Chủ nghĩa hiện đại và văn học việt nam hiện đại

Chù

n g h ĩa h i ệ n d ạ i

l à một p hong t r à o mỹ học -

t r i ể t học t r o ù g v ặ n h ọ c , n gh ệ t h u â t ra cĩòà
ỏ* phương Tà 51
t r o n g những năm c u ố i t h ế kỷ XIX, dầu t h ế kỷ XX và t i ế p
tụ c kéo d à ỉ d u ớ i n h iề u b i ế n t h ể t r o n g t h ế g ió 'i h i ệ n đ ạ i
Ngay t ừ khỉ- ra d ờ i ,

th u ạ t
n h iề u

n h iề u t r à o

lư u v ă n học n gh ệ

của ch ủ n g iiĩa h i ệ n đ a ỉ từ ch âu Âu đã thâm nhạp
nưức t r ê n t h ế g i ớ i ,
tr o n g đó có V iệ t Item.

L ịch aử và phạm v i củ a dề t à i
K hái n iệm ch ủ n g h ĩa h i ệ n đ ạ i không p h ả i do c á c ni:
v a n tr o n g đương th ò 'i d ặ t r a f mà c ă n cú’ v à o những dặc đ i ầm
củ a n ó ,

n h iề u nhà n g h iê n cứ u l ị c h

sử v ă n học s a u này đê

k h á i q u á t t ừ th ư c t i ễ n v ă n học đó mà c h ỉ đ ịn h t ừ c h ủ
n g h ĩa h i ệ n đ ạ i . Từ Pháp n h iề u t r à o lư u củ a c h ủ n g h ĩa hj
đ ạ i dã ả n h hưởng đ ế n n h i ề u n u ớ c , v ì v ây n g ư ờ ỉ t a CÌIG đ£
là

mọt h i ệ n t il i n g quổc t ể .
N g o à i nhữr],3 t ừ " văn h ọc m ới" ,

"văn h ọc h i ệ n đ a i ’1

được aử dụng dễ c h i nền văn học từ c u ố i t h ể kỷ XIX,
t r o n g Bách khoa to à n th ư P l é i a d e . Gae t a n P ic o n đã dùng
c á c t ừ "chu n g h ĩa h i ệ n đ ạ i" , " t r à o lư u h i ệ n đ ạ i ch ủ
n g h ĩa " , "văn học h iệ n đ ạ i chủ n g h ĩa ” .
ỏ l/jỹ - Tây ban nha ( M ỹ -la --tin h ) , raôt nền ván học
mới x u ấ t h i ệ n v ớ i những n é t dặc t h ù , nhưng c ũ n g mang
n h iề u dặc đ iềm củ a v ă n h ọ c P h á p , c h o n ê n c ũ n g mang t ê n

chủ agh ĩa h iệ n đ ạ i (m odernism o) .
ỏ Táy b a n n h a , một p h on g t r à o
tiiang t ê n ch ủ n g h ĩa h i ệ n đ ạ i .

tho' mới ra đù:i c iin í


- 2 ỗ I - t a - l i - a , M a r in e tti cũng dùng từ chủ n g h ĩa h iệ n
d a i dề c h ỉ chủ n gh ĩa v ị l a i muốn đoạn t u y ệ t v ớ i c á i g iả h i ệ• n t h ựi c cồ đ i ể n .
ỏ T iêp k h ắ c , tò ’ T c h e r v e n đã k ế t hcỵp chủ n g h ĩa h i ệ n
đ ạ i vó’i chủ n g h ĩa h o a t lư c và ch ủ n g h ĩa ấ n tư ợ n g .

JMhu’ rầy ch ủ n g h ĩa h i ệ n d ạ i x u ấ t h i ệ n không p h ả i như

mọt trưcrag p h á i mà như raôt t r à o lư u , môt phon£ tr à o văn
học n g h ệ t - h u â t .
iỉg o à i c á c n en văn h ọ c , cá c níià v ă n n ó i t r ê n , t ô i

bước d ầ u b i ế t dược các c ô n g t r ì n h

s a u đây n g h i ê n c ứ u c h ủ

nghỉa h iệ n d ạ i .
ỏ L iê n x ô , ĩ ừ d i ễ n b ách khoa v ấ n học g i ả i t h í c h

r ằ n g : Chủ n g h ĩ a h i ệ n đ ạ i l à một phong t r à o mỹ h ọ c - t r i ế t
h ọ c . V .I a . I v b o u l i s v i ế t c u ố n Chủ n ^ h ĩa h i ệ n d a i và ch ủ
n g h ĩa h ậu h iệ n d a i ĩ những t ìm t ò i t ư tư ừ ng thắm mỹ (ỷ
phuo’Dg ĩ â y .
ổ Anh và kỹ, cu ố n Chủ n g h ĩa h i ê n d a i (M o d ern ism )

do Malcolm B r a d b u r y và James Mc P a r l a n e c h ủ b i ê n , t â p bo’p
n h iề u nhà n g h iê n cứ u c h u n g h ĩa h i ệ n d ạ i ỏ' Lỹ và Ânh .
Cuổn Chỉ dãn, nhập laôn về c h ủ n g h ĩ a h ả u c ấ u t r ú c và
c h ủ n g h ĩa hậu h i ệ n d ạ i ( An I n t r o d u c t o r y G uide t o P o s t s tr u c tu x a lia m e and P ostraodernism e ) của ìãadan Sarup tr o n g
dó dầ c â p tcri q u a n niệm của ĩ . Id ạ i và c h ủ n g h ĩ a h ạ u h i ẹ n d ạ i .
ỏ Cộng hòa L ỉê n bang £)ức, c u ố n So' y ể u l i c h

sử v ă n

h ó s Cộng hoa L iê n bàng u ứ c r n 94-5-1989 ( K l e i n e K u l t u r g e s c h i -

c h te d e r B u n d e sre p u b lik D e u tsc h la n d 1945-1989) của H e r­
mann G l a s e r , k h i de c ệ p t ớ i t h ờ i kỳ h i ệ n d ạ i và t h ờ i kỳ
hậu h i ệ n đ ạ i c ủ s l ị c h sử nuức Đức cũng n ó i tó ’i ch ủ n g h ĩa
h iệ n đ ạ i (ìỉo d e r n ism u s) và chủ n g h ĩa hậu h i ệ n d ạ i ( P o s t m oderaism uB ).
ỏ V iẹ t flam. Cuốn ĩ ừ d i ề u v ă n h oc CO t ừ c h ủ n g h ĩa


-

3 -

h i ệ n đ ạ i . T rên s á c h báo ở nước t a t r o n g n h iề u năm, n h iề u

tác g ỉả dều dung từ chủ nghĩa h iện d ại hoặc chủ nghĩa tân
thò’i .

