Nghiên cứu, đánh giá tổng hợp chất lượng môi trường không khí khu vực Hà Nội

I H C QU C GIA HÀ N I
TR

NG

I H C KHOA H C T

NHIểN

_______________________

PH M TH VI T ANH

NGHIểN C U, ỄNH GIỄ T NG H P CH T L
MỌI TR

NG

NG KHỌNG KHệ KHU V C HÀ N I

LU N ỄN TI N S KHOA H C MỌI TR

HƠ N i ậ 2014

NG


I H C QU C GIA HÀ N I
TR

NG

I H C KHOA H C T

NHIểN

_______________________

PH M TH VI T ANH

NGHIểN C U, ỄNH GIỄ T NG H P CH T L
MỌI TR

NG

NG KHỌNG KHệ KHU V C HÀ N I

Chuyên ngành: Môi tr

ng không khí

Mư s : 62.85.02.10

LU N ỄN TI N S KHOA H C MỌI TR

NG

IH

NG

NG D N KHOA H C:

PGS.TS. HOÀNG XUỂN C

HƠ N i ậ 2014


L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan đơy lƠ công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u,
k t qu nghiên c u trong lu n án là trung th c vƠ ch a t ng đ

c ai công b trong

b t c công trình nào khác.

Tác gi

Ph m Th Vi t Anh


L IC M

N

Tôi xin bày t lòng bi t n sơu s c đ i v i PGS.TS.NG T. HoƠng Xuơn
C , Tr
tình h

ng

i h c Khoa h c T nhiên,

i h c Qu c gia Hà N i - ng

i đư t n

ng d n, t o m i đi u ki n thu n l i giúp tôi hoàn thành lu n án.
Tôi xin chân thành c m n Trung tâm Quan tr c và Mô hình hóa môi

tr

ng; Khoa Môi tr

ng - Tr

ng

i h c Khoa h c T nhiên,

i h c Qu c gia

Hà N i đư t o m i đi u ki n thu n l i vƠ giúp đ tôi trong quá trình h c t p và t
ch c các n i dung nghiên c u khoa h c c a Lu n án.
Tôi xin chân thành c m n các th y, cô giáo
hình hóa môi tr
Khoa

a lỦ, Tr

ng, Khoa Môi tr
ng

ng, Khoa Khí T

i h c Khoa h c T nhiên,

Trung tâm Quan tr c và Mô
ng - Th y v n - H i d

ng,

i h c Qu c gia Hà N i đư

đóng góp nh ng ý ki n quí báu giúp tôi hoàn thi n lu n án.
Tôi xin g i l i c m n đ n b n bè, đ ng nghi p, ng

i thơn vƠ gia đình đư

quan tơm, đ ng viên, giúp đ tôi trong su t quá trình làm lu n án.

Tác gi

Ph m Th Vi t Anh


M CL C
L I CAM OAN
L IC M N
DANH M C KÝ HI U VÀ CÁC CH

VI T T T ........................................4

DANH M C CÁC B NG .................................................................................6
DANH M C CÁC HÌNH ..................................................................................7
M

U ............................................................................................................9

CH

NG 1. T NG QUAN TÀI LI U ..........................................................15

1.1. Các v n đ Ếhung liên Ọuan đ n ch t l
1.1.1. Ch t l

ng không khí và ô nhi m không khí ..................................15

1.1.2. Các y u t
1.1.3. nh h

ng không khí .........................15

nh h

ng đ n ch t l

ng không khí ............................17

ng c a các y u t cây xanh m t n

c đ i v i ch t l

ng

không khí ............................................................................................................20
1.1.4. Qu n lý ch t l

ng không khí .........................................................23

1.2. T ng quan v ẾáẾ ịh

ng ịháị đánh giá Ếh t l

ng không khí ...........25

1.2.1. Ph

ng pháp th c nghi m ...............................................................25

1.2.2. Ph

ng pháp mô hình hóa ...............................................................25

1.2.3. Ph

ng pháp đánh giá s d ng ch s ch t l

1.3. Tình hình nghiên c u ch t l

ng không khí ..........30

ng không khí trên th gi i và

Vi t Nam ................................................................................................................32
1.3.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i ..................................................32
1.3.2. Tình hình nghiên c u trong n

c và

Hà N i................................41

1.4. Khái Ọuát đi u ki n t nhiên và hi n tr ng ch t l

ng không khí

thành ph Hà N i..................................................................................................49
1.4.1. M t s đ c đi m t nhiên c a thành ph Hà N i ............................49
1.4.2. H sinh thái đô th và c nh quan cây xanh ......................................52
1.4.3. Hi n tr ng ch t l
Ti u k t lu n ch

ng không khí thành ph Hà N i .......................54

ng 1 .....................................................................................57
1


CH
CH T L

NG 2. PH

NG PHỄP NGHIểN C U ỄNH GIỄ T NG H P

NG KHÔNG KHÍ KHU V C HÀ N I ...............................................59

2.1. ẫh

ng ịháị mô hình hóa tọong đánh giá Ếh t l

ng không khí .........59

2.1.1. C s lý thuy t v lan truy n ch t ô nhi m trong môi tr

ng

không khí ............................................................................................................59
2.1.2. Mô hình lan truy n ch t ô nhi m ISC3 ...........................................60
2.1.3. Mô hình phát tán ch t ô nhi m t ngu n đi m liên t c c a
Sutton .................................................................................................................63
2.2. ẫh

ng ịháị tính t n su t v

2.2.1. N i dung ph
2.2.2. Ph

t chu n ..................................................64

ng pháp ....................................................................64

ng pháp tính TSVC đ tính toán m c đ ô nhi m TSP

do nhi u ngu n th i đi m công nghi p vƠ c s s li u ....................................66
2.3. ẫh

ng pháp tính toán và xây d ng b n đ Ếhuyên đ b ng công c

H th ng thông tin đ a lý (GIS) ............................................................................72
2.3.1. S d ng công c GIS trong xây d ng c s d li u đ u vào cho
mô hình lan truy n ô nhi m TSP t các ngu n th i đi m công nghi p ............73
2.3.2. S d ng công c GIS trong xây d ng b n đ phân b m c đ ô
nhi m TSP t các ngu n th i đi m công nghi p ................................................74
2.3.3. S d ng GIS trong xây d ng các b n đ chuyên đ vƠ đánh giá
t ng h p ch t l

ng không khí...........................................................................74

2.4. ẫh

ng ịháị Ếh p b n đ môi tọ

2.5. ẫh

ng ịháị ịhợn h ng CLKK theo tiêu Ếhí và l

ng ..................................................75
ng hóa các

tiêu chí....................................................................................................................76
2.6. ẫh

ng ịháị đi u tra kh o sát, thu th p s li u và phân tích t ng

h p tài li u th c p ...............................................................................................76
Ti u k t lu n ch
CH
L

ng 2 .....................................................................................77

