Những luận cứ khoa học về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp

Những luận cứ khoa học về hiệu quả hoạt động của doanh
nghiệp
1. Khái niệm và bản chất của hiệu quả kinh tế trong các doanh nghiệp.
a. Khái niệm về hiệu quả kinh tế.
Từ trước tới nay các nhà kinh tế đa đưa ra nhiều khái niệm khác nhau
về hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.
- Hiệu quả sản xuất kinh doanh là mức độ hữu ích của sản phẩm sản
xuất ra tức giá trị sử dụng của nó (hoặc là doanh nghiệp thuần và nhất là lợi
nhuận thu được sau quá trình kinh doanh ). Quan điểm này lẫn lộn giữa hiệu
quả với mục tiêu kinh doanh.
- Hiệu quả sản xuất kinh doanh và sự tăng trưởng kinh tế phản ánh qua
nhịp độ tăng của các chỉ tiêu kinh tế. Cách hiểu này là phiến diện, chỉ đứng trên
mức độ biến động của thời gian.
- Hiệu quả sản xuất kinh doanh là mức độ tiết kiệm chi phí và mức tăng
kết quả. Đây là biểu hiện của bản chất chứ không phải là khái niệm về hiệu quả
kinh tế.
- Hiệu quả sản xuất kinh doanh là chỉ tiêu được xác định bằng tỷ lệ so
sánh giữa kết quả chi phí. Định nghĩa như vậy chỉ muốn nói về cách xác lập các
chỉ tiêu, chứ không toát lên ý niệm của vấn đề.
- Hiệu quả sản xuất kinh doanh là mức tăng của kết quả sản xuất kinh
doanh trên mỗi lao động hay mức doanh lợi của sản xuất kinh doanh. Quan
điểm này muốn quy hiệu quả về một chỉ tiêu tổng hợp cụ thể nào đó, bởi vậy
cần có khái niệm bao quát hơn.
Hiệu quả sản xuất kinh doanh là phạm trù kinh tế biểu hiện tập trung
của sự phát triển kinh tế theo chiều sâu, phản ánh trình độ khai thác của
nguồn lực đó trong quá trình sản xuất nhằm thực hiện mục tiêu kinh doanh.
Nó là thước đo ngày càng trở nên quan trọng của sự tăng trưởng kinh tế và là
chỗ dựa cơ bản để đánh gía việc thực hiện mục tiêu kinh tế của doanh nghiệp
trong từng thời kỳ. Cụ thể ra hiệu quả sản xuất kinh doanh là một phạm trù
kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực (lao động, máy móc thiết bị,
nguyên vật liệu và tiền vốn) nhằm đạt được các mục tiêu đã xác định là tối đa

hoá lợi nhuận và tối thiểu hoá chi phí.
b. Bản chất hiệu qủ kinh tế.
Bản chất của hiệu qủa sản xuất kinh doanh là nâng cao năng suất lao
động xã hội và tiết kiệm lao động xã hội. Đây là hai mặt có mối quan hệ mật
thiết của vấn đề hiệu quả kinh tế. Chính việc khan hiếm các nguồn lực sử dụng
chúng có tính chất cạnh tranh nhằm thoả mãn nhu cầu ngày càng tăng của xã
hội, đặt ra yêu cầu phải khai thác, tận dụng triệt để các nguồn lực. Để đạt được
các mục tiêu kinh doanh, các doanh nghiệp buộc phải chú trọng các điều kiện
nội tại, phát huy năng lực có của các yếu tố sản xuất và tiết kiệm chi phí.
Vì vậy, yêu cầu của việc nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh là phải
đạt kết quả tối đa với chi phí tối thiểu hoặc ngược lại đạt kết quả nhất định với
chi phí tối thiểu. Chi phí ở đây hiểu theo nghĩa rộng là chi phí tạo ra nguồn lực
và chi phí sử dụng nguồn lực, đồng thời phải bao gồm cả chi phí cơ hội. Chi phí
cơ hội là giá trị của việc lựa chọn tốt nhất đã bị bỏ qua, hay là giá trị của việc
hy sinh công việc kinh doanh khác để thực hiện nhiệm vụ kinh doanh này. Chi
phí cơ hội phải được bổ sung vào chi phí kế toán để thấy rõ lợi ích kinh tế thật
sự. Cách tính như vậy sẽ khuyến khích các nhà kinh doanh lựa chọn phương án
kinh doanh tốt nhất, các mặt hàng sản xuất có hiệu quả hơn.
2. Những quan điểm về hiệu quả kinh tế
- Khi đề cập đến vấn đề hiệu quả có thể đứng trên nhiều góc độ khác
nhau để xem xét. Nếu hiểu theo mục đích cuối cùng thì hiệu quả kinh tế là hiệu
số giữa kết quả thu về và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Trên góc độ này
mà xem xét thì phạm trù hiệu quả có thể đồng nhất với phạm trù lợi nhuận.
Hiệu quả sản xuất kinh doanh cao hay thấp là tuỳ thuộc vào trình độ tổ chức
sản xuất và tổ chức quản lý trong doanh nghiệp.
- Nếu đứng trên từng yếu tố riêng lẻ để xem xét thì hiệu quả là thể hiện
trình độ và khả năng sử dụng các yếu tố đó trong quá trình sản xuất kinh
doanh.
- Cũng giống như một số chỉ tiêu khác, hiệu quả là một chỉ tiêu chất
lượng tổng hợp phản ánh trình độ lợi dụng các yếu tố trong quá trình sản