Trong cuốn Chủ nghĩa Mác và văn hóa V iệt Mam, ĩruừng
Chinh đã nói tó'i chủ nghĩa lâp th ể , chủ nghĩa ấn tượng,
chủ nghĩa s iê u thực, chủ nghĩa da-da.
Mhiều nhà nghiên cứu văn học ở nuớcta dà có nhiều
côn g tr ìn h

về lịc h

n g h ĩa h i ệ n đ a iị

3Ử nhĩm g t r à o lư u v ă n học củ a c h ủ

dáng c h ú ý l à bô ĩiic h sử văn học Pháp

(xem thư mục ) .
Tấc phẩm Miữug; mổi t i n h củ a n g u ừ i họa s ĩ g i à ỏ’ quằn
dẩo M a rq u ise s của Ky Đồng, nhà v ă n V iệ t ỉỉam d ầu t i ê n

sá n g

tác theo chủ nghĩa tưyng trưng chưa dược công tr ìn h nghỉêr
cứu nào đề câp t ớ i .
về chủ nghĩa h iện sinh ờ s à i gòn trước kia cững như
ỏ' miền Bắc, truớc và sau ngày thống nhất đất nuớc cũng dã
cá nhiều công trin h nghiên cứu về văn học, về t r i ế t học
cùa chủ nghĩa h iện sinh (xem thư mục).
lữiiều nhà văn h iện nay như Nguyễn Minh Châu, Pham
Thị H oài, Bẩo Ninh, ỉỉguyễn Huy Thiệp và những nhà tho’ như
BÙi Giáng, Đặng ĐÌnh Hưng, không xa lạ vớ i chủ nghỉa h iện
d ạ i , cũ n g đã được phê b ìn h , t r a n h lu â n n h iề u t r ê n báo c h í

trong thcri g ia n vừa qua (xem thư mục). Riêng về Nguyln
Huy T h iệ p , nhà n g h iê n cứ u v ă n học n g u ờ i ô - x t r â y - l i a

G reg

L o ck h a rt ch o rằ n g Hguyễn Huy T h iệp l à nhà v ă n t h e o c h ủ
n g h ĩa h â u h i ệ n d ạ i .
Như v ậ y l à l ị c h

sử dề. t à i c h ủ n g h ĩa h i ệ n đ ạ i ở

trong nuvc cũng như ỏ’ n goài nuức dã có raôt tầm cõ’ lớ n .

Miưag vấn de trạng th á i tâm liĩìh vớ i tư cách là dối tưựng
của văn học h iệ n đ ại chủ nghĩa dưực g h i l ạ i tron g 1lvăn
học t r i ế t học", "văn học tư tw n g " t h ì còn là miếng dẩt
chưa đuợc lchai phá rộng r ã i . BỞi vậy luân án của t ô i
muốn t i ế p tụ c góp phần n g h iê n cứu đặc điềm CO’ bản đó của
c h ủ n g h ĩa h i ệ n d a i . lỉhằm dục đ íc h - - t r ê n , pbạra v i củ a đề
t à i duợc g i ớ i h ạ n như s a u :


-

4 -

Đỗi v ớ i ch ủ n g h ĩa h iệ n d ạ i ở phương Tây, bản lu â n
á n c h ỉ g i ớ i hạn ở v iệ c xem x é t một 80 tr à o lư u vân học
c ó ảnh hưởng tư ơ n g d ố i r õ đ ến văn học V iệ t Kam. ỉtoững
k iế n thức cằ n t h i ế t dó g iú p cho v iệ c thưc h iệ n phuơng
pháp s o sánh nhằm c h ỉ ra những n é t tư ơng đồng và khác
b i ệ t g iừ a v ă n học V iệ t Nam và văn tìọc nước n g o à i .

Luân án cững không có cao vọng t r in h bày l ị c h sử
h ìn h thành và p b át t r i ể n chủ ngh ỉa h iệ n d a i tr o n g văn
h ọc V iệ t íỉam mà c h ủ y ế u dựa vào những th à o h tự u dã d ạ t
đuxỵc t r o n g khoa n g h iê n cứ u v ă n học ở nước t a dể d i v à o
một 30 h iê n tmỵog văn học dưcrc lư a ch on , một t r à o lư u ,
một t á c g i ả , một t á c phẩm đễ làm rõ sự h i ệ n d i ệ n củ a c h ủ
n g h ĩa h i ệ n d ạ i ỏ* nước t a .

Luân án do đó cũ n g chư a c ó khả

n ăng đề câ p n h iề u tó ’i những dặc điểro khác của ch ủ n g h ĩa

h iệ n d ạ i .
v ì l ẽ t r ê n , lu â n án mang t ê n
€?hủ n g h ĩa
h i ê n d a i và v ă n b ọc V iệ t Ham h iệ n d ạ i đễ n ó i rằ n g v ă n
học V iệ t Kam h iệ n d ạ i c ó những y ế u t ổ của ch ủ n g h ĩa h i ệ n
d ạ i v ớ i tư c á c h một t r à o lư u ,

Phmypg pháp

một phong t r à o .

n g h iệ p cứu và dóng góp

khoa học

Mặc du không t r in h bày l ị c h sử của chủ n g h ĩa h iệ n
đ ạ i ỏ’ V iệ t Nam, lu â n án vãn cầ n xem x é t những h i ệ n tượng
văn học th e o phương pháp tr u y ề n th ố n g , làm rõ văn học
v ớ i t ư cách một h in n t h á i ý thức xã h ộ i h ìn h thành và
p h á t t r i ể n từ những d iề u k iệ n k in h t ế - x ã h ộ i . NÓi c&ch
k h á c, dó l à bản t ín h xã h ộ i - g i a i cấp của văn h ọ c ,
là
mối quart hệ g iữ a tồ n t ạ i xã h ô i và ý thức xã h ô i .
liể p

tụ c phương pháp p h ân t í c h bản t ín h

xã h ộ i -

g i a i cấ p củ a v ă n h ọ c , lu â n á n quan tâm n h iề u t ó ’i b ản

t í n h nhân học của

văn h ọ c . Chủ n gh ĩa h i ệ n d ạ i l ấ y bản

t í n h nhân" học làm

dặc trirrjg cho sáng tạ o

của m inh, làm

dấu h i ệ u "mới” , " h iệ n đ ạ i ” so vó*i các t r à o lư u văn học
dã c ó .


-

5 -

Trong mắy năra n ay, T iệc đ i aâu vào cuộc sổn g n ộ i
tâm CỈJ£ con n gư ời tr o n g văn học ở nước t a cũng dã t r ở
thành mọt IU hướng rõ r ệ t .
Dưó’i ánh sá n g của d ổ i n ớ i t ư d uy, sư k ế t hợp h a i

phurcmg pháp n ó i t r ê n cho phép chúng t a trá n h dược sự
dánh g iá chưa đuợe to à n d iệ n , đầy dú, t h i ế u cô n g bằng
đ ố i v ớ i các t r à o lư u văn học k h ác, nhắt là d ố i v ớ i nhửng
ch à văn không cù n g đ i v ớ i c á c h mạng.

về dóng

góp khoa h o c ,

lu â n á n

góp

pbần làm s á n g

t ỏ môt 30 vấn dề củ a l ị c h sử văn học V iệ t ỉỉam : n g o à i
mặt bạc c h ế , nhưng t r à o lư u , nhưng tá c g i ả , nhưng tá c
phầm dược n g h iê n cứ u dã dánh dấu một sự đ ổ i mới t r o n g
v ă n h ọ c . và n gày n a y , k h i V iệ t Nam h ộ i nhập c ộ n g dồng

quốc t ế , chúng t a có d iề u k iệ n để lá c định phương hướng
t i ế p tũ u dúng dắn những thành tư u của văn h ó a , của văn
minh l o à i n g ư ờ i.
Chủ n g h ĩa h i ệ n đ a i cũng d ặt ra n h iề u vấn dề l ý
lu ậ n mà hôm nay vẵn là những vấn dầ t h ờ i sự của chung
t a , v í như : d ố i tư yng của văn h ọ c , quan hệ g iữ a văn
học TO h iệ n thực ỷ văn học và ch ín h t r ị , văn học và khoa
h ọ c . Miững dóng góp dó dược xác định cũng có g iá t r ị
thự c t i e n d á i v ớ i sự n g h iệp xây dựng nền văn hóa h i ệ n
d ạ i.
Htaờ t i ế p c â n mới n à y , ch ủ n g h ĩa h iệ n d ạ i k hông

mang

những g i á t r ị xã h ô i -

g i a i c a p , fr'i còn

nổi

chỉ

lê n

những g i ấ t r ị c o n n g ư ờ i, những g i á -vrị nriân l o ạ i dang
n gk y một tr ỏ ’ th àn h mục t i ê u cao cả của. t h ờ i d ạ i ngày
D ay.
T iếp tụ c nhưng eô a g t r ì n h n g h iê n ;c ứ u đ i t r ư ớ c ,l u â n
án n&ỵ c h ỉ mong diKjrc c o i l à một th ử ngh iệm , mà th ử
n g h iệ n nào cũng l à mọt aaạo hiểra, khó trá n h dược t h i ế u
só t.