NG 3. K T QU NGHIÊN C U, ỄNH GIỄ T NG H P CH T

NG KHÔNG KHÍ KHU V C HÀ N I TÍNH V I TSP ................................79

2


3.1.

ng d ng mô hình ISC3 đ đánh giá ch t l

ng môi tọ

ng không

khí khu v c Hà N i (tính v i TSP) ........................................................................79
3.1.1. Các k ch b n tính toán .....................................................................79
3.1.2. K t qu tính toán và nh n xét ..........................................................82

3.1.3. Kh n ng ng d ng c a ISC3 trong đánh giá m c đ ô nhi m
khu v c đô th ....................................................................................................87
3.2. Nghiên c u, đánh giá t ng h p ch t l

ng không khí Ếó tính đ n y u

t gi m nh ô nhi m TSP ......................................................................................88
3.2.1. Ph

ng pháp lu n ............................................................................88

3.2.2. Xây d ng qui trình đánh giá t ng h p ch t l

ng không khí có

tính đ n y u t gi m nh ô nhi m TSP .............................................................92
3.2.3.

ng d ng qui trình đánh giá t ng h p ch t l

ng không khí có

tính đ n y u t gi m thi u ô nhi m TSP cho khu v c thành ph Hà N i ..........96
3.2.4. Kh n ng ng d ng c a ph

ng pháp đánh giá t ng h p CLKK

có tính đ n y u t gi m nh ô nhi m TSP c a cây xanh và m t n
3.3.

xu t các gi i pháp nâng cao ch t l

ng không khí

Hà N i .......127

3.3.1. Xây d ng h th ng h tr quy t đ nh đ qu n lý ch t l
không khí đô th

c ............125

ng

Hà N i ................................................................................127

3.3.2. Áp d ng ắ H th ng ki m soát phát th i cho các thành ph đang
phát tri n đ i v i Hà N i” ................................................................................127
3.3.3. Gi i pháp liên quan đ n cây xanh m t n
Ti u k t lu n ch

c ..................................130

ng 3 ...................................................................................132

K T LU N ....................................................................................................134
KI N NGH NH NG NGHIÊN C U TI P THEO .....................................136
DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C C A TÁC GI LIÊN QUAN
N LU N ÁN ....................................................................................................137
TÀI LI U THAM Kả O...........................................................................139
Pả L C LU N ÁN ..................................................................................... i

3


DANH M C KÝ HI U VÀ CÁC CH

VI T T T

AIRPET

D án nâng cao ch t l
châu Á

API

Ch s ô nhi m không khí

AQI

Ch s ch t l

BNZ

Benzene

BVOCs

Các ch t h u c sinh h c d bay h i

CMAQ

Mô hình ch t l

CLMT

Ch t l

CLKK

CLKK

CSDL

C s d li u

DBCLKK

D báo CLKK

DANIDA

C quan Phát tri n Qu c t

EPA

C c B o v Môi tr

GIS

H th ng thông tin đ a lý (Geographic Information System)

GPS

H th ng đ nh v toàn c u (Global Position System)

HAIDEP

Ch ng trình Phát tri n t ng th đô th th đô HƠ N i (The
Comprehensive Urban Development Programme in Hanoi Capital
City)

ISC

Mô hình khu ch tán ch t ô nhi m t ngu n công nghi p ph c h p
(Industrial Source Complex Dispersion Models)

JICA

C quan H p tác qu c t Nh t B n (The Japan International
Cooperation Agency)

NOAA

C quan Khí t ng và H i d ng Hoa K (National Oceanic and
Atmospheric Administration)

Obs:

K quan tr c (Observation)

PM10

B i có đ

ng không khí

các n

c đang phát tri n

ng không khi

ng không khí đa qui mô

ng môi tr

ng

an M ch

ng M

ng kính ≤ 10 µm
4


PM2,5

B i có đ

ng kính ≤ 2,5 µm

QCVN

Qui chu n Vi t Nam

QCCP

Qui chu n cho phép

SMOKE

Mô hình ki m kê phát th i

TCCP

Tiêu chu n cho phép

TAPI

Ch s ô nhi m không khí t ng c ng

TSVC

T n su t v

TSP

B i l l ng t ng s (Total suspended particulate)

VOCs

Các ch t h u c d bay h i

WHO

T ch c Y t th gi i

t chu n

5


DANH M C CỄC B NG
B ng 1.1. Kh n ng gi b i trung bình c a m t s cơy ............................................22
B ng 2.1. Các giá tr n, Cy, Cz theo Suttonầầầầầầầầầầầầầầầ....65
B ng 2.2. M c phơn t ng k t nhi t theo Pasquil.......................................................65
B ng 3.1. D báo l
pháp đ

ng

c s d ng trong d án JICA theo k ch b n phát th i th p ..........................81

B ng 3.2. D báo l
pháp đ

ng th i ch t ô nhi m không khí n m 2020 theo ph
ng th i ch t ô nhi m không khí n m 2020 theo ph

ng

c s d ng trong d án JICA theo k ch b n phát th i cao ...........................81

B ng 3.3. Ch tiêu đánh giá m c đ ô nhi m TSP do các ngu n th i
công nghi p .............................................................................................................100
B ng 3.4. Ch tiêu đánh giá m t đ đ

ng giao thông ...........................................108

B ng 3.5. Ch tiêu đánh giá t l di n tích che ph c a cây xanh .........................109
B ng 3.6. Ch tiêu đánh giá t l di n tích m t n
B ng 3.7. Tr ng s t

ng đ i c a các y u t

c ..............................................112

nh h

ng đ n ................................115

CLKK khu v c đô th HƠ N i (tính cho TSP) ........................................................115
B ng 3.8. B ng phơn h ng m c đ ô nhi m TSP do tác đ ng t ng h p c a
ngu n th i công nghi p vƠ giao thông ....................................................................116
B ng 3.9. Phơn c p đánh giá kh n ng c i thi n CLKK c a cơy xanh vƠ
m tn

c khu v c HƠ N i .......................................................................................119

B ng 3.10. Phơn h ng đánh giá CLKK t ng h p khu v c

HƠ N i c - đ a gi i hƠnh chính tr

c 1/8/2008 (tính v i TSP) ............................121

6


DANH M C CÁC HÌNH
Hình 1.1. H th ng Qu n lỦ CLKK đô th ................................................................24
Hình 1.2. B n đ đ a hình thƠnh ph HƠ N i t l 1:100 000 ..................................50
Hình 1.3. N ng đ b i TSP trung bình c a trung bình 6 đ t quan tr c trong
n m c a m t s đ a đi m c a TP HƠ n i t n m 2004 - 2011 (mg/m3) ....................56
Hình 2.1. S đ chia l

i ô vuông trên b n đ thƠnh ph

HƠ N i cho vùng nghiên c u ....................................................................................67
Hình 2.2. B n đ hƠnh chính thƠnh ph HƠ N i c
(đ a gi i hƠnh chính tr

c 1/8/2008) ........................................................................69

