Cách viết cả bài phân tích tác phẩm văn học

Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

VI – Bài thứ sáu : Phân tích tác phẩm văn học
1- Tác phẩm văn học là gì ? Người ta gọi tác phẩm văn học là cơng trình sáng tác đạt
đến trình độ nghệ thuật cao thuộc :thơ , truyện , kịch , ký v.v…
Một bài thơ, tập thơ ,tiểu thuyết ,truyện ngắn , ký , kịch đều gọi là tác phẩm văn
học . Mỗi tác phâm văn học đều có đặc thù riêng của nó .
2- Phân tích tac phẩm văn học là gì ? Phân tích tác phẩm văn học là tìm hiểu nhận xét
đánh giá tac phẩm ấy về hai phương diện nội dung và nghệ thuật trong mối quan hệ
giữa tác giả và tác phẩm cũng như hồn cảnh ra đời của nó . Khi phân tích nếu là tác
phẩm văn tự sự thì phân tích nội dung riêng nghệ thuật riêng . Nếu là tác phâm trữ
tình thì phân tích nghệ thuật để làm sáng tỏ nội dung . Vì sao ? Vì tác phẩm tự sự
Thì tư tưởng tình cảm của tác giả đươc thể hiện thơng qua hàng động ,tính cách ,lời
nói ,tâm trạng của nhân vật . Còn tác phẩm trữ tinh thì tư tưởng tình cảm của tác giả
biểu hiện thơng qua ngôn ngữ ( Cách ngắt nhịp ,sử dụng từ gợi tả ,biện pháp tu từ ,sử
dụng câu v.v…)
3-Các bước phân tích :Khi phân tích tác phẩm văn học cần theo trình tự ba bước sau
(Khái qt – phân tích - tổng hợp ) .
a- Nhân xét khái quat bước đầu về tác phẩm.Nếu là thơ ( bài thơ khổ thơ , đoạn thơ )
.Phải nêu đại ý của nó trước khi phân tích .
b- Phân tích từng phần ,từng mặt, từng ý trong tác phẩm về hai mặt nội dung và nghệ
thuật .
c- Tổng hợp lại trên cơ sở đã phân tích .
d- Chú ý :- nếu là tác phẩm tự sự thì chú ý nhiều về cốt truyện và nhân vật . Nếu là
tác phẩm trữ tình thì chú ý đến từ ngữ ,hình ảnh ,nhịp điệu biện pháp tu từ .
- Trong một đoạn thơ ,bài thơ không phải bao giờ tác giả cũng sử dụng tất cả các
biện pháp nghệ thuật mà chỉ chọn lọc sử dụng hợp lý với nội dung cần bày tỏ .
Khi phân tích ta phải phát hiện ,xác định nội dung miêu tả ,thể hiện ,qua đó xác
định nội dung tư tưởng ; Phát hiện nghệ thuật sử dụng ,nghệ thuật nổi bật trong

tác phẩm mà tác giả có dụng ý > Dùng lý lẽ phân tích cả hai mặt ,cịn nghệ thuật
phải nói được tác dụng của nó chứ khơng phải chỉ ra rồi để đấy . Khi làm bài phải
nhất thiết tuân thủ theo trình tự sau : tìm hiểu đề -> tìm ý -> làm dàn bài ->viết
từng phần ->viết cả bài -> khảo bài .
4-Tìm hiểu đè :có nghĩa là đọc kỹ đề xem người ra đề yêu cầu ta làm những vấn đề gì
:
-Về thể loại : bài viết theo kiểu nào, đơn thuần hay tổng hợp .
- xuất xứ : tác phẩm ra đời vào lúc nào ,hồn cảnh xã hội lúc đó ra sao ,tác giả là ai có
đặc điểm gì ?
- Nội dung khái quát của đề là gì ? (miêu tả cảnh trí thiên nhiên gửi gắm tâm tình
,miêu tả người nêu lên tính cách nhân vật ,canh lao động hay cảnh nhàn du ,tự sự về
cái gì hay trào phúng …)
- Tìm hiểu đề rất cân thiết >đọc kỹ đề bài đọc nhiều lần có suy nghĩ liên tưởng sẽ giúp
dễ dàng hơn tring việc xây dựng dàn bài . Giúp khơng nhầm lẫn hoặc thiếu sót . Về
xuất xứ ta có thể lấy nó làm phần mở bài cho bài viết học sinh trung bình .Hoc sinh
khá có thể mở bài theo các khác nhưng cũng không thể bỏ qua đươc phần xuất xứ .
Về nội dung khái quát , ta có thể dùng nó vào đoạn đầu của phần thân bài ,nhận xét
khái quát tác phẩm