ChươTLS I
CHU tìGHĨA HEẸK 'ĐẠI RA BCừ ồ PHƯỎNC- IÂY
À'

Sư r a đò’i

của ctiủ n g h ĩa h iệ n đ ạ i ,

từ k h á c, của "văn bọc mo’i " ,

h oặc th e o ĩnột

của " thơ •mới" ỏ’ c h â u Au

ir ư o ’c h ế t ờ Pháp, đã d i ễ n ra t r o n g a ô t hoàn cản h dặc
b i ê x . ở t h ờ i kỳ t r u ớ c ,

d'JO’ng như n g ư ờ i t a

môt sư c â n bằng ãù ì à n h ấ t xho’i ,

chứng k iế n

môt 3’J lih ẩag d in h

tín h chủ. t h ể l ã n g man và t í n h khách t h ể h i ê n t h ư c ITnưng đ ến "văn hoc -nới" t h i duừrig như x u ấ t h ịê n t£ n h
đa dạrur và hỗnt a n . Tuy n h iên v ớ i
tư c á c h iQÔt
XII
hướng axýi,

n ền v ă n

học đó Tan bộc

i ô raột3ự “ hồng

nhất về cách nhìn. và uè phương oháp.
•

Tinh hình trỏ ’ nên ohức tộD hom, nền

-

« ■*

'

"ván học nxri”

dó đã th ô n g nhanh chóng g ià n h được d ịa v ị n ổ i b â t như
c á c t r à o iiru văn học tnro*c n ó .
ác

củ a Ch. 3 a u d e l a i r e ,

Những; bô~g h oa củ a ~ á l

n gu ồn g ố c cda th ơ h iệ n đ ạ i

dã ra dò'i năm 18 57 c h ỉ s a u 3a Eo v a r y một năn- c á c
t r à o lư u như ch ủ n g h ĩa h i ê n t h ư c ,

ch ủ n ^ h ĩa t ự rư iiên

■


- '7 Không c h í ỏ’ rb á p , rnà ô’ ũ ứ c , Anh, Ha l a n ,
g a il,

Nga v . v . . . ,

Hung-

sự n ổ i l ê n của chủ n g h ĩa h iệ n d ạ i

cũng nằm tr o n g t ìn h t r ạ n g x ô i dô d ó . cùng V0’± t r i ế t
học p h i l ý và nghệ t h u â t ,

văn học đã mở ra một l ố i

đ l r i ê n g chưa từ ng c ó raà ngu K?1 t a lchông c ó c á c h nào
lchác d ặ t ch o nó t in h t ừ " m ớ i" , " h iệ n đ ạ i " .
Năm 1880 sa u k h í cu ốn Đồ dê của P .B o u r g e t ra
đò’i ,

nhà phê b ìn h v ă n học n ổ i t i ế n g H. T a in e

t u y ê n bố rằn g : "Thế hê t ô i đã chấm h ế t " ,

dã

còn

ĩá. B a r r è s , nhà văn t h e o ch ủ n g h ĩa dân t ộ c ,

nám 1885

dã n ó i d ế n nền "Tăn học mới" như một "phong t r à o
bước n g o ả t " , như " đ iề u l ạ

lù n g n h ấ t của t h ế k ỷ" .

Vậy, v i s a o có bước n g o ặ t ’d ó ,
dó rt c u ố i t h ế kỷ n à y .

có c á i lạ

SĨEU K lÊa RA ĐOĩCỦA CHU NGHĨA H ĩạìỉ

Đen. t h ế kỷ XIX, t r ê n cơ BỞ

lù n g

ĐAĩ
sự p h á t t r i ể n

n en d ạ i cơ k h í, chủ n g h ĩa t ư bản ở ch âu Ẵu dã
đ ạ t t<ýi một. t r ì n h độ
c a o . Một quan niệm vê ch ủ
n g h ĩa t i ế n bộ dưo’c t ô th ắm bằng một hào quang hào

hứng và lạ c quan về l ý t r í , về t r i tu ê , về t x l thứ c.
Ly lu â n v ề " t ín h duy .lý kỹ th u â t" của M. Weber l à
đ ặ c tr tm g có t í n h hữu cơ cúa n ền v ă n minh dang được
xác lậ p d ó .
m

~

_

T

?

7

~

7

T ren cơ scr cua 3ự nơ rộ cua khoa h ọ c ,

th u ậ t,

7

~

cu a ky

ch ủ n g h ĩa duy l ý v ớ i h ìn h th ứ c h i ệ n d ạ i l à

ch ủ n g h ĩa th ư c chứng t i ế p

t ụ c p h á t t r i ề n n g à y một

mạnh mẽ. ỉỉó t u y ê n bố l ấ y

" lự c lurr^g th u ầ n t ú y C'’a

lý tr i"

làm nguồn gốc củ a t r i t h ứ c .

Tuy n h iê n ch ủ

n g h ĩa du y l ý

khôiig

th ể

pháp v ạ n năng dể th ú c d ẩ y t i ế n

bộ.

n g h iệ p không những

không g iả m ,

mà c ò n t i ể p

trầm t r ọ n g thêm xã

hội

khổ và b ấ t

:nghèo

xã h ộ i

là

b iệ n
cô n g

tụ c làm
công,


- s c à i ế n tr a n h và c á c n maag, bạo lu -c
» '
. I'
.
d ộ t v a d a n a p . Táx c a cư I i = p i u c

'à ;cám 1'JD’C. xung
.*
'-lên r a .