xuất, đồng thời là phạm trù kinh tế gắn liền với nền sản xuất hàng hoá. Sản
xuất hàng hoá có phát triển hay không là nhờ đạt hiệu quả cao hay thấp. Biểu
hiện của hiệu quả là lợi ích mà thước đo cơ bản của lợi ích là " tiền". Vấn đề cơ
bản trong lĩnh vực quản lý là phải biết kết hợp hài hoà giữa lợi ích trước mắt
và lợi ích lâu dài, giữa lợi ích trung ương và địa phương, giữa lợi ích cá nhân,
lợi ích tập thể và lợi ích nhà nước.
- Hiệu quả kinh doanh vừa là một phạm trù cụ thể vừa là phạm trù trừu
tượng. Nếu là phạm trù cụ thể thì trong công tác quản lý phải định lượng
thành các con số, chỉ tiêu để tính toán so sánh; nếu là phạm trù trừu tượng
phải định tính thành mức độ quan trọng hoặc vai trò của nó trong lĩnh vực sản
xuất kinh doanh. Cụ thể nói rằng phạm trù hiệu quả là kiến thức thường trực
của mọi cán bộ quản lý, được ứng dụng rộng rãi vào mọi khâu, mọi bộ phận
trong quá trình sản xuất kinh doanh.
Trên các nội dung vừa phân tích, ta có thể chia hiệu quả làm hai loại:
- Nếu đứng trên phạm vi từng yếu tố riêng lẻ thì có phạm trù hiệu quả
kinh tế hoặc hiệu quả kinh doanh.
- Nếu đứng trên phạm vi xã hội và nền kinh tế quốc dân để xem xét thì có
hiệu quả chính trị và hiệu quả xã hội.
Cả hai loại hiệu quả này đều có vị trí quan trọng trong sự phát triển
kinh tế xã hội của đất nước. Trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, chỉ
có doanh nghiệp nhà nước có điều kiện thực hiện được hai loại hiệu quả trên,
còn các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác chỉ chạy theo hiệu
quả kinh tế. Đứng trên góc độ này mà xem xét thì sự tồn tại của doanh nghiệp
nhà nước trong nền kinh tế hiện nay là một tất yếu khách quan.
Trong thực tế hiệu quả kinh doanh trong các doanh nghiệp đạt được
trong các trường hợp sau:
- Kết quả tăng, chi phí giảm.
- Kết quả tăng, chi phí tăng, nhưng tốc độ tăng của chi phí chậm hơn tốc
độ tăng của kết quả sản xuất kinh doanh. Trường hợp thứ hai diễn ra chậm
hơn và trong sản xuất kinh doanh có lúc chúng ta phải chấp nhận: thời gian