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

1


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hồng Văn Dân

5-Tìm ý :Tìm hiểu đề mới là tìm hiểu tổng quát .Tìm ýlà đi sâu vào chi tiết nội dung
và nghệ thuật .
- Trước hết là xác định đề có bao nhiêu ý lớn để bài viết đáp ứng đầy đủ yêu cầu của
đề (tuỳ theo đề bài ta có thể chia ra từ 2 đến 3ý là vừa nếu hơn thì nhiều quá sẽ vụn
vặt )
- Đặt ra nhiều câu hỏi câu hỏi về cả hai mặt nội dung và nghệ thuật của tác phẩm cần
phân tích rồi trả lời ,kể cả câu hỏi về tư liệu phụ (Khi viết thành bài các câu trả lời
phải được liên kết chặt chẽ ,diễn đạt cho kín mạch văn )
* Ví dụ :
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân
(Viếng Lăng Bác - Viễn Phương )
- Ta đặt câu hỏi như sau :
+ Khổ thơ có mấy ý ? Đó là những ý nào ? Các ý đó tập trung phản ánh nội dung gì
của đoạn thơ ?
+ Điệp từ “Ngày ngày” diễn tả điều gì ? vấn đề đó ra sao ?
+ Từ “mặt trời” câu thứ hai chỉ ai ? Nghệ thuật được dùng ơ đây là gì ? Tác dụng của
nó ra sao ? Hai từ “mặt trời” ở câu 1 và câu 2 khác nhau chỗ nào ?
+ Từ rất đỏ ý muốn nói điều gì ?
+Sao khơng nói đồn người mà nói “dịng người”? Từ “dịng” biểu hiện thái độ gì của
những người vào lăng viếng Bác ?
+Từ dâng thể hiện điều gì ?Tại sao lại “bảy mươi chín mùa xuân” ?
* Bài luyện tập :
Tìm ý để phân tích khổ thơ sau :
Q hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau

Súng bên súng đâu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đơi tri kỷ
Đồng chí ;
+Cách lập dàn ý :
- Dàn ý là sắp xếp các ý đã tìm được bằng cách đặt ra nhiều câu hỏi theo một trình
tự hợp ký nhất định đúng theo kiểu văn phân tích tác phẩm .
- Dàn ý được trình bày bằng những câu ngắn gọn ,gạch đầu dòng tạo thành một thể
thống nhất hoàn chỉnh .
- Mở bài : Giới thiệu tác giả , hoàn cảnh ra đời của tác phẩm , khái quat về nội
dung và nghệ thuật của tác phẩm ( Nếu là đoạn trích thì nêu thêm ấn tượng của
đoạn trích ) .
- Thân bài : - Đoạn đầu của phần thân bài : Nêu cái nhìn tổng qt ban đầu tác
phẩm sắp phân tích .
-Các đoạn sau cứ mỗi ý lớn thì dựng thành một đoạn theo sự sắp xếp khi tìm ý .
( Trong các ý lứn nên gạhj đầu dòng các ý nhỏ để tránh khi viết bị quên .)
- Kết bài : Đánh giá một cách khái quát về tác phẩm vừa phân tích . Nêu một
chút cảm nghĩ hoặc bài học cụ tuể được rút ra …

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

2


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

1- Cách phân tích thơ :

+ Muốn phân tích và bình giảng thơ cần phải nắm vững các thao tác sau :
-Tìm hiểu giọng thơ xem : nhẹ nhàng hay ngọt ngào ,chậm rãi hay dồn dập , gân
guốc hay uyển chuyển v.v…vì giọng thơ thể hiện hồn thơ mà tác giả gửi gắm .
- Tìm hiểu cách ngắt nhịp bởi vì giọng thơ với cách ngắt nhịp và hiệp vần tạo nên
nhạc thơ .
- Tìm “mắt thơ”: Đó là các từ gợi tả (gợi hình ,gợi cảm ,…)
- Tìm phép tu từ : Đó là phép tu từ gi ?
+ Sau khi làm xong các thao tác trên .Muốn Phân tích và bình giảng ta nên đặ hệ
thống câu hỏi sau : Với giọng thơ như thế nào ? Kết hợp với ( biện pháp nghệ
thuật gì ?hoặc từ gợi tả nào để tạo nên ý gì ? biện pháp nghệ thuật tạo nên hình
ảnh gì ? gây cảm xúc gì cho người đọc ?
• Ví dụ : Phân tích và bình giảng hai câu thơ “Đồn thuyền dánh cá” của
Huy Cận :
Mặt trời xuống biển như hịn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa .
Với giọng thơ gân guốc kết hợp với biện pháp so sánh tác giả đã vẽ nên một cảnh
hồng hơn trên biển thật là tuyệt đẹp . Cái hay ở đây là Huy Cận đã đem hình ảnh
mặt trời so sánh với hịn lửa rực hồng đang từ từ lặn xuống biển , tạo nên một
quang cảnh hồng hơn huy hồng và tráng lệ trên biển làm ngây ngất người
đọc .Nhưng khung cảnh ấy chỉ diễn ra trong một khoảnh khắc rồi nhường chỗ
màn đêm lan toả . Cách sử dụng phép nhân hoá ở đây thật là độc đáo vì tác giả đã
gán hành động “Cài then” của con người cho sóng và Sập cửa” cho đêm để thể
hiện sự dứt khoát của vụ trụ đoạn tuyệt với công việc để đi vào nghỉ ngơi thư giản
. Trong khi đó con người lại bắt tay vào lao động , qua đó để thấy được tinh thần
làm việc không quản ngày đêm của người dân làng chài .

