta hi n nay v n còn b c l nhi u h n ch y u kém. S y u
kém đó th hi n c trong hi u qu th p c a h th ng Doanh nghi p nhà n c sau khi
đã áp d ng các bi n pháp đ i m i và c trong nh ng y u kém c a h th ng chính
sách, bi n pháp đ i m i…
Xu t phát t th c t đó, trong ph m vi ti u lu n môn h c Nh ng v n đ kinh
t chính tr c a th i k quá đ lên ch ngh a xư h i Vi t Nam, h c viên th c
hi n ti u lu n v i ch đ : “ i m i ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà n c trong
n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a Vi t Nam”.

2


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

PH N N I DUNG
I. M T S V N
LÝ LU N CHUNG V DOANH NGHI P NHÀ
N
C TRONG N N KINH T TH TR
NG NH H
NG XÃ H I CH
NGH A
1. Khái ni m Doanh nghi p nhà n

c

Trên th c t , vi c xác đ nh Doanh nghi p nhà n c ch y u d a trên m t s tiêu
chí chung nh quy n s h u, quy n ki m soát và kh n ng kh ng ch c a Nhà n c,
m c tiêu ho t đ ng… song ranh gi i xác đ nh thì m i qu c gia, m i th i k l i có s
khác nhau.
n c ta, quan ni m v Doanh nghi p nhà n c qua các th i k đ i m i qu n
lý c a đã có s thay đ i. Tr c đây, trong c ch k ho ch hóa t p trung bao c p,
Doanh nghi p nhà n c là nh ng doanh nghi p do Nhà n c đ u t 100% v n, tr c
ti p thành l p và qu n lý, h ch toán kinh t theo nguyên t c thu đ , chi đ , bao c p
và chi m v trí đ c tôn trong n n kinh t .
Khi chuy n sang n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a, các Doanh
nghi p nhà n c không nh ng thay đ i v nguyên t c ho t đ ng, c ch qu n lý,
h ch toán mà còn thay đ i c c c u s h u. Tuy nhiên, v c b n, quan ni m v
Doanh nghi p nhà n c v n ch y u d a trên tiêu chí s h u v n Nhà n c và quy n
ki m soát c a Nhà n c đ i v i ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p.
Theo i u 1, Lu t Doanh nghi p nhà n

c 1995 quy đ nh:

“Doanh nghi p nhà n c là t ch c kinh t do Nhà n c đ u t v n, thành l p
và t ch c qu n lý, ho t đ ng kinh doanh ho c ho t đ ng công ích, nh m th c hi n
các m c tiêu kinh t - xã h i do Nhà n c giao.
Doanh nghi p nhà n c có t cách pháp nhân, có các quy n và ngh a v dân
s , t ch u trách nhi m v toàn b ho t đ ng, kinh doanh trong ph m vi s v n do
doanh nghi p qu n lý.
Doanh nghi p nhà n
lãnh th Vi t Nam”.

c có tên g i, có con d u riêng và có tr s chính trên

Tuy nhiên trên th c t , nh ng thay đ i c a Doanh nghi p nhà n c đã đ a đ n

vi c s a đ i, b sung đ nh ngh a v Doanh nghi p nhà n c m t s B lu t sau
này.
Theo i u 1, Lu t Doanh nghi p nhà n

c 2003 quy đ nh:

“Doanh nghi p nhà n c là t ch c kinh t do Nhà n c s h u toàn b v n
đi u l ho c có c ph n, v n góp chi ph i, đ c t ch c d i hình th c công ty nhà
n c, công ty c ph n, công ty trách nhi m h u h n”.
Theo i u 4, Lu t Doanh nghi p 2005 quy đ nh:
3


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

“Doanh nghi p nhà n
v n đi u l ”.

V n Công V

Vi t Nam

c là doanh nghi p trong đó Nhà n

c s h u trên 50%

G n đây nh t, theo i u 4, Lu t Doanh nghi p 2014 quy đ nh:
“Doanh nghi p nhà n
đi u l ”

c là doanh nghi p do Nhà n

c n m gi 100% v n

Nh v y, có th hi u “Doanh nghiêp nhà n c là doanh nghi p m t ch s h u
trong tr ng h p nhà n c s h u toàn b v n đi u l (t c s h u 100%). Doanh
nghi p nhà n c nhi u ch s h u trong tr ng h p có c ph n, v n góp chi ph i
có t l trên 50% và d i 100%”.
2. Phân lo i Doanh nghi p nhà n

c

2.1. D a vào hình th c t ch c doanh nghi p nhà n

c

Th nh t, công ty nhà n c: là doanh nghi p do nhà n c s h u toàn b v n
đi u l thành l p, t ch c qu n lý và t n t i d i hình th c công ty Nhà n c đ c l p
và t ng công ty nhà n c.
Th hai, công ty c ph n nhà n c: là công ty c ph n mà toàn b c đông là
các công ty nhà n c ho c t ch c đ c nhà n c y quy n góp v n. T ch c và
ho t đ ng theo Lu t doanh nghi p n m 2005.
Th ba, công ty trách nhi m h u h n nhà n c m t thành viên là công ty trách
nhi m h u h n do nhà n c s h u toàn b v n đi u l . T ch c qu n lí và đ ng ký
theo Lu t doanh nghi p n m 2005.
Th t , công ty trách nhi m h u h n nhà n c có t hai thành viên tr lên: là
công ty trách nhi m h u h n trong đó có t t c các thành viên đ u là công ty nhà
n c ho c có thành viên là công ty nhà n c, thành viên đ c y quy n góp v n.
c t ch c và ho t đ ng theo lu t doanh nghi p.
Th n m, doanh nghi p c ph n, v n góp chi ph i c a nhà n c: là doanh

nghi p mà c ph n ho c v n góp c a nhà n c chi m trên 50% v n đi u l . Nhà
n c gi quy n chi ph i doanh nghi p.
2.2. D a theo ngu n v n
D a theo ngu n v n, Doanh nghi p nhà n

c có hai lo i

Th nh t, Doanh nghi p nhà n c do nhà n c s h u 100% v n, g m: công
ty nhà n c, công ty c ph n nhà n c, công ty trách nhi m h u h n nhà n c m t
thành viên, công ty trách nhi m h u h n nhà n c hai thành viên tr lên.
Th hai, Doanh nghi p do nhà n c có c , v n góp chi ph i, g m: công ty c
ph n nhà n c mà nhà n c chi m trên 50% c phi u, công ty trách nhi m h u h n
mà nhà n c chi m trên 50% v n góp.
4


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

2.3. D a theo mô hình t ch c qu n lý
D a theo mô hình t ch c qu n lý, Doanh nghi p nhà n

c có hai lo i

Th nh t, doanh nghi p nhà n c có h i đ ng qu n tr : h i đ ng qu n tr là c
quan đ i di n tr c ti p ch s h u nhà n c, ch u trách nhi m tr c nhà n c.
Th hai, doanh nghi p nhà n c không có h i đ ng qu n tr : giám đ c doanh

nghi p đ c nhà n c b nhi m ho c tuê đ đi u hành ho t đ ng c a doanh nghi p.
3.
3.1.

c đi m c a Doanh nghi p nhà n

c

c đi m c a Doanh nghi p nhà n

c trong n n kinh t th tr

ng

Trong n n kinh t th tr ng các Doanh nghi p nhà n c v a là ch th kinh
doanh, v a là l c l ng kinh t nòng c t đ Nhà n c s d ng tác đ ng vào các ho t
đ ng kinh t và nh v y Doanh nghi p nhà n c v a ph i th c hi n m c tiêu kinh
t (l i nhu n) v a ph i th c hi n m c tiêu chính tr xã h i. ây là n i dung chi ph i
c b n các đ c đi m c a Doanh nghi p nhà n c.
Doanh nghi p nhà n c th ng ch u áp l c ph i th c hi n các m c tiêu chính
tr xã h i ngoài m c tiêu kinh t . ây là m t ngh ch lý song Doanh nghi p nhà n c
v n ph i t n t i và phát tri n trong ngh ch lý đó.
ng l c tìm ki m l i nhu n c a gi i qu n lý Doanh nghi p nhà n c th ng
b gi m nh do các m c tiêu khác chi ph i nh : không có tài s n riêng trong doanh
nghi p, trách nhi m và l i ích không g n v i l i nhu n c a Doanh nghi p nhà n c…
C ch khuy n khích l i ích đ i v i gi i qu n lý Doanh nghi p nhà n
rõ ràng

c không

So v i Doanh nghi p t nhân, Doanh nghi p nhà n c có hai l i th , là quy mô
v n l n và tính k ho ch hóa dài h n, nh ng c ng có hai nh c đi m là tính kém
n ng đ ng và b máy qu n lý c ng k nh.
Doanh nghi p nhà n
n

c th

ng ho t đ ng trong nhi u l nh v c kém sinh l i

Do v y, các đ c đi m trên d n đ n m t đ c đi m khác là Doanh nghi p nhà
c th ng ho t đ ng kém hi u qu h n Doanh nghi p t nhân
3.2.

c thù c a Doanh nghi p nhà n

c

n

c ta

Vi t Nam là m t qu c gia chuy n t mô hình kinh t k ho ch hóa, t p trung
bao c p sang mô hình kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a nên Doanh
nghi p nhà n c n c ta, ngoài nh ng đ c đi m chung c a Doanh nghi p nhà n c
trong n n kinh t th tr ng, còn có nh ng đ c thù riêng nh sau:
Th nh t, tài s n c a Doanh nghi p nhà n c do Nhà n c s h u là m t b
ph n c a tài s n toàn dân. S h u Nhà n c trong Doanh nghi p nhà n c th c ch t
là th ch hóa s h u toàn dân, là n n t ng kinh t c a ch đ xã h i ch ngh a mà
5

Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

đ i di n là các c quan Nhà n c v i t cách là c quan công quy n, đ ng ra qu n
lý, chi ph i doanh nghi p.
i di n cho s h u toàn dân đ c phân c p ho c y
quy n cho chính ph , các b và UBND t nh, Thành ph tr c thu c Trung ng th c
hi n quy n s h u đ i v i Doanh nghi p nhà n c.
Th hai, do Nhà n c s h u 100% ho c ph n l n v n, nên Nhà n c có quy n
ki m soát các ho t đ ng quan tr ng c a Doanh nghi p nhà n c, th m chí trong m t
s tr ng h p, Nhà n c ch có c ph n đ c bi t nh ng v n có quy n quy t đ nh
nh ng v n đ quan tr ng c a doanh nghi p theo th a thu n trong đi u l . Doanh
nghi p nhà n c ph i th c hi n nhi m v kinh doanh, công ích ho c nhi m v đ c
bi t do Nhà n c giao, đ ng th i làm h u thu n cho Nhà n c trong vi c th c hi n
các m c tiêu phi kinh t khác.
Th ba, n c ta là m t n c chuy n đ i t mô hình kinh t k ho ch hóa t p
trung bao c p sang mô hình kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a. Doanh
nghi p nhà n c có vai trò r t l n, nó đã và đang chi m gi nh ng v trí then ch t
trong h u h t các ngành, l nh v c c a n n kinh t . Nó n m gi nhi u ngu n l c l n
quan tr ng c a Nhà n c v đ t đai, v n… và đ c h ng m t s l i th so v i các
doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t khác nh : v vay v n tín d ng, thông tin,
h n ng ch, ch đ u đãi, đ u t trong và ngoài n c, gi y phép, xúc ti n th ng
m i, liên doanh liên k t trong và ngoài n c… Các Doanh nghi p nhà n c quan
tr ng còn đ c Nhà n c b o h và h tr .
Th t , Doanh nghi p nhà n c không ch là ch th kinh doanh mà còn là công

c quan tr ng đ Nhà n c đi u ti t v mô n n kinh t nhi u thành ph n, góp ph n
gi v ng vai trò ch đ o quy t đ nh c a kinh t Nhà n c trong n n kinh t th tr ng
nhi u thành ph n, góp ph n đ nh h ng n n kinh t th tr ng theo qu đ o xã h i
ch ngh a.
4. Vai trò c a Doanh nghi p nhà n

c

Trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a n c ta, Doanh
nghi p nhà n c có vai trò đ c bi t quan tr ng. Theo quan ni m c a ng ta, trong
n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a nhi u thành ph n, kinh t nhà
n c gi vai trò ch đ o mà trong đó Doanh nghi p nhà n c là m t b ph n quan
tr ng nh t. Do v y, khi đánh giá vai trò kinh t , chính tr , xã h i c a Doanh nghi p
nhà n c Vi t Nam luôn ph i g n li n v i vai trò c a kinh t nhà n c nói chung
và đ c xác đ nh nh là m t công c qu n lý v mô c a Nhà n c, đ ng th i đ t
Doanh nghi p nhà n c trong m i t ng quan qua l i v i các lo i hình doanh nghi p
khác. Vai trò đó đ c th hi n:
Th nh t, các Doanh nghi p nhà n c gi nh ng v trí then ch t nh t c a n n
kinh t . Vai trò này xu t phát t m c tiêu đ nh h ng xã h i ch ngh a. B i vì, ch
khi nào chúng ta xây d ng đ c m t h th ng Doanh nghi p nhà n c m nh, t o nên
6


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

V n Công V

Vi t Nam

tr c t cho n n kinh t thì Nhà n c m i ki m soát đ

chúng vào th c hi n các m c tiêu xã h i ch ngh a.

c các quá trình kinh t , h

ng

Th hai, Doanh nghi p nhà n c ph i đ m b o nh ng đi u ki n đ n n kinh t
qu c dân phát tri n m t cách có hi u qu . S m nh đó th hi n ch tr c h t Doanh
nghi p nhà n c ph i t p trung vào nh ng l nh v c đ u t dài h n nh k t c u h
t ng, công nghi p m i nh n… nh m t ng tr ng b n v ng. Doanh nghi p nhà n c
ph i đi đ u, m r ng, t o đi u ki n môi tr ng thu n l i cho n n kinh t ngay c khi
các ngành đó có m c l i nhu n th p. Doanh nghi p nhà n c th m chí đ c thi t k
nh b c đ m đ gi m s tàn phá c a các quy lu t kinh t th tr ng.
Th ba, các Doanh nghi p nhà n c còn là công c đ Nhà n c th c hi n
nh ng m c tiêu xã h i nh : t o vi c làm, cung c p hàng hóa d ch v thi t y u cho xã
h i, đ y m nh s phát tri n c a các vùng kinh t l c h u, khó kh n, vùng sâu, vùng
xa. V i m c tiêu xây d ng xã h i công b ng, dân ch , vì dân, nh ng ngh a v xã h i
đ t ra không ch r t n ng n mà ngày càng t ng lên. Doanh nghi p nhà n c ph i là
l c l ng h tr Nhà n c th c hi n m c tiêu xã h i này, nh t là đ u t vào nh ng
l nh v c lãi ít, thu h i v n lâu nh ng có ý ngh a chính tr , xã h i l n. c bi t trong
nh ng l nh v c công ích, nh ng l nh v c có vai trò chính tr xã h i nh k t c u h
t ng, b o v môi tr ng, đ m b o an ninh qu c phòng… thì Doanh nghi p nhà n c
là l c l ng ch đ o.
Th t , các Doanh nghi p nhà n c còn có s m nh là t o đi u ki n và thúc đ y
toàn b quá trình công nghi p hóa và hi n đ i hóa đ t n c. B i vì công nghi p hóa,
hi n đ i hóa đòi h i ngu n v n l n, dài h n và ph i th c hi n m c tiêu chuy n d ch
c c u kinh t mà t nhân và t b n n c ngoài không có đi u ki n ho c không chú
tr ng đ n. Vai trò c a Doanh nghi p nhà n c không ch vi c đ u t vào c s h
t ng mà còn l nh v c t o d ng c c u kinh t công – nông – d ch v hi n đ i, đ c
bi t là trong l nh v c công nghi p hóa, hi n đ i hóa nông nghi p, nông thôn.

Th n m, Doanh nghi p nhà n c còn là công c , h t nhân, nòng c t trong vi c
liên doanh, liên k t và h i nh p kinh t qu c t , lôi cu n các thành ph n kinh t đi
lên ch ngh a xã h i. ây là vai trò có s m nh h t s c quan tr ng c a Doanh nghi p
nhà n c. ó là s c m nh kinh t đ Nhà n c phát huy vai trò đoàn k t c a các ch
th trong n n kinh t , kh ng ch đ nh h ng ho t đ ng kinh t c a toàn xã h i.
5. Kinh nghi m đ i m i, c i cách Doanh nghi p nhà n
gia trên th gi i

c

m t s qu c

5.1. Kinh nghi m c a Hàn Qu c
Lu t Qu n lý doanh nghi p c a Chính ph Hàn Qu c ( o lu t s 3690 ngày
31/12/1983) đ c quy đ nh áp d ng cho các doanh nghi p mà Nhà n c n m t 50%
v n đi u l tr lên. So v i các lu t tr c, đ o lu t này đã tách đ c ch c n ng th c
hi n ra kh i ch c n ng quy t đ nh t i doanh nghi p Chính ph qu n lý. Các thành
7


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

viên c a H QT g m c Ch t ch H QT đ u ho t đ ng theo nhi m k . Chính ph
b nhi m Ch t ch H QT và thành viên H QT, còn H QT b nhi m các giám đ c
đi u hành c a doanh nghi p.
Nhà n c ki m soát, đánh giá ho t đ ng c a doanh nghi p thông qua các ch

tiêu kinh t c a t ng th i k trên c s doanh thu c a doanh nghi p. H QT không
can thi p vào quá trình qu n tr doanh nghi p mà ch đ a ra các chính sách l n thông
qua các cu c h p (kho ng 5-6 l n/n m). Giám đ c đi u hành ch u trách nhi m v
ho t đ ng c a doanh nghi p. D lu n xã h i và ý ki n c a các nhà khoa h c là m t
kênh quan tr ng trong vi c giúp Nhà n c b nhi m cán b qu n lý doanh nghi p.
Doanh nghi p nhà n c đ c l p v ngu n v n, vi c xem xét và quy t đ nh s
d ng ngu n v n do H QT c a t ng doanh nghi p quy t đ nh c n c vào h ng d n
c a H i đ ng đánh giá qu n lý c a Chính ph . H i đ ng này bao g m B tr ng B
K ho ch – Kinh t , B tr ng B Tài chính và B tr ng B Qu n lý doanh nghi p.
H i đ ng có quy n h n:
- Xây d ng các tiêu chí đánh giá doanh nghi p;
- i u ph i các m c tiêu c a các doanh nghi p;
- Xây d ng h ng d n chung cho vi c s d ng v n;
- ánh giá hi u qu qu n tr doanh nghi p;
- Th c hi n các nhi m v đ t xu t khác c a ch s h u.
Lu t quy đ nh ch có C c Thanh tra và ki m toán là t ch c duy nh t có quy n
ki m tra doanh nghi p, khi B tr ng qu n lý ngành mu n ti n hành đi u tra, ki m
tra m t doanh nghi p thì ph i có s đ ng thu n c a C c Thanh tra và ki m toán. Các
doanh nghi p đ c toàn quy n đ u th u mua s m thi t b .
5.2. Kinh nghi m c a Trung Qu c
Ph ng châm, quan đi m ch đ o tái c c u Doanh nghi p nhà n c Trung
Qu c là theo h ng th n tr ng, t p trung gi i quy t nh ng v n đ do th c ti n đ t ra,
c th trong t ng tr ng h p, tránh r p khuôn, máy móc, tránh “c t m i th b ng
m t con dao”, ho c mù quáng bác b chúng, nh ng c ng không đ x y ra s c u th
trong hành đ ng, nôn nóng tìm cách làm t t c ngay m t lúc.
Vi c tái c c u Doanh nghi p nhà n c Trung Qu c đ c đ y m nh t sau
H i ngh Trung ng 4 (khóa XV) khi đ a ra “Quy t đ nh v m t s v n đ l n trong
c i cách và phát tri n Doanh nghi p nhà n c”. Quy t đ nh này đ a ra m t đ nh
h ng m i “th c hi n đi u ch nh mang tính chi n l c đ i v i kinh t nhà n c và
c i t Doanh nghi p nhà n c”.

