Đánh giá hệ thống chính sách bảo hiểm xã hội

Nghiên cứu, trao đổi

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010

NH GI H THNG CHNH SCH BO HIM X HI
Ban Qun lý D ỏn TF058179
1. BI CNH

Trong bi cnh hon thin th ch th
trng nh hng xó hi ch ngha, Vit
Nam ó v ang n lc phỏp in húa hng
lot cỏc chớnh sỏch kinh t, xó hi, mụi
trng, v.v Trong lnh vc Lao ng v
Xó hi, B Lao ng-Thng binh v Xó
hi (L-TBXH) c Quc hi v Chớnh
ph giao ch trỡ son tho mt s lut,
trong ú cú Lut Bo him xó hi
(BHXH). Cui nm 2006, Lut BHXH ó
c Quc hi thụng qua v cú hiu lc t
1/1/2007.
Theo Lut BHXH, cỏc ch BHXH ó
c ci tin theo hng cụng bng hn
gia úng gúp v th hng. Tuy nhiờn, v
c bn thỡ mụ hỡnh BHXH vn hot ng
theo nguyờn tc ta thu ta chi (pay as you
go PAYG) nh trc õy. Chc nng v
nhim v ca C quan BHXH Vit Nam v
C quan Qun lý Nh nc v BHXH cng
nh cỏc i tỏc tham gia BHXH vn khụng
cú nhiu thay i, ngoi tr b sung thờm
nhim v v thc hin chớnh sỏch BHXH t

nguyn v bo him tht nghip. Do vy,
tớnh cụng bng trong tham gia v th hng
cỏc ch BHXH gia cỏc khu vc kinh t,
gia cỏc th h vn cha thc s c m
bo; nguy c mt cõn i qu BHXH do xu
hng gi húa dõn s vn hin hu. Ngoi
ra, trong bi cnh th trng lao ng ngy
cng phỏt trin, mc di chuyn lao ng
gia khu vc chớnh thc v phi chớnh thc
ngy cng mnh nờn cn cú cỏc vn bn

hng dn di Lut m bo cho ngi
lao ng khụng gp khú khn khi chuyn t
tham gia BHXH bt buc sang BHXH t
nguyn v ngc li. Mt khỏc, BHXH t
nguyn l mt chớnh sỏch mi, hng n
bao ph ngi lao ng l nụng dõn, lao
ng t lm nờn cng gp nhiu tr ngi
trong n lc thu hỳt i tng tham gia do
thu nhp ca mt b phn ỏng k nhng
i tng ny thng thp v bp bờnh,
khụng n nh.
Do vy, h thng BHXH núi chung v
cỏc chớnh sỏch BHXH hin hnh núi riờng
vn cn tip tc c hon thin nõng
cao hiu qu hot ng ca h thng, ỏp
ng yờu cu phỏt trin kinh t-xó hi, gúp
phn m bo an sinh xó hi cho ngi
dõn. Trong bi cnh ny, Ngõn hng Th
gii ó ti tr k thut trong 3 nm, t

2007-2010 cho B L-TBXH thc hin d
ỏn TF058179 Tng cng nng lc phõn
tớch chớnh sỏch tin lng v bo him xó
hi, trong ú hp phn I v bo him xó
hi hng n vic gii quyt cỏc bt cp
ca chớnh sỏch v c ch hot ng ca h
thng BHXH hin hnh thụng qua tng
cng nng lc nghiờn cu ca cỏc nghiờn
cu viờn ca B v BHXH v nõng cao
hiu qu s dng cỏc kt qu nghiờn cu
vo hoch nh chớnh sỏch BHXH bng
cỏch tng cng cỏc i thoi chớnh sỏch
v chuyn giao kt qu nghiờn cu gia c
quan nghiờn cu v c quan hoch nh
chớnh sỏch v BHXH.
19


Nghiên cứu, trao đổi
n nay, d ỏn ó hon thnh, cỏc kt
qu ca d ỏn ó c cụng b ti Hi
tho tng kt d ỏn t chc ti H Ni vo
cui thỏng 9 nm 2010. Di õy l mt s
kt qu chớnh thuc hp phn I ca d ỏn
c Ban Qun lý D ỏn tng hp t tp
hp cỏc nghiờn cu ca cỏc t vn quc t,
t vn trong nc v nhúm nghiờn cu ca
Vin Khoa hc Lao ng v Xó hi thc
hin trong 3 nm va qua.
2. CC PHT HIN V KHUYN NGH