Hình 2.3. Khoanh vùng chia l

i ô vuông cho khu v c nghiên c u ........................70

Hình 2.4. Hoa gió khu v c HƠ N i ...........................................................................72
Hình 3.1. Phơn b n ng đ TSP trung bình 1 gi cao nh t
ph HƠ N i (đ a gi i hƠnh chính tr

c 1/8/2008) - K t qu tính cho n m 2010 ......83

Hình 3.2. Phơn b n ng đ TSP trung bình 1 gi cao nh t
ph HƠ N i (đ a gi i hƠnh chính tr

(tr

khu v c thƠnh

c 1/8/2008) - K t qu tính cho n m 2010 ......84

Hình 3.3. Phơn b n ng đ TSP trung bình 1 gi cao nh t
ph HƠ N i (đ a gi i hƠnh chính tr

khu v c thƠnh

khu v c thƠnh

c 1/8/2008) - K t qu tính cho n m 2020

ng h p phát th i cao) .........................................................................................85

Hình 3.4. Phơn b n ng đ TSP trung bình 1 gi cao nh t
thành ph HƠ N i (đ a gi i hƠnh chính tr
cho n m 2020 (tr

khu v c

c 1/8/2008) - K t qu tính

ng h p phát th i th p) ................................................................86

Hình 3.5. B n đ khu v c nghiên c u đư đ
HƠ N i c vƠ vùng ph c n kích th

c chia l

i (ph m vi n i thƠnh

c 20 km x 20 km) ..........................................97

Hình 3.6. B n đ ngu n th i công nghi p khu v c HƠ N i (đ a gi i hƠnh
chính tr

c 1/8/2008) vƠ vùng ph c n ....................................................................99

Hình 3.7. B n đ phơn b m c đ ô nhi m TSP do các ngu n th i công
nghi p tính b ng ph n tr m s ngƠy có n ng đ v

t QCCP (c n m) .................101

Hình 3.8. B n đ phơn b m c đ ô nhi m TSP do các ngu n th i công
nghi p tính b ng ph n tr m s ngƠy có n ng đ v
7

t QCCP (mùa nóng) .............103


Hình 3.9. B n đ phơn b m c đ ô nhi m TSP do các ngu n th i công
nghi p tính b ng ph n tr m s ngƠy có n ng đ v

Hình 3.10. B n đ đ

t QCCP (mùa l nh) ..............104

ng giao thông khu v c n i thƠnh HƠ N i. ..........................106

Hình 3.11. B n đ m t đ đ

ng giao thông khu v c n i thƠnh HƠ N i

(qui mô tính cho 0,0625 km2)...................................................................................107
Hinh 3.12. B n đ t l che ph di n tích cơy xanh khu v c n i thƠnh .................110
HƠ N i (qui mô tính cho 0,0625 km2 = 6,25 ha) .....................................................110
Hình 3.13. B n đ phơn b t l di n tích m t n

c khu v c nghiên c u ..............113

Hình 3.14. B n đ ô nhi m t ng h p TSP do các ngu n công nghi p vƠ
giao thông khu v c thƠnh ph HƠ N i (đ a gi i hƠnh chính tr

c 1/8/2008) ........117

Hình 3.15. B n đ đánh giá t ng h p kh n ng gi m nh ô nhi m TSP
c a cơy xanh vƠ m t n

c .......................................................................................120

Hình 3.16. B n đ đánh giá t ng h p CLKK khu v c HƠ N i c (đ a gi i
hành chính tr

c 1/8/2008), tính đ n các y u t gi m nh ô nhi m TSP ...............123

8


U

M

1. Tính c p thi t c a đ tƠi lu n án
Ọ nhi m không khí lƠ m t trong nh ng v n đ nghiêm tr ng nh t các đô th , đ c
bi t lƠ t i các n

c đang phát tri n. Theo nh ng nghiên c u g n đơy, vi c ph i nhi m b i

l l ng, đ c bi t lƠ nh ng b i có kích th

c nh h n 10 µm t i 126 thƠnh ph trên th gi i

có th lƠ nguyên nhơn c a kho ng 130 nghìn ca t vong s m [35].
Ch t l

ng môi tr

ng không khí (ch t l

đô th nói riêng ch u nh h

ng không khí) nói chung và không khí

ng b i nhi u y u t . Các ngu n khí th i trong đô th nh công

nghi p, giao thông, sinh ho t, xơy d ng có th lƠm suy gi m ch t l

ng không khí

(CLKK). Tuy nhiên, n u trong thƠnh ph có nhi u cơy xanh vƠ di n tích m t n
sông) l n thì CLKK c ng đ
xanh vƠ m t n

c (h , ao,

c c i thi n ph n nƠo do tác d ng lƠm s ch không khí c a cây

c theo c ch t nhiên.

Cây xanh m t n

c có tác d ng làm s ch không khí, đ c bi t cây xanh đ

c

xem nh là m t ắmáy” lo i b b i r t hi u qu [50, 59, 60, 67]. Ngoài ch c n ng lƠm
đ p c nh quan đô th , cây xanh t i các kho ng không gian xanh đô th có th c i thi n
đáng k CLKK đô th [15, 49, 50, 55, 59, 60, 67, 69]. Cơy xanh đô th đóng vai trò
quan tr ng trong lo i b các ch t gây ô nhi m không khí, nh sunfua điôxit (SO2),
các ôxit nit (NOx), ôxit cacbon (CO) và b i. Cơy xanh đô th có kh n ng lo i b
ch t ô nhi m không khí khác nhau ph thu c vƠo đi u ki n khí t

ng đ a ph

đ c tr ng c a th m th c v t. Theo

Chicago vƠo n m

1991, cơy xanh đư lo i b đ

c tính c a Nowalk David J.,

ng vƠ

c kho ng 5575 t n ch t ô nhi m không khí, bao g m

223 t n CO, 706 t n SO2, 806 t n NO2, 1840 t n PM10 và 2000 t n O3.

c tính giá

tr thành ti n hƠng n m t l i ích lo i b ch t ô nhi m c a cây xanh trong thành ph
lên t i 9,2 tri u đô la M [67].
Trên th gi i hi n nay, có nhi u ph

ng pháp đánh giá ch t l

ng không khí nh

đánh giá tr c ti p thông qua s li u quan tr c, mô hình hóa, ch s CLKK hay đánh giá
gián ti p qua ki m kê phát th i, ch th sinh h c, b ch th môi tr
9

ng v.v... Trong s đó,

hai ph
ph

ng pháp đánh giá ch t l

ng không khí ph bi n v n đang đ

ng pháp th c nghi m vƠ mô hình hóa.