ổ th ò ‘i d ạ i t r ư ơ c , t h á i độ duv n h ấ t và ch£nh dárLg
vè ~,inh th ầ n của c o n n g ư ờ i l à d a t vào t r i

rhức duy l ý

vào kỉioa h ọ c . Giò’ dây t r i th ứ c ấy dã bôc l ộ

dần sự

bất lực ; con người cảm tnấy khoa học Không hoàn toàr.
dap ứng dươc những vấn đề về cuộc sổng của ỉriình. I-ỉhững
g i á t r ị của àò’i

sống tâm l i n h

còn auan

trọnỂĩ ao’n

"những mối l i ê n hệ lẩD l ạ i và nổi t iế p giữa những 3U
v ậ t " , tứ c những quy l u a t íĩìà khos học dã khám p h á .
T niơc t i n h h in h của tfaế kỷ,

.V. G oethe đã c ó l ý

khang

định, duo’c liie tz sc h e dã nìlắc l ạ i trong Ivhữn^- d iều
knóng t i l l ch hô’p , rằng : nT ôi cho rằng t r í th ứ c nà o

không tă n g tin h cảm ciao dời 3ống của t ô i t h i đều là
không dáng kể".
Ẩu ìiưcm^ chống duy t r í dó l à chủ n g h ĩa p n i l ý .
30 phản iróg l ạ i l ý t r i ,
cùa k in h t ế ,

t i n h duy l ý củ a khoa iaọc,

của c h in h t r ị dưo’i

phán chủ n g h ĩa duy l ý .

h ìn h th ứ c tù ’ b ỏ,

3hê

Chủ n g h ĩa p h i l ý cho rằ n g

nhân thứ c của c o n n g ư ờ i p h ả i hương vào nhưng c á i mà
khoa học cò n dề t r o n g bóng t ố i ,
phuxmg t i ệ n ,
tr i,

nghè t h u â t c ó ĩihững

những co n duờng p h i khoa h ọ c : ^ ạ t bỏ l ý

c h i th ừ a nhân c á i ý thứ c không dưo-c ý t h ứ c ,

tứ c

vô th ứ c th u ộ c tâm l i n h của co n agưò‘i .''"Truớc h ế t
H. B e^ gson và p . N ie t z s c h e l à nhữn-; nhà l ý

Xuân của

c iiủ n g h ĩa

ch ố n g d u y t r i . iígưò’! t a ch ơ r ằ n g ,TCUỘC
*
*
c ạ c h mạng B e r g s o n " "cuộc c á c h mạng íỉie t s c h e '* đa t ạ o

*

aên c á i p h i l ý để nó c h iếm l ĩ n h t o è íi bộ vư cn g quốc
v ă n chương của t h ờ i đ a i .
T iế p t h e o t r i ế t học đ ờ i sốn g ( N i e t z s c h e ) ,
lOghía t r ư c g i a c
b iê n tu ơ n g học

(B e r g so n ),
(H u s s e r l),

Dhân tâm học ( P r s u d )
chú g i ả i học

ch ủ n g n ỉa h i ệ n s in h (K ie r k e g a a r d ,
d a rtre v . v .* . )

và raột chùm t r i ế t

ch ủ
là

(D Ó L th e y ),

Jasp er,

H e id e g g e r ,

nọc n h i l ý t ậ p

duứi c á i t ê n chung l à "nhân hoc t r i ế t h o c " .

r:o'D


T’Văn học t r i ế t h oe" , "văn học tư tưởng" phản ảnh
trưc t i ế p SU' chuyển đổi t i n n thần dó d iễ n ra s ô i n ổ i
khấp ch â u l u . ĐÓ l à c h ủ n g h ĩa dã t h ú , ch ủ n g h ĩa da d a ,
ch u n g h ĩa ấ n tư ợ n g , ch ủ n g h ĩa tư ợ n g tr ư n g , c h ủ n g h ĩa
s i ê u t h ư c . T ất cả những trư ờ n g p h á i t r ê n của c h ủ n g h ĩa
h iệ n d ạ i tu y c ó những n é t đăc t h ù , nhìrng t ấ t t h ả y đ eu
mang những đăc điểm ch ủ y ế u s a u dáy :
1 ) Dặc diểm CO’ bản của "văn học m ới", như H ippo ly tee
T a in e n ó i ,

l à ỏ’ ch o c o n dường của n ghệ t h u â t l à c o n

dường " tìm tó ’i t r á i t im , tó ’i những cảm g iá c
ngưò’i " ,

củ a c o n

khác vó’i c o n dưò'ng của khoa học tìm t ớ i l ý t r í ,

pnát h iện nnững qui lu â t CO’ bản của th ế gió’i . Mỗi nhà

v a n , nhà th o ’ k h a i th á c rnôt mặt nào đó củ a c á i t h ế g i ớ i
tảm l i n h ấ y ( c á i p h i duy l ý , c á i ch ủ q u an , tu ở n g t ư ợ n g ,
mo’ tu ử a g , t ì n h cảm , c á i không n h ất t h i ế t ,
v .v ...) .

c á i v ô th ư ờ n g

ĐÓ l à k ế t quả không p h ả i do h iệ n th ụ c

tn áy " dưa l ạ i ,

" n h ìn

mà d o" k in h nghiệm ngh iệm s i n h 1’ củ a moi

nhân v ị làm ch o h iệ n th ự c đuợc xếp sắp l ạ i ,

k in h n g h iệm

n gh iệm s in h dó v ọ t l ê n tứ c thò’ỉ f đuực s a i k h iế n b ở i
"tâm l ý c h i ề u sâ u " ,

tứ c bỏ’i bản n ăn g, mà đ ạ i d iệ n l à

vô t h ứ c , t ie m t h ứ c .
Văn học t r i ế t

h ọ c , văn học t ư tư ở n g dã p h ản ản h

sự d ổ i huớng dó củ a ván học

mà khoa học dã để nó

t r o n g bóng t ố i ,

khoa học không làm chứ c

c ó n g h ĩa l à

cn ìm

năng n ày của văn h ọ c .

2.) B a u d e la ir e , n g ư ờ i d i dầu củ a n ền v à n học mó’i
cho rằag phẩm chẩt CO’ bản của tho’ là tfnfa h iện đ ạ i, tức
l à aư tưỏ\ũg tư ơ n g củ a c á i nt h ế g ió ’i n ày” , s ư tư ở n g
tu o’ng của c á i " th ế g i ớ i dây

n à y " , sự

" c á i t h ế g icý i bây g iò ’" . Mọt
-

/

*»

tư ở n g t r ư n g

củ a

l o ạ t c á c nhà v a n , nhà th o ’
^

7

ỏ’
s

c h a u ^ iu ,n o i như .À .G id e ,đ o i v ă n học p h á i " d ặ t c h a n t r ă n
x u ổ n g dất".TÓm l ạ i , c h ủ n g h ĩa h iệ n d ạ i dược t h ể h i ệ n ỏ’
t i n h h i ệ n đ á i ,ỏ ’ v i ệ c , khám phá v ề những mặt raó’i , những mát
h u y èn d i ệ u củ a c á i

hằng n g à y

t r i ể n cùa kỹ th u ậ t, của
t h ị tro n g
H ai

công

t r o n g dó c ó c ả sự p h á t

ngnệ, của dò’i sống thành

t h ể g i ớ i h iệ n d ạ i .
đạc điểm GO’ Dẩn t r ê n kéo t n e o những đạc d iễm

------

;h á t p n á ỉ s in h mà người- ta c ó t h ể b ấ t gap

trong nhiều trường p h ái, v í như một ngôn ngữ mới mẻ như
du^’C k ế t t i n h ,
t iế p

như dưo’c " g iả kim" noac mõt n gôn n gữ trư c

mang l ạ i môt súc số n g mó’i .
..ử rông ra vè màt c h in h t r ị - xã h ộ i,

tro n g

n á i ề lì trư ờ n g hc’p , en d n g h ỉe p h i l ý -nang. h íc h th ứ c
7

~

X

*

'

{

f

c h u ngnlo.

chong iỉha :iưofc l c h i n h t r ị )

chổng

chất

vât

(k in h

tế , th ị

N

^

trư Ờ E g ,

■
>

1

T _

Yfì chu n g h i a
lũ i

3ống

số

lư ợ n g v . v . . . ) .
Đ ối v ớ i chù n g h ĩa duy l ý t h ì t h ế g i ớ i dưừng
nnư dạũ t o a sư h à i h ò a , cân bằng hoàn t o à n .
bằng dó c h ín h l à kỷ n gu yên côn g n g h iệ p ,
th ư c ch ứ n g,