2.1. Nõng cao hiu qu hot ng ca
h thng BHXH hin hnh
Lut BHXH ra i v c ỏp dng
chớnh thc t 1/1/2007 i vi BHXH bt
buc, 1/1/2008 i vi BHXH t nguyn
v t 1/1/2009 vi bo him tht nghip.
Quỏ trỡnh thc thi Lut BHXH cho thy cú
3 vn cũn bt cp, gm: (1) c ch phi
hp trong hot ng BHXH cha hiu qu;
(2) c ch liờn thụng gia BHXH t
nguyn v bt buc m bo quyn li
ca ngi lao ng va cú thi gian tham
gia BHXH bt buc va cú thi gian tham
gia BHXH t nguyn i vi ch hu
trớ v t tut cha rừ rng; v (3) h thng
ch tiờu bỏo cỏo nh k v BHXH cha
y . Nhng vn trờn l nguyờn nhõn
lm gim hiu qu hot ng ca h thng
BHXH Vit Nam. D ỏn ó tp trung
nghiờn cu v xut mt h thng cỏc
khuyn ngh chớnh sỏch gii quyt 3 vn
ny nh sau:
2.1.1. C ch phi hp trong hot
ng BHXH cha hiu qu
2.1.1.1. Thc trng

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010
C ch phi hp trong hot ng xõy
dng chớnh sỏch, tuyờn truyn chớnh sỏch,

thanh tra, kim tra t chc thc hin chớnh
sỏch, gii quyt khiu ni t cỏo gia c
quan qun lý Nh nc v BHXH, C
quan BHXH Vit Nam v cỏc t chc, i
tỏc liờn quan cũn nhiu bt cp. Ngoi ra,
c ch phi hp gia cỏc b phn thuc c
quan BHXH cng cha hiu qu c bit
l trong cụng tỏc thu BHXH v kim tra
thu, qun lý i tng BHXH.
2.1.1.2. Khuyn ngh chớnh sỏch
Khuyn ngh 1. Hon thin cỏc quy nh
v t chc phi hp trong hot ng thu
BHXH
Trong mụ hỡnh t chc thu BHXH, b
sung thờm dch v thu BHXH thụng qua
c quan thu, c quan bu in, v.v...
Bng vic ký kt cỏc hp ng dch v thu
BHXH vi c quan thu BHXH s hn ch
tỡnh trng n v s dng lao ng ký 2
n 3 hp ng lao ng vi ngi lao
ng vi cỏc mc tin lng lm cn c
úng BHXH khỏc nhau nhm trn úng
BHXH; ký kt hp ng dch v thu
BHXH vi bu in, s tit kim chi phớ
i vi nhng a bn xa xụi, ho lỏnh cú
ớt i tng tham gia BHXH.
Khuyn ngh 2. Tng cng s phi hp
gia c quan BHXH v cỏc ban ngnh
a) BHXH Vit Nam tng cng phi
hp vi B L-TBXH

Ban hnh quy ch phi hp thng
xuyờn gia BHXH Vit Nam vi B LTBXH; gia BHXH cỏc tnh, thnh vi S
L-TBXH; BHXH qun/huyn vi Phũng
L-TBXH cỏc qun/huyn.
20


Nghiên cứu, trao đổi

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010

Thnh lp t thng trc giỏm sỏt vic
phi hp ti cp Trung ng v cp
tnh/thnh ph; xõy dng chc nng v
nhim v ca T thng trc cú c s
phi hp thc hin cụng tỏc qun lý Nh
nc v thc hin chớnh sỏch v BHXH.

, phi hp vi ngnh Tũa ỏn thng
nht quy trỡnh th lý v xột x, rỳt ngn
thi gian t tng, nhanh chúng tr li
quyn li cho ngi lao ng.

b) BHXH cỏc tnh/thnh ph phi hp
vi S K hoch v u t

Phi hp vi t chc cụng on giỏm
sỏt tỡnh hỡnh s dng lao ng, quy ch tr
lng. Thụng qua ú, tuyờn truyn chớnh
sỏch BHXH v lng nghe phn ỏnh nhng

khú khn vng mc ca doanh nghip,
ca ngi lao ng khi thc hin chớnh
sỏch BHXH tỡm gii phỏp thỏo g. c
bit, giỳp ngi lao ng nhn thc rừ
c s cn thit ca vic ch s dng lao
ng úng BHXH trờn nn tin lng, tin
cụng thc t tr cho ngi lao ng hng
thỏng. Trờn c s ú ngi lao ng s hiu
v khụng ký nhiu hp ng lao ng vi
cỏc mc tin lng, tin cụng khỏc nhau.