Trong quy t đ nh này đã ch rõ nh ng ngành, l nh v c mà Nhà n c ho t đ ng
là nh ng ngành liên quan đ n an ninh qu c gia, đ c quy n t nhiên, s n xu t hàng
hóa công c ng, các doanh nghi p ch l c trong các ngành k thu t m i và có tính tr
c t...
8


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

Th c hi n quy t đ nh này, t tr ng khu v c nhà n c c a Trung Qu c đã gi m
đáng k . GDP c a Doanh nghi p nhà n c thu n tuý gi m t 77,6% n m 1978, xu ng
còn 26,5% n m 1997; Doanh nghi p nhà n c gi m m nh trong các l nh v c th ng
nghi p bán l , n u ng công c ng, d ch v song v n gi vai trò chi ph i nh ng
ngành then ch t c a n n kinh t nh : d u m , s n xu t đi n, luy n kim, hóa ch t, tài
chính, b o hi m, v n t i đ ng s t, hàng không, vi n thông, d ch v y t ...
V m t t ch c qu n lý, trong quá trình tái c c u, Trung Qu c r t chú tr ng
vi c hình thành các công ty l n, t p đoàn kinh t d a trên mô hình công ty m - công
ty con. Vi c thành l p các công ty m - công ty con là m t trong nh ng bi n pháp
gi i quy t v n đ qu n lý nhà n c đ i v i doanh nghi p thông qua vi c tham gia
vào công ty v i t cách là c đông.
a s các Doanh nghi p nhà n c l n sau khi tái c c u đ u có các công ty con.
Các công ty con này đ c phép ti p t c đ u t vào các công ty khác. Quan h gi a
công ty m và công ty con đ c th c hi n thông qua vi c qu n lý và n m gi ph n
v n kh ng ch . Công ty m là công ty n m c ph n chi ph i các công ty con v
m t tài chính và chi n l c phát tri n.
Trung Qu c d đ nh thành l p kho ng 20 - 30 công ty m đ qu n lý ph n v n

c a Nhà n c t i các doanh nghi p thu c m i thành ph n kinh t . Các công ty này
ho t đ ng gi ng nh m t qu đ u t và đ i di n cho toàn b s h u c a Nhà n c
t i doanh nghi p. Vi c thành l p các công ty này nh m kh c ph c tình tr ng “Chính
ph v a đá bóng v a th i còi” và can thi p quá sâu vào ho t đ ng c a doanh nghi p.
Trung Qu c còn đ c bi t chú tr ng xây d ng các t p đoàn kinh t qu c gia nhà
n c - nh ng th c th s n xu t - kinh doanh m nh, có quy mô r t l n, có trình đ k
thu t hi n đ i, công ngh tiên ti n, có đ s c c nh tranh trên th tr ng trong n c
và qu c t . V c c u t ch c, đây là m t t h p các doanh nghi p liên k t v i nhau
trong ho t đ ng s n xu t - kinh doanh trên nguyên t c liên k t kinh t theo mô hình
“công ty m - công ty con”, kinh doanh đa ngành ho c đ n ngành.
Trong c c u t p đoàn có c các công ty c ph n và doanh nghi p t nhân, tùy
hoàn c nh c th , có th còn có c các đ n v s nghi p. T p đoàn có 2 lo i hình ch
y u là:
- T p đoàn mà công ty m ch y u th c hi n ch c n ng kinh doanh v n và qu n
lý v chi n l c mà không tr c ti p tham gia vào các ho t đ ng s n xu t - kinh doanh.
- T p đoàn mà công ty m v a th c hi n ch c n ng qu n lý v n, v a th c hi n
ch c n ng s n xu t - kinh doanh.
Nh nh ng l i th v quy mô, t p đoàn đóng vai trò quan tr ng trong m t s
ngành kinh t . Tuy nhiên, th c t c ng cho th y, các t p đoàn đ c thành l p b ng
bi n pháp hành chính đã g p ph i nh ng b t l i v n có hay s can thi p hành chính,
do v y mà có k t qu kinh doanh không m y kh quan.
9


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

N
n

II. TH C TR NG HO T

C TA HI N NAY
1. Ch tr
c

ng c a

Vi t Nam

V n Công V

NG C A DOANH NGHI P NHĨ N

C

ng v quá trình đ i m i, phát tri n Doanh nghi p nhà

T tháng 8/1979, trong Ngh quy t H i ngh Ban ch p hành Trung ng l n th
6 khóa IV ng ta đã phê phán c ch k ho ch hóa t p trung quan liêu bao c p và
đ ra ph ng h ng c i ti n qu n lý đ i v i Doanh nghi p nhà n c (khi đó g i là
Xí nghi p qu c doanh) m r ng quy n ch đ ng s n xu t kinh doanh cho doanh
nghi p.
Nh ng ch đ n i h i VI c a ng (12/1986), đ ng l i đ i m i toàn di n n n
kinh t m i đ c đ ra, trong đó có phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n,
v n hành theo c ch th tr ng có s qu n lý c a Nhà n c theo đ nh h ng xã h i
ch ngh a. ó là, đ i m i c ch qu n lý, b o đ m cho các đ n v kinh t qu c doanh
có quy n t ch , th t s chuy n sang h ch toán kinh doanh xã h i ch ngh a, l p l i
tr t t , k c ng trong ho t đ ng kinh t ; s p x p l i s n xu t, t ng c ng c s v t
ch t – k thu t đ nâng cao n ng l c s n xu t, ch t l ng và hi u qu . V đ i m i
c ch qu n lý, Ngh quy t đ i h i ch ra r ng: Các đ n v kinh t qu c doanh và t p
th là nh ng đ n v s n xu t hàng hóa xã h i ch ngh a, có quy n t ch s n xu t

kinh doanh, t ch v tài chính. Các t p th lao đ ng th t s có vai trò c a ng i làm
ch trong vi c t ch c và qu n lý s n xu t kinh doanh.
H i ngh Trung ng 3 (Khóa VI) n m 1987 kh ng đ nh “Ph i th c hi n ch đ
t ch s n xu t kinh doanh đ i v i đ n v kinh t c s … đi đôi v i vi c đ i m i
m t b c c b n v chính sách, ph ng th c ho t đ ng và t ch c b máy qu n lý
nhà n c nh m t o môi tr ng kinh doanh cho các đ n v kinh t c s …”
Ngh quy t i h i VII ti p t c ch rõ: trong c ch th tr ng “các đ n v kinh
t có quy n t ch s n xu t kinh doanh, quan h bình đ ng, c nh tranh h p pháp, h p
tác và liên doanh t nguy n; th tr ng có vai trò tr c ti p h ng d n các đ n v kinh
t l a ch n l nh v c ho t đ ng và ph ng án t ch c s n xu t kinh doanh có hi u
qu ; Nhà n c qu n lý n n kinh t nh m đ nh h ng, d n d t các thành ph n kinh
t , t o môi tr ng và đi u ki n thu n l i cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh theo c
ch th tr ng, ki m soát ch t ch và x lý các vi ph m pháp lu t trong ho t đ ng
kinh t , b o đ m s hài hòa gi a phát tri n kinh t và phát tri n xã h i”.
i h i đã ch ra nh ng công tác l n c n t p trung ti n hành: “Kh n tr ng s p
x p l i và đ i m i qu n lý kinh t qu c doanh, đ m b o kinh t qu c doanh phát tri n
có hi u qu , n m v ng nh ng l nh v c và ngành then ch t đ phát huy vai trò ch
đ o trong n n kinh t . T p trung l c l ng c ng c và phát tri n nh ng c s tr ng
đi m, nh ng c s làm n có hi u qu và có ý ngh a l n đ i v i n n kinh t qu c
dân. Cho thuê, chuy n hình th c s h u ho c gi i th các c s thua l kéo dài và
10


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

không có kh n ng v n lên, s p x p l i các liên hi p xí nghi p, t ng công ty phù

h p v i yêu c u s n xu t kinh doanh trong c ch th tr ng.
T ng k t vi c th c hi n các c ch , chính sách c n thi t đ gi i quy t đúng đ n
m i quan h gi a quy n s h u và quy n s d ng, quan h gi a Nhà n c và xí
nghi p qu c doanh, quan h gi a t ch c đ ng, đoàn th v i giám đ c. Ti n hành
vi c giao v n và áp d ng r ng rãi các hình th c khoán trong xí nghi p qu c doanh.
S m ban hành quy ch v doanh nghi p qu c doanh. Xây d ng m t s công ty ho c
liên hi p xí nghi p l n, có uy tín và kh n ng c nh tranh trong quan h kinh t v i
n c ngoài”.
i h i VIII c a ng n m 1996 ti p t c kh ng đ nh: Tôn tr ng và phát huy
đ y đ quy n t ch kinh doanh c a doanh nghi p trong c ch th tr ng. Các c
quan hành chính không can thi p vào nh ng vi c thu c ch c n ng qu n tr kinh
doanh c a doanh nghi p.
L y su t sinh l i trên v n làm m t trong nh ng tiêu chu n ch y u đ đánh giá
hi u qu c a doanh nghi p kinh doanh; l y k t qu vi c th c hi n các chính sách xã
h i làm tiêu chu n ch y u đ đánh giá hi u qu c a doanh nghi p công ích. i m i
và t ng c ng ho t đ ng c a kinh t nhà n c trong l nh v c phân ph i l u thông.
Phát huy vai trò trung tâm kinh t , khoa h c – công ngh , v n hóa – xã h i c a Doanh
nghi p nhà n c trong nông, lâm, ng nghi p, nh t là mi n núi, h i đ o, vùng đ ng
bào dân t c ít ng i.
Tri n khai tích c c và v ng ch c vi c c ph n hóa Doanh nghi p nhà n c đ
huy đ ng thêm v n, t o thêm đ ng l c thúc đ y doanh nghi p làm n có hi u qu ,
làm cho tài s n nhà n c ngày càng t ng lên, không ph i đ t nhân hóa. Bên c nh
nh ng doanh nghi p 100% v n nhà n c s có nhi u Doanh nghi p nhà n c n m
đa s hay n m t l c ph n chi ph i. G i thêm c ph n ho c bán c ph n cho ng i
lao đ ng t i doanh nghi p, cho các t ch c và cá nhân ngoài doanh nghi p tùy t ng
tr ng h p c th ; v n huy đ ng ph i dùng đ đ u t m r ng s n xu t kinh doanh.
T ch c h p lý các t ng công ty, b o đ m v a tránh phân tán l c l ng, v a ch ng
đ c quy n ho c tr thành c p hành chính trung gian.
i m i c ch , chính sách
qu n lý Doanh nghi p nhà n c.

