Tiểu luận tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng kí sinh sâu hại
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.38 MB, 19 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HUẾ
KHOA SINH HỌC
------------
TIỂU LUẬN
Đề tài:
Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn
trùng kí sinh sâu hại
CHUYÊN NGÀNH: ĐỘNG VẬT HỌC – K24
Cán bộ hướng dẫn khoa học
PGS.TS. Trần Văn Hòa
Tên học viên:
Nguyễn Thị Hoài Phương
HUẾ - 04/2014
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
MỤC LỤC
Phần 1: Đặt vấn đề ......................................................................................................3
Phần 2: Nội dung ......................................................................................................4
2.1. Khái niệm chung………………………………………………………………....4
2.1.1. Hiện tượng ký sinh……………………………………………………....4
2.1.2. Vật chủ ………………………………………………………………......4
2.2. Đặc điểm đặc trưng của nhóm côn trùng ký sinh sâu hại........................5
2.3. Mối quan hệ qua lại giữa côn trùng ký sinh và vật chủ.......................................6
2.3.1. Vị trí ký sinh..............................................................................................6
2.3.2. Loài ký sinh thường chỉ liên quan đến một pha phát dục của vật chủ.7
2.3.3. Mối liên quan giữa số lượng cá thể loài ký sinh và số lượng loài ký sinh
hoàn thành phát dục trong một cá thể vật chủ............................................................10
2.3.4. Ký sinh theo thứ tự trong mối quan hệ với sâu hại (vị trí của chúng
trong chuỗi thức ăn) .......................................................................................................11
2.4. Tập tính của côn trùng ký sinh và ý nghĩa của nó trong ĐTSH..........................11
2.5. Những nhóm côn trùng ký sinh phổ biến..............................................................13
2.5.1. Bộ cánh màng Hymenoptera.....................................................................13
2.5.2. Bộ hai cánh Diptera ..................................................................................14
2.5.3.Ưu thế của côn trùng ký sinh so với côn trùng ăn thịt............................18
2.6. Đặc điểm ứng dụng..................................................................................................17
Phần 3: Kết luận
........................................................................................................18
Tài liệu tham khảo ........................................................................................................19
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
2
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
Hàng năm trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta và các nước trên thế giới, sâu bệnh, cỏ
dại (gọi chung là sâu hại) là mối đe dọa lớn và nếu không được tổ chức phòng trừ tốt,
chúng có thể gây tổn thất nghiêm trọng về năng suất cây trồng và chất lượng nông sản.
Bởi vì, thiệt hại do các loại sinh vật hại gây nên đối với cây trồng trên đồng ruộng có thể
làm giảm 20-25% năng suất, có khi lại đến 50%. Để phòng trừ các loại sinh vật hại nói
trên, trong những năm qua chúng ta đã áp dụng nhiều biện pháp khác nhau. Trong đó,
biện pháp kỹ thuật canh tác luôn được coi là cơ bản trong điều kiện nhất định, dùng thuốc
bảo vệ thực vật (BVTV) là biện pháp tích cực, có khi là biện pháp quyết định đến năng
suất cây trồng và chất lượng nông sản. Các hóa chất thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu
được sử dụng rộng rãi ở nước ta vào đầu những năm 1960 để tiêu diệt sâu bọ, côn trùng
gây bệnh,… bảo vệ mùa màng. Từ đó đến nay, thuốc trừ sâu vẫn gắn liền với tiến bộ sản
xuất công nghiệp, quy mô, số lượng, chủng loại ngày càng tăng. Tuy nhiên, bên cạnh đó
phần tồn dư của thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu trên các sản phẩm nông nghiệp, rơi
xuống nước bề mặt, ngấm vào đất, di chuyển vào nước ngầm, phát tán theo gió gây ô
nhiễm môi trường.