BHXH cỏc tnh, thnh ph ch ng
xõy dng quy ch phi hp theo hng
ngh S k hoch u t, ban qun lý cỏc
khu cụng nghip cung cp thụng tin kp
thi danh sỏch cỏc doanh nghip trờn a
bn mi c cp phộp; danh sỏch cỏc
doanh nghip ó c cp phộp cũn hot
ng. Trờn c s ú c quan BHXH nm
bt tỡnh hỡnh cp phộp u t; thi gian,
a im trin khai d ỏn, giy phộp hot
ng kinh doanh nhm sm a vo i
tng qun lý thu gim thiu vic trn
úng BHXH.
c) Phi hp gia BHXH Vit Nam vi
c quan thu cỏc cp
Khi thc hin cỏc th tc quyt toỏn vi
cỏc doanh nghip, c quan thu yờu cu cú
xỏc nhn ca c quan BHXH hoc gia
BHXH v c quan thu c ni mng

mỏy tớnh thụng tin v ngha v v trỏch
nhim tham gia BHXH theo Lut BHXH
ca c quan s dng lao ng.
d) Phi hp gia BHXH Vit Nam vi
Ngõn hng Nh nc, Tũa ỏn
Cú ch ti i vi nhng ngõn hng
thng mi c tỡnh khụng thc hin vic
phong ta ti khon ca cỏc doanh nghip
c xỏc nh l trn úng BHXH. BHXH
Vit Nam cng cn cung cp thụng tin y

e) Phi hp gia c quan BHXH vi t
chc cụng on

Khuyn ngh 3. Tng cng s phi
hp gia cỏc b phn trong c quan
BHXH trong kim tra, x lý cỏc doanh
nghip trn úng BHXH
Ban kim tra phi hp vi Ban thu phõn
loi cỏc doanh nghip n, trn úng, chim
dng BHXH cú hng x lý kp thi
theo nguyờn nhõn n, trn úng, chim
dng BHXH ca doanh nghip, trỏnh
tỡnh trng kộo di lm nh hng n hiu
qu hot ng ca h thng BHXH.
Khuyn ngh 4. Tng cng quan h
cụng chỳng vo hot ng BHXH
Thỳc y quan h cụng chỳng, xõy
dng hỡnh nh thõn thin ca c quan
BHXH vi i tng tham gia BHXH, vi

cỏc c quan cú liờn quan khỏc trong quỏ
21


Nghiên cứu, trao đổi
trỡnh phi hp thc hin nhim v. Hỡnh
thnh Ban quan h cụng chỳng thay vỡ Ban
tuyờn truyn hin nay. Xõy dng chc
nng, nhim v ca Ban quan h cụng
chỳng ỏp ng yờu cu ca nn kinh t th
trng, coi i tng tham gia BHXH l
khỏch hng ca c quan BHXH.
2.1.2. Xõy dng c ch liờn thụng gia
BHXH t nguyn v BHXH bt buc
2.1.2.1. Thc trng
Trong bi cnh cung-cu lao ng cú
nhiu bin ng, xu hng dch chuyn
vic lm ca ngi lao ng gia 2 khu
vc cú quan h lao ng v khụng cú quan
h lao ng ngy cng ph bin hn. Mt
ngi lao ng cú th vo thi im ny
tham gia BHXH bt buc, thi im
khỏc li tham gia BHXH t nguyn. Do
vy, cn xõy dng c ch liờn thụng gia 2
ch BHXH bt buc v t nguyn m
bo quyn li cho i tng cú c thi gian
tham gia BHXH bt buc v BHXH t
nguyn i vi ch hu trớ v t tut.
2.1.2.2. Khuyn ngh chớnh sỏch
Khuyn ngh 1. Ch BHXH bt

buc v t nguyn v c bn l ging
nhau cho nờn cú th hoỏn chuyn, liờn
thụng c.
Giao cho qu hin ti m khỏch hng
ang tham gia gii quyt chi tr. Mc chi
ca tng qu c xỏc nh da vo s ó
úng gúp (thi gian, mc úng mi qu)
ca ngi lao ng.
Khuyn ngh 2. Trong thi gian tham
gia BHXH, khụng cn chuyn s kt d
qu khi ngi lao ng chuyn sang
tham gia qu mi

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010
Vic khụng chuyn s kt d qu
khụng phỏt sinh thờm chi phớ giao dch cho
hot ng ny v khụng gõy nh hng ti
hot ng u t ca qu BHXH.
Khuyn ngh 3. Thnh lp chung mt
qu BHXH di hn cho hai ch hu
trớ v t tut ca c BHXH bt buc v t
nguyn
Theo mụ hỡnh BHXH nh hin nay thỡ
trng hp qu BHXH khụng m bo
kh nng chi tr s c Nh nc bo h,
do vy khụng nht thit phi tỏch thnh 2
qu m cú th nhp chung thnh mt qu.
Hn na, ch BHXH t nguyn gn
ging hon ton ch BHXH bt buc,
ch nờn coi nh mt sn phm, mt loi

dch v mi ca BHXH Vit Nam.
2.1.3. H thng ch tiờu bỏo cỏo nh
k v BHXH cha c xõy dng
2.1.3.1. Thc trng
C quan BHXH Vit Nam c thnh
lp t nm 1995, õy l du mc quan
trng ỏnh du s tỏch bch gia hot
ng qun lý Nh nc v BHXH v cụng
tỏc nghip v BHXH. Tuy nhiờn, h thng
ch tiờu bỏo cỏo nh k v BHXH cho n
nay vn cha c xõy dng mt cỏch
ton din v tng th theo mu chun. Do
vy, ó v ang hn ch hiu qu ca cụng
tỏc qun lý Nh nc v hiu qu hot
ng ca h thng BHXH.
2.1.3.2. Khuyn ngh chớnh sỏch

