TIẾT 47 : THÀNH NGỮ

Tit 48 THNH NG
A - Mục tiêu cần đạt: Giúp HS
- Hiểu đợc đặc điểm về cấu tạo và ý nghĩa của thành ngữ.
- Tăng thêm vốn thành ngữ, có ý thức sử dụng thành ngữ trong giao tiếp.
B Chuẩn bị
- GV hớng dẫn HS soạn bài , thiết kế bài dạy , chuẩn bị các phơng tiện dạy học
cần thiết
- HS : Soạn bài theo yêu cầu của SGK và những huớng dẫn của GV.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy - học .
B- Lên lớp
B1 - Kiểm tra bài cũ: Biển hiệu sau đây có gì cần xem xét.
"ở đây có vá 9 săm lốp".
B2 - Bài mới: Trong kho tàng văn học dân gian, bên cạnh những câu ca dao, tục ngữ có
một bộ phận không nhỏ cũng góp phần làm cho lời ăn tiếng nói thêm sinh động, đó là
thành ngữ mà bài học hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu.
Hoạt động của GV- HS Nội dung cần đạt
GV - đa vd lên máy
? Phần gạch chân trong bài ca dao là một từ
hay một cụm từ ?
? Cụm từ này có thể thay một số từ nh:
- Thác = bờ
- Ghềnh = ruộng
Có đợc không vì sao ?
- Không đợc . Vì cụm từ này sẽ có
nghĩa khác đi
? Khác ở chỗ nào ?
- Thác : Chỗ dòng nớc chảy vợt qua
một vách đá cao , nằm chắn ngang
lòng sông suối .
- Ghềnh : Chỗ lòng sông bị thu hẹp
và nông , có đá lởm chởm nằm chăn

ngang làm cho dòng nớc dồn lại và
chảy xiết .
=> Thác và ghềnh đều là địa hình rất khó
khăn hiểm trở cho ngời đi lại trên sông n-
ớc .
- Ruộng và bờ : Là nơi tơng đối bằng
phẳng dùng để cấy , cày và ngăn nớc ->
không có gì là khó khăn cả .
? Vậy cô sẽ thêm vào một số từ vào cụm từ
này có đợc không ? vì sao ?( rồi lại )
- Không sẽ làm cho cụm từ trở nên dài
dòng , cách diễn đạt trở nên nặng nề .
I. Thế nào là thành ngữ ?
1. VD 1: sgk
- Cụm t : Lên thác xuống ghềnh
1
? Vậy cô sẽ đổi vị trí các từ trong cụm từ
này có đợc không ? vì sao ?
- Không . Vì cách diễn đạt không xuôi tai
và cũng có thể làm cho nghĩa của cụm từ
thay đổi .
GV: Qua phân tích ta thấy không thể thay
đổi , thêm bớt hoặc đảo vị trí của cụm từ
này . Vì nghĩa của cụm từ này sẽ thay đổi .
? Qua phân tích em có nhận xét gì về cấu
tạo của cụm từ này ?
? Cụm từ này có nghĩa nh thế nào ?
- Chỉ sự nguy hiểm trảI qua nhiều vất
vả gian nan .
? Em có nhận xét gì về nghĩa của cụm từ

này ?
GV: Cho HS tìm hiểu sự biến thể của thành
ngữ . ( Trên máy )
? Bài ca dao : Nớc non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Diễn tả hình ảnh của nhân vật nào ?
- Con cò .
? Bài ca dao mợn hình ảnh của con cò để
nói đến ai ?
- Ngời nông dân trong xã hội xa .
GV: Cụm từ lên thác xuống ghềnhCó
nghĩa là chỉ sự nguy hiểm trảI qua nhiều vất
vả gian nan .
? Dựa vào nghĩa của cụm từ này hãy cho
biết bài ca dao phản ánh đến chúng ta điều
gì ?
- Sự vất vả , gian truân , long đong ,
lận đận của ngời nông dân trong xã
hội xa .
? Vậy nghĩa của thành ngữ lên thác xuống
ghềnhđợc hiểu thông qua biện pháp tu từ
nào ?
- ẩn dụ .
GV : ( Đa vd lên máy )
? Chớp ở đây có nghĩa là gì ?
- Một hiện tợng tự nhiên xảy ra rất
nhanh .
? Nhanh nh chớp có nghĩa là gì ?
? Nghĩa của thành ngữ này đợc hiểu thông
qua biện pháp tu từ nào ?

? Vì sao em cho là phép so sánh ?
- Từ nh ( Hành động của ngời vật đợc so
- Có cấu tạo cố định .
- Biể thị một ý nghĩa hoàn chỉnh
=> Thành ngữ .
* VD 2 : Nhanh nh chớp .
- Hành động rất nhanh chỉ diễn ra trong
khoảnh khắc
-> So sánh .
2
sánh với chớp )
GV: Đa vd lên máy .
? Có nghĩa là gì ?
? Nghĩa của thành ngữ này đợc hiểu thông
qua phép ẩn dụ , so sánh hay bắt nguồn từ
nghĩa đen của các từ tạo nên nó ?
? Có nghĩa là gì ?
? Nghĩa của thành ngữ này đợc hiểu thông
qua biện pháp tu từ nào ?
? Qua phân tích vd em thấy nghĩa của thành
ngữ đợc hiểu nh thế nào ?
- Nghĩa đen
- Nghĩa chuyển .
* Bài tập nhanh ( Trên máy )
GV: Trong vốn thành ngữ Tiếng việt có
một khối lợng không nhỏ các thành ngữ
HV . Vậy muốn hiểu nghĩa của thành ngữ
HV chúng ta phảI làm nh thế nào ? phảI
tìm hiểu nghĩa của yếu tố HV tạo nên thành
ngữ đó , rồi mới hiểu nghĩa hàm ẩn của

thành ngữ đó .
VD : Trên máy
? Thành ngữ là gì ? Nghiã của thành ngữ đ-
ợc hiểu nh thế nào ?
GV: Các em đã hiểu thế nào là thành
ngữ . Vậy thành ngữ có vai trò và tác
dụng nh thế nào ?
GV: Đa vd lên máy .
? Tìm thành ngữ trong các câu trên ?
? Xác định vai trò ngữ pháp của thành ngữ
trong những câu trên ?
? Qua phân tích vd thành ngữ có vài trò gì
trong câu ?
? Em có nhận xét gì về những câu thơ câu
văn có sử dụng thành ngữ ?
? Qua phân tích vd em cho biết thành ngữ
có vài trò và tác dụng nh thế nào ?
* VD3 : Ma to gió lớn .
- Trời ma rất to , kèm theo gió lớn và sấm
chớp .
-> Bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo
nên nó .
* VD4 : Đi guốc trong bụng .
- Hiểu hết biết tỏng mọi suy nghĩ và tâm
địa của ngời khác .
-> Nói quá .
2. Ghi nhớ 1 (SGK 144 )
II. Sử dụng thành ngữ .
1. VD 1 : ( SGK )
- Vài trò của thành ngữ trong câu

+ CN.
+ VN.
+ Phụ ngữ của cụm danh từ .
* VD 2 : Trên máy
-> Thành ngữ làm cho câu văn câu thơ ngắn
gọn , hàm súc , có tính hình tợng , tính biểu
cảm cao .
2. Ghi nhớ 2 ( SGK 144 )
III. Luyện tập
3