VII – Bài thứ bảy : Cách viết mở bài

-

-

1- Khái niệm : Mở bài là phần đầu tiên ,là phần trước nhất đến với người đọc
,gây cho người đọc cảm giác và ấn tượng ban đầu về bài viết , tạo ra âm
hưởng chung cho toàn bài văn .
-phần này có một vai trị và tầm quan trọng khá đặc biệt vì một mở bài
gọn gàng hấp dẫn sẽ tạo được hứng thú ở người đọc thường báo hiệu một nội
dung tốt . nên mở bài rất khó viết hay .
2- Cấu tạo của mở bài :
a- Về nội dung :
Mở bài thường có những bộ phận nhỏ sau :
+ Gợi mở vào đề :( Kiểu mở bài lung khởi )
Nêu xuất xứ của đề , của nhận định …
Nêu lý do đưa đến bài viết …
+ Giớ thiệu đề : Đây là trọng tâm của mở bài co nhiệm vụ tạo nên tình huống
có vấn đề mà ta giải quyết ở phần thân bài :
Giới thiệu nội dung vấn đề .
Xác định phương hướng , phương pháp ,phạm vi mức độ giới hạn (nếu có )
Nếu đoạn thơ thì có thể trích dẫn .

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

3


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9
-

Hoàng Văn Dân

-

B- Hình thức : Dung lượng và độ dài phải cân xứng với bài viết . Đặc biệt phải
liên hệ chặt chẽ và sự tương ứng cả về dung lượng lẫn phong cách diễn đạt với
kiểu bài .
-Nên viết ngắn gọn , khéo léo ,gợi hứng thú .
- Tránh viết vòng cèo mà không vào được vấn đề .
- Tráng viết lan man không ăn khớp với các phần sau .
- Tránh viết bay bướm cầu kỳ dài dòng làm phân tán sự chú ý người đọc .

-

2- Một số kiểu viết mở bài :
- Giới thiếu thẳng với người đọc vấn đề sẽ trình bày .
- Cách mở bai này nhanh gọn và giản dị dễ tiếp nhận thích hợp với những bài
viết ngắn .
- Nhược điểm nếu viết không khéo sẽ khơ khan , ít hấp dẫn .
+ Sau đây là một số kinh nghiệm dạy làm mở bài cho học sinh :
a- Mở bài trực khởi: (trực tiếp )
Giới thiệu tac giả .(1) .
Giới thiệu tác phâm (2) và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm ,(3)
Đánh giá sơ bộ về nội dung(4) +nghệ thuật .(5)
Với năm yếu tố trên ta có thể viết được các kiểu mở bài như sau :

1234/45
2134/45
3214/45
4 1 2 3 /5

5312/4
*Ví dụ : Phân tích bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu .
- Ta viết mở bài như sau :Chính Hữu là một nhà thơ quân đội thường xuyên viết về đề tài
người lính . Nhưng có lẽ thành cơng nhất là bài thơ “Đồng chí” đó là hình ảnh anh bộ đội
cụ Hồ trong chin năm trường kỳ chống thực dân Pháp .Từ khi ra đời đến nay tác phẩm đã
chiếm được cảm tình người đọc đặc biệt là các thế hệ học trị
( Các kiểu khác thì chúng ta cũng vết tương tự )
b- Mở bài lung khởi : (Gián tiếp )
+ Là kiểu mở bài không đi thẳng vào vấn đề mà gợi mở vào đề bằng cách so sánh,
tương phản, nghi vấn giả định ,…bằng cách đưa ra :
- Một hình ảnh tương phản , đối lập .
- Một hình ảnh so sánh .
- Một đánh giá một trích dẫn,một câu tục ngữ ,ca dao .
- Một câu chuyện ngắn gọn .
+ mở bài lung khởi n ếukhéo viết thì rất sinh động gợi cảm,hấp dẫn gây hứng thú cho
người đọc .
+ Nhận biết sự khác nhau :