Khuyn ngh 1. Hon thin h thng ch
tiờu phc v qun lý Nh nc v h thng
ch tiờu chin lc phỏt trin BHXH
- H thng ch tiờu phc v qun lý
Nh nc:
22


Nghiªn cøu, trao ®æi
Số đối tượng tham gia BHXH
+ Số đối tượng tham gia BHXH bắt buộc
+ Số đối tượng tham gia BHXH tự nguyện
Số đối tượng hưởng BHXH

+ Số lượt người và số ngày nghỉ hưởng
BHXH bắt buộc theo từng chế độ ngắn hạn
+ Số đối tượng hưởng BHXH bắt buộc
theo từng chế độ dài hạn
+ Số đối tượng hưởng BHXH tự nguyện
theo từng chế độ
Số thu, chi BHXH
+ Số thu BHXH ngắn hạn từ chủ sử
dụng lao động, từ người lao động
+ Thu BHXH bắt buộc chế độ ngắn hạn
(số phải thu, số thực thu, các khoản phải
thu chuyển sang kỳ sau)
+ Thu BHXH bắt buộc chế độ dài hạn
(số phải thu, số thực thu, các khoản phải
thu chuyển sang kỳ sau)
+ Thu BHXH tự nguyện (số phải thu, số
thực thu, các khoản phải thu chuyển sang
kỳ sau)
+ Chi BHXH bắt buộc theo từng chế độ
+ Chi BHXH tự nguyện theo từng chế độ
+ Tổng thu BHXH bắt buộc (từ người lao
động, từ chủ sử dụng lao động, từ ngân sách
Nhà nước, từ lãi đầu tư, từ nguồn khác)
+ Tổng chi BHXH bắt buộc (chi các chế
độ, chi bảo hiểm y tế, quản lý phí, chi
tuyên truyền, đầu tư xây dựng cơ bản, lỗ
đầu tư, chi khác)
+ Tổng thu BHXH tự nguyện (từ người
lao động, từ ngân sách Nhà nước, từ lãi
đầu tư, từ nguồn khác)

+ Tổng chi BHXH tự nguyện (chi các
chế độ, chi bảo hiểm y tế, quản lý phí, chi
tuyên truyền, đầu tư xây dựng cơ bản, lỗ
đầu tư, chi khác)

Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 25/Quý IV - 2010
Đầu tư phát triển quỹ BHXH
+ Tình hình đầu tư quỹ phát triển quỹ
BHXH (cổ phiếu, trái phiếu, tiết kiệm, bất
động sản, khác)
- Hệ thống chỉ tiêu chiến lược phát
triển BHXH:
+ Hệ thống chỉ tiêu phục vụ quản lý
Nhà nước
+ Số người hưởng từng chế độ dài hạn
phân theo giới tính, tuổi
- Hệ thống cảnh báo:
+ Chỉ tiêu Tổng doanh thu phí bảo hiểm
trên nguồn vốn, quỹ
+ Chỉ tiêu công nợ trên tài sản có tính
thanh khoản
+ Chỉ tiêu dự phòng bồi thường trên phí
bảo hiểm được hưởng
Khuyến nghị 2. Tần suất báo cáo của
BHXH Việt Nam với Bộ LĐTBXH
Nâng tần suất báo cáo của BHXH Việt
nam với Bộ LĐTBXH từ 6 tháng lên hàng
quý đối với các chỉ tiêu phục vụ quản lý
nhà nước và báo cáo hàng năm đối với các
chỉ tiêu chiến lược.

Khuyến nghị 3. Hình thức và quan hệ
báo cáo giữa BHXH Việt Nam và Bộ
LĐTBXH
Báo cáo bằng văn bản, tối thiểu phải có
một phần định tính bằng văn và một phần
gồm các chỉ tiêu định lượng.
Báo cáo điện tử với qui định cụ thể về
font chữ, bảng excel, hoặc hình thức khác
phù hợp và tiện lợi cho việc sao chép, chia
sẻ, xử lý và in ấn.
Quan hệ báo cáo giữa BHXH Việt nam
và Bộ LĐTBXH là bắt buộc và một chiều;
có thể có cơ chế trao đổi, phản hồi thông tin.
23