Ngh quy t i h i l n th IX c a ng ti p t c kh ng đ nh: “Kinh t nhà n c
phát huy vai trò ch đ o trong n n kinh t , là l c l ng v t ch t quan tr ng và là
công c đ Nhà n c đ nh h ng và đi u ti t v mô n n kinh t . Doanh nghi p nhà
n c gi nh ng v trí then ch t; đi đ u ng d ng ti n b khoa h c và công ngh ; nêu
g ng v n ng su t, ch t l ng, hi u qu kinh t - xã h i và ch p hành pháp lu t.
Phân bi t quy n c a ch s h u và quy n kinh doanh c a doanh nghi p. Th c
hi n ch đ qu n lý công ty đ i v i doanh nghi p kinh doanh d i d ng công ty trách
nhi m h u h n m t ch s h u là Nhà n c và công ty c ph n có v n Nhà n c;
giao cho h i đ ng qu n tr doanh nghi p quy n đ i di n tr c ti p ch s h u g n v i
11


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

quy n t ch trong kinh doanh; quy đ nh rõ quy n h n và trách nhi m c a các c
quan qu n lý nhà n c đ i v i doanh nghi p.
Ti p t c đ i m i c ch , chính sách đ i v i Doanh nghi p nhà n c đ t o đ ng
l c phát tri n và nâng cao hi u qu theo h ng: xóa bao c p; doanh nghi p c nh
tranh bình đ ng trên th tr ng, t ch u trách nhi m v s n xu t kinh doanh; n p đ
thu và có lãi. Th c hi n t t quy ch dân ch trong doanh nghi p. Có c ch phù h p
v ki m tra, ki m soát, thanh tra c a Nhà n c đ i v i doanh nghi p”.
C th hóa Ngh quy t i h i IX, H i ngh Trung ng 3 (Khóa IX) đã ra Ngh
quy t v ti p t c s p x p, đ i m i, phát tri n và nâng cao hi u qu Doanh nghi p nhà
n c.
Quan đi m ch đ o đ i v i Doanh nghi p nhà n c (g m Doanh nghi p nhà
n c gi 100% v n và Doanh nghi p nhà n c gi c ph n chi ph i) ph i không

ng ng đ c đ i m i, phát tri n và nâng cao hi u qu , gi v trí then ch t trong n n
kinh t , làm công c v t ch t quan tr ng đ Nhà n c đ nh h ng và đi u ti t v mô,
làm l c l ng nòng c t, góp ph n ch y u đ kinh t nhà n c th c hi n vai trò ch
đ o trong n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a, là ch l c trong h i
nh p kinh t qu c t . Vi c xem xét, đánh giá hi u qu c a Doanh nghi p nhà n c
ph i có quan đi m toàn di n c v kinh t , chính tr , xã h i; trong đó l y su t sinh l i
trên v n làm m t trong nh ng tiêu chu n ch y u đ đánh giá hi u qu c a doanh
nghi p kinh doanh, l y k t qu th c hi n các chính sách xã h i làm tiêu chu n ch
y u đ đánh giá hi u qu c a doanh nghi p công ích.
Ti p t c đ i m i c ch qu n lý đ Doanh nghi p nhà n c kinh doanh t ch ,
t ch u trách nhi m, h p tác và c nh tranh bình đ ng v i doanh nghi p thu c các
thành ph n kinh t theo pháp lu t. B o h c n thi t, có đi u ki n đ i v i nh ng ngành,
l nh v c s n ph m quan tr ng. Th c hi n đ c quy n nhà n c trong l nh v c c n
thi t, nh ng không bi n đ c quy n nhà n c thành đ c quy n doanh nghi p. Xóa
bao c p, đ ng th i có chính sách đ u t đúng đ n và h tr phù h p đ i v i nh ng
ngành, l nh v c, s n ph m c n u tiên phát tri n. Phân bi t rõ ch c n ng c a c quan
đ i di n quy n ch s h u c a Nhà n c v i ch c n ng đi u hành s n xu t kinh
doanh c a doanh nghi p. Giao quy n quy t đ nh nhi u h n đi đôi v i đòi h i trách
nhi m cao h n đ i v i đ i di n tr c ti p ch s h u t i doanh nghi p…
T ng c ng s lãnh đ o c a ng t t c các c p, các ngành đ i v i vi c s p
x p, đ i m i, phát tri n và nâng cao hi u qu c a Doanh nghi p nhà n c. i m i
ph ng th c lãnh đ o c a t ch c c s đ ng, phát huy quy n làm ch c a ng i lao
đ ng và vai trò c a các đoàn th qu n chúng t i doanh nghi p. Các ch tr ng c a
ng đ i v i quy n t ch s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p đ c t ng c ng
d n cho đ n m c sát v i c ch c a doanh nghi p các thành ph n kinh t khác, nh ng
Doanh nghi p nhà n c v n kém hi u qu , nhi u th t thoát lãng phí, tham nh ng đã
làm sói mòn vai trò c a Doanh nghi p nhà n c và hi u qu v n đ u t c a Nhà
12

Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

n c. Th y rõ d n là do Doanh nghi p nhà n c đ n s h u nên đã m r ng d n đa
s h u t vay v n ng i lao đ ng nh ng không tham gia qu n lý; bán c ph n cho
ng i lao đ ng đ nâng cao s nhi t tình c a h trong vi c tham gia qu n lý doanh
nghi p, đ n bán c ph n cho nhà đ u t ti m n ng đ h tham gia qu n lý doanh
nghi p; t ch Nhà n c gi c ph n chi ph i đ n không chi ph i và bán 100%...
Ngh quy t H i ngh Trung ng 9 (Khóa IX) kh ng đ nh quy t tâm c a ng
và Chính ph v ti p t c đ i m i Doanh nghi p nhà n c, thúc đ y nhanh ti n trình
c ph n hóa Doanh nghi p nhà n c.
i h i l n th X c a ng (4/2006) ti p t c nêu cao quan đi m ti p t c đ i
m i, phát tri n và nâng cao hi u qu doanh nghi p nhà n c: “Hoàn thi n c ch ,
chính sách đ các Doanh nghi p nhà n c th c s ho t đ ng trong môi tr ng c nh
tranh, công khai, minh b ch, nâng cao hi u qu . Xoá b đ c quy n và đ c quy n s n
xu t kinh doanh c a doanh nghi p nhà n c. Doanh nghi p nhà n c có quy n tài
s n, th c s t ch , t ch u trách nhi m trên th tr ng và tr c pháp lu t. G n trách
nhi m, quy n h n và l i ích c a ng i qu n lý doanh nghi p v i k t qu ho t đ ng
c a doanh nghi p. Ch m lo đào t o đ i ng qu n tr gi i đáp ng t t yêu c u qu n lý
công ty theo ch đ hi n đ i.
y m nh vi c s p x p, đ i m i và nâng cao hi u qu Doanh nghi p nhà n c,
tr ng tâm là c ph n hoá. C c u l i Doanh nghi p nhà n c, t p trung ch y u vào
m t s l nh v c k t c u h t ng, s n xu t t li u s n xu t và d ch v quan tr ng c a
n n kinh t , vào m t s l nh v c công ích. y m nh và m r ng di n c ph n hoá
doanh nghi p nhà n c, k c các t ng công ty nhà n c. Vi c xác đ nh giá tr Doanh
nghi p nhà n c đ c c ph n hoá, k c giá tr quy n s d ng đ t, ph i theo c ch
th tr ng.

phòng và kh c ph c nh ng l ch l c, tiêu c c trong quá trình c ph n
hoá doanh nghi p nhà n c.
Thúc đ y vi c hình thành m t s t p đoàn kinh t m nh, t m c khu v c, có s
tham gia c ph n c a Nhà n c, c a t nhân trong và ngoài n c, các công ty b o
hi m, các qu đ u t ..., trong đó Nhà n c gi c ph n chi ph i”.
i h i l n th XI c a ng (1/2011) t p trung vào công tác “ y m nh đ i
m i, s p x p và nâng cao hi u qu kinh doanh c a doanh nghi p nhà n c. Kh n
tr ng c c u l i ngành ngh kinh doanh c a các t p đoàn kinh t và các t ng công
ty nhà n c, t p trung vào m t s ngành, l nh v c then ch t c a n n kinh t . T ng
b c xây d ng các doanh nghi p mang t m khu v c và toàn c u. Xác đ nh đúng đ n,
c th h n quy n h n, trách nhi m c a h i đ ng qu n tr và giám đ c doanh nghi p
đ i v i v n và tài s n nhà n c t i doanh nghi p, v a b o đ m quy n ch đ ng s n
xu t kinh doanh c a doanh nghi p, v a b o toàn, nâng cao hi u qu s d ng v n và
tài s n nhà n c”.
G n đây nh t,
i h i l n th XII c a
ng (1/2016) đ t ra ph ng h ng
“Th c hi n đ ng b các gi i pháp c c u l i Doanh nghi p nhà n c, nâng cao hi u
13


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

V n Công V

Vi t Nam

qu ho t đ ng theo c ch th tr ng, b o đ m th c hi n t t nhi m v đ c giao.
Doanh nghi p nhà n c t p trung vào nh ng l nh v c quan tr ng; xác đ nh rõ danh
m c và t ng c ng ti m l c, kh n ng c nh tranh c a doanh nghi p mà Nhà n c