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

4


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9
+ Mơ hình lung khởi
- So sánh tương phản
- Trích dẫn văn thơ
- Mẫu chuyện

Hồng Văn Dân
+ Mơ hình trực khởi
-Tác phẩm -> Tác giả
- Hoàn cảnh nghệ thuật
- Khái quát về nội dung

•

Ví dụ : Phân tích tám câu cuối đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích”
Buồn trơng cửa bể chiều hơm
Thuyền ai thấp thống cánh buồm xa xa
Buồn trơng ngọn nước mơi sa
Hoa trôi man mác biết là về đâu ?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh
Buồn trơng gió cuốn mặt duềnh
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi
( Truyện Kiều - Nguyễn Du )
+ Tìm hiểu đề :
- Thể loại : phân tích tác phẩm
- Ý – Có 4 ý
- Dàn bài
+ Mở bài :
- Gợi mở vào đề -> gới thiệu tác phẩm :”Truyện Kiều” (1) ->tác giả Nguyễn Du (2)
->Hoàn cảnh thời phong kiến(3) ->Đánh giá khái quát về nghệ thuật (4) ->Nội
dung (5) .
* Từ những yếu tố trên ,chúng ta có thể viết được các kiểu bài như sau :
1 - Gợi mở vấn đề : 123/45
2 - Gợi mở vấn đề : 213/45

3 - Gợi mở vấn đề : 321/45
4 - Gợi mở vấn đề : 4123/5
5 - Gợi mở vấn đề : 5312/4
* Ví dụ về cách viết : 213/45
Trong bài thơ “ Kính gửi cụ Nguyễn Du” Nhà thơ Tố Hữu viết:
Nghìn năm sau nhớ Nguyễn Du
Tiếng thương như tiếng mẹ ru hàng ngày
Nghin năm sau nhân dân ta vẫn luôn tưởng nhớ đến Nguyễn Du ,một đại thi hào của
nền văn học Việt Nam ,một danh nhân văn hố thế giới . Nhờ có Tố Như chúng ta
nhớ ngay đến áng thơ bất hủ Truyện Kiều” được sáng tác vào thời kỳ chế độ phong
kiến mục ruỗng thối nát cùng cực làm cho nhân dân ta vô cùng khốn khổ . Đặc biệt là
người phụ nữ . Bằng bút pháp tá cánh ngụ tình độc đáo, nhà thơ đà làm sống dậy hình
ảnh một người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng cuộc đời bị vùi dập bi thảm được diễn
tả bằng những câu thơ tuyệt tác :
Buồn trông cửa bể chiều hôm
……………………………………..
+ Mở bài theo kiểu : 5321/4
Trong bài “Kính gửi cụ Nguyện Du” nhà thơ Tố Hữu từng viết :

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

5


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hồng Văn Dân

Nghìn năm sau nhớ Nguyên Du
Tiếng thương như tiếng mẹ ru hàng ngày
Nghìn năm sau nhân dân ta vẫn nhớ đến Nguyễn Du một đại thi hào dân tộc, một
danh nhân văn hoá thế giới . Tố Như đã để lại cho đời một áng thơ bất hủ “Truyện
Kiều” . Được sáng tác vào thời kỳ chế độ phong kến việt nammucj ruỗng thối nát làm
cho nhân dân ta cực khổ trăm bề . Đặc biệt là người phụ nữ .Bằng bút pháp tả cảnh
ngụ tình độc đáo, nhà thơ đã làm sống dậy hình ảnh người con gái tài sắc vẹn toàn
nhưng cuộc đời bị vùi dập bi thảm , được diễn tả sinh động qua những dòng thơ tuyệt
tác :
Buồn trơng cửa bể chiều hơm
…………………………………….