đ c các thông s đ c tr ng cho môi tr

c s d ng là

i v i ph ng pháp th c nghi m, k t qu đo

ng không khí nói chung vƠ b i l l ng t ng s

(TSP) nói riêng chính lƠ giá tr cu i cùng t i đi m ti p nh n. Giá tr nƠy đư tính đ n tác
đ ng t ng h p t các ngu n phát th i có th
lo i b b i c a cơy xanh, m t n

nh h

ng đ n đi m ti p nh n vƠ kh n ng

c. Tuy nhiên, th c t s đi m đo ít ho c s l n đo không

nhi u, t n su t đo th p thì đánh giá d a vƠo giá tr quan tr c ch a cho th y b c tranh t ng

quát v CLKK vùng nghiên c u. Ph

ng pháp mô hình hóa có th kh c ph c đ

c đi u

nƠy, song k t qu tính toán t i m t đi m ti p nh n nƠo đó m i cho th y giá tr n ng đ ch t
ô nhi m do các ngu n phát th i gơy ra mƠ ch a tính đ n kh n ng lƠm s ch không khí c a
các tác nhơn khác trong đó có y u t cơy xanh vƠ m t n
đ

c. Vì v y, giá tr n ng đ tính

c theo mô hình s có s sai khác ít nhi u so v i th c t , ph thu c vƠo đ che ph c a

cơy xanh vƠ di n tích m t n

c trong khu v c nghiên c u.

Ngo i tr b i l l ng, hi n nay HƠ N i ch a b ô nhi m không khí nghiêm tr ng do
các ch t ô nhi m khác [1, 4, 7, 27, 37, 38]. Tuy nhiên, ch t l
xu h

ng b suy gi m d

ng không khí HƠ N i có

i các áp l c ngày càng t ng v dơn s , công nghi p, giao thông.

Ti n hƠnh nghiên c u, đánh giá m c đ ô nhi m, ti n t i đánh giá vƠ qu n lỦ CLKK

HƠ N i v n luôn lƠ công vi c quan tr ng vƠ có Ủ ngh a th c ti n rõ r t. M c dù đư
có nhi u công trình nghiên c u v ch t l

ng không khí HƠ N i, song do môi tr

ng

có tính ch t bi n đ ng liên t c đòi h i v n đ nƠy c n ph i ti p t c nghiên c u, b
sung vƠ đ a ra đ

c nh ng ph

d ng th c ti n trong t

ng pháp đánh giá phù h p h n vƠ có kh n ng ng

ng lai.

Các nghiên c u v CLKK HƠ N i trên c s
m i ch d ng

ng d ng ph

ng pháp mô hình hóa

m c đánh giá thông qua giá tr c a các y u t gơy ô nhi m t các lo i

ngu n th i khác nhau. Trong khi đó, nh ng y u t môi tr
nh cơy xanh, m t n

c ch a đ

ng có nh h

ng t t đ n CLKK

c đ a vƠo trong các bƠi toán đánh giá đ nh l

Vì v y, vi c nghiên c u, đánh giá ch t l

ng môi tr

có tính đ n t ng h p các y u t trên lƠ c n thi t.

10

ng c th .

ng không khí cho khu v c HƠ N i


V i nh ng phơn tích

trên, đ tƠi đ

c l a ch n cho nghiên c u c a lu n án

là: ắNghiên c u, đánh giá t ng h p ch t l

ng môi tr

ng không khí khu v c

HƠ N i”.
2. M c tiêu nghiên c u
-

ánh giá đ

c ch t l

ng không khí khu v c n i thƠnh HƠ N i do nh h

ng c a

các lo i ngu n th i theo các k ch b n khác nhau.
-

Nghiên c u, xơy d ng đ

c m t ph

ng pháp đánh giá t ng h p ch t l

ng không

khí có tính đ n các y u t gi m nh ô nhi m (đ che ph c a cơy xanh, m t n
lƠm c s cho vi c đánh giá vƠ phơn h ng ch t l
(đ a gi i hƠnh chính tr
môi tr

c),

ng không khí khu v c HƠ N i c

c 1/8/2008), ph c v công tác qu n lỦ, giám sát ch t l

ng

ng thƠnh ph HƠ N i.

3. N i dung nghiên c u
-

Nghiên c u t ng quan v ch t l
các ph

-

ng không khí, các y u t

nh h

ng đ n CLKK,

ng pháp đánh giá CLKK vƠ hi n tr ng CLKK HƠ N i.

L p s đ phơn vùng m c đ ô nhi m cho môi tr

ng không khí HƠ N i (tính cho

TSP) d a vƠo mô hình ISC3.
-

Nghiên c u, xơy d ng qui trình đánh giá t ng h p CLKK có tính đ n các y u t
gi m nh ô nhi m (đ che ph cơy xanh, di n tích m t n

-

Nghiên c u th nghi m l p b n đ đánh giá t ng h p CLKK theo qui trình trên cho
khu v c n i thƠnh HƠ N i (có đ a gi i hƠnh chính tr

-

c 1/8/2008).

xu t m t s gi i pháp c i thi n CLKK HƠ N i.

4.

c).

it
it

ng vƠ ph m vi nghiên c u
ng nghiên Ế u

S phát th i t các ho t đ ng công nghi p, giao thông vƠ các ho t đ ng khác
m c đ cao đư vƠ đang nh h

gơy ô nhi m không khí

ng đ n CLKK đô th HƠ N i. Trong các y u t

HƠ N i, b i l l ng (TSP) đ

c xem lƠ y u t gơy ô

nhi m nh t [4, 6, 7, 18, 19, 35 - 38]. Theo các s li u quan tr c nghiên c u v
ch t l

ng không khí

HƠ N i nhi u n m cho th y, nhìn chung môi tr
11

ng


không khí

th đô HƠ N i đư vƠ đang b ô nhi m n ng n v b i TSP vƠ b i

PM10. N ng đ TSP

các qu n n i thành đ u v

t quá tiêu chu n cho phép

5 - 6 l n, th m chí có n i trên 10 l n [37]; ô nhi m các khí đ c h i khác nh

SO2, NO2, CO, Pb, CnHn ch y u mang tính c c b , x y ra

các nút giao

thông l n ho c bên c nh các c s s n xu t có đ t than, d u. M t s nghiên c u
s d ng ph

ng pháp tính toán ch s ch t l

b i T ng c c Môi tr

ng không khí AQI đ

c ban hƠnh

ng c ng ch ra r ng, HƠ N i ch b ô nhi m b i TSP v i

m c đ r t n ng. Trong khi đó CO và NO2 có ch t l
m c ắkhông b ô nhi m” và g n v i m c ắmôi tr
Lu n án t p trung lƠm rõ ch t l

ng không khí

ng môi tr

ng t t; SO2

ng t t” [4, 38].