c n n m gi 100% v n và c n n m gi c ph n chi ph i. y m nh thoái v n đ u t
ngoài ngành, c ph n hoá và bán h t ph n v n nhà n c trong các doanh nghi p mà
Nhà n c không c n n m gi theo c ch th tr ng; s d ng m t ph n s ti n thu
đ c cho đ u t phát tri n. T ng c ng qu n lý nhà n c và qu n lý c a ch s h u
đ i v i Doanh nghi p nhà n c. B trí đúng cán b lãnh đ o, nâng cao n ng l c qu n
tr và hi u qu s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Phân đ nh rõ ho t đ ng s n
xu t kinh doanh theo c ch th tr ng v i th c hi n nhi m v do Nhà n c giao v
đ m b o hàng hóa, d ch v c n thi t, công ích, qu c phòng, an ninh b ng hình th c
Nhà n c đ t hàng. Xây d ng h th ng qu n tr doanh nghi p phù h p v i c ch th
tr ng và thông l qu c t . Nghiên c u mô hình qu n lý phù h p c a ch s h u nhà
n c đ i v i Doanh nghi p nhà n c và v n c a Nhà n c t i doanh nghi p”.
Tri n khai Ngh quy t i h i ng toàn qu c l n th XII và Ngh quy t s 12NQ/TW c a H i ngh Ban Ch p hành Trung ng ng l n th 5 (khóa XII) v ti p
t c c c u l i, đ i m i và nâng cao hi u qu Doanh nghi p nhà n c, Th t ng
Chính ph đã ban hành Quy t đ nh s 707/Q -TTg ngày 25/5/2017 phê duy t
án
“C c u l i doanh nghi p nhà n c, tr ng tâm là t p đoàn kinh t , t ng công ty nhà
n c giai đo n 2016 – 2020” đ làm c s cho các b , ngành, đ a ph ng phê duy t
và tri n khai th c hi n ph ng án c c u l i t ng Doanh nghi p nhà n c và doanh
nghi p có v n nhà n c thu c l nh v c qu n lý giai đo n 2016 – 2020.
T i Ngh quy t s 12-NQ/TW, vai trò c a Doanh nghi p nhà n c đ i v i n n
kinh t ti p t c đ c kh ng đ nh. Theo đó, Doanh nghi p nhà n c “là m t l c l ng
v t ch t quan tr ng c a kinh t nhà n c, góp ph n thúc đ y phát tri n kinh t và
th c hi n ti n b , công b ng xã h i”. ng th i, là công c quan tr ng đ b o đ m
th c hi n có hi u qu các chính sách n đ nh v mô, ki m ch l m phát, đ i phó v i
nh ng bi n đ ng th tr ng; t o ngu n thu l n cho ngân sách nhà n c; th c hi n
nhi m v qu c phòng, an ninh và chính sách an sinh xã h i.
Do đó, nhi m v c ph n hóa, thoái v n đ i v i Doanh nghi p nhà n c v n
đ c xem là nhi m v tr ng tâm đ th c hi n tái c c u Doanh nghi p nhà n c,
duy trì nâng cao ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà n c… Trong b i c nh cách m ng
công nghi p 4.0, vi c đ i m i và nâng cao hi u qu ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà

n c càng đ c đ t ra nh m t nhi m v c p thi t, đòi h i quy t tâm cao và các gi i
pháp quy t li t, đ t phá h n đ hoàn thành m c tiêu đ ra.
2. Th c tr ng ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà n
2015 – 2017

c

n

c ta giai đo n

T i th i đi m ngày 31/12/2017, Khu v c Doanh nghi p nhà n c n c ta có
2.486 doanh nghi p đang ho t đ ng có k t qu s n xu t kinh doanh (trong đó khu v c
14


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

V n Công V

Vi t Nam

doanh nghi p 100% v n nhà n c có 1.204), chi m 0,4% s doanh nghi p c n c,
gi m 6,6% so v i cùng th i đi m n m 2016; khu v c doanh nghi p ngoài nhà n c
có 541.753 doanh nghi p, chi m 96,7% s doanh nghi p c n c, t ng 10,9%; khu
v c FDI có 16.178 doanh nghi p, chi m 2,9% s doanh nghi p c n c, t ng 15,5%.
Doanh nghi p đang ho t đ ng có k t qu s n
xu t kinh doanh t i th i đi m 31/12/2017
600000
541753

500000

400000

300000

200000

100000
16178

2486
0
Doanh nghi p Nhà
n c

Doanh nghi p ngoài
nhà n c

D

FDI

Ngu n: T ng c c Th ng kê
Bình quân giai đo n 2016 – 2017 khu v c Doanh nghi p nhà n c có s doanh
nghi p đang ho t đ ng có k t qu s n xu t kinh doanh có 2574 doanh nghi p, chi m
0,5%, gi m 17,4%.
T i th i đi m 31/12/2017, s lao đ ng làm vi c trong khu v c Doanh nghi p
nhà n c là 1,2 tri u ng i (trong đó lao đ ng làm vi c trong khu v c doanh nghi p
100% v n nhà n c là 704,6 nghìn ng i) chi m 8,3% lao đ ng c a toàn b khu v c

doanh nghi p, gi m 6,5% so v i n m 2016; trong khi đó, khu v c doanh nghi p
ngoài nhà n c hi n thu hút nhi u lao đ ng nh t v i 8,8 tri u lao đ ng, chi m 60,6%,
t ng 2,7%; khu v c doanh nghi p FDI thu hút 4,5 tri u lao đ ng, chi m 31,1%, t ng
8,6%.
V ngu n v n cho s n xu t kinh doanh: n m 2017, khu v c Doanh nghi p nhà
n c ch y u g m các doanh nghi p có quy mô l n nên v n thu hút vào s n xu t
kinh doanh đ t 9,5 tri u t đ ng, chi m 28,9% t ng v n c a toàn b khu v c doanh
nghi p, t ng 19,2% so v i n m 2016.

15


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

V n Công V

Vi t Nam

V doanh thu: Khu v c Doanh nghi p nhà n c n m 2017 đ t 3,1 tri u t đ ng,
chi m 15,1%, t ng 9,1%. Tính chung trong giai đo n 2016 – 2017, khu v c Doanh
nghi p nhà n c t o ra x p x 3 tri u t đ ng, chi m 15,7%, t ng 5% (trong đó khu
v c doanh nghi p 100% v n nhà n c t o ra 1,92 tri u t đ ng, chi m 10,1%, t ng
8,2%)
V l i nhu n: N m 2017, khu v c Doanh nghi p nhà n c t o ra 200,9 nghìn
t đ ng l i nhu n, chi m 22,9%, t ng 1,8% (trong đó khu v c doanh nghi p 100%
v n nhà n c t o ra 124,9 nghìn t đ ng, chi m 14,2%, t ng 10,1%). Tính bình
quân giai đo n 2016 – 2017, m i n m khu v c Doanh nghi p nhà n c t o ra 199
nghìn t đ ng l i nhu n tr c thu , chi m 25,1% t ng l i nhu n tr c thu c a
toàn b khu v c doanh nghi p, t ng 15,8% so v i bình quân giai đo n 2011 – 2015
(trong đó khu v c doanh nghi p 100% v n nhà n c t o ra 119,2 nghìn t đ ng,

chi m 15%, t ng 19%).
B ng 1. M t s ch tiêu ph n ánh hi u qu kinh doanh c a doanh nghi p
n m 2017

Khu v c DN
Nhà n

Hi u su t
s d ng
lao đ ng
(L n)

Ch s n
(L n)

18,0

4,1

15,5

12,3

Ch s
quay vòng
v n

Hi u su t
sinh l i
trên tài

s n
(ROA)
(%)

Hi u
su t sinh
l i trên
doanh
thu thu n
(ROS)
(%)

0,3

2,2

6,4

2,3

0,7

1,8

2,5

1,6

1,1

7,0

6,6

(L n)

c

Khu v c DN
ngoài nhà n

c

Khu v c DN FDI

Ngu n: T ng c c th ng kê
Khu v c Doanh nghi p nhà n c có hi u su t s d ng lao đ ng cao h n khu
v c doanh nghi p FDI, trong đó khu v c Doanh nghi p nhà n c có hi u su t s
d ng lao đ ng đ t 18 l n, ti p đ n là khu v c doanh nghi p ngoài nhà n c 15,5 l n
và th p nh t là khu v c doanh nghi p FDI v i 12,3 l n.
Giai đo n 2016 – 2017, xu h ng chuy n d ch c c u kinh t th hi n đúng ch
tr ng phát tri n kinh t c a Nhà n c, khu v c Doanh nghi p nhà n c gi m d n
c v quy mô và t l đóng góp. Quy mô và t l đóng góp c a khu v c doanh nghi p
16


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

ngoài nhà n c và khu v c doanh nghi p FDI đ u t ng và ti p t c t ng trong th i
gian t i. Th c hi n ch tr ng c ph n hóa và đ i m i, s p x p l i c a Nhà n c,
nên khu v c Doanh nghi p nhà n c ti p t c xu h ng gi m d n quy mô và t l
đóng góp t t c các ch tiêu trong giai đo n 2016 – 2017. T l s doanh nghi p
khu v c nhà n c đang ho t đ ng có k t qu s n xu t kinh doanh trong t ng s doanh
nghi p t 0,82% bình quân giai đo n 2011 – 2015 gi m xu ng còn 0,48% bình quân
giai đo n 2016 – 2017; s lao đ ng gi m t 12,9% xu ng 8,7%; ngu n v n t 32,3%
xu ng 28,7%; doanh thu t x p x 23% xu ng 15,7%. Trong đó, khu v c doanh
nghi p 100% v n nhà n c có các ch tiêu t ng ng nh sau: T l s doanh nghi p
khu v c nhà n c đang ho t đ ng có k t qu s n xu t kinh doanh trong toàn b doanh
nghi p bình quân giai đo n 2011 – 2015 t 0,41% gi m xu ng còn 0,23% bình quân
giai đo n 2016 – 2017; s lao đ ng gi m t 7,9% xu ng 5,1%; ngu n v n t xu t x
21% xu ng 14,7%; doanh thu t 14,3% xu ng 10,1%
Trong 10 n m tr l i đây, mô hình t ch c c a các t p đoàn, các t ng công ty
nhà n c đ c hình thành, c u trúc l i, đ c bi t là đ t thay đ i mô hình vào n m
2010.Theo quy đ nh c a Lu t Doanh nghi p 2005, các t p đoàn, các t ng công ty
nhà n c đ c hình thành b ng hình th c t p h p các doanh nghi p nhà n c s n
xu t kinh doanh cùng ngành, cùng l nh v c nh m t o ra u th v quy mô v n, ngu n
l c con ng i, k thu t và các ngu n l c kinh doanh khác. ây là mô hình t ch c
chung c a các doanh nghi p thu c thành ph n kinh t nhà n c trong giai đo n đ u.
Trong 5 n m tr l i đây, các t p đoàn, các t ng công ty ti p t c đ u t b ng
ngu n v n c a mình đ hình thành các doanh nghi p m i ho c mua l i c ph n v i
t l v n nh t đ nh t i các công ty khác. N u i u l t ch c c a các doanh nghi p
không có v n chi ph i c a nhà n c thì i u l t ch c, ho t đ ng s do i h i c
đông, H i đ ng qu n tr , H i đ ng thành viên so n th o ban hành theo quy đ nh c a
pháp lu t, sau đó đ ng ký th c hi n. Riêng doanh nghi p nhà n c l i do c quan
nhà n c ban hành. T i i u l t ch c và ho t đ ng c a T p đoàn Công nghi p
Than - Khoáng s n Vi t Nam do Th t ng Chính ph ký ban hành nêu: T h p công

ty m - công ty con T p đoàn Công nghi p Than - Khoáng s n Vi t Nam là nhóm
công ty không có t cách pháp nhân bao g m: T p đoàn Công nghi p Than - Khoáng
s n Vi t Nam (doanh nghi p c p I); các công ty con c a T p đoàn Công nghi p Than
- Khoáng s n Vi t Nam (doanh nghi p c p II); các công ty con c a doanh nghi p
c p II (doanh nghi p c p III); các công ty liên k t c a T p đoàn Công nghi p Than
- Khoáng s n Vi t Nam. Mô hình t ch c này là mô hình t ch c chung áp d ng t i
toàn b các t p đoàn, các t ng công ty nhà n c hi n nay Vi t Nam. i u này l i
v a đ c th hi n trong Lu t Doanh nghi p n m 2014. ó là mô hình t ch c công
ty m - công ty con, đ c chia thành nhi u t ng, nhi u n c qu n lý v i các khái ni m
công ty m , công ty con, công ty thành viên, công ty liên k t... trong đó công ty m
đ ng nhiên tr thành đ i di n v n nhà n c các công ty con, công ty thành viên
b ng nghi p v h ch toán v n c a các công ty này v công ty m .
cđ ut v n
17