đầu tốc độ tăng của chi phí lớn hơn tốc độ tăng của kết quả sản xuất kinh
doanh, nếu không thì doanh nghiệp không thể tồn tại và phát triển được.
Trường hợp này diễn ra vào thời điểm khi chúng ta đổi mới công nghệ, đổi mới
mặt hàng hoặc phát triển thị trường mới... Đây chính là bài toán cân nhắc giữa
kết hợp lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài.
Thông thường thì mục tiêu tồn tại của doanh nghiệp trong điều kiện tối
thiểu nhất là các hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp phải tạo ra
thu nhập và tiêu thụ hàng hoá, cung cấp dịch vụ, để bù đắp chi phí bỏ ra sản
xuất hàng hoá và dịch vụ ấy. Còn mục tiêu phát triển của doanh nghiệp đòi hỏi
quá trình sản xuất kinh doanh vừa đảm bảo bù đắp chi phí bỏ ra vừa có tích
luỹ để tiếp tục quá trình tái sản xuất mở rộng. Sự phát triển tất yếu đó đòi hỏi
các doanh nghiệp phải phấn đấu nâng cao hiệu quả sản xuất. Đây là mục tiêu
cơ bản của doanh nghiệp.
3. Những nguyên tắc để xem xét hiệu quả kinh tế
Trong thực tiễn không phải ai cũng hiểu biết và quan niệm giống nhau
về hiệu quả kinh tế và chính điều này đã làm triệt tiêu những cố gắng nỗ lực
của họ mặc dù ai cũng muốn làm tăng hiệu quả kinh tế. Như vậy khi đề cập
đến hiệu qủa kinh tế chúng ta phải xem xét một cách toàn diện cả về mặt thời
gian và không gian trong mối quan hệ với hiệu quả chung của toàn bộ nền kinh
tế quốc dân, hiệu quả đó bao gồm cả hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội.
a.Về mặt thời gian
Sự toàn diện của hiệu quả đạt được trong từng giai đoạn không được
làm giảm hiệu quả khi xem xét trong thời kỳ dài hoặc hiệu quả của chu kỳ sản
xuất trước không được làm hạ thấp hiệu quả chu kỳ sau. Trong thực tế không
ít các trường hợp chỉ thấy lợi ích trước mắt, thiếu xem xét toàn diện và lâu dài,
những vi phạm này dễ xảy ra trong trường hợp nhập về một số máy móc thiết
bị cũ kỹ, lạc hậu... hoặc ồ ạt xuất các tài nguyên thiên nhiên.... Việc giảm một
cách tuỳ tiện, thiếu cân nhắc toàn diện và lâu dài các chi phí cải tạo môi
trường tự nhiên đảm bảo cân nhắc sinh thái, bảo dưỡng, hiện đại hoá đổi mới
TSCĐ, nâng cao toàn diện trình độ chất lượng người lao động... nhờ đó làm

mối tương quan thu chi giảm đi, cho rằng như thế là có " hiệu quả", không thể
được coi là hiệu qủa chính đáng và toàn diện được.
Như vậy ta thấy rằng không phải lúc nào giảm chi phí cũng nâng cao
hiệu quả kinh tế mà việc giảm chi phí phải kết hợp được lợi ích trước mắt là
lâu dài.
b. Về mặt không gian
Có hiệu qủa kinh tế hay không còn tuỳ thuộc vào chỗ hiệu quả hoạt động
kinh tế cụ thể nào đó ảnh hưởng tăng giảm như thế nào đến hiệu quả kinh tế
của cả hệ thống mà có liên quan tức giữa ngành kinh tế này với ngành kinh tế
khác, giữa từng bộ phận với toàn bộ hệ thống, giữa hiệu quả kinh tế với việc
thực hiện các nhiệm vụ khác ngoài kinh tế. Chằng hạn các doanh nghiệp xuất
nhập khẩu được phép nhập các xe gắn máy dưới dạng CKD thì lợi nhuận đem
laị là rất lớn song lại ảnh hưởng không nhỏ tới tình hình sản xuất và tiêu thụ
của Xí nghiệp sản xuất xe máy trong nước.
Như vậy, với nỗ lực được tính từ giải pháp kinh tế tổ chức - kỹ thuật nào
đó dự định áp dụng vào thực tiễn đều phải được đặt vào sự xem xét toàn diện.
Khi hiệu quả ấy không làm ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả chung của nền
kinh tế quốc dân thì nó mới được coi là hiệu quả kinh tế.
c. Về mặt định lượng
Hiệu quả kinh tế phải được thể hiện qua mối tương quan giữa thu và
chi theo hướng tăng giảm chi. Điều đó có nghĩa là tiết kiệm đến mức tối đa chi
phí sản xuất kinh doanh mà thực chất là hao phí lao động (lao động sống và
lao động vật hoá) để tạo ra một đơn vị sản xuất có ích nhất. Nếu xem xét về
tổng lượng thu được người ta chỉ thu được hiệu quả sản xuất kinh doanh khi
kết quả thu được lớn hơn chi phí bỏ ra, chênh lệch này càng lớn thì hiệu quả
càng cao.
d. Về mặt định tính
Đứng trên góc độ nền kinh tế quốc dân, hiệu quả kinh tế mà doanh
nghiệp đạt được phải gắn chặt với hiệu quả toàn xã hội. Dành được hiệu quả
cao cho doanh nghiệp chưa phải là đủ mà còn đòi hỏi mang lại hiệu quả cho xã