HƠ N i do nh h

ng đ ng

th i c a các ngu n gơy ô nhi m nh ngu n công nghi p, giao thông, sinh ho t vƠ các
y u t có vai trò lƠm s ch không khí nh

cơy xanh, m t n

c. Thông s đ nghiên

c u lƠ TSP. Nghiên c u c a lu n án không xét đ n các ch t ô nhi m khác lƠ do HƠ
N i ch y u m i b ô nhi m TSP, ch a b ô nhi m b i các khí đ c khác. M t khác,
các nghiên c u n

c ngoƠi cho th y, cơy xanh có kh n ng lƠm s ch không khí, đ c

bi t lƠ lo i b b i l l ng r t hi u qu , tuy nhiên, m t s loƠi cơy l i có kh n ng phát
th i BVOC (h p ch t h u c sinh h c d bay h i). M t s ao h b ô nhi m c ng có
th phát th i các khí gơy ô nhi m không khí. Do v y, trong tr
vƠ m t n

ng h p nƠy cơy xanh

c l i tr thƠnh ngu n gơy ô nhi m không khí.

Ph m vi nghiên Ế u
Ph m vi nghiên c u c a lu n án lƠ khu v c n i thƠnh thƠnh ph HƠ N i c (đ a
gi i hƠnh chính tr
h

c 1/8/2008) vƠ xung quanh có các ngu n th i có kh n ng nh

ng đ n CLKK trên đ a bƠn thƠnh ph . Khu v c nghiên c u đ

b im tl

i ô vuông (ô c ), m i ô có kích th

c 250 m x 250 m, t

c khoanh vùng
ng đ

ng v i

di n tích vùng nghiên c u 20 km x 20 km.
Gi i h n khái ni m ắđánh giá t ng h p trong lu n án”: CLKK không ch ch u
nh h

ng tiêu c c b i các ngu n phát th i nh giao thông, công nghi p, sinh ho tầ.

mƠ còn ch u nh h

ng b i các y u t có l i cho môi tr

ng theo c ch t nhiên.

c

bi t, n ng đ TSP trong không khí có th gi m đi r t nhi u nh kh n ng lo i b b i

12


c a cơy xanh vƠ m t n

c. Khái ni m ắđánh giá t ng h p CLKK” trong lu n án không

đ c p đ n cách đánh giá t ng h p v các ch tiêu thông s ô nhi m mƠ đ c p đ n m t
h

ng đánh giá m i, bao g m t ng h p các y u t tác đ ng đ n CLKK (y u t gơy ô

nhi m vƠ y u t có l i cho không khí nh đ che ph c a cơy xanh vƠ m t n

c), làm

c s phơn h ng CLKK HƠ N i chính xác h n. Do kh n ng lo i b b i c a cơy xanh
vƠ m t n

c còn ph thu c vƠo nhi u y u t nh đ nhám c a lá, t ng di n tích b m t

lá, đ c thù c a cơy xanh đ

ng ph , đi u ki n khí t

nghiên c u nƠy lu n án ch gi i h n

ng đ a ph

ng,ầ., vì v y, trong

vi c xem xét, đánh giá mang tính t ng quát đ i

v i kh n ng che ph c a cơy xanh vƠ di n tích m t n

c, không xét đ n chi ti t các

y u t trên.
5. Nh ng đóng góp m i c a lu n án
-

L n đ u tiên các y u t có l i cho môi tr
cơy xanh vƠ di n tích m t n
Vi t Nam m t cách đ nh l

-

cđ

ng không khí nh đ che ph c a

c tính đ n trong bƠi toán đánh giá CLKK

ng.

L n đ u tiên đ a ra qui trình đánh giá t ng h p ch t l

ng không khí có tính

đ n tác đ ng t ng h p c a c các y u t gơy ô nhi m (ngu n phát th i ch t ô

nhi m) vƠ y u t c i thi n ch t l
-

ng không khí (cơy xanh, m t n

c), góp

ph n lƠm sáng t vai trò gi m thi u TSP c a cơy xanh vƠ m t n

c.

K t h p h ph

t chu n, công

c GIS, ph

ng pháp mô hình hóa theo cách tính T n su t v

ng pháp ch p b n đ môi tr

b n đ đánh giá ch t l

ng đ xơy d ng ch s t ng h p vƠ

ng không khí cho m t khu v c đô th .

6. ụ ngh a khoa h c vƠ th c ti n
-

Góp ph n m ra m t h

ng nghiên c u m i trong đánh giá t ng h p ch t l

không khí, trong đó các y u t cơy xanh, m t n
ô nhi m h u hi u - đư đ
-

Có th

ng d ng ph

ti n đ i v i môi tr
môi tr

ng

c - y u t có th gi m thi u

c tính đ n m t cách đ nh l

ng

ng pháp đánh giá t ng h p vƠo gi i quy t các bƠi toán th c
ng không khí nh : ánh giá tác đ ng môi tr

ng, qui ho ch m ng l

ng, qui ho ch

i đi m quan tr c, qui ho ch không gian phơn b
13


vùng cách ly v sinh công nghi p, ph c v công tác giám sát, c nh báo ô nhi m vƠ
qu n lỦ CLKK trên đ a bƠn thƠnh ph HƠ N i c ng nh m r ng cho các t nh thƠnh
khác trên ph m vi c n
-

c.

Cung c p c s khoa h c trong thi t k khu v c b o t n, tr ng cơy xanh và b o t n
di n tích m t n

c giúp t ng c

ng lo i b các ch t ô nhi m, c i thi n s c kh e c a

c ng đ ng.