Nghiên cứu, trao đổi
Khuyn ngh 4. Nghiờn cu iu
chnh v b sung thờm cỏc ch tiờu
BHXH vo h thng ch tiờu thng kờ
quc gia
Hin nay s liu v BHXH trong h
thng ch tiờu thng kờ quc gia v h
thng ch tiờu thụng kờ ngnh cũn nghốo nn
v phõn t mt s ch tiờu khụng chớnh xỏc.
Vỡ vy, ngh iu chnh v b sung thờm
mt s ch tiờu v BHXH vo h thng ch
tiờu thng kờ quc gia v thng kờ ngnh.
Khuyn ngh 5. Tip tc nghiờn cu v
hon thin b ch s cnh bỏo sm

Khuyn ngh 6. Xem xột v cụng b
nh k mt s ch tiờu BHXH ra cụng
chỳng phc v mc ớch nghiờn cu,
theo dừi v giỏm sỏt.
2.2. M rng din bao ph ca h
thng BHXH hin hnh
2.2.1. Thc trng
Thc hin Lut BHXH, din bao ph
ca h thng ó c m rng ti mi
ngi dõn t 15 tui tr lờn cú nguyn
vng tham gia BHXH. Nu khụng thuc
din tham gia BHXH bt buc thỡ cú c
hi tham gia BHXH t nguyn. Hin nay,
s i tng tham gia BHXH bt buc ca
khu vc hnh chớnh s nghip ó t gn
100% s i tng thuc din tham gia;
khu vc cú vn u t nc ngoi t
khong 97,1%; khu vc doanh nghip t
nhõn dự cũn thp nhng ó cú bc ci
thin ỏng k so vi trc õy, ó t trờn
50% s i tng thuc din tham gia. V
BHXH t nguyn, sau 2 nm trin khai, cú
khong 50 ngn ngi dõn tham gia. Nh
vy, din bao ph c m rng, vn
ch cũn l nõng cao hiu qu thc thi phỏp

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010
lut BHXH i vi khu vc t nhõn v thu
hỳt ngi dõn khụng thuc din iu chnh
ca BHXH bt buc thỡ tham gia BHXH t

nguyn. Phõn tớch chớnh sỏch BHXH hin
hnh, d ỏn cho thy ngoi vn c ch
phi hp trong hot ng BHXH v cỏc
chớnh sỏch phỏt huy nng lc ca c quan
BHXH vn cũn bt cp thỡ mt s ni dung
ca Lut BHXH cng cn tip tc c
sa i ỏp ng mc tiờu gia tng i
tng tham gia BHXH bt buc v t
nguyn.
2.2.2. Khuyn ngh chớnh sỏch
Khuyn ngh 1. m bo cụng bng
gia i tng tham gia BHXH bt buc
v BHXH t nguyn
Mi i tng dự lm trong khu
vc cú quan h lao ng hay khụng cú
quan h lao ng thỡ u l cụng dõn cú
ngha v v trỏch nhim bỡnh ng trc
phỏp lut. Do vy, h cú quyn c i
x cụng bng trc phỏp lut. Lut BHXH
hin hnh vn cũn mt vi ni dung qui
nh cha m bo s cụng bng cho i
tng tham gia BHXH bt buc v BHXH
t nguyn theo hng i tng tham gia
BHXH bt buc c u ỏi hn so vi i
tng tham gia BHXH t nguyn. Chng
hn, mc lng hu thp nht ca i
tng tham gia BHXH bt buc bng mc
tin lng ti thiu chung nhng mc
lng hu ca i tng tham gia BHXH
t nguyn thỡ khụng c i x nh vy

trong khi s ụng i tng tham gia
BHXH t nguyn li d b tn thng hn
so vi i tng tham gia BHXH bt buc.
Nh vy, cn tng bc iu chnh cỏc qui
nh hng ch hu trớ v t tut ca
24


Nghiªn cøu, trao ®æi
BHXH bắt buộc và tự nguyện theo hướng
thống nhất, không có sự khách biệt. Đối xử
công bằng, minh bạch là một biện pháp để
thu hút đối tượng tham gia.
Khuyến nghị 2. Cải tiến BHXH tự
nguyện theo hướng tạo điều kiện để lao
động trên 40 tuổi với nữ và trên 45 tuổi
với nam có cơ hội được hưởng lương hưu
nếu tham gia BHXH
Số lao động trên 40 tuổi với nữ và
trên 45 tuổi với nam chiếm trên 40% lực
lượng lao động trong độ tuổi lao động
không thuộc diện tham gia BHXH bắt
buộc. Theo qui định của BHXH tự nguyện
hiện hành, số đối tượng này không thể
tham gia BHXH tự nguyện vì sẽ không đáp
ứng đủ điều kiện để được hưởng lương
hưu hàng tháng nếu họ tham gia. Đây là rõ
ràng là một điểm yếu của chính sách
BHXH tự nguyện hiện hành và điều này
cũng hàm ý rằng với những qui định như