hội. Trong những trường hợp, hiệu quả toàn xã hội là mặt có tính quyết định
khi lựa chọn một giải pháp kinh tế, dù xét về mặt kinh tế nó chưa hoàn toàn
được thoả mãn.
Theo đánh gia của các chuyên gia, việc đặt nhà máy lọc dầu tại Dung
Quất - Quảng Ngãi là không khả thi khi xét về tính kinh tế của nó nhưng hiệu
quả của toàn xã hội rất cao thể hiện qua nâng cao dân trí, tạo việc làm thu
nhập, đời sống cho dân và cân bằng phát triển giữa ba miền Bắc - Trung -
Nam. Như vậy trong bất kỳ hoạt động sản xuất kinh doanh nào, khi đánh giá
hiệu quả của hoạt động ấy không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả được mà
còn đánh giá chất lượng của kết quả đạt được. Có như vậy thì hiệu quả của
hoạt động sản xuất kinh doanh mới được đánh giá một cách toàn diện.
Kết quả đạt được trong sản xuất mới đảm bảo được yêu cầu tiêu dùng
của mỗi cá nhân và toàn xã hội. Nhưng kết quả tạo ra ở mức nào, với giá trị
nào, đó chính là vấn đề cần xem xét vì nó là chất lượng của hoạt động tạo ra
kết quả. Vì thế đánh giá hoạt động sản xuất không chỉ đánh giá xem xét người
sản xuất tạo ra kết quả bằng phương tiện gì, bằng cách nào với chi phí là bao
nhiêu. Ngoài ra, nhu cầu dùng của con người bao giời cũng lớn hơn khả năng
tạo ra sản phẩm của họ. Do đó, vấn đề mà con người quan tâm nhất là làm sao
với khả năng hiện có tạo nhiều sản phẩm nhất, chính ở đây nảy sinh vấn đề
phải xem xét lựa chọn cách nào để đạt được kết qủa cao nhất. Vì vậy nhầm lẫn
giữa kết quả của hiệu quả là không thấy hết phạm trù của yêu cầu tiếtg kiệm
- Bản chất của hiệu quả kinh tế được biểu hiện ở mức khái quát là kết
quả của hiệu quả kinh tế được biểu hiện quan hệ giữa kết quả sản xuất với chi
phí lao động xã hội.
Như vậy, đứng trên góc độ nền kinh tế quốc dân, việc nâng cao hiệu quả
kinh tế của doanh nghiệp phải luôn gắn chặt với hiệu quả toàn xã hội, mang lại
hiệu quả kinh tế cao cho đơn vị phải bảo đảm hiệu quả kinh tế của ngành, địa
phương.
4. Mục tiêu và ý nghĩa của việc bảo đảm và nâng cao hiệu quả
kinh tế.

a. Mục tiêu của việc bảo đảm và nâng cao hiệu quả kinh tế
- Về kinh tế: doanh nghiệp thực hiện tự chủ trong hoạt động sản xuất
kinh doanh muốn tồn tại và phát triển phải đảm bảo mang lại hiệu quả kinh tế
nhất định. Hay nói cách khác là hoạt động có lợi nhuận và lợi nhuận ngày
càng cao, ít nhất là thu nhập đủ bù đắp chi phí bỏ ra. Nếu một doanh nghiệp
hoạt động kém hiệu quả trong thời gian ngắn với lý do đặc biệt nào đó thì có
thể chấp nhận được, hiệu quả hoạt động nhằm mục đích duy trì, mở rộng sản
xuất, phát triển doanh nghiệp ngày một lớn mạnh không ngừng.
- Về xã hội: Các doanh nghiệp hoạt động làm sao cho ngày càng thoả
mãn nhu cầu và quyền lợi của mọi thành viên trong doanh nghiệp như thu
thập, việc làm và không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần. Bảo
vệ, duy trì, phát triển quyền lợi của các bạn hàng cũng như người tiêu dùng.
Thực hiện công tác từ thiện, an ninh quốc phòng, bảo vệ môi trường, sử dụng
tiết kiệm nguyên vật liệu, tài nguyên thiên nhiên của đất nước.