14


CH

NG 1. T NG QUAN TÀI LI U

1.1. Các v n đ chung liên quan đ n ch t l
1.1.1. Ch t ệ
Ch t l

ng không khí

ng Ệhông Ệhí và ô nhi m Ệhông Ệhí

ng không khí đ

c xác đ nh thông qua các thông s (ch tiêu) v thƠnh

ph n các ch t trong không khí. Theo đó, có các thu t ng nh môi tr

ng không khí

s ch ch a b ô nhi m, không khí b ô nhi m, không khí b ô nhi m nghiêm tr ng.
C s đ đánh giá CLKK th

ng là d a vƠo Quy chu n/Tiêu chu n ch t l

môi tr

ng đ

c qui đ nh trong Lu t B o v môi tr

m in

c đ u có nh ng tiêu chu n môi tr

đánh giá đ n gi n vƠ đ

ng

ng Vi t Nam [32]. Hi n nay,

ng riêng c a mình. Do v y, đơy lƠ cách

c s d ng r ng rưi. Tuy nhiên, v n có m t s h n ch nh

thi u tiêu chu n đ i v i m t s ch t nên g p khó kh n khi đánh giá. Theo JICA [7,
27], khi s d ng tiêu chu n có th tách ch t l

ng môi tr

ng không khí (ch t l

ng

không khí) thƠnh 3 m c sau:
-

Môi tr

ng trong lƠnh: khi giá tr n ng đ ch t ô nhi m không v

t quá 75%

tiêu chu n.
-

Môi tr

ng

m c c nh báo: khi giá tr n ng đ ch t ô nhi m n m d

i tiêu

chu n cho phép nh ng l n h n 75% tiêu chu n.
-

Môi tr
Ch t l

ng b ô nhi m: khi n ng đ v

t tiêu chu n cho phép.

ng không khí có th b suy gi m b i nhi u y u t .

c bi t, các ho t

đ ng s n xu t công nghi p, giao thông v n t i, sinh ho t... phát sinh các ch t đ c h i
vƠo môi tr

ng có th lƠm cho môi tr

ng không khí b ô nhi m. Hi n nay, có nhi u

đ nh ngh a khác nhau v ô nhi m môi tr
c p đ n s thay đ i thƠnh ph n, hƠm l

l i cho con ng
Theo

ng không khí. Ph n l n các đ nh ngh a đ
ng các ch t trong không khí theo h

ng b t

i vƠ sinh v t.

i u 92 c a Lu t B o v môi tr

không khí b ô nhi m khi có hƠm l

ng Vi t Nam 2005 [32], môi tr

ng m t ho c nhi u ch t gơy ô nhi m v
15

ng
t quá


tiêu chu n v ch t l
đ

ng. Môi tr

ng b ô nhi m nghiêm tr ng, đ c bi t nghiêm tr ng

c xác đ nh nh sau:
- Môi tr

ng b ô nhi m nghiêm tr ng khi hƠm l

hóa ch t, kim lo i n ng v
3 l n tr lên ho c hƠm l
v

t quá tiêu chu n v ch t l
ng môi tr

ng t 5 l n tr lên ho c hƠm l

nhi m khác v

ng t

ng t 5 l n tr lên.

ng b ô nhi m đ c bi t nghiêm tr ng khi hƠm l

ho c nhi u hóa ch t, kim lo i n ng v
tr

ng môi tr

ng c a m t ho c nhi u ch t gơy ô nhi m khác

t quá tiêu chu n v ch t l

- Môi tr

ng c a m t ho c nhi u

ng c a m t

t quá tiêu chu n v ch t l

ng môi

ng c a m t ho c nhi u ch t gơy ô

t quá tiêu chu n v ch t l

ng môi tr

ng t 10 l n tr

lên.
Hi n t i, Quy chu n v CLKK Vi t Nam đ

c c th hóa trong Quy chu n k

thu t qu c gia v CLKK (QCVN 05:2013/BTNMT- Quy chu n k thu t qu c gia v
CLKK xung quanh; QCVN 06:2009/BTNMT- Quy chu n k thu t qu c gia v m t
s ch t đ c h i trong không khí xung quanh đ

c ban hƠnh theo Thông t s

16/2009/TT-BTNMT ngày 07/10/2009 c a B TƠi nguyên vƠ Môi tr
Theo QCVN 05:2013/BTNMT, CLKK xung quanh đ

ng).

c xác đ nh qua 8 thông

s g m SO2, CO, NOx, O3, b i l l ng t ng s (TSP), b i PM10, b i PM2,5, Pb [3].
Trong các thông s trên, TSP lƠ thông s đ
các đô th
th

nhi u n

c h t b i, b i đ

h cd

c t p trung nghiên c u nhi u nh t trong

c trên th gi i, trong đó có HƠ N i, Vi t Nam. D a vƠo kích
c chia thƠnh b i l l ng t ng s (TSP) có đ

i ho c b ng 100 m, b i PM10 có đ

10 m vƠ b i PM2,5 có đ

ng kính khí đ ng

ng kính khí đ ng h c d

ng kính khí đ ng h c nh d

i ho c b ng

i ho c b ng 2,5 m [3]. B i

PM10 lƠ lo i b i nh có th d dƠng xuyên qua kh u trang, xơm nh p vƠ l ng đ ng
đ

ng hô h p gi a c a con ng

i. B i PM2,5 có th xơm nh p sơu đ n t n các ph

nang c a ph i, lƠ vùng trao đ i c a h hô h p. nh h
ph thu c vƠo tính ch t, n ng đ vƠ kích th

ng c a b i đ i v i s c kh e

c h t. B i có th gơy các b nh đ

ng

hô h p, tim m ch, tiêu hóa, m t, da, ung th ,ầ[15, 24, 56]. B i l l ng có th lan
16


truy n r t xa (gi ng nh các khí nh ) gơy ô nhi m không khí trên ph m vi qui mô
l n.
1.1.2. Các y u t

L

nh h

ng đ n ch t ệ

ng Ệhông Ệhí

ng và lo i ch t ô nhi m th i vƠo trong không khí đóng vai trò chính trong

vi c xác đ nh m c đ ô nhi m không khí m t khu v c c th . Ngoài ra, nh ng nhân
t khác c ng có nh h

ng đ n CLKK nh ngu n th i, y u t đ a hình; các y u t

th i ti t nh gió, nhi t đ , r i trong không khí, áp su t khí quy n, l

ng m a vƠ đ

che ph c a mơy; các đ c tính hóa h c và v t lý c a ch t ô nhi m. CLKK kém có th
do t h p c a nhi u nhân t . Trong đó, đ c tr ng c a ngu n th i vƠ đi u ki n khí
t

ng khu v c là hai y u t quan tr ng nh t nh h

ng đ n CLKK c a m t vùng [15,

24, 79, 87, 88, 98].
1.1.2.1. nh h

ng c a ẾáẾ đ Ế tọ ng ngu n th i

Các ch t ô nhi m trong không khí đ

c chia thành hai d ng là ch t ô nhi m s

c p và ch t ô nhi m th c p. Ch t ô nhi m s c p là ch t phát th i tr c ti p t các
ngu n và b n thơn chúng đư có tính đ c h i. Ch t ô nhi m th c p là ch t đ
ra trong khí quy n do t