Trong biện pháp sinh học để phòng trừ dịch hại (ở đây chúng ta lấy thí dụ dịch hại đó là
sâu hại chẳng hạn) thì ngoài việc sản xuất những chế phẩm vi sinh vật phun xịt lên cây
trồng để diệt trừ sâu hại, hoặc nuôi nhân ong ký sinh rồi thả ra đồng ruộng, vườn cây
để chủng ký sinh diệt sâu hại… người ta còn lợi dụng một số loài sinh vật đang có sẵn
trong tự nhiên để tiêu diệt sâu hại, khống chế mức độ gây hại của chúng ở mức không có
ý nghĩa về mặt kinh tế. Trong thuật ngữ chuyên môn người ta gọi những sinh vật này là
thiên địch hay những kẻ thù tự nhiên của dịch hại trên đồng ruộng. Ngày nay, sử dụng
thiên địch là một trong những biện pháp sinh học được ứng dụng rất nhiều trong thực tiễn
sản xuất..
Một trong biện pháp trong đấu tranh sinh học phòng trừ dịch hại được áp dụng
rộng rãi và mang lại hiệu quả cao cho nền nông nghiệp đó là sử dụng côn trùng ký
sinh sâu hại vì có số lượng loài nhiều, phân bố rộng, tính chuyên hóa cao và có hiệu
quả tốt, thân thiện với môi trường. Để hiểu rõ hơn về côn trùng ký sinh sâu hại và
ứng dụng của chúng trong đấu tranh sinh học, bài tiểu luận sẽ được làm sáng tỏ hơn.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
3
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
PHẦN 2: NỘI DUNG
2.1. Khái niệm chung
2.1.1. Hiện tượng ký sinh
Theo Bondarenko (1978): “Ký sinh là loài sinh vật sống nhờ vào loài sinh vật khác
trong một thời gian dài, dần dần làm vật chủ chết hoặc suy nhược”.
Theo từ điển Wikipedia: “Ký sinh là hiện tượng các vi sinh vật (hoặc những động
vật nguyên sinh,...) sống dựa vào nguồn chất dinh dưỡng từ vật chủ. Chúng đều có đặc
điểm chung là: Cơ quan hỗ trợ di chuyển tiêu giảm, tốc độ tiêu hoá và tốc độ sinh sản
cao, phần lớn đều truyền qua vật chủ trung gian”.
Trong nông nghiệp, ký sinh được dùng để chỉ các loài côn trùng, động vật nguyên
sinh hay tuyến trùng ký sinh trên sâu hại. Hiện tượng ký sinh là một dạng quan hệ qua lại
giữa các sinh vật rất phức tạp và đặc trưng. Hiện tượng ký sinh trên sâu hại rất phổ biến
trong tự nhiên, đây là một dạng quan hệ qua lại lợi một chiều, trong đó loài được lợi (loài
ký sinh) sử dụng loài sinh vật sống khác (vật chủ) làm thức ăn và nơi ở cho một phần nào
đó trong chu kỳ vòng đời của nó.
Ong kén trắng tập thể kí sinh
sâu cắn gié
Loài trùng steinernematidae ký sinh
trong ấu trùng muỗi mắt trong của
nốt sần của cây nấm.
2.1.2. Vật chủ
Theo từ điển Wikipedia: “Vật chủ là những sinh vật bị ký sinh, tức là bị các sinh
vật ký sinh chiếm sinh chất, trong quan hệ này, vật chủ là đối tượng bị thiệt hại”.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
4
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
Vật chủ là những sinh vật mà ở đó các sinh vật ký sinh, sinh sản và phát triển để
hoàn thành vòng đời sinh học của chúng. Trong ĐTSH, vật chủ thường là những sinh vật
gây hại cho cây trồng.
Rầy nâu hại lúa
Sâu xám hại lúa
Trong các nhóm sinh vật ký sinh dùng trong đấu tranh sinh học: Côn trùng ký
sinh, động vật nguyên sinh ký sinh, tuyến trùng ký sinh thì nhóm Côn trùng ký sinh
(CTKS) là nhóm có vai trò quan trọng trong đấu tranh sinh học (ĐTSH). Chúng rất phổ
biến trong tự nhiên và được sử dụng rộng rãi, có hiệu quả cao trong ĐTSH.