hiện nay thì tối đa cũng chỉ có trên 50% số
người già là có lương hưu từ BHXH.
Trong số những người già không có lương
hưu, nếu họ không có nguồn thu nhập đủ
sống, không có chỗ dựa từ người thân thì
sẽ trở thành gánh nặng cho ngân sách Nhà
nước trong điều kiện già hóa dân số trong
tương lai. Cải tiến chính sách theo hướng
này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho bộ phận
lao động rất đông đảo này tham gia BHXH
tự nguyện để có lương hưu khi về già.
Khuyến nghị 3. Hỗ trợ một phần phí
đóng BHXH tự nguyện cho lao động có
thu nhập thấp
Mức phí đóng BHXH tự nguyện
hàng tháng hiện nay theo quy định bằng
18% mức tiền lương tối thiểu chung và sẽ

Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 25/Quý IV - 2010
tăng lên đến 22% vào năm 2014. Với mức
phí đóng này thì những lao động mà đa
phần là nông dân, lao động trong khu vực
phi kết cấu có thu nhập thấp, không đủ khả
năng kinh tế để tham gia BHXH. Do vậy,
việc xây dựng chính sách hỗ trợ một phần
phí đóng BHXH tự nguyện cho người
nghèo và cận nghèo nếu tham gia BHXH
là cần thiết. Chính sách này sẽ góp phần
gia tăng số đối tượng tham gia BHXH,
đảm bảo an sinh xã hội và giúp giảm gánh

nặng ngân sách Nhà nước trong tương lai
do phải chi các khoản trợ cấp xã hội hàng
tháng và bảo hiểm y tế cho người già
nghèo không có lương hưu.
2.3. Dự báo khả năng cân đối tài chính
của quỹ hưu trí
2.3.1. Thực trạng
Mô hình BHXH vận hành theo
nguyên lý PAYG-DB như hiện nay liệu có
bền vững trong dài hạn là một câu hỏi đã
được một số cơ quan nghiên cứu cứu trên
cơ sở thực hiện các dự báo khả năng cân đối
tài chính quỹ hưu trí theo các mô hình dự
báo và kịch bản dự báo khác nhau. Nhìn
chung, các kết quả dự báo đều có chung
khuyến cáo rằng quỹ BHXH của Việt Nam
không bền vững, sẽ thâm hụt trong tương
lai.
Trên cơ sở kế thừa các nghiên cứu đã
thực hiện trước đây, dự án đã sử dụng “Bộ
hướng dẫn mô phỏng các phương án cải
cách hệ thống hưu trí” (PROST) của Ngân
hàng Thế giới nhưng được điều chỉnh cho
phù hợp với các điều kiện sẵn có về số liệu
kinh tế, xã hội và BHXH của Việt Nam.
Kết quả đầu ra của dự báo cho biết chi tiết
các thông số về:
25

Nghiên cứu, trao đổi
- Dõn s, bao gm c t sut sinh,
c cu dõn s theo tui v gii tớnh, h s
ph thuc ca dõn s
- Lc lng lao ng v vic lm, s
ngi úng v hng, h s ph thuc ca
h thng
- Tin lng, mc hng, thu nhp
v chi tiờu ca qu BHXH, mc cõn
bng qu cú tớnh n yu t li nhun u
t ca qu
- Nhng tỏc ng ca vic thay i
cỏc thụng s ca h thng n thu nhp v
chi tiờu ca h thng, o lng kh nng
tn ti v ti chớnh ca qu, cõn i qu v
thi gian (s nm) m qu ri vo tỡnh
trng b thõm ht.
Vi cỏc kch bn khỏc nhau, kt qu d
bỏo cng khng nh tớnh khụng bn vng
v ti chớnh ca qu hu trớ trong tng lai
v xut mt s khuyn ngh sau.
2.3.2. Khuyn ngh chớnh sỏch
Khuyn ngh 1. S dng phn mm d
bỏo thc hin nh k cỏc d bỏo v
kh nng cõn i ti chớnh ca qu hu
trớ Vit nam
Mt trong nhng kt qu quan
trng ca d ỏn mang li l ó xõy dng
c mt mụ hỡnh d bỏo kh nng cõn
i ti chớnh ca qu hu trớ Vit Nam

phng theo phn mm d bỏo PROST ca
Ngõn hng Th gii. Vic s dng phn
mm ny nh k (hng nm, 2 nm, 5
nm) thc hin cỏc d bỏo v kh nng cõn
i ti chớnh qu hu trớ l cn thit cú
cỏc cnh bỏo v tớnh bn vng ca qu hu
trớ trong tng lai.