ct o

ng tác hóa h c gi a các ch t ô nhi m s c p và các ch t

khác đư có trong khí quy n [15, 24, 74].
i

Các ch t ô nhi m có th th i vào không khí t ngu n t nhiên và nhân t o.
v i ngu n th i do con ng

i t o ra, có th d a theo m t s đ c đi m đ chia thƠnh

t ng nhóm. Ch ng h n nh d a theo ho t đ ng kinh t , sinh ho t có th chia thƠnh
ngu n th i công nghi p, giao thông, sinh ho t, khai khoáng,ầ
th i ch t ô nhi m khí, các ngu n th i l i đ

mô hình hoá phát

c chia thành ngu n đi m, ngu n đ

ng

(ngu n d ng tuy n), ngu n m t, ngu n liên t c, ngu n t c th i, ngu n nóng, ngu n
ngu i,ầNgu n đi m là ngu n phát th i t mi ng thoát có kích th
l

c nh nh ng

ng phát th i l n ch ng h n nh mi ng ng khói c a các nhà máy l n. Ngu n đ

là ngu n phát th i theo d i h p, ch y dài ch ng h n nh phát th i t đ
có m t đ xe c cao ho c t các kênh m

ng

ng cao t c

ng b ô nhi m n ng. Ngu n m t đ

c tính

đ n khi xét di n tích lãnh th đ l n, khi đó không phơn bi t t ng ngu n th i c th
17


mà ch tính đ n t ng l

ng phát th i. N u l

tính qua đ n v g/m2/s ho c t

ng đ

khu công nghi p hay t m t n

ng th i là liên t c thì l

ng th i đ

c

ng. Phát th i t s bay h i c a các bãi than, t

c sông, h , ao b ô nhi m n

ngu n m t. Ngu n phát th i di n ra trong m t th i gian đ dƠi đ

c là nh ng ví d v
c coi là ngu n liên

t c. Ngu n nóng và ngu n ngu i dùng đ phân bi t nhi t đ khí th i, ch t th i lúc
phát ra. i u này r t quan tr ng đ i v i ngu n th i liên t c vì nó quy t đ nh đ nâng
c a v t khói.
Nh v y, khi nói đ n ngu n th i c n ph i xác đ nh rõ các đ c tr ng c a chúng.
Ch ng h n đ i v i ngu n th i công nghi p, th i liên t c qua mi ng ng khói c n có
các thông s nh đ cao ng khói (m), đ
(mg/s), nhi t đ khói th i (oC)ầS l

ng kính mi ng ng khói (m), l

ng, kích th

ng th i

c các ngu n cùng v i các đi u

ki n th i ti t vƠ đ a hình s xác đ nh m c đ ô nhi m trong không khí m t khu v c.
1.1.2.2. nh h

ng c a các y u t khí t

ng và đ a hình đ n s lan truy n ch t

ô nhi m trong khí quy n
Sau khi phát th i vào khí quy n, các ch t ô nhi m s lan truy n theo 2 quá trình
chính là v n chuy n theo các dòng khí và khu ch tán.
Trong khí quy n luôn t n t i các dòng khí làm nhi m v v n chuy n không khí
cùng các thành ph n khác trong đó t n i nƠy qua n i khác. Gió chính lƠ quá trình
v n chuy n ngang còn các dòng th ng, dòng giáng lƠ quá trình v n chuy n theo chi u
th ng đ ng. Gió liên t c xu t hi n còn dòng th ng giáng ch xu t hi n trong m t s
lo i hình th i ti t nh t đ nh.
Gió là y u t c b n nh h
khí quy n. H

ng c a gió lƠ h

ng đ n s lan truy n c a các ch t ô nhi m trong

ng v n chuy n c a dòng khí do đó s quy đ nh h

v n chuy n c a dòng ch t ô nhi m. S thay đ i c a h

ng

ng gió, t c đ gió d n đ n s

phân b c a ch t ô nhi m theo không gian và th i gian là khác nhau. S thay đ i t c
đ gió theo chi u th ng đ ng còn có nh h

ng đ n khu ch tán ch t ô nhi m.

Ngoài v n chuy n theo dòng khí, ch t ô nhi m còn khu ch tán trong không khí.
Nh chúng ta đư bi t, có hai quá trình khu ch tán x y ra trong ch t l ng và ch t khí,
18


đó lƠ khu ch tán phân t và khu ch tán lo n l u. Trong đi u ki n khí quy n th c,
khu ch tán lo n l u đóng vai trò chính. V i quá trình khu ch tán, ch t ô nhi m có th
hoà vào không khí theo m i h

ng. Khu ch tán lo n l u ph thu c vào phân t ng khí

quy n, c th là s phân b theo chi u th ng đ ng c a nhi t đ và t c đ gió, đi u
ki n b c x , mây. Theo k t qu nghiên c u c a nhi u nhà khoa h c, đ phân t ng khí
quy n đ

c chia làm 6 lo i t phân t ng b t n đ nh m nh (lo n l u m nh) đ n ngh ch

nhi t m nh (lo n l u y u) [15, 24, 31, 87, 92, 93].
Khi các ch t ô nhi m đ

c phát th i vào không khí, m c phân t ng khí quy n

đóng vai trò r t quan tr ng đ n vi c phát tán c a chúng.

i u ki n t t nh t đ phát

tán b i và ch t ô nhi m là ng v i t ng b t n đ nh m nh c ng nh s phát tri n cao
c a l p xáo tr n [15, 24, 31]. i u này x y ra khi tr i quang mây ho c n ng vào mùa
hè. Ng

c l i, đi u ki n phát tán y u ng v i hi n t

biên có t ng k t n đ nh. Trong tr

ng ngh ch nhi t khi trong l p

ng h p này, r i và chuy n đ ng th ng đ ng x y

ra y u, do đó ch t ô nhi m khó phát tán lên trên và gây ô nhi m n ng l p không khí
sát đ t. Ngh ch nhi t th

ng hình thành vào nh ng đêm quang mơy, gió nh , th m

chí xu t hi n c ngƠy trong mùa đông [31].
Trong quá trình lan truy n, ch t ô nhi m có th đ

c t ng c

ng ho c suy gi m

do các ph n ng hoá h c ho c quá trình l ng đ ng trên các b m t. Vì v y, đ i v i
m t s ch t nh y c m ph i xét đ n h s suy gi m trong quá trình lan truy n ch t ô
nhi m.
a hình, v t c n có nh h
quy n.

ng l n đ n s lan truy n ch t ô nhi m trong khí

a hình, v t c n có th lƠm thay đ i h

mô tính toán khác nhau, nh h
mô nh , nh h

ng gió, song, ng v i t ng lo i quy

ng này ph i xét khác nhau.