Sư c â n

kỷ n g u y ên

r ề i kỷ nguyên của xã h ộ i không g i a i c ấ p ,

của nền dân ch ủ phổ qu át V . Y . . . Cho n ên đ ũ i v o a ch ủ

nghía duy l ý , h iên tàưc là lạ c quan.
Chủ n g h ĩa h iệ n đ ạ i từ c h ố i c á i

h iệ n th ư c mà nó

g ọ i l à th ụ đông đ ó , c h ổ i bỏ, n ó i t h e o -Renan, " c á i
ch â n l ý ch á n ngấy ấ y " . Đổi lâ p v ớ i ch ủ n g h ĩa l ạ c
ouan của ch ủ n g h ĩa duy l ý l à

"raôt t ì nil cảm b i t h i ế t

v ề cu ôc d ờ i ” , l ằ mọt quan n iệm nsu y t à n ” v ề c u ộ c đ ờ i

mà i i i e t z s c h e ,

S o e n g le r ,

Unamuno, P ég u y , S o r e l và

n h iề u n g ư ờ i khác cùng c h ia s ẻ .

Sư t á n dưcmg b i thảm

l à một g i ả i pháp đ ố i VỚI h iệ n th ự c ,
su y đ ồ i : vô v o n g , t r ố n c h ạ y ,
hưc*ng, n ổ i l o ạ n .

l à một mỹ học

s i ê u t h o á t , nhớ quê

Tất cả những t h á i độ mâu th u ẫ n đó

đã đưa l ạ i . môt hê số quan t r o n g ,

môt t r ọ n g lư ơ n g

nào đó ch o cuộc s ố n g .
Chủ n g h ĩa h iệ n d ạ i ,

mộ'c n ền Tăn học mó’± ra

d ờ i ở c u ố i t h ế kỷ XIX. Trươc d ó , chủ n g n ĩa h iệ n

th ự c v ớ i t ư c á c h môt xu hướng, một tr ư ò n g p h á i v ă n
học đã o h á t t r i ề n ca o ở g iữ a t h ế kỷ XIX. Quả t h ự c ,
ch ủ n g h ĩa h iệ n tà ư c ấy c h ỉ c ó t h ể ra đ ờ i t r o n g d iề u
k iệ n chủ n g h ĩa tư bản dã p h á t t r i ể n .

Nhưng cũn g

c h ín h sự p h á t t r i ề n c a o ấ y của nó và củ a x ã h ộ i t ư
bản chủ n g h ĩa dã bôc l ô những hạn c h ể mà ch ủ n g h ĩa
h iêr. đ a i muốn v ư ợ t l ê n ,

muốn Dhê Dhán và c h ố i b ỏ .

->*U0EL xìr c h ố i nó bởi v ì th eo chủ nghĩa h iệ n đ ẹ i , nó
hoặc l à một ch ủ n g h ĩa lạ c

q u an , hoăc l à một sư th ụ

đ ô n g . Cho n ê n n ền văn học mới đã l ấ y chủ n g h ĩa b i


-«■ 1 1 ■>-»

quaa,

l ế v t ì n h cảra b i t h ả m .

vó"ỉ c h ủ n g h ĩ a i a c

t ứ c c á i p h i 1.7 , d ũ i l ậ p

quan c à í n à thức

t h ự c . L ịch sử còn dang t i ế p á i e n .

cúa chủ n g h ĩ a h i ệ r
Chưa c ó đủ căn cứ

đề khẩng d ịn h sự p h á t t r i ể n của chủ n g h ĩa h iệr: thực
l à rnôt q u i l u â t ,

là raôt n ền văn aọc mẫu !ĩiưc và cao

n h ấ t của l o à i n g ư ^ i.
Không 3 h ả i t ớ i ngày nay mới có chủ n g h ĩa p h i
lý .

lĩ ó cũng cổ XUB, như bản th â n t ư duy t r i ế t

Cung không p h ả i đến bây g iò ’ B e r g so n ,

N i e t z s c h e , i'reud

moo. khám phả ra c á i bản năng mà nghê t h u ậ t ,
ittj’i

h ọ c.
th ơ ca

kho’i nguồn t ừ d ó . cùng v ớ i th ơ c a , nó đã ra dò’i

từ b u ổ i b ìn h minh của l o à i n g u ờ i k h i t r á i t im con

nguời bất dầu rung đông trưcrc c á i deio. líhưng chủ
n g h ĩa p h i l ý n gày n ay c ó một v ị t h ế khác x ư a .'T r o n g
kỷ n g u y ên cô n g n g h iê p , nó p h ả i x u ấ t h iệ n để tr á n h
đuxỵc t ì n h t r ạ n g , như E.

Pronnai n ó i "Con ngưòá đã chế

c o n nguò’i đã c ó nguy cơ

b i ể n th à n h c á i

máy không hồr

Chủ n g h ĩa duy l ý và ch ủ n g h ĩa p h i l ý d ổ i lậ p
n h a u , nhưng l ạ i cùng chung s ố n g , c á i tr u ơ c t ạ o cơ 30
bêu t r o n g ch o c á i s a u p h á t t r i ể n . Căp đ ố i xứng ch ủ
n g h ĩa duy l ý / /

chủ n g h ĩa p h i l ý t ạ o n ên t h ế câ n

bo.Bg bảo dảm sự " h à i hòa xã h ộ i" ciio t h ế g icn . công
n g h iê p h i ê n d ạ i .

Trong lịc h 3Ử, Không i t nhà thơ-

dã

-’íh ơ ì giòng

cảm hứng t ừ c õ i vô t h ứ c .- Nhưng p h ả i đ ển t h ế kỷ n à y ,
c á i nguồn pàong phú vô t â n ấ y n ớ i dược đánh th ứ c dể
tu ô n ch ả y ào ạ t ,

bo’i v ì v ă n h ọ c -n h â n học n à y p h ả i

cùng v ớ i c á c h ìn h th ứ c khác của ch ủ n g h ĩa p h i l ý
(c h ủ n g h ĩa p h i l ý t r i ế t

học,

chủ n g h ĩa p h i

học và ch ủ n g h ĩa p h i l ý

th ô n g t ụ c ) đ ố i

raàt

n g h ĩa duy l ý đề bảo v ê c u ộ c số n g tâm l i n h

lý

khoa

vó’i ch ủ
của con

ngưòâ đ ang n gày một b ị uy h iế p b ở i " th ế g ic r i những
dồ v â t " .
*


N goài sư g ầ n g ũ i
và xã n ộ i ,

những d iề u k iệ n l ị c a sử

của

c o n p h ả i kề t ớ i

aư g i a o lư u v ă n h óa, dã

làm ch o c á c t r à o lư u của ch ủ n g h ỉa h iê n đ ạ i la n rộn;
ở n h iề u nước t r ê n t h ể 2i ớ i . Người t a n ó i rằn g văn
học h iê n d ạ i chủ n g h ĩa l à v á n học của những khách
dường x a , l à

ttột nền v ă n hóa n h iề u th ứ t i ế n g -

^ác

nhà vân đã t i ế p xúc v ớ i c á c t á c phẩm của nhau :
P r o u s t đọc J a m e s. V i r g i n i a

iVoolf đọc ? r o u s t ,

ư id e

d ịch Conrad, rà Tagor, iialraujc gicýi t h iệ u Faulkner,
o a r tr e ,

D os P a s s o s , i.ia u r ia c , G rah am G reene v . v . r .

lilhiều nhà

v ă n phổ b iể n sá n g t á c của mình ở nuớc

n g o à i làm

ch o n h i e u tò* báo

mang t i n h quốc t ế .