• Các Kiểu dẫn dắt vào bài :

• 1 – Các kiểu :.
a-Giới thiệu vài nét về tác giả -> Tác phẩm -> giới thiệu khái quát về đoạn trích (chép
nguyên văn đoạn trích )
b -Giới thiệu khái quát về tác phẩm -> Tác giả -> Giới thiệu khái quát về đoạn trích
(chép nguyên văn đoạn trích )
c- Giới thiệu khái qt về dịng văn học -> Tác phẩm -> Giới thiệu đoan trích (chép
nguyên văn )
d- Diễn dịch bằng cách dữa vào nội dung tác phẩm sắp xếp phân tích -> Giới thiệu đề
(chép nguyên văn )
2 - Giới thiệu đề :
- Sau bước dẫn dắt là bước giới thiệu đề .Bước này là bắt buộc . Giới thiệu đề là chép
y nguyên văn đoan thơ hoặc khổ thơ mà mình phân tích . Trường hợp quá dài thì chép
câu đầu rồi chấm lửng sau đó chép câu cuối là được . Nếu phân tích cả bài thì chỉ cần
giới thiệu tên tác phẩm là được .
3 - Chuyển ý :
= Bước này là bước nối liền giới thiệu đề với thân bài . Bước này còn gọi là giới hạn

vấn đề , báo cho người đọc biết bài mình làm trong phạm vi nao ?

VIII – Bài thứ tám : Cách viết thân bài
1- Khai niệm về thân bài một bài phân tích tác phẩm :
=Thân bài là phần dài nhất và quan trọng nhất của bài văn phân tích tác phẩm .
- Trong thân bài là đoạn nêu khái quát nội dung các ý mà mình phân tích ở phần sau
- Nên phân tích mỗi ý thành một đoạn , giữa các đoạn có sự lên kết chặt chẽ cùng
hướng về nội dung mà đề yêu cầu .
- Dùng lý lẽ phân tích có vận dụng tư liệu văn học để minh hoạ làm cơ sở cho lý lẽ
phân tích thêm vững vàng .
- Nếu là thơ trữ tình thì nên phân tích đi từ nghệ thuật đến nội dung .
2 – Những điều cần lưu ý :
- Thân bài là phần trọng tâm có nhiệm vụ :
+ Phát triển những ý chính đã nêu ở phần mở bài .
+ Duy trì sự chú ý người đọc .
- Thân bài bài gồm có nhiều đoan văn :
+ Các đoan văn thường được cấu tao theo kiểu tổng phân hợp ,diễn dịch ,qui nạp …

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

6


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

+ Các đoạn văn được trình bày theo một hệ thống lơ gich cịn gọi là trình bày theo

luận điểm .
3 - Cấu tạo của thân bài phân tích tác phẩm :
Khi phân tích một bài thơ hay đoạn thơ đoạn văn , chúng ta cần phân tich cả hai mặt
nghệ thuật và nội dung . Như thế chúng ta có thể thực hiện phần thân bài phân tích tác
phẩm theo các kiểu như sau :
- Kiểu 1 : Phân tích nghệ thuật ->
phân tích nội dung
- Kiểu 2 : Phân tích nội dung ->
phân tích nghệ thuật .
- Kiểu 3 : Phân tích nghệ thuật ->
Bình nội dung .
- Kiểu 4 : Bình nghệ thuật
->
Phân tích nội dung .
1234•

NT
ND
NT
BNT

-> ND
-> NT
-> BND
-> PTND

Kiểu 1 :
NT -> ND
Phân tích nghệ thuật
->

Phân tích nội dung

- ví dụ : Phân tích bài thơ “ Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương.
+Ý 1 : Vẻ đẹp người phụ nữ ( NT -> ND ).
- Nghệ thuật : Giọng thơ + Phép ẩn dụ + từ ngữ gợi tả
- Nội dung : “Thân em” phân tích . “Vừa trắng lại vừa trịn” Phân tích .
+ Ý 2 :Cuộc đời chìm nổi của người phụ nữ .( NT -> ND )
- Nghệ thuật :
Nhịp điệu + Thành ngữ
- Nội dung : “Bảy nổi ba chìm” -> Phân tích .
+ Cách viết như sau :
Mở đầu bằng giọng thơ nhẽ nhàng êm dịu kết hợp với nghệ thuật ẩn dụ tạo ra hình
ảnh so sánh ngầm kín đáo , sâu sắc Hồ Xuân Hương đã thốt lên hai tiếng “thân em” .
Đang miêu tả bánh trôi nước mà lại như thế chắc nhà thơ muốn gợi cho ngườ đọc nhớ
về câu ca dao :
Thân em như hạt mưa sa
Đay là cách xơng hô khiêm tốn của ngườ phụ nữ nước ta khi nói về mình . Nhưng
những từ ngữ gợi tả tiếp theo lại không dấu được niềm kiêu hạnh tự hào của họ . Hình
ảnh “trắng ,trịn” vừa miêu tả được màu sắc của bánh trơi nước . Nhưng lại đề cao
được vẻ đẹp người phụ nữ đến dễ thương . Tuy đẹp vậy nhưng số phận của họ lại rơi
vào cảnh :
Bảy nổi ba chìm với nước non
Nhịp điệu của bài thơ tư nhiên trầm lắng chậm dần khi nhà thơ đang vui lại hoá
buồn , đang tự hào kiêu hạnh bổng im lặng cúi đầu trước “bảy nổi ba chìm” . Cách sử
dụng thành ngữ ở đây thật là độc đáo vì qua hình ảnh đó vừa nói lên được cách luộc
bánh lại vừa cho người đọc hiểu được cuộc đời lênh đênh chìm nổi của người phụ nữ
đương thời.