2.2. Đặc điểm đặc trưng của nhóm côn trùng ký sinh sâu hại
- Hầu hết côn trùng ký sinh sâu hại có biến thái hoàn toàn, chỉ có pha ấu trùng
sống ký sinh, còn pha trưởng thành sống tự do. Nhiều trường hợp côn trùng ký sinh ở pha
trưởng thành có tập tính chăm sóc thế hệ sau.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
5
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
- CTKS là dạng đặc biệt của hiện tượng ký sinh thông thường. Vì vật ký sinh sử
dụng hết hoàn toàn các mô của cơ thể vật chủ và gây chết vật chủ ngay khi chúng hoàn
thành phát dục ( gần giống với các loài ăn thịt). Một cá thể ký sinh chỉ liên quan đến một
côn trùng vật chủ mà thôi.
- Trưởng thành cái của loài ký sinh tìm vật chủ để đẻ trứng, ấu trùng ký sinh
không tự tìm vật chủ.
- Kích thước cơ thể loài CTKS tương đối lớn so với cơ thể loài vật chủ. Thời gian
phát triển của 2 loài tương tự nhau.
2.3. Mối quan hệ qua lại giữa côn trùng ký sinh và vật chủ
Mối quan hệ giữa CTKS và vật chủ rất phức tạp thể hiện ở nhiều mặt. Tuỳ theo
tính chuyên hóa với vật chủ, tập tính hay vị trí trong chuỗi thức ăn mà có thể phân biệt
thành nhiều nhóm ký sinh khác nhau. Có thể phân biệt các nhóm côn trùng ký sinh theo
các tiêu chí vừa nêu như sau:
2.3.1. Vị trí ký sinh
Loài ký sinh sống bên trong hoặc bên ngoài cơ thể vật chủ.
- Ký sinh trong: (nội ký sinh) loài ký sinh sống bên trong cơ thể vật chủ. Đây là
nhóm phổ biến nhất trong lớp côn trùng.
Ví dụ: Ấu trùng ong kén trắng giống Apanteles (họ Braconidae) sống trong cơ thể
sâu non của nhiều loại côn trùng cánh vẩy (Lepido terae)
Ong đa phôi (Copidosomopsis nacoleiae) ký sinh sâu cuốn lá
- Ký sinh ngoài (ngoại ký sinh): Loài ký sinh sống trên bề mặt cơ thể vật chủ.
Nhóm này không phổ biến lắm.
Ký chủ có thể là loài sống kín (trong tổ, trong thân cây: như sâu cuốn lá, sâu đục
thân). Lúc đó tổ của vật chủ là phương tiện bảo vệ, che chở cho vật ký sinh.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
6
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
Ký chủ là loài sống hở, trong trường hợp đó vật ký sinh có một lớp vỏ chắc chắn
như cái túi.
Ví dụ: Ấu trùng ong kiến họ Dryinidae tạo thành u lồi trên mặt lưng cơ thể nhiều
loài rầy ( rầy nâu, rầy lưng trắng, rầy xanh đuôi đen).
Rầy nâu mang vi rut gây bệnh vàng lá
Ấu trùng ong kiến học Dryinidae tạo thành khối u lồi trên mặt lưng cơ thể rầy
2.3.2. Loài ký sinh thường chỉ liên quan đến một pha phát dục của vật chủ
Theo đó có các nhóm ký sinh sau:
- Ký sinh trứng: Cá thể ký sinh cái trưởng thành đẻ trứng vào trừng vật chủ. Các
pha trước phát dục xảy ra bên trong trứng cật chủ sau đó vũ hóa và chui ra ngoài.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
7
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
Ví dụ: + Ong mắt đỏ họ Trichogrammatidae, Ong đen họ Scelionidae
Ong mắt đỏ ký sinh trên trứng sâu
Ong bắp cày ký sinh
hại
+ Ong bắp cày Trichogramma galloi ký sinh vào trứng sâu đục thân mía
Ấu trùng ong kén trắng bên
cạnh Aurina euphydryas
Ấu trùng ong kén trắng trên sâu
bướm
+ Ong (Gonatocerus spp.) ký sinh trứng rầy và Ong xanh (Tetrastichus
Schoenobii) ký sinh trứng sâu đục thân.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
8
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
- Ký sinh sâu non: Con cái trưởng thành loài ký sinh đẻ trứng vào pha sâu non của
vật chủ và ký sinh hoàn thành phát dục khi vật chủ ở pha sâu non (ấu trùng). Ký sinh sâu
non có nhiều ở các họ côn trùng: Braconidae, Tachinidae, Ichneumonidae …
Ví dụ: + Ong kén nhỏ (Phanerotoma sp.) thuộc họ (Braconidae) ký sinh trong sâu
đục thân
Ong mắt đỏ đang đẻ trứng trên ấu trùng bọ cánh cứng
- Ký sinh nhộng: cá thể cái trưởng thành đẻ trứng lên pha nhộng của vật chủ và ký
sinh hoàn thành phát dục khi vật chủ ở pha nhộng. Thường gặp ở các họ ong đùi to
Chalcididae, Tachinidae, Ichneumonidae.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
9
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
Ong kén nhỏ (Phanerotoma sp.) ký sinh sâu đục thân
- Ký sinh trưởng thành: con cái loài ký sinh đẻ trứng lên pha trưởng thành của vật
chủ và hoàn thành phát dục khi vật chủ ở pha trưởng thành.