Đ iề u quan t r o n s l à v ă n học h iệ n đ ạ i ch ủ n g h ĩa
c ầ n có raôt t iu o ’ng h o ạ t d ông lc m ,

không t á c h k h ỏ i

những g ì bao

quanh m ìn h . Chủ n g h ỉa cổ đ i ể n vừa lò n g

vo’i v i ê c

vào một t r u y ề n th ố n g h ạn h ẹp .C h ủ n g h ĩa

dựa

lãn g aian tư c o i là môt 3UT tư phát thuần tú y ,

ở

dây

3U' khám vhá của t a t r o n g quá khứ không c ó g io ã Aạn
và t a muốn tìm ổ' nó mọi g i ả i p h á p , c ò n ch ủ n g h ĩa
h iê n d ạ i,

th e o 3 1 io t,

là

một " t r ệ t tiì’ t o à n t h ể " , ơ

đó nsõi Dỉiong

t r à o v ă n học t ư khám p h á ,

tư tạ o

lâ p

một quá khứ,

dưa l a i môt' c á c h đọc mới đ ố i v ớ i những

nhà v ă n t r u ớ c m in h. Không một t r u y ề n th ố n g nào áp
đ à t cho a i

h ế t.

rỉhà v ă n ý t h ứ c v ề t ự à o ,

về

SU’

dưn

dộc của m ình và tim c á c h bù l ạ i d iề u dó b ằn g " tr ò
cno’i

của những sư ohục s i n h ” .


- 13 CHỦ NGHĨA ĨỨỐNG ĨRỨUG VÀ CHU -MGHĨA Sĩ ÈU

thục

Chủ n g h ĩa tương trư n g và chủ n g h ĩa s i ê u thưc l à
h a i t r à o lư u của chủ
c ó ảnh hưởng sâ u rộng

n g h ĩa h iê n đ ạ i n ổ i b â t và
ho’n cả

Trước h ế t n ó i về sợ ra đò’i của th ơ mtýi.
Phong tr à o th ơ mới b ắt đầu từ chủ n g h ĩa tương
trư n g ỏ’ c u ố i t h ế kỷ, t r ả i qua n h iề u b iể n d ổ i và c u ố i
cùng đã đ i t ớ i chủ n g h ĩa s i ê u th ự c .
Trên t ờ F ig a r o (n g à y 1-9-1886^ Jean M oréas ra
tu y ê n ngôn v e phong t r à o th ơ mang t ê n chủ n g h ĩa tư ợ ig
tr ư n g , và B a u d e la ir e , M all^armé l à những nhà tho' ý ■
thức đầy đủ n h ất v ề sư b iế n đ ổ i t o lớ n cua tho’.
Suy ngẵm về E .A . Poe và v ề ĩ r i ế t hoc k ế t c ấ u ,
lầ n đầu t i ê n B a u d e la ir e đã c ó raột nhận th ứ c mới v ề
bản t í n h của th ơ ca đề từ đó hướng t ớ i aự sá n g t ạ o .
Thơ của chủ n g h ĩa lã n g taạn cũng như của Le P a r n a sse
l à thứ c ăn của l ý t r í hcra l à sự sa y sưa cu a t r á i t im .
Bẩn th â n " h iê n thưc lu ô n lu ô n l à x ấ u " . G iớ i tự n h iề n
c h í l à cuốn tư đ iề n tr o n g t a y nhà th ơ mà B a u d e la ir e
g o i l à n gư ờ i -d ịch , n gư ời tìm ra sự nl o ạ i su y phổ quát"
,Chức năng đ íc h thực cua tho* l à
không p h ả i nhà tho’ sán g t ạ o ra
khám phá ra một s i ê u h iệ n thưc
l ạ i cho t i n h th ầ n một sức mạnh

tượng trư n g cho n ên
một th ế g i á i ả o , mà
tr o n g th ế g io ’i , đem
đặ; b i ệ t khả d ĩ n h ìn

t h ể g i ớ i không p h ả i ở chỗ nó h iệ n r a , mà 0’ chỗ nó t o
l ộ ra tr o n g t h ế g i ớ i bằng những l o ạ i auy b ấ t ngờ
g iữ a những cảm g i á c và tr o n g sự tương hơp sâ u hon
nữa g iữ a c á i cảm t í n h và c á i t i n h th ầ n . Moi đ ể i tưcyn^

đều g ấ n v ớ i sơ ch u yển dộng của tâm l i n h , đ lu h iệ n ra
ch o chúng t a như mọt tưcỊHg trư n g vó*i mọi c h i ề u sâ u
của cuộc s ố n g . Thưc r a , t ư tưởng v e l o a i su y phổ
q u át không p h ả i m ái, nó dã c ó mặt từ t h ế kỷ XVII
t r o n g chủ n g h ĩa lã n g mạn, nhưng B a u d e la ir e dã k iê n


14 ” r l d á t no tiia n n iiiot c u i cnả cua th ơ , nêu l ẻ n t i n h
: '
_"he
I •* nnam
* -Iláu.
f
’
'
'
icacELe;
cua
sang
t ẹ o thơ -oang
cacn lo ạ i
»

I

■
*

*

a o i y ếu t ố không dồng c h ấ t : phương pháp mới t r o n g
sá n g t ạ o th ơ ca là a c t d ổ i tưọmg nhân t ạ o ,
p h ả i tư ơ n g ho’p vừa vo"'i t h ế g i ớ i ,

n ếu th ơ

vừa v ớ i t i n h t h ầ n ,

tu y nó không t h ề h iệ n tr ự c t i ế p và t á c h b i ệ t c á i này
v ớ i c á i k ia ,
b iể u

t h i nó đảo c á i dác t h o a i t h o a i của sự

h iệ n t ì n h cảm và của sư m iêu t ả

vậy một c á c h ngược
khêu g ợ i ,

h iệ n th ự c và như

d ò n g , nó sán g tạ o ra một ina

vừa chứa đ ố i tircras và chủ t h ể ,

lự c

vừa l à t h ế

aicri bên n g o à i đ ố i v ớ i nguừ i nghê 3Ĩ và b ản th â n

nguòá ngnệ s ĩ .
Lỵ lu ậ n v ề sư khêu g ợ i của chủ n g h ĩa tưcrag

trưng đ ô i lầ z dã đưưc i/iallarmé làm rõ thêm. Theo ông,
vẩĩì dề không phải thay hiên thực bề ngoài bằng một
h iệ n th ự c ìchác v ó i những cảm g i á c , những l i ê n

hệ b ấ t

ngò’ và tin h t ế , bằng những nphẩn ảnh qua lạ i" mà là
ih a i thác SU' x ó i mòn gây nên bởi sự khêu gọ*i, c á i trò
chc’i lỏ n g ấy đã g ây cho t h ế g io ’i để xóa DỎ

h iệ n

thực hòng cu ối cung xác lập sư "ngư t r ị của l à i nói";
"Hầy nhuừng 3ấng kiến cho những từ". Lằm cho hoa b iến
mất ỏ’ mọi bó (hoa) ichông phải là cất g iấ u hoa h iên
thưc ở dằng sau sư khêu go’i , mà ià Dhá hủy nó bằng
từ : ẩn dụ-không phải là 3ư tỏ lộ hay v iệ c sử dụng
c ó tin h c h ấ t th o ’ d ố i vc'i sự• v ậ• t iUmbaud muốn

làm n ổ i l ê n tr o n g

tho’ môt t h ế g i ớ i

dữ d ô i và sa n g c h ó i , n g u y ên t r i n h và t o à n v è n : nĐÙ

sao t h i cững không có nhrâg c á i bề ngoài h iện d iên " ,
sá n g t ạ o ra một n gôn tù ’ tho* ca gần g ũ i v cíi m ọi n g ư ờ i

là sáng tạo ra niột th ế g iớ i dạt tcýi sư thống nhất
G g u yè n l a i

: t ừ sự v a cnạin c ủ a những h in h ả n h ,

từ 3 ự

h ôi tu của nhữiQg cảm giác., s i thắp lê n môt ngọn lử a ,
ỏ• đó mọi h i ệ n th ư c dưừng như bung ch áy t r o n g sư sá n g

lò e của một c á i nhin duy n hất, iiinabaud muếu " cá i lồ
luyèn đan của ngôn từ" đó a i ìàm thay d ổi cuôc sống,