ng c a đ a hình l i lõm c a v t c n ph i đ

i v i tính toán

quy

c tính đ n trong d báo

ô nhi m c ng nh quy ho ch các khu công nghi p th i ch t ô nhi m.
M a vƠ đ

m trong không khí c ng có nh h

ng đ n CLKK [15, 24, 98]. Các

h t b i l l ng trong không khí có th liên k t v i nhau t o thành các h t có kích
th

c l n h n vƠ l ng xu ng đ t trong đi u ki n đ

đ

c coi là h t nhơn ng ng k t giúp t o thành nh ng h t n
19

m không khí l n. Nh ng h t b i
c, tinh th tuy t, b ng


vƠ khi kích th

c h t này l n có th r i xu ng d

i d ng m a, tuy t.

tác d ng lƠm thay đ i n ng đ ch t gây ô nhi m do b hòa tan vƠo n

m còn có
c. M a có tác

d ng làm s ch không khí, các h t m a có tác d ng kéo theo các h t b i, hoà tan m t
s ch t đ c h i trong không khí [15, 24].

1.1.3. nh h

ng c a các y u t cợy xanh m t n

c đ i v i ch t ệ

ng Ệhông

khí
1.1.3.1. nh h
a) C Ếh t
Các h t b i đ
đ ng

ng c a cợy xanh đ i v i ch t l

ng không khí

ng táẾ gi a Ếh t ô nhi m không khí và Ếợy xanh
c lo i b kh i khí quy n nh quá trình l ng đ ng khô vƠ l ng

t [67, 74]. L ng đ ng

t lƠ vi c lo i b các ch t ô nhi m do m a, tuy t,

s

ng mù, h i n

c có tính axit. Trong khi đó, các ch t ô nhi m không khí có th

đ

c lo i b kh i b u không khí thông qua con đ

ng l ng đ ng khô trên b m t

không gian xanh đô th lƠ ch y u. Theo c ch nƠy, các ch t ô nhi m d ng h t vƠ
d ng khí lan truy n đ n vƠ h p th vƠo cơy xanh ch y u thông qua b m t c a cơy.
L ng đ ng khô có th x y ra do các h t b i l ng xu ng d
tr

i tác d ng c a l c tr ng

ng, do va ch m ho c khu ch tán tùy thu c vƠo kích th

ph thu c vƠo các loƠi th c v t, di n tích tán lá, môi tr

c h t. Vi c lo i b b i

ng khí t

ng đ a ph

ng

[67, 74].
Các ch t ô nhi m d ng h t có th đ
đ ng ho c d

c l ng đ ng trên b m t cơy thông do l ng

i các tác đ ng m nh [67, 69, 74]. Các loƠi cơy, đ nhám c a b m t lá,

góc đ phát tri n c a lá vƠ đi u ki n khí quy n có th xác đ nh kh n ng lo i b h t
b i [15, 60, 67, 69]. Khi các h t b i tác đ ng lên b m t cơy thì các quá trình khác
nhau s x y ra. M t s h t có th đ

c r a s ch do m a vƠ r i xu ng đ t, ho c phát

tán tr l i vƠ t n t i l l ng trong khí quy n nh gió, ho c r i xu ng đ t theo lá vƠ
cành cây. Trong các đi u ki n khí t

ng khác nhau, 10 - 90% các h t l ng đ ng s

phát tán l i vào khí quy n và t n t i d
M t s h t b i nh kim lo i v t, có th đ

i d ng b i l l ng (th

ng kho ng 50%).

c h p th tr c ti p thông qua các l p bi u

bì c a lá [67, 74]. V i các b m t lá b ph b i, kh n ng quang h p có th gi m do
20


c n tr ánh sáng m t tr i. C ch c a h t b i h p th vào th c v t vƠ tác đ ng c a
chúng đ n nay v n đang đ

c nghiên c u đ làm sáng t thêm.

Các ch t ô nhi m khí, ch y u là SO2 và NO2 trong các khu v c đô th , có th
đ

c h p th vào t bào th c v t thông qua các l khí kh ng cùng v i CO2 trong quá

trình quang h p và O2 trong quá trình hô h p. Sau khi đ

c h p th vào trong cây,

nh c ch chuy n giao vƠ đ ng hóa, các ch t ô nhi m có th t p trung trong các mô.
Bên trong các cây này, SO2 và NO2 s ph n ng v i n

c trên các màng t bào trong

lá đ t o thƠnh axit l u hu nh và sunfuric, nit vƠ axit nitric [67, 74]. Các axit có th
ti p t c ph n ng v i các h p ch t dinh d

ng khác vƠ đ

c v n chuy n đ n các b

ph n khác nhau c a cây. Cây có th b t n h i n u n ng đ ch t gây ô nhi m v
quá m t ng

t

ng nh t đ nh ho c n u th i gian ti p xúc quá dài. Ch ng h n, tính th m

c a màng t bào và ho t đ ng c a enzim có th b h h ng [67].
b) Tác ế ng Ế a Ếợy xanh v i Ếh t l
-

ng không khí

TáẾ ế ng gi m n ng đ b i Ế a Ếợy xanh
Môi tr

ng đô th th

ng b ô nhi m b i các ngu n ô nhi m công nghi p, th

công nghi p, giao thông v n t i vƠ sinh ho t. Các ch t ô nhi m chính trong môi tr

ng

không khí đô th bao g m b i (b i n ng, b i nh , b i kim lo i, b i đ c h i, b i vi sinh
v t); khói, tro, b hóng; các hóa ch t đ c h i (ch y u lƠ SO2, CO, NO2, CO2, H2S,
CH4); ti ng n [15].
Các nghiên c u đư ch ra r ng, cơy xanh có tác d ng hút b i, gi m thi u ô nhi m
vƠ lƠm s ch không khí [15, 67, 74, 81, 82]. Tán cơy nh m t t m l

i, gi l i m t

ph n b i trên lá vƠ c n không cho b i bay đi xa. Kh n ng gi b i trên cƠnh lá c a
cơy ph thu c vƠo đ c thù c a lá cơy (lá cơy cƠng nhám cƠng b t b i d ), lá to hay
nh , dƠy hay th a, lùm cơy hay tán cơy,.... vƠ ph thu c vƠo th i ti t [15, 67]. Ch ng
h n nh n u có m a th

ng xuyên thì hi u qu l c b i c a cơy xanh t t h n so v i

khi tr i n ng khô liên t c vì m a có tác d ng r a s ch lá cơy đ đón nh n b i m i.
M t s nghiên c u đư ch ra r ng, cơy thông lƠ m t lo i cơy tuy có di n tích b m t
lá r t nh , nh ng kh n ng hút b i vƠ di t vi khu n l i r t l n. Theo Ph m Ng c
21

ng