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

t công ty m , đ c chia s th ng hi u và quy n kinh doanh trong các l nh v c c a
công ty m ; song theo Lu t Doanh nghi p, các công ty này c ng là các doanh nghi p,
là các t bào c a n n kinh t . Do đó, ngoài quan h v quy n, ngh a v , trách nhi m
liên quan đ n v n đ u t , các quan h kinh t khác ph i đ c th c hi n qua h p đ ng
kinh t . Các doanh nghi p thu c t p đoàn, t ng công ty, đ c bi t là các doanh nghi p
thu c di n c ph n, hoàn toàn có quy n t ch kinh doanh trên nguyên t c b o toàn
và phát tri n v n c a các nhà đ u t . ây c ng là tinh th n mà Lu t pháp v doanh
nghi p h ng t i và khuy n khích.

Tuy nhiên, bên c nh m t s m t tích c c, nhi u đ n v Doanh nghi p nhà n c
l l n, âm v n ch s h u, có nguy c ng ng ho t đ ng ho c gi i th . Theo Ki m
toán Nhà n c v a công b k t qu ki m toán các Doanh nghi p nhà n c n m 2016,
nhi u doanh nghi p l l n thu c T ng công ty Xi m ng Vi t Nam (Vicem). C th
Vicem Tam i p l 1.156 t đ ng, Vicem H i Phòng 359 t đ ng. T p đoàn B u
chính vi n thông Vi t Nam c ng có m t s doanh nghi p tr c thu c n m trong tình
c nh t ng t . C th , Công ty c ph n v t li u B u đi n Vi t Nam l 53,3 t đ ng.
Công ty c ph n phát tri n d ch v h c t p và gi i trí tr c tuy n VDC-NET2El 26,9
t đ ng. Công ty TNHH s n xu t thi t b vi n thông (TELEQ) l 22,5 t đ ng...T p
đoàn Cao su Vi t Nam (VRG) c ng có Công ty c ph n Th ng m i, d ch v và du
l ch cao su l 317,9 t đ ng. Công ty c ph n u t và phát tri n nhà Hà N i s 68
(tr c thu c Handico) l 52,3 t đ ng. Công ty c ph n Th y đi n Sông Vàng (tr c
thu c Lilama) l 94,3 t đ ng. Ngoài ra, nhi u doanh nghi p tr c thu c doanh nghi p
nhà n c b âm v n ch s h u. Công ty liên doanh Sakura Hà N i Plaza (tr c thu c
T ng công ty V n t i Hà N i) âm 168,7 t đ ng - l tr c khi bàn giao v T ng công
ty. Công ty TNHH m t thành viên Petrolimex Singapore (tr c thu c Petrolimex) âm
1.335,2 t đ ng. Công ty c ph n hàng không Jetstar Pacific Airlines (thu c Vietnam
Airlines) âm 129 t đ ng. Công ty TNHH Du l ch và Th ng m i Hoàn Ki m và
Công ty c ph n du l ch và th ng m i Dân ch (thu c T ng công ty du l ch Hà N i)
âm là 79,2 và 51,83 t đ ng. Công ty tài chính TNHH m t thành viên B u đi n
(thu c VNPT) âm 43,1 t đ ng.
Ki m toán Nhà n c c ng cho bi t có không ít các kho n đ u t tài chính c a
m t s doanh nghi p có v n nhà n c đ t hi u qu th p. Thí d , T ng công ty c
ph n B o hi m B u đi n (PTI) đ u t vào 3 công ty liên k t g n 123 t đ ng v i t
l c t c bình quân n m 2015 là 1,34%. Ngoài ra, PTI c ng đ u t dài h n vào 7
doanh nghi p khác h n 57 t đ ng, t l c t c bình quân n m 2015 ch là 0,48%.
Các kho n đ u t c a T ng công ty u t và kinh doanh v n nhà n c (SCIC)vào
các d án Công ty c ph n Gang thép Thái Nguyên, Công ty B t gi y Ph ng Nam,
Công ty c ph n Nhi t đi n Qu ng Ninh, Công ty c ph n Nhi t đi n H i Phòng,
Công ty c ph n Nhi t đi n V nh S n - Sông Hinh đ u không hi u qu . áng chú ý,

ngành Công Th ng có 12 d án và doanh nghi p ch m ti n đ , kém hi u qu , làm
n thua l , đi n hình là nhà máy s n xu t x s i ình V , d án nhà máy gang thép
18


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

Thái Nguyên giai đo n 2, nhà máy nhiên li u sinh h c Bio-Ethanol Dung Qu t, nhà
máy đ m Ninh Bình... T ng tài s n c a 12 nhà máy là h n 57.600 t đ ng, thì t ng
n ph i tr là h n 55.000 t đ ng. Nh ng t p đoàn l n khác nh D u khí, Than, i n
l c, Hóa ch t liên t c có nh ng vi ph m pháp lu t nghiêm tr ng, tình tr ng n x u,
tình tr ng đình tr s n xu t...
3. ánh giá th c tr ng ho t đ ng c a Doanh nghi p nhà n
hi n nay

c

n

c ta

3.1. Thành t u
Th nh t, theo báo cáo c a Ban Ch đ o đ i m i và phát tri n doanh nghi p,
sau 15 n m s p x p l i theo tinh th n Ngh quy t Trung ng 3 Khóa IX, doanh
nghi p nhà n c đã gi m m nh v s l ng.
Th hai, v c b n, doanh nghi p nhà n c đã t p trung vào nh ng ngành, l nh

v c then ch t, cung c p s n ph m, d ch v công ích thi t y u cho xã h i và qu c
phòng, an ninh.
Th ba, m c dù còn nhi u y u kém, song hi u qu ho t đ ng kinh doanh c a
Doanh nghi p nhà n c v t ng th đã đ c nâng lên so v i tr c xét trên t t c các
m t. Các ch s v hi u su t v n, lãi tuy t đ i, s n p ngân sách Nhà n c, t l n p
ngân sách Nhà n c trên v n m c dù th p h n nhi u so v i các khu v c khác nh ng
so v i th i k tr c đã có s c i thi n đáng k .
Th t , c ch qu n lý Nhà n c đ i v i Doanh nghi p nhà n c và c ch
qu n lý Doanh nghi p nhà n c t ng b c đ c xác l p và hoàn thi n.
Th n m, quá trình th c hi n đa d ng hóa s h u (c ph n hóa, bán, khoán, cho
thuê và giao doanh nghi p) m c dù ti n hành ch m nh ng đã có s tri n khai m nh
các gi i pháp chuy n đ i s h u, đ c bi t là c ph n hóa.
3.2. H n ch
M t là, quá trình s p x p, tái c c u còn ch m, hi u qu s n xu t, kinh doanh
c a doanh nghi p nhà n c còn th p so v i ngu n l c đang n m gi . Trên th c t ,
nh ng h n ch , y u kém c a kh i doanh nghi p nhà n c đã đ c ch ra t lâu,
nh ng qua nhi u nhi m k v n ch m có s chuy n bi n, th m chí có m t còn tr m
tr ng h n.
Hai là, th c t cho th y, t i các Doanh nghi p nhà n c không ph i lúc nào ho t
đ ng kinh doanh c ng di n ra phù h p v i quy lu t th tr ng. i u đ u tiên nh n
th y, mô hình t ch c này t o ra c c u t ch c và b máy qu n lý, đi u hành r t
c ng k nh, nhi u t ng, n c...Mô hình t ch c nhi u t ng, nhi u n c nh hi n nay
(ch a tính đ n s qu n lý c a nhà n c) t o ra nhi u b t c p trong qu n lý, đi u hành.
Ba là, v m t pháp lý, các doanh nghi p con, doanh nghi p thành viên có đ
đi u ki n đ t ch và đ c l p phát tri n. Chính s phát tri n đ c l p, t ch c a công
19