Nhóm này không nhiều: giống Dinocampus thuộc họ Braconidae, ký sinh bọ rùa
trưởng thành, ong kiến họ Dryinidae có khi ký sinh pha trưởng thành các loài rầy nâu,
rầy lưng trắng.
- Ngoại ra có một số ngoại lệ.
Ví dụ: Ký sinh trứng – sâu non hoặc sâu non – nhộng.
2.3.3. Mối liên quan giữa số lượng cá thể loài ký sinh và số lượng loài ký sinh
hoàn thành phát dục trong một cá thể vật chủ
Có thể chia làm các nhóm sau:
- Ký sinh đơn: trong một cá thể vật chủ chỉ có một cá thể ký sinh hoàn thành phát
dục, mặc dù có thể có rất nhiều trứng.
Ví dụ: Ong kén trắng ký sinh đơn sâu non cuốn lá nhỏ Apanteles cypris.
- Ký sinh tập thể: nhiều cá thể của cùng một loài ký sinh hoàn thành phát dục
trong một cá thể vật chủ.
Ví dụ: Ong kén trắng ký sinh tập thể sâu cắn gié A.ruficrus
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
10
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
- Hiện tượng đa ký sinh: có nhiều loài ký sinh đồng thời trong một cá thể vật chủ.
Ví dụ: Trong 1 trứng sâu cuốn lá lớn hại lúa có thể gặp: ký sinh ong đen
Telenomus rotundus cùng ký sinh với ong mắt đỏ Trichogrammasp. Đối với côn trùng ký
sinh hiện tượng này ít gặp.
2.3.4. Ký sinh theo thứ tự trong mối quan hệ với sâu hại (vị trí của chúng
trong chuỗi thức ăn)
Dựa theo mối quan hệ giữa côn trùng ký sinh và sâu hại người ta chia thành các
bậc ký sinh:
- Ký sinh bậc 1: là các loài ký sinh trên côn trùng ăn hại thực vật hoặc trên côn
trùng ăn thịt (theo đúng định nghĩa ký sinh).
- Ký sinh bậc 2: là loài ký sinh trên loài ký sinh bậc 1.
- Ký sinh bậc 3: trường hợp ít gặp.
Từ bậc 2 trở lên gọi là siêu ký sinh.
- Tự ký sinh: (Flander 1937) Cá thể cái là ký sinh bậc 1, còn cá thể đực là ký sinh
bậc 2 trên chính cá thể cái cùng loài.
Ví dụ: một số loài ong thuộc họ Aphelinidae.
2.4. Tập tính của côn trùng ký sinh và ý nghĩa của nó trong ĐTSH
Đặc điểm đặc trưng của côn trùng ký sinh là cá thể trưởng thành sống tự do có tập
tính phức tạp và vài trò tấn công vật chủ thuộc về các cá thể trưởng thành cái. Vì thế khả
năng tìm kiếm vật chủ của cá thể trưởng thành cái càng phát triển thì loài ký sinh càng có
khả năng kìm hãm số lượng vật chủ ở mức thấp, và như vậy càng có ý nghĩa trong
ĐTSH. Quá trình tìm kiếm vật chủ gồm những giai đoạn:
* Giai đoạn 1: Tìm kiếm nơi ở của vật chủ
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
11
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
- Tìm nơi ở có cây thức ăn của vật chủ. Phản ứng nhận biết cây thức ăn vật chủ là
kết quả đã đạt được trong quá trình tiến hóa.