- 1,5 T illon la in c a o th e ’ oa " đ ạ t to’i

q u y ề n lư c

tho’ ca 3Òng nnư !,;aõt t ia lứa vàng của
n h iê n ,

3Ìê u
&xừx

I;n ie n " ,

sar^ tụ’

th ơ ca t r ỏ ’ v l t r ạ n g t h á i n g u y ên th ủ y của

"nhSjig dứa con của mát t r ò i" .
Không nói về ĩnôt th ể g iớ i của lo ạ i suy như Bau­
d e la ir e , về l ờ i nói tư chủ như Mallarmé, về sự c ả i
t a o t h ế g i o i và cu ộc sá n g như xĩimbaud, vcýi jfehề tn u â l

thơ, V erlain e nói về sư giống nhau cua tho’ ca và âm
nhạc, thơ ca khêu gọ*i chứ knÔEg c h ỉ tê n và miêu t ả ,
nó dãn chúng ta toa những nc á i ổ bên kia dầy rung cảc
củ a tâm h ồn ” , c á i m iền s á n g - t ổ i của ĩìiột 3ư nhây cảm

lỏ n g , lâp lò’, mò’ m ịt. ĐÓ chinh là đổi tượng đích thự<
của th ơ .
Chủ nghaa tưọ’ng tnrag khÔDg chi có ỏ' Pháp và
không ch ỉ có trong văn học, mà còn là phong trào của
cả ch â u l u , v à n ổ i l ê n cà ở c á c ngành n gh ệ t h u ậ t ,
líg ư ờ i t a cho rằ n g ch ủ n g h ĩa tưoTũg tr ư n g l à một đồ
kim h oàn P l a t o n (đ ầ y tư ở n g tưq*ng như (ỷ P la t o n )

:

■cnoát ichỏi những c á i tầm-thường và vô nghĩa của h iện
th ư c để s á n g t ạ o một t h ế g i ớ i quý và lấ p lá n h ,

tx £ c

một hình ảnh cảm tín h mang một ý nghía tin h thần.
Từ h iê n thực r ú t ra môt ’tư tưởng , r ề i măc ch o nó, n ó i

như Idoréas, "những c á i áo choàng lộng lẵy" của những
l o ạ i s u y b ên n g o à i . Bằng c á c h đ ó nhà t h ơ đưa l ạ i

cho dời sống tin h thần tỏa la n trong th ế gió*i một
hình thức cảm tín h , nhưng họ c h ỉ mưcra ở c á i cảm tín h
những g i có thể 'bỉều h iên đuực đời sống tin h thần,
v í du : v à n g ,
tr ầ n ),

t h a c h anh t ím ,

r ồ i mảnh vư ờn ,

nữ th ầ n ( c ô g á i đẹn cỏ’i

c h i ế c g ư ơ n g , g ỉo n g s u ổ i v . v . . .

£)ó là yếu t ế b iệ t ù ã i .uà tâm hồn lấ y làm nơi trú
ngụ.

G iống như t r o n g bức tr a n h củ a G u sta v e ứioreau,

những noã tr ú ngụ dó là những v iê n đá quí lấ p lánh
giữ a mây mù bao quanh d ô i ba h iên hình mo’ mông.
Những n hân v â t như A l c è t e ,

-S u r y d ic e , ũ a v id g i à , K i t ô

<ỷ vuờn ô - l i u , đứa con hư, và n h iều tưạr.g tnrag;:đã

có sẵn dưỵc nghè thuât hôi họa sử dạng đề nói về


- 1.6' aư c ô đ e n ,

vè SU' rurnèc

ih ồ ,

về

cái cnết.

Cuối cung là vắn đe agÔE 2 gữỹ ngữ âm trong
c ủ a c h ủ n g h ĩa

tho*

tiTCTìg t r ư n g . lĩh iề u nhằ th o ’ muốn d u y

tri' lu â t tho’ truyền thống mà chủ nshĩa lã n s mạn dã
c o i n h ẹ . Tho’ của B a u d e la ir e v ẫ n gần V0’ỉ t'ho’ của Le
P a m a sse. iiíiallarmé dưa i ạ i cho lờ i tho’ môt ý nghĩa
aió"’i nhưng v ã n g iữ h ìn h

th ứ c th o’ c ũ .

-Bên canh đ.0 BÔt xu huxrág ;nuốn đoạn tu y ê t

'oẦ n

vc’i nhưng h ìn h th ứ c tho- của qua khứ. Chủ n g h ĩa tư ơ n g

trưng cho tho' là inôt kinh nghiêm 3ống thưc cho nên
tư n h iê n l à nó u h ả i t h o á t ra k h ỏ i moi khuôn khổ dã
*

i

có s ẵ n và tìm t ớ i -nọt h ìn h th ứ c v ọ t l ê n tự p h á t tìr
th ự c th ể chủ au an , lư u t r ữ được sư nồng n h i ệ t v à n h ịĩ
d i ệ u của t i n h chủ th ể ấ y .

Tho' tư do củ a Sirnbaud,

của

V erlaine là nót
* mẵu nổi bệt
m và Gustave Kahn đã đưa
ra một l ý lu â n rang th ơ l à môt mảnh ngcln n h ấ t b iể u
t h ị sự ngừng của lò’i , sự ngưríg của âm thanh.
nhất
quán ở dây l à ỏ- ’'một g iọ n g t h ô i th ú c' chứ không p h ả i
3 ư nhất quán theo nghi lẽ dã quen, thuộc, bỏ’i v ì mỗi
nhà th ơ c ó một aự t h ô i th ú c r i ê n g . TÓra l ạ i dây l à
lò 'i b i ê t đ ã i ,
là

iò ù th u ầ n ic h iế t tr o n g lò ’i

n ó i ch u n g ,

k in h n gh iêm b iê x đ ã i tr o n g mọi k in h n g h iê m . 'JÓ

ià sự b iê t đ ãi mà moi hình thức của chủ nghĩa tưọTng
trưng đều ch ia sẻ để tạo nên môt bộ mat mo'i cho mình
iiau chủ n g h ĩa tuợrig t r ư n g , l ị c h

sử bước v à o th i

kỷ XX, th ế kỷ của môt t h ế g io ’i h iê n d a i . Chủ n g h ỉa
tương trưng không '"vránh khỏi b ị phản ứng từ nhiều
o h ia ,

bỏ*i v ì tror.g t h e ,

nó đã l o ạ i t r ừ rcôt bô phân

lớ n của h iệ n t h ư c .
Chống l ạ i nó l à chủ n g h ĩa c ổ đ i ề n má’1 , nhưng