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

7


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

Bài tập
Phân tích theo kiểu 1 ( NT -> ND ) Khổ thơ đầu bài “Đoàn thuyền đánh cá”
của nhà thơ Huy Cân .
Mặt trời xuống biển như hịn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi
a- Tìm ý và “nhạn tự” :
+ Câu 1: Về ý : Cảnh hoàng hôn trên biển
“Nhạn tự” : NT -> Giọng thơ + nghệ thuật so sánh
ND -> Như hòn lửa
+ Câu 2 : Về ý : Cảnh vũ trụ vào đêm
“Nhạn tự” : NT -> Nhịp điệu + biện pháp nhân hoá
ND -> Cài then sập cửa
b- Phân tich hai câu thơ đầu :
Mở đầu với giọng thơ mạnh mẽ gân guốc kết hợp với nghệ thuật so sánh cụ thể sinh
động . Huy Cận đã vẽ nên một bức tranh tuyệt đẹp về hình ảnh mặt trời đang từ từ lặn
xuống biển như một hòn lửa rực hồng ,tạo nên một khơng gian huy hồng rực rỡ làm ngây
ngất người đọc trước vẻ đẹp của trời biển lúc hồng hơn . Nhưng cảnh tượng ấy chỉ diễn ra
trong chốc lát rồi nhường chỗ cho màn đêm lan toả :

Sóng đã cài then đêm sập cửa
Nhịp diệu thơ bổng chậm dần , trầm lắng kết hợp với hình ảnh nhân hố sáng tạo đem
hành đông “cài then , sập cửa” gán cho sóng và đêm . Đã tạo nên thái độ dứt khoát của vũ
trụ ngừng hoạt động đi vào nghỉ ngơi thư giãn . Màn đêm đã lan toả , cảnh trên biển thật là
bình n .Trong hồn cảnh đó lại xuất hiên hình ảnh mới :
Đồn thuyền đánh cá lại ra khơi

Kiểu 2 :
ND
( Phân tích nội dung

->
->

NT
Phân tích nghệ thuật )

•

Ví dụ : Phân tích hai câu thơ đầu của “Bánh trôi nước” - Hồ Xuân Hương
Thân em vừa trắng lại vừa trịn
Bảy nổi ba chìm với nước non
+ Ý 1 : Vẻ đẹp người phụ nữ
ND -> Thân em
NT -> Nghệ thuật ẩn dụ + giọng thơ -> Phân tích
Từ ngữ gợi tả -> phân tích
+ Ý 2 : Cuộc đời chìm nổi của người phụ nữ .
ND -> Bảy nổi ba chìm .
NT -> Nhịp điệu + Cách sử dụng thành ngữ -> phân tích .
+ Cách phân tích :

Mở đầu bài thơ Hồ Xuân Hương thốt lên hai tiếng “thân em” làm cho người đọc nhớ
đến câu ca dao :

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

8


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

Thân em như hạt mưa rào
Cách xưng hô thật là nhẽ nhàng êm dịu của người phụ nữ khi nói về bản thân mình .
Trong câu thơ này , người đoc thưởng thức được cái biệt tài sử dụng phép tu từ ân dụ
của nhà thơ . Với lối so sánh ngầm sâu sắc kín đáo làm cho người đọc vừa hiểu được
bánh trôi nước vừa nghĩ ngay đến vẻ đẹp kiều diễm của người phụ nữ . đó là một vẻ
đẹp hồn mỹ . Đọc câu thơ ta cịn thấy được nữ sĩ là bậc thầy về sở dụng tờ ngỡ gợi tả .
Vì qua hai từ “Trắng , trịn” vừa miêu tả được màu sắc và hình dáng chiếc bánh trơi
nước vừa đề cao được cái vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ Việt Nam . Tuy đẹp là vậy
nhưng cuộc sống của họ lại phải chịu cảnh :
Bảy nổi ba chìm với nước non
Dưới ngịi bút trữ tình của Bà chúa thơ nơm ,số phận người phụ nữ dưới xã hội phong
kiến được diễn tả như thế nào ? Họ phải sống trong một chế độ đầy áp bức bát cơng
phải chịu cảnh “Bảy nổi ba chìm” . Thành ngữ xuất hiện trong câu thơ này đã được tác
giả khéo kéo sử dụng kết hợp với nhịp điệu trầm lắng chậm dần cho ta thấy được cách
luộc bánh nhưng cũng hiểu được số phân lênh đênh bạc mệnh của người phụ nữ ngày
xưa .