- Điểm định hướng là chất dẫn dụ do cây thức ăn vật chủ tiết ra. Côn trùng ký sinh
tiếp nhận chất dẫn dụ dễ bay hơi nhờ cơ quan cảm thụ hóa học.
Ví dụ: + Ong xanh mắt đỏ (Trichomalopsis) đến đẻ trứng ký sinh vào trứng bọ xít
do bọ xít cái tiết ra mùi nặng.
Mùi cây thông hấp dẫn Ong Itoplectis conquisitor đến ký sinh sâu cuốn lá thông
Evetria buoliana.
* Giai đoạn 2: Tìm và phát hiện vật chủ
Để tìm kiếm vật chủ trong phạm vi nơi ở của chúng, côn trùng ký sinh cái trưởng
thành sử dụng các nguồn kích thích từ phía vật chủ (thông tin về vật chủ) hay các sản
phẩm hoạt động sống của vật chủ. Trong đó thị giác và khứu giác đóng vai trò quan
trọng, dựa vào hình ảnh và mùi vị của vật chủ để côn trùng ký sinh nhận ra vật chủ.
Ví dụ:
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
12
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
+ Ruồi ký sinh Drino bohemica bị hấp dẫn bởi chuyển động của ấu trùng ong lá
Neodiprion lecontei (vật chủ).
+ Ong Microplitis ciceipes bị hấp dẫn đến với sâu non Heliothiszea bởi phân của sâu non
(Jones et al 1977). Có thể gọi 2 giai đoạn này bằng cái tên chung là chọn lọc sinh thái
(Salt 1935).
+ Ong đen (Telenomus cyrus) đẻ trứng ký sinh vào trứng bọ xít nhờ mùi hôi tiết ra
từ bọ xít cái.
* Giai đoạn 3: Lựa chọn vật chủ
Sau khi vật chủ được xác định, côn trùng ký sinh cái có thể vẫn không tiếp nhận
đẻ trứng nếu nó thấy vật chủ không thích hợp, vì mấy lý do:
Phát hiện vật chủ trước đó đã được khảo sát, kể cả chính nó, vì mùi của con trước
còn vương lại trên vật chủ nhờ các cơ quan cảm giác như đầu, râu, chân…có tác dụng
xua đuổi (tránh cạnh tranh trong loài hoặc khác loài do hậu quả cùng ký sinh trên một vật
chủ). Chúng có khả năng phân biệt vật chủ chưa bị nhiễm ký sinh và đã nhiễm nhờ các cơ
quan cảm giác ở trên râu, đầu, bàn chân và ống đẻ trứng.
Khả năng này rất phổ biến ở côn trùng thuộc bộ cánh màng và không thấy có ở bộ
hai cánh (Victorov 1976).
2.5. Những nhóm côn trùng ký sinh phổ biến
Theo Sweetman (1936) trong lớp côn trùng Insecta có 86 học thuộc 5 bộ có đại
diện ký sinh: Bộ cánh cứng Coleoptera; cánh cuốn Strepsiptera; cánh vẩy Lepidoptera;
cánh màng Hymenoptera; hai cánh Diptera. Trong thực tiễn ký sinh chủ yếu thuộc 2 bộ:
Cánh màng và hai cánh là có ý nghĩa chống côn trùng hại nhất.
2.5.1. Bộ cánh màng Hymenoptera
Có khoảng 200000 loài trên thế giới, trong đó có nhiều loài ký sinh rất có ý nghĩa
trong đấu tranh Sinh học chống các loài dịch hại, chúng tập trung chủ yếu trong các họ:
Ichneumonidae, Braconidae, Trichogrammatidae, Mymaridae, Sceliondae, Dryinidae,
Elasmimidae, Evpelmidae, Aphelinidae, Encyrtidae, Pteromaildae, Chalcididae,
Bethylidae, Aphidiidae…
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
13
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
- Các loài thuộc họ Ichneumonidae có kích thước cơ thể tương đối lớn (10 –
25mm chiều dài), ấu trùng của chúng thường là ký sinh sâu non, ký sinh nhộng của nhiều
loài sâu hại, thậm chí có thể ký sinh trên nhện lớn.