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

ty con, công ty thành viên t o ra nh ng mâu thu n trong m i quan h qu n lý, đi u
hành đ i v i công ty m (t p đoàn, t ng công ty).
kh ng đ nh v trí, vai trò lãnh
đ o, ki m soát c a b máy t p đoàn, t ng công ty, đ ng th i h ng t i x lý các m u
thu n, mô hình t ch c này đã t o ra m i quan h và ph ng th c qu n lý theo hình
th c c p trên, c p d i, t o ra m i quan h xin - cho (phân c p t ng ph n). M c dù
pháp lu t v doanh nghi p không quy đ nh n i dung này nh ng nh ng m i quan h
này đã đ c quy đ nh hóa b ng h th ng nh ng quy ch n i b , quy ch phân c p
trong b máy t ch c, trong đ u t , trong s n xu t kinh doanh, trong ho t đ ng qu n
lý, đi u hành và tr thành m i quan h mang tính hành chính, tr thành rào c n cho
s ho t đ ng c a các doanh nghi p, nh t là doanh nghi p thành viên, công ty con.
Trong mô hình t ch c các t p đoàn, các t ng công ty hi n này, c p trên - công ty
m (công ty có v n đ u t trên 50%), đ c quy t đ nh v nhân s , v n, chi n l c
kinh doanh c a công ty con mà không có c ch ch u trách nhi m. M c dù có đ b
máy đi u hành theo quy đ nh c a pháp lu t nh ng công ty con - c p d i, mu n làm
công tác t ch c, mu n đ c m r ng kinh doanh, huy đ ng v n, c i ti n công ngh ...
đ u ph i có t trình, k ho ch xin ý ki n c p trên - công ty m , đ c c p trên đ ng ý
m i đ c th c hi n. Th m chí, m t s doanh nghi p không đ c ho t đ ng đ c l p
theo đúng tinh th n doanh nghi p mà ph i ho t đ ng d i hình th c y quy n, y
quy n t ng ph n (công ty 100% v n đ u t c a công ty m ). C ng có nh ng tr ng
h p, có h p đ ng kinh t , d án kinh t do công ty con khai thác, th c hi n nh ng
theo quy đ nh qu n lý, phân c p n i b , công ty con không đ c tr c ti p ký k t mà
ph i đ công ty m ký k t r i giao l i cho công ty con th c hi n. Ph n l i nhu n s
do công ty m th h ng m c dù công ty m không tr c ti p th c hi n, công ty con
ch đ c h ng theo đ nh m c do công ty m quy đ nh. Nh ng di n bi n nh v y là
trái v i tinh th n c a Lu t Doanh nghi p, nó th hi n ý chí áp đ t, nó t o ra môi

tr ng kinh doanh “thân h u” không bình đ ng, không minh b ch, môi tr ng kinh
doanh mà các bên có kh n ng và nhu c u không tr c ti p g p nhau, làm t ng thêm
các chi phí trung gian, tính trách nhi m không rõ ràng, gây th t thoát và lãng phí.
B n là, m t s c ch , chính sách ban hành ch m so v i k ho ch đ ra; vi c
xây d ng và trình c p có th m quy n phê duy t ph ng án s d ng đ t theo quy đ nh
c a pháp lu t tr c khi quy t đ nh c ph n hóa doanh nghi p ch a đúng ti n đ .
Hi u qu s n xu t – kinh doanh và đóng góp c a m t s Doanh nghi p nhà n c còn
th p, ch a t ng x ng v i ngu n l c Nhà n c đ u t ; m t s d án c a Doanh
nghi p nhà n c còn thua l , th t thoát v n l n (12 d án c a ngành Công th ng).
C ch qu n tr doanh nghi p nhà n c ch m đ c đ i m i, ch a phù h p v i
các thông l , chu n m c qu c t ; tính công khai, minh b ch còn h n ch . Vi c th c
hi n c ch x lý trách nhi m c a ng i đ ng đ u khi x y ra sai ph m c ng nh vi c
x lý các hành vi vi ph m v giám sát, đánh giá hi u qu ho t đ ng đ i v i Doanh
nghi p nhà n c ch a đ y đ , nghiêm túc.
20


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

N m là, m t s b , ngành, đ a ph ng ch a quy t li t th c hi n vi
giao quy n đ i di n ch s h u v n nhà n c t i các doanh nghi p sau c
v TCT u t và Kinh doanh v n nhà n c (SCIC) và ch đ o ng i đ
các doanh nghi p đã c ph n hóa đ ng ký giao d ch, niêm y t trên th tr
khoán…

c chuy n

ph n hóa
i di n t i
ng ch ng

Sáu là, nh n th c v ch tr ng c ph n hóa, thoái v n, c c u l i Doanh nghi p
nhà n c c a m t s lãnh đ o đ n v còn ch a quy t li t; k lu t ch p hành ch đ o
c a c p trên, c a Chính ph , Th t ng Chính ph ch a đ c th c hi n nghiêm; còn
t t ng e ng i, nh n th c ch a rõ trong v n đ đ i m i khi c ph n hóa, thoái v n;
tâm lý s m t v trí, vai trò sau c ph n hóa, thoái v n, t t ng yên v đã và đang
kìm hãm ti n đ đ i m i…
4. Nguyên nhân h n ch
Th nh t, do quá trình l ch s hình thành và phát tri n Doanh nghi p nhà n
đ l i c s v t ch t k thu t nghèo nàn, lao đ ng đông, trình đ th p, v n ít…

c

Th hai, do tính ch t s h u Nhà n c đ i v i Doanh nghi p nhà n c không
th có c ch ràng bu c đ các Doanh nghi p nhà n c có th ho t đ ng hi u qu
ngang b ng v i các khu v c kinh t khác.
Th ba, c ch chính sách đ i v i Doanh nghi p nhà n c b c đ u đ c đ i
m i song ti n b r t ch m, thi u s c th hóa và nhi u v n đ còn lúng túng, ch a
th c s phù h p v i c ch th tr ng.
Th t , đ nh h ng đ u t c a Nhà n c vào các Doanh nghi p nhà n
th c s coi tr ng nh ng nguyên t c th tr ng.
n

c ch a

Th n m, vi c tri n khai và th c hi n các bi n pháp đ i m i Doanh nghi p nhà
c còn nhi u t n t i y u kém.

III. GI I PHÁP
I M I HO T
N
C TRONG N N KINH T TH TR
NGH A VI T NAM

NG C A DOANH NGHI P NHÀ
NG NH H
NG XÃ H I CH

1. Nhóm gi i pháp đ y m nh tái c u trúc Doanh nghi p nhà n

c

M t là, th c hi n t ng b c v ng ch c vi c c ph n hoá m t b ph n doanh
nghi p nhà n c, trong đó c ph n thu c s h u nhà n c là c ph n chi ph i ho c
c ph n đ c bi t.
có quy n chi ph i, Nhà n c ph i n m trên n a s c ph n c a
doanh nghi p, ho c c ph n c a Nhà n c ít nh t c ng ph i g p đôi s c ph n c a
c đông l n nh t khác trong doanh nghi p. C ph n đ c bi t là c ph n có quy n
quy t đ nh m t s v n đ quan tr ng c a doanh nghi p theo th a thu n trong đi u l
doanh nghi p.
th c hi n c ph n hóa doanh nghi p, Nhà n c có th bán c ph n
cho cán b , công nhân viên trong doanh nghi p; có th v a bán cho lao đ ng trong
doanh nghi p, v a bán cho t ch c và cá nhân ngoài doanh nghi p; c ng có th gi
21


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

nguyên tài s n c a Nhà n c, ch phát hành m t s c phi u đ t ng v n cho c s
s n xu t đã có hay cho phân x ng m i thành l p; ho c c ng có th g i c ph n ngay
t đ u khi m i thành l p.
i v i nh ng doanh nghi p xét th y không c n thi t ho c thua l kéo dài,
không có kh n ng v n lên, thì chuy n sang hình th c s h u khác, cho thuê, bán
khoán ho c gi i th .
đây, c n tránh hai khuynh h ng sai l m: ho c coi nh Doanh nghi p nhà
n c, mu n t nhân hóa tràn lan; ho c b o th , mu n duy trì toàn b Doanh nghi p
nhà n c, không mu n t ch c s p x p l i cho phù h p v i đi u ki n, hoàn c nh
m i. Vi c gi m b t s l ng doanh nghi p nhà n c không có ngh a là gi m s c
m nh kinh t c a Doanh nghi p nhà n c. Gi i th nh ng Doanh nghi p nhà n c
không c n thi t đ t p trung cho nh ng doanh nghi p th c s c n thi t cho qu c k
dân sinh, đi u đó nh t đ nh s giúp nâng cao vai trò then ch t c a doanh nghi p nhà
n c trên nhi u m t c a đ i s ng kinh t - xã h i, làm cho kinh t nhà n c th t s
là ch đ o, là l c l ng nòng c t b o đ m cân đ i v mô, t o đi u ki n n đ nh kinh
t - xã h i trong quá trình đ i m i. Th c t nh ng n m qua n c ta đã cho th y,
m c dù s l ng doanh nghi p nhà n c gi m, nh ng ph n đóng góp c a doanh
nghi p nhà n c trong t ng s n ph m qu c n i (GDP) ngày càng t ng.
Hai là, đ nâng cao tính hi u qu kinh t c a các Doanh nghi p nhà n c x ng
đáng là b khung trong h th ng các doanh nghi p c a toàn b n n kinh t , c n nâng
cao tính h ch toán, tính ch u trách nhi m v k t qu ho t đ ng s n xu t - kinh doanh
c a doanh nghi p.
cho các doanh nghi p ho t đ ng có hi u qu c n đánh giá toàn
di n kh n ng sinh l i c a doanh nghi p. i v i nh ng tr ng h p l i nhu n cao là
do s đ c quy n c a doanh nghi p, do chính sách kinh t u đãi c a Nhà n c, thì

d t khoát ph i có s đi u ti t thích h p.
Nhìn m t cách t ng quát, b o toàn v n và có lãi là nguyên t c quan tr ng nh t,
đ ng th i là m c tiêu c b n nh t đ qu n lý doanh nghi p nhà n c, t o c s v ng
ch c cho Nhà n c th c hi n đúng các đ nh h ng v mô. Vai trò then ch t c a doanh
nghi p nhà n c đ c th c hi n thông qua các ph ng pháp, công c kinh t nh m
b o đ m s d ng có hi u qu ngu n v n đ u t c a Nhà n c. Ho t đ ng c a doanh
nghi p nhà n c ph i phù h p v i các nhi m v phát tri n kinh t c a đ t n c.
Doanh nghi p nhà n c là công c đ Nhà n c th c hi n vai trò đi u ti t v mô.
L nh v c quan tr ng mà doanh nghi p nhà n c ph i gi vai trò nòng c t là n đ nh
th tr ng, th c hi n nghiêm túc các m c tiêu chính tr , xã h i.
Ba là, th c hi n tái c c u Doanh nghi p nhà n c. M c tiêu c a tái c c u
doanh nghi p nhà n c là góp ph n thay đ i c c u qu n lý và phân b ngu n l c
qu c gia, nâng cao hi u qu ho t đ ng và n ng l c c nh tranh c a t ng doanh nghi p
nói riêng và c a c h th ng doanh nghi p nhà n c nói chung, b o đ m doanh
22