+ Bài tập :
Phân tích theo kiểu 2 : ( ND -> NT ) Hai câu thơ đầu trong bài “Đoàn thuyền đánh cá”
của Huy Cận .
Mặt trời xuống biển như hịn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa .
+ Ý 1 : Cảnh hồng hơn trên biển ( ND -> NT )
- Nhạn tự : ND -> như hò lửa
NT -> Giọng thơ + biện pháp so sánh -> Phân tích
+ Ý 2 : Cảnh vũ trụ vào đêm ( ND -> NT )
- Nhạn tự : ND -> “ Cài the , sập cửa”
NT -> Nhịp điệu + Nghệ thuật nhân hoá -> Phân tích
+ Cách viết như sau :
Mở đầu nhà thơ Huy Cận đã vẽ nên một bức tranh tuyệt đẹp , đó là hình ảnh mặt
trời đang từ từ lặn xuống biển như hòn lửa rực hồng . Với giọng thơ khoẻ mạnh gân
guốc lại được tăng thêm hình ảnh so sánh sáng tạo của nhà thơ . Ở đây mặt trời được
ví “như hịn lửa” khiến người đọc liên tưởng đến hình dáng trịn trịa và màu sắc rực
rỡ của vầng thái dương tạo thanh một phong cảnh huy hồng rực rỡ của buổi hồng
hơn trên biển làm ngây ngất lòng người trước cảnh đẹp của trời biển việt nam .Nhưng
khung cảnh đó chỉ diễn ra trong chốc lát rồi nhường chỗ cho màn đêm lan toả :
Sóng đã cài then đêm sập cửa
Cảnh màn đêm đã dược tac giả miêu tả bằng hình ảnh sóng bắt đầu “cài then”
đêm ra tay “sập cửa” . Hình ảnh nhân hoá đầy bất ngờ hơnhs thú kết hợp với nhịp
điệu chậm dần trầm lắng cho thấy vũ trụ đã đoạn tuyệt với công việc đi vào nghỉ ngơi
thư giản . Chính lúc đó con người lại bắt tay vào lao động .

• Kiểu 3 :

NT ->
Phân tích nghệ thuật ->

Bình nội dung
Bình nội dung

a- Bình nội dung :
Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

9


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

-Là so sánh ý của câu thơ đang phân tích với ý tương đương trong câu thơ của những
nhà thơ nhà văn khác .
- Có hai kiểu so sánh ý thơ : So sánh tương đồng
So sánh tương phản
+ So sánh tương đồng :
• Ví dụ : Phân tích câu thơ đầu tiên của bài thơ “Bánh trôi nước” - Hồ Xuân Hương .
- Ý : Vẻ đẹp người phụ nữ .
NT : Giọng thơ + ngệ thuật ẩn dụ + từ ngữ gợi tả -> phân tích
ND : Thân em -> Bình
Vừa trắng , vừa trịn -> Bình
- Cách viết như sau :
Mở đầu bằng giọng thơ nhẽ nhàng êm dịu kết hợp với biện pháp ẩn dụ tạo nên hình
ảnh so sánh ngầm sâu sắc kín đáo . Hồ Xuân Hương thốt lên hai tiếng “Thân em” .
Đang miêu tả bánh trôi nước mà thốt lên như vậy chắc rằng nhà thơ muốn gợi cho
người đọc nhớ đến câu ca dao :