- Trong họ Braconidae (có kích thước nhở hơn) có giống rất quan trọng là ong kén
trắng Apanteles (1300 loài) ký sinh trên nhiều sâu hại lúa. Ấu trùng họ Braconidae là ký
sinh sâu non của nhiều loài côn trùng hại.
- Ong thuộc họ Aphidiidae chỉ ký sinh trên các loài rệp muội.
- Các loài họ Trichogra nmatidae, Sceliondae ký sinh trứng của nhiều loài thuộc
bộ cánh vẩy, cánh cứng, cánh nửa và cánh thẳng…
Ong đen
Ong kén trắng
Ong mắt đỏ
Braconidae arizonz
Một số loài côn trùng ký sinh thuộc Bộ cánh màng (Hymenoptera)
2.5.2. Bộ hai cánh Diptera
Bộ hai cánh Diptera đứng thứ hai trong các biện pháp ĐTSH. Theo Clausen
(1940) trong bộ có những họ hoàn toàn gồm các loài ký sinh là: Cyrtidae, Nemestrinidae,
Pipunculidae, Conopidae, Pygrotidae, Tachinidae,… Trong đó họ ruồi ksy sinh
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
14
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
Tachinidae có ý nghĩa nhất, chúng có thể ký sinh trong, ký sinh đơn, ký sinh bậc 1. Họ có
khoảng 1.500 loài (Askew 1971), riêng ở Bắc Mỹ có 1281 loài ký sinh (Stone 1965).
- Nhưng loài thuộc phân họ Exorisninae và Tachinidae ký sinh trên sâu non bộ
cánh vẩy, sâu non Ong ăn lá sâu non bọ ánh kim.
- Phân họ Dexiinae ký sinh sâu non và bọ trưởng thành bọ hung, xén tóc, vòi voi
và 1 số loài cánh vẩy.
- Phân họ Phasiinae ký sinh bọ xít trưởng thành, họ Pentatomidae, Scutelleridae.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
15
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
2.5.3.Ưu thế của côn trùng ký sinh so với côn trùng ăn thịt
- Côn trùng ký sinh có tính chuyên hóa cao, thích nghi và trùng hợp về chu kỳ phát
triển của vật chủ.
- Thức ăn cho một cá thể ít, cho phép CTKS có thể duy trì cân bằng với vật chủ
khi vật chủ có mật độ thấp.
Vì vậy chúng được sử dụng nhiều: Trong 103 thiên địch được sử dụng (trừ côn
trùng hại) có 75 loài ký sinh (Sweetman 1958).
2.6. Đặc điểm ứng dụng
Khi ứng dụng bất kỳ loài côn trùng ký sinh để phòng chống côn trùng hại cần lưu
ý một số điểm sau:
- Cần sử dụng những chủng địa phương của các loài cần sử dụng để nhân nuôi
nhằm nâng cao khả năng thích ứng của chúng khi thả vào sinh quần nông lâm nghiệp.
- Cần dự báo được tình hình phát sinh phát triển của loài côn trùng hại để có kế
hoạch mua, sản xuất thiên địch với loài sâu hại đó.
Kế hoạch sao cho không cần bảo quản thiên địch quá dài trong nhiệt độ thấp. Sau
nuôi thiên địch nếu không sử dụng phải bảo quản ở nhiệt độ thấp, thời gian bảo quản
càng dài càng làm giảm hiệu quả.
- Khi nhân nuôi trong điều kiện nhân tạo càng dài thì thiên địch càng bị thoái hoá,
giảm hiệu quả khống chế sâu hại. Vì vậy cần định kỳ phục tráng nguồn thiên địch để
nhân nuôi lượng lớn.
- Thả thiên địch tránh các thời gian nóng nhất trong ngày, thường vào buổi sáng và
buổi chiều mát.
- Không thả thiên địch trước khi có gió mạnh, mưa.
- Tuỳ đối tượng thiên địch mà chọn pha phát dục để thả vào sinh quần cho phù
hợp. Đối với bọ mắt vàng Chrrysopa carnea thì sử dụng ấu trùng tuổi 2 để thả, ong mắt
đỏ được sử dụng pha nhộng (trong trứng ký chủ) sắp vũ hoá để thả...