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

nghi p nhà n c, nh t là các t p đoàn, t ng công ty nhà n c th c hi n t t h n vai
trò, ch c n ng trong n n kinh t t ng x ng v i ngu n l c và nhi m v đ c giao.
- Xác đ nh và phân đ nh rõ vai trò, ch c n ng c a các Doanh nghi p nhà n c
trong n n kinh t , trên c s đó, các doanh nghi p nhà n c đ c phân lo i đ áp
d ng c ch qu n lý, giám sát và đánh giá phù h p. Doanh nghi p nhà n c đ c
phân chia và phân bi t thành b n nhóm sau đây: Nhóm 1: Các doanh nghi p cung
c p d ch v công ích, th c hi n nhi m v an ninh, qu c phòng; Nhóm 2: Các doanh

nghi p là công c , l c l ng v t ch t đ Nhà n c can thi p, đi u ti t th tr ng, n
đ nh kinh t v mô, b o đ m an ninh l ng th c, an ninh n ng l ng và các lo i d
tr qu c gia khác; Nhóm 3: Các doanh nghi p th c hi n các nhi m v phát tri n qu c
gia trên các l nh v c, ngành ngh mà doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t khác
không làm ho c ch a làm đ c; Nhóm 4: Các doanh nghi p còn l i. Trên c s đó,
xây d ng c ch qu n lý, giám sát và đánh giá đ c thù riêng đ i v i các doanh nghi p
thu c nhóm 1, 2 và 3; đ ng th i, đ y nhanh ti n đ c ph n hóa, đa d ng hóa s h u
đ i v i các doanh nghi p còn l i.
- Áp d ng khung qu n tr hi n đ i theo thông l qu c t đ i v i doanh nghi p
do Nhà n c s h u 100% v n và doanh nghi p có c ph n chi ph i c a Nhà n c:
+ Tách ch c n ng đ i di n ch s h u nhà n c v i ch c n ng qu n lý nhà
n c và ch c n ng giám sát đ c quy n trong kinh doanh c a các c quan hành chính
nhà n c; đ ng th i, thi t l p c quan đ u m i chuyên trách th c hi n đ y đ t t c
các quy n s h u nhà n c; ch u trách nhi m giám sát, t ng h p, theo dõi và đánh
giá k t qu ho t đ ng, c c u và hi u qu s d ng tài s n, th c tr ng b o toàn và phát
tri n v n t ng doanh nghi p nói riêng và khu v c doanh nghi p nhà n c nói
chung.
+ Hoàn thi n các quy ch qu n tr n i b t p đoàn/t ng công ty theo các chu n
m c và thông l qu c t , bao g m: Quy ch ng i y quy n th c hi n quy n ch s
h u nhà n c; Quy ch ho t đ ng c a h i đ ng thành viên ho c h i đ ng qu n tr và
ban ki m soát; Quy ch làm vi c c a ban giám đ c; các quy trình qu n lý, nh quy
trình mua s m và qu n lý tài s n c đ nh, quy trình mua bán hàng hóa, d ch v , quy
trình tuy n d ng và b nhi m cán b ,...
+ i m i c ch tuy n ch n và b nhi m cán b qu n lý ch ch t c a t p đoàn,
t ng công ty; s p x p, b trí l i cán b , nh t là các cán b qu n lý ch ch t; ch đ ng
quy ho ch, đào t o, đãi ng và b trí h p lý cán b qu n lý b o đ m th c hi n đ c
m c tiêu chi n l c và phát tri n n đ nh lâu dài c a t p đoàn, t ng công ty.
+ Th c hi n công khai và minh b ch hóa thông tin đ i v i các t p đoàn, t ng
công ty nhà n c. T p đoàn, t ng công ty ph i công b công khai các thông tin sau:
S m nh và các m c tiêu c th h ng n m; Báo cáo tài chính h p nh t có ki m toán

c a t p đoàn, t ng công ty và báo cáo tài chính h ng n m có ki m toán c a các công
ty con; Các quy t đ nh c a c quan ch s h u, các ngh quy t, quy t đ nh c a h i
23


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

Vi t Nam

V n Công V

đ ng qu n tr hay h i đ ng thành viên và biên b n các cu c h p t ng ng; Danh
m c các d án đ u t và ti n đ th c hi n các d án đ u t hi n hành; Các giao d ch
có quy mô l n, kho n vay hay cho vay l n và các giao d ch b t th ng khác; Thông
tin v các bên có liên quan, và v các giao d ch v i bên có liên quan; Thông tin v
nhân thân, trình đ chuyên môn, kinh nghi m ngh nghi p, các v trí qu n lý đã n m
gi , cách th c đ c b nhi m, công vi c qu n lý đ c giao, cách th c tr l ng và
các l i ích khác c a nh ng cán b ch ch t, thông tin v nh ng ng i có liên quan
và ích l i có liên quan c a h v i công ty, b n t ki m đi m, đánh giá h ng n m c a
h trên c ng v là ng i qu n lý doanh nghi p,...
- Th c hi n tái c c u toàn di n các t p đoàn, t ng công ty nhà n c trên các
m t: s m nh và chi n l c phát tri n, ngành ngh kinh doanh và s n ph m ch y u,
tài chính và nhân s , qu n tr và qu n lý n i b ... C th là:
+ Các t p đoàn, t ng công ty ph i xác đ nh c th s m nh; xây d ng, b sung
s a đ i chi n l c phát tri n và các ch tiêu đo l ng k t qu th c hi n m c tiêu
chi n l c t ng ng; xác đ nh các ngành ngh kinh doanh chính và các ngành ngh
h tr liên quan. T p trung đ u t , đ i m i công ngh , đ i m i t ch c qu n lý đ
phát tri n các ngành ngh kinh doanh chính b o đ m các t p đoàn, t ng công ty tr
thành doanh nghi p kinh doanh có hi u qu và có n ng l c c nh tranh hàng đ u trong
các ngành, l nh v c có liên quan.

+ i v i các ngành kinh doanh không liên quan, nh t là ngân hàng, tài chính,
ch ng khoán, b t đ ng s n, b o hi m, thì các t p đoàn, t ng công ty ph i hoàn thành
thoái v n tr c n m 2015 b ng các gi i pháp thích h p, nh : M t là, bán toàn b c
ph n, ph n v n góp c a công ty m - t p đoàn/t ng công ty cho các t ch c, cá nhân
ngoài t p đoàn/t ng công ty; không đ c bán ho c chuy n giao trong n i b t p
đoàn/t ng công ty. Hai là, chuy n giao toàn b s c ph n, ph n v n góp sang t p
đoàn, t ng công ty nhà n c có chuyên ngành kinh doanh chính thu c các l nh v c
t ng ng nói trên. Ba là, chuy n giao ho c sáp nh p, h p nh t toàn b doanh nghi p
do t p đoàn/t ng công ty n m gi 100% v n v i t p đoàn/t ng công ty và doanh
nghi p có cùng ngành ngh kinh doanh v i doanh nghi p đ c chuy n giao/h p nh t
hay sáp nh p nói trên.
+ Các t p đoàn, t ng công ty ph i c c u l i ho t đ ng kinh doanh, phân b l i
các ngu n l c và đ i m i, nâng cao hi u l c qu n tr n i b và hi u qu qu n lý theo
các h ng sau đây: M t là, xây d ng ph ng án và th c hi n tái c c u các doanh
nghi p thành viên, tái c c u danh m c đ u t t i các công ty liên k t theo h ng t p
trung chuyên môn hóa, phân công ph i h p và b sung trong n i b t p đoàn, t ng
công ty; kh c ph c đ u t dàn tr i, phân tán và c nh tranh nhau trong n i b t ng t p
đoàn, t ng công ty. Hai là, rà soát, đánh giá l i danh m c các d án đ u t ; đình hoãn
ho c chuy n giao các d án ch a c n thi t, d án ngoài l nh v c kinh doanh chính,
24


Ti u lu n Nh ng v n đ KTCT c a TKQ lên CNXH

V n Công V

Vi t Nam

t p trung v n đ u t và hoàn thành m t cách s m nh t các d án th t s c n thi t và
hi u qu .

+ Rà soát, đánh giá, t p h p và phân lo i n (g m các kho n n ph i thu và ph i
tr ) c a công ty thành viên và toàn b t p đoàn, t ng công ty; x lý các kho n n quá
h n, không có kh n ng thanh toán theo các hình th c thích h p; th c hi n gi i th
ho c phá s n theo quy đ nh c a pháp lu t đ i v i các doanh nghi p thành viên liên
t c b thua l , không thanh toán đ c các kho n n đ n h n.
+ Thi t l p và v n hành t t h th ng thông tin qu n lý, g m thông tin v m c
tiêu, k ho ch và k t qu ho t đ ng tài chính, thông tin v m c tiêu, k ho ch và k t
qu ho t đ ng kinh doanh, thông tin v k t qu ki m soát n i b (th ng xuyên và
đ nh k ), k t qu ki m toán, thông tin v danh m c đ u t , ch t l ng danh m c các
kho n đ u t và ti n đ th c hi n các d án đ u t , thông tin v t ng cán b qu n lý
ch ch t c a t p đoàn/t ng công ty và các l i ích c a h có liên quan đ n t p
đoàn/t ng công ty; thông tin v s ki n quan tr ng liên quan đ n t p đoàn/t ng công
ty nói chung, các đ n v thành viên nói riêng, v các r i ro và bi n đ ng b t th ng
liên quan,...
C n c vào các đ nh h ng trên đây, các b , ngành, y ban nhân dân các t nh
thành ph tr c thu c Trung ng, các t p đoàn, t ng công ty và các doanh nghi p
khác ph i xây d ng đ án, k ho ch tái c c u riêng phù h p, trình c quan có th m
quy n phê duy t đ tri n khai th c hi n.
B n là, t ng b

c xây d ng các doanh nghi p t m khu v c và toàn c u

n

N m là, giao, bán, khoán, kinh doanh, sáp nh p… nh ng Doanh nghi p nhà
c y u kém.

n

2. Nhóm gi i pháp t ng c

c

ng qu n lý, s d ng có hi u qu tài s n Nhà

M t là, nâng cao hi u qu phân ph i và s d ng ngân sách nhà n
+ Gi i quy t m t cách hài hòa m i quan h gi a chi th
t phát tri n

c

ng xuyên và chi đ u

+ Th c hi n qu n lý ngân sách nhà n c theo k t qu đ u ra ( thí đi m trong
nghiên c u khoa h c) khoán chi, đ u th u, mua s m tài s n công.
+ Chi đ u t phát tri n ph i có quy ho ch, có hi u qu , không dàn tr i
Hai là, nâng cao hi u qu qu n lý, s d ng đ t đai, tài nguyên, tài s n công, k t
c u h t ng kinh t - xã h i

25