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010
Khuyn ngh 2. S dng cỏc thụng s
d bỏo lm cn c iu chnh chớnh
sỏch BHXH hin hnh nhm gim thiu
tỡnh trng thõm ht qu BHXH
Trờn c s cỏc kt qu d bỏo, thc
hin cỏc ci cỏch tham s v mc úng,
cụng thc tớnh mc hng, tui ngh
hng BHXH, s nm v thi gian tham
gia úng BHXH, lói sut u t, chi phớ
qun lý, v.v theo hng m bo cụng
bng gia úng v hng ca tng i
tng tham gia, gia cỏc i tng cỏc
khu vc kinh t khỏc nhau tham gia v
gia cỏc th h tham gia BHXH.
Khuyn ngh 3. Cng c h thng c
s d liu v BHXH y v kp thi
Kt qu d bỏo khụng th chớnh
xỏc khi khụng cú y s liu u vo v
s liu quỏ lc hu. Vỡ vy, khi d bỏo
nh k kh nng cõn i ti chớnh qu tr
thnh mt hot ng thng xuyờn s ũi

hi cn phi hỡnh thnh v hon thin mt
h thng thng kờ y v BHXH.
2.4. Kh nng chuyn i mụ hỡnh
BHXH hin hnh sang mụ hỡnh ti
khon cỏ nhõn tng trng
2.4.1. Thc trng
H thng BHXH hot ng theo
nguyờn lý PAYG-DB nh hin nay khụng
bn vng trong di hn, do: (1) gi húa dõn
s Vit Nam ang v s din ra vi tc
cng ngy cng cao nờn t l ph thuc
ca h thng s ngy cng tng khi mc
sinh gim (hay th h lao ng tng lai
tng chm); (2) tui th dõn s, c bit l
ngi v hu, c ci thin v tng nhanh
nờn thi gian hng hu trớ s di hn.
Nu tỡnh trng ngh hu sm vn ph bin
26


Nghiên cứu, trao đổi
hoc tui hu khụng iu chnh kp vi tc
tng tui th ca ngi v hu thỡ chi
phớ cho chi tr cỏc ch liờn quan s rt
cao v khụng m bo tớnh bn vng; (3)
vic iu chnh mc hng nh hin nay
khin tc tng chi ngy cng ln hn
tc tng thu (do t l úng thp nhng
t l hng cao; tc tng s ngi úng
gúp thp hn tc tng s ngi

hng). Do ú, cõn i qu thỡ buc
phi gim t l thay th (mc hng)
v/hoc tng mc úng gúp. Theo tớnh
toỏn, duy trỡ cõn bng qu hu trớ thỡ t
nay n nm 2045, t l úng phi tng lờn
n 35% vo nm 2045.
2.4.2. Khuyn ngh chớnh sỏch
Khuyn ngh 1. Xỏc nh vic chuyn
i h thng BHXH theo dng PAYG-DB
nh hin nay sang mụ hỡnh ti khon cỏ
nhõn tng trng NDC l cn thit
Qua nghiờn cu cỏc mụ hỡnh BHXH
hin cú trờn th gii, d ỏn xut chuyn
i h thng BHXH nc ta t PAYG-DB
sang mụ hỡnh ti khon cỏ nhõn tng
trng (NDC) bi h thng NDC vn mang
im im ca h thng PAYG v cú
nhng im mnh sau:
- Mc úng v mc hng trong h
thng ny cú mi quan h cht ch hn.
- H thng s t ng iu chnh
mc hng ca ngi ngh hu. Vớ d, nu
ngi tham gia h thng ngh hu sm thỡ
s tin tng trng trong ti khon ca h
s gim xung vỡ thi gian h úng cho h
thng ngn hn; nu ngi ngh hu sm
cú tui th d kin cng cao thỡ mc
hng trung bỡnh hng nm ca ngi ú
cng thp v ngc li.
- Vic chuyn i sang h thng ti

khon u t (funded scheme) khụng gõy

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010
ra cỳ sc ln v mt ti chớnh cho nn kinh
t vi chi phớ chuyn i thp. Trong quỏ
trỡnh chuyn i, mc hng ca h thng
ny bao gm hai b phn, ú l mc hng
tớnh theo h thng PAYG v mc hng
tớnh theo mc úng. Theo thi gian, mc
hng tớnh theo mc úng s chim u th
trong h thng v nú s chuyn hn sang
h thng ti khon cỏ nhõn. Ngc li, quỏ
trỡnh chuyn i hon ton t PAYG DB
sang ti khon u t s lm ny sinh hai
vn , ú l khon n lng hu tim n
(IPD - Implicit Pension Debt) s xut hin
v ngi tham gia phi chu tn tht hai
ln (va úng cho bn thõn mỡnh, va
úng cho ngi ang hng lng hu).
Hai vn ny tỏc ng rt ln n t
nc v mt kinh t (gõy bt n ngõn sỏch
nh nc) v xó hi (bt cụng bng gia
cỏc th h lao ng tham gia h thng).
- Chi phớ qun lý h thng thp hn
nhiu so vi h thng ti khon u t. Vỡ
h thng ny ch ghi chộp ti khon cỏ
nhõn tng trng trờn giy t, ch
khụng phi ti khon u t ca tng cỏ
nhõn tham gia, nờn v mt lý thuyt, khụng
phi lo lng v mc thu nhp t u t ca