Thân em như hạt mưa rào
Đây chính là cách xưng hô khiêm tốn của người phụ nữ việt Nam khi nói về mình .
Nhưng những từ gợi tả tiếp theo lại không dấu được vẻ tự hào kiêu hạnh của họ .Hình
ảnh trắng trịn vừa miêu tả được mài sắc hình dáng chiếc bánh trơi nước vừa nói lên
được vẻ đẹp hoàn mỹ của người phụ nữ nước ta . Vẻ đẹp ấy đã được đại thi hào
Nguyễn Du đề cao trong ý thơ tương tự :
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang
Hay :
Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da
+ So sánh tương phản :.
• Ví dụ : Phân tích hai câu thơ :
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc
( Mùa xuân nho nhỏ - Thanh Hải )
- Ý : Cống hiến suốt đời cho đất nước , cho cách mạng .
- Cách viết như sau :
Nhịp điệu thơ dồn dập lôi cuốn , được tăng thêm bằng điệp từ “Dù là” được lặp đi
,lặp lại như các đợt sóng xơ liên tiếp vào bờ . Như thúc dục mọi người phải góp sức
mình dựng xây đất nước giàu đẹp, cống hiến cả cuộc đời “Dù là tuổi hai mươi” cho
đến khi “tóc bạc” mà khơng tính gì đến thiệt hơn . Quan niệm đó khác hẳn với các
nhà thơ trước đây :
Cơng danh đã được hợp về nhà
Lành dữ âu chi thế nghị khen
( Tht hứng - Nguyễn Trãi )

• -Kiểu 4 :

Bình NT -> PTND
Bình nghệ thuật -> Phân tích nội dung

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

10


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

+ Bình nghệ thuật :
-

Là so sánh nghệ thuạt câu thơ đang phân tích với các biện pháp tu từ người viết
đặt ra để so sánh hoặc các biện pháp tu từ của các nhà văn nhà thơ khác .
Thông thường người ta bình nghệ thuật của ;
a- Từ ngữ gợi tả .
b- Các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hố , ẩn dụ
,
hốn dụ .v.v…
* Bình các từ gợi tả :
- Ví du : Phân tích hai câu thơ trong bai “Mùa xuân nho nhỏ” – Thanh Hải
Mọc giữa dịng sơng xanh
Một bơng hoa tím biếc .
- Ý : Cảnh mùa xuân xứ Huế :
NT : giọng thơ + từ gợi tả
ND : Dịng sơng xanh , bơng hoa tím biếc .
Mở đầu bài thơ Thanh Hải vẽ lên một bức tranh tuyệt đẹp với những nét chấm phá
giữa cái nền “Dịng sơng xanh” nổi bật “Một bơng hoa tím biếc” . Tại sao nhà thơ lại

khơng tơ ddieemrcho bức tranh ấy bằng hình ảnh của hoa mai ,hoa đào mà lại vẽ nên
một gam màu tím ? Vì hoa đào là biểu tượng của mùa xuân miền Bắc , còn mai vàng
là mùa xuân của phương nam .Bởi vậy chỉ có màu sắc tím mới là đặc trưng của mùa
xuân xứ Huế . Đó là màu sắc trang nhã ,tươi mát ,tràn đầy sức sống làm say đắm lịng
người. Đó cũng chính là cảm hứngtừ tà áo dài cô gái Huế :
Cô gái Huế vẫn thiết tha trong tà áo tím
Giữ bên anh bao kỷ niệm tháng năm nào!
* Bình giảng phép tu từ :
+ Ví dụ : Bình giảng câu thơ “ Cổ tay em trắng như ngà”
- PT : Tác giả sử dụng nghệ thuật so sánh thật là độc đáo . Đem cổ tay người con
gái để ví von “Trắng như ngà” .Tại sao lại không so sánh cổ tay em gái trắng như
tuyết , như bông ? Vi trắng như tuyết chỉ diễn tả được màu trắng nhưng lạnh lẽo
quá . Còn trắng như bơng thì thật là nhẹ và xốp . Như vậy cổ tay em trắng như ngà
là đẹp và hợp lý nhất . Bởi vì so sánh như vậy vừa diễn tả được cổ tay trắng trẻo
nhưng lại rất khoẻ mạnh quý phái tạo nên một hình ảnh đẹp về bàn tay người con
gái Việt Nam .

IV – Bài thứ chín : Cách viết kết bài
1- Khái niệm : Kết bài là phần sau cùng của bài văn . Đây là phần đóng lại sau khi
đã viết xong phần mở bài và thân bài . THông thường gồm các ý sau :
Đánh giá tổng quát nội dung và nghệ thuật của tác phẩm .
Có thể rút ra bài học hoặc nêu suy nghĩ .
2- Các yếu tố viết kết bài :
Tác phẩm(1) -> Tác giả(2) -> Nghệ thuật(3) -> Nội dung(4) .
Với bốn yếu tố trên ta có thể viết được các kiểu sau :

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

11


Những kinh nghiệm bồi dưỡng HSG văn 9

Hoàng Văn Dân

1,2,3,4
2,1,3,4
3,2,1,4
4,2,1,3

Trường THCS Quỳnh Thắng

ĐT 0943176545

12