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
16
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
- Các thiên địch khi nhân nuôi lượng lớn trong điều kiện nhân tạo đem ra thả theo
2 cách:
+ Thả tràn ngập là sử dụng một lượng lớn thiên địch để thả vào sinh quần nông
nghiệp nơi có đối tượng sâu hại cần phòng chống. Cần thả lượng thiên địch nhiều hơn
cần thiết để nhằm áp đảo dịch hại.
+ Thả bổ sung để tự tích luỹ là cách thả thiên địch theo định kỳ với số lượng cá thể
thiên địch không nhiều trong mỗi lần thả.
Việc bổ sung để tích luỹ được tiến hành vào đầu vụ gieo trồng khi mật độ lài côn
trùng hại đạt muắc thấp đủ để làm thức ăn cho loài thiên địch.
PHẦN III: KẾT LUẬN
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
17
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
Tóm lại, trong các biện pháp đấu tranh sinh học phòng trừ các sinh vật gây hại cho
nông nghiệp, sử dụng các sinh vật ký sinh nói chung và sử dụng côn trùng ký sinh sâu hại
là một hướng đi chính xác, mang lại hiệu quả cao, phù hợp với điều kiện và chi phí sử
dụng và đã được khẳng định bởi những thành tựu trong nước và quốc tế. Với số lượng
loài lớn, mang các đặc điểm có tính chuyên hóa cao, thích nghi và phù hợp với chu kỳ
phát triển của vật chủ, không gây hại cho cây trồng và môi trường ...những đặc điểm trên
không chỉ giúp mang lại hiệu quả cao trong phòng trừ sâu hại mà còn đảm bảo sự cân
bằng sinh thái trong tự nhiên, nhằm hướng tới một nền nông nghiệp bền vững.
Tuy nhiên, việc sử dụng côn trùng ký sinh sâu hại cũng có những hạn chế nhất
định như việc nhân giống và sử dụng thiên địch, sự thích nghi của các loài thiên địch
ngoại lai, sử dụng đơn lẻ một loài côn trùng ký sinh sâu hại là những vấn đề quan tâm và
cần được nghiên cứu kỹ hơn. Muốn như vậy, chúng ta không chỉ sử dụng đơn lẻ côn
trùng ký sinh sâu hại hay một biện pháp nào đó, mà phải là sự tổng hợp, hài hòa giữa
nhiều biện pháp. Đồng thời, trước khi sử dụng một loài thiên địch nào đó cần nghiên cứu
môi trường, sự thích nghi của chúng với môi trường mới có phù hợp hay không mà tùy
vào từng vùng mà sử dụng các loài thiên địch cho thích hợp, hiệu quả.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
18
Tiểu luận: Tìm hiểu vai trò thiên địch của côn trùng ký sinh sâu hại
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
Vũ Quang Côn (1986), Đặc điểm tạo thành các hệ thống “Vật chủ-ký sinh” ở các
loài bướm hại lúa. Viện KHVN , Thông báo khoa học, tập 1: 55-62.
2.
Nguyễn Văn Đĩnh (Chủ biên), Đỗ Tấn Dũng, Hà Quang Hùng, Phạm Văn Lâm,
Phạm Bình Quyên, Ngô Thị Xuyên (2005), Giáo trình Biện pháp Sinh học trong bảo vệ
thực vật, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội.
3.
Hoàng Đức Nhuận (1979), Đấu tranh sinh học và ứng dụng. NXB Khoa học &
Kỹ thuật, Hà Nội.
4.
Phạm Bình Quyền (2005). Sinh thái học Côn trùng, NXB Giáo dục Hà Nội, Hà
Nội.
5.
Nguyễn Viết Tùng (2006), Giáo trình Côn trùng học đại cương, Trường Đại học
Nông nghiệp I Hà Nội, Hà Nội.
6.
Đặng Kim Tuyến (Chủ biên), Nguyễn Đức Hạnh, Đàm Văn Vinh (2008), Giáo
trình Côn trùng nông lâm nghiệp, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
7.
Bài giảng (2003): Đấu tranh sinh học và ứng dụng, Trường Đại học Sư phạm Huế.
Học viên: Nguyễn Thị Hoài Phương
Lớp: Động vật học - K24
19