qu hu trớ hoc iu chnh cõn bng qu
khi cú nhng sai sút trong vic úng gúp
ca ngi tham gia.
- H thng NDC t ng iu chnh
theo s bin ng ca nn kinh t v mụ.
Trong h thng PAYG-DB, mc úng gúp
ph thuc vo mc lng trung bỡnh v s
lng ngi tham gia h thng. Khi mc
lng trung bỡnh khụng tng nh d kin
hoc khi lc lng lao ng cú xu hng
gim do tỏc ng ca nhiu nguyờn nhõn
(trong ú cú c hin tng dõn s gi hoỏ
nhanh) thỡ cỏc nc ỏp dng h thng
27


Nghiên cứu, trao đổi
PAYG DB phi la chn cỏch ct gim
mc hng hoc tng mc úng thỡ mi cú
th duy trỡ s cõn bng qu hu trớ. Ngc
li, trong h thng NDC, mc hng cui
cựng ca ngi tham gia h thng c
tớnh toỏn da trờn nng sut lao ng ca
th h lao ng hin ti v quy mụ ca lc
lng lao ng.
- H thng NDC cú th thu hỳt c
c lao ng cỏc khu vc khỏc (ngoi
nhng ngi bt buc tham gia h thng),
c bit l khu vc t nhõn v phi chớnh
thc. Vi iu kin th trng lao ng

Vit Nam hin nay, vic ỏp dng h thng
NDC cú tớnh n s tham gia ca lao ng
trong cỏc khu vc s cú tỏc ng ln v
tớch cc v mt xó hi.
Khuyn ngh 2. Xỏc nh nhúm i
tng v mc tớch ly ca i tng s
chuyn sang mụ hỡnh NDC
V nguyờn tc, mụ hỡnh NDC dự
nc no thỡ cng u cú cựng cỏc nguyờn
lý vn hnh. Tuy nhiờn, do c thự lch s
v c im h thng chuyn i l khỏc
nhau nờn ngoi cỏc nguyờn tc chung v
thit k: (1) cụng thc tớnh mc hng; (2)
t l úng gúp; (3) Ch s cho mc úng
gúp tớch ly ti nm bt k; (4) Mc lng
úng gúp ti nm bt k; (5) H s niờn
khon; (6) Tui v hu ti thiu; (7) Ch s
húa mc hng; v.v thỡ vic xỏc nh
cỏc nhúm i tng thuc din chuyn i
hay khụng chuyn i t h thng c sang h
thng mi l khỏc nhau. D ỏn xut cỏc
nhúm chuyn i v khụng chuyn nh sau:
- Nhng ngi mi bc vo th
trng lao ng cú th tham gia ti khon
cỏ nhõn;

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 25/Quý IV - 2010
- Nhng ngi hin ó ngh hu v
nhng i tng ó cú thi gian tham gia
h thng PAYG t trc nm 1995 thỡ vn

tip tc tham gia h thng PAYG-DB
- Nhng ngi cú thi gian tham gia
h thng hin hnh t nm 1995 tr li õy
thỡ chuyn sang NDC. Mc tớch ly ca
tng i tng thuc nhúm ny n thi
im chuyn i cn c xỏc nh da
trờn cỏc thụng s v mc lng thỏng m
h lm cn c úng trong quỏ kh, lói sut
u t, chi phớ qun lý.
Khuyn ngh 3. C quan qun lý Nh
nc v BHXH v c quan BHXH cn
thỳc y cỏc nghiờn cu v xõy dng l
trỡnh chuyn i mụ hỡnh cng sm cng
tt gim thiu chi phớ chuyn i trong
tng lai
3. KT LUN

Hp phn 1 ca d ỏn ó xut
mt lot cỏc khuyn ngh chớnh sỏch
va m bo mc tiờu cụng bng gia cỏc
i tng tham gia v nõng cao hiu qu
hot ng ca h thng BHXH hin hnh,
ng thi xut cỏch thc chuyn i h
thng BHXH hin hnh sang h thng
NDC nhm m bo s phỏt trin bn
vng ca h thng trong di hn.
Trờn c s nhng xut ó a ra, cỏc
c quan qun lý Nh nc v c quan
BHXH cú th s dng cỏc xut ny lm
cn c diu chnh cỏc chớnh sỏch hin

hnh v xõy dng l trỡnh chuyn i h
thng, ỏp ng yờu cu phỏt trin kinh txó hi v hi nhp kinh t quc t ca t
nc, vỡ mc tiờu tng cng v m bo
ASXH cho ton dõn trong thi k mi.

28