phan ưpg manh me dang ke ao’n ca la chu nghia h iện
t h ự c . Thưc r e ,

n g sy t r o n g I'Ihữn£; bÔ£g hoa của c a i ác

B a u d e la ir e cũ n g dã dưa c á i tầm thư ờn g n h ấ t vào t r o n g
th ơ

: xác t h ố i,

ruữu của những n g ư ờ i n h ă t dẻ r á c h ,

h iêu báo thức trong sân t r ạ i lín h , go rc’i tr ê n gạch


- 17l a t sàn, nhưng .gian ^iao ;:ẩy à ung. u i đe tron g Thưc ăn
.r.uổi) " đ ăt cnân tr ằ n t r ê n đ ấ t " . Son G h a rle L o u is P h i­
l i p p e i ã kẻu 2 ôzi rằng : nBấy giò' p h ả i c ó những c á i
quê mùa". Ẩhư vẫy tr o n g tho’ đâu c h í có "nhũng h iệ n
th ự c b i ệ t d ã i" làm th àn h những t w u g t r ư n g ,

'3hủ nghỉa nhất t r í voa J u le s Romains đã đoạn
tu yệt aanh mẽ vó*i chủ nghĩa tượng trưng, và chủ nghĩa
h iệ n thự c mang txnfa xã hô ị

rõ r ê t

: "Thơ Dhải b i ế t

tó'i h iên thưc, bởi v i hiện thực là no’i con ngưò*i
chiển đấu. Ga tụng sư nhất t r í của con ngưòú vớ i h iện
thực, môt ngày kia nhà thơ sẽ giúp cho họ ”tr ở thành
nhân l o ạ i ” .
Tho’ về h iện thưc, v l x ã . h ộ i, về hànn đông, về
cuôc song k iện dại không c h i ở Pháp, mà là một h iện
tương quốc t ế : ỏ’ Đức v<ýi tò* Per Sturm, ỏ’ Anh vcýi tho’
của K ip lin g , ỏ’ lứỹ vcri Carl Saldburg, H ilk e, ỏ’ Tây ban
nha vơi io r c a , R afael A lb e r ti, ở I t a l i a v ớ i .M arinetti,

ở T iêp khắc vó'± tò' T c h e r v e n . và ở L iê n xô : B lo k v ớ i
tho’ chào mừng cách mạng, Maiakovski từ g iã chủ nghĩa
v i l a i để "kê chân vào cổ họng của bài ca". Essénixte
chống l ạ i cách maiòg công nghiêp bằng n ỗi nhớ dồng
r u ộ n g . P a s t e r n a k đ ố i lâ p v ó i nhưng đám mây dầy tư ơ n g

trưng dể ” h o à n t h i ê n x u ẩ t s ắ c n ghệ th u â t" .
Hon nữa chủ nghĩa h iện thực trong tho’ nhieu
khi là nguồn gốc dẫn t ớ i ý thức công danj t ớ i sư
quan tâm xã h ôi và từ đó t ứ i nghệ th u ật có tín h l ị c h
sử và chxnh t r ị . DÓ là những trường họp kha rõ cua
M a ia k o v s k i, và sa u này
■ìuả th ư c th o ’ của

của A ra g o n , S lu a r d .
ch ủ n g h ĩa h iệ n th ự c v à

tho* v ề

xã hội b iệ n d ại dã có một thành tựu 10*11 là đã

đưa

y à o tho' n h i ề u l ĩ n h vụ c

của đ ờ i số n g mà ch ủ n g h ĩa

tương trưng dà xa lá n h . Nhưng chủ H£hĩa h iện thực
dã n h ố t c h ă t những l ĩ n h vực d ó l ạ i ,

mà l ẽ

ra p h ả i

hòa niaâp chúng v à o "môt t h ế g i ớ i th o ’ t r ọ n ven" . ĐÓ

là
DAI t

.1

òĩi. nhp. _jạjaán CO’ bản của những n gư ri th e o chủ
)


- 1ạn g h ĩa 3 iê u t h ư c . Ho n ó i t ỉ l p

r in g knác vc-i'

tưọ’ng trư n g dừng l ạ i ở c á i t in h

: nu

tn ằ n thu.-.." t ú y ,

chu

n g h ĩa h iệ n th ư c b i han ch ế v ì dừng l ạ i è c á i be

n g o si, duờng di phong quang nhất của tho’ ià hướng

vào s i ê u th ự c , tứ c v ào th ự c t ế t r o n v ẹ n , ở đó những
3ự■ vật
«^-> cuối cìms; đươc * zem xét một cách cảm tín h , 1vật*
chất rõ ràng không dối lâ p , nnà gắn ch ă t, như Baude­
l a i r e đã n ó i, vcýi sư vân đông trữ tìn h của tâm l in h .
'ĩháng 3 - 1 9 1 9 , Andre Breton, Louis Aragon và
P h ilip p e Soupauit sáng lâp tờ L itte r a tu r e tr ở thành
CO’ quan củ a phong t r à o dada do T rista n Tsara th à n h
lậ p ở Zurich năm 1916- Chủ nghĩa s iê u thực dã sin h
ra từ chủ nghĩa dada. cũng trong năm đó, Breton và
Soupault v iế t Chung Những từ trưcmg;, mọt tá c phẩm
đầu t i ê n của chủ n g h ĩa s i ê u t h ư c . ìíăm 1524 B r e to n
công bố ĩuyên ngôn về chủ nghĩa siê u thưc về "cuộc
cách mang s iê u thự c” . TÙ 1 524 dến 1926 là th ờ i kỳ
huy hoàng của chủ nghĩa s iê u th ư c. ỉỉhimg từ Ban
tuyên ngôn thứ hai ( 1 9 3 0 ), ngọn duốc s iê u thưc đã
hạ dần. Du sao dây vãn là sư kiên tho’ ca quan trọn g
nhất của nửa dầu th ể kỷ.
Những nhà lã n g mạn Đức, những n g ư ờ i t h e o ch ủ
n g h ĩa tư ơ n g tr ư n g Pháp đã x â y dưrụg tho’ t r ê n 30’ mộng,
tr ê n c á i phi lý ,

t r ê n " t r ò cho’i

vô t ư ,

khôrụg v ụ l ợ i

củ a t ư d u y " . ĐÓ l à một cu ộ c c á c h ĩìiang t r o n g th ơ ;
nhưng c á c h mạng ấ y đã hoàn th à n h . Theo n g h ĩa đ ó ,c h ủ

n ghĩ*, s i ê u thự c l à ngưcả đ ến 3 a u .
]

.

Hê tư tưởng s iê u thưc có cnôt diễm hoàn toàn
m ớ i, c ó t í n h c h ấ t q u y ế t đ ịn h

d ổ i v ớ i sá n g t ạ o .

ĐÓ

là "tư đông tâm l ý thuần túy" raà tuyên ngôn đã nhấn
rnạnh. Sư vân hành đó của tư duy lo ạ i trừ mọi kiểm
so á t của lý t r í , ở bên ngoài mọi định k iến thẩm mỹ
v à tâm l ý .

:.iọt k h i xâ y dưng th o’, c ả a hứng t h ơ dựa

tr ê n c á i ngôn ngừ nguyên khai đó, đ i truức moi lý
do,

oiọi muc dxch;khô*i£ c h ịu sư kiềm s o á t n à o h ế t

t h ì c á i vo th ứ c c h ỉ r,ói

v ơ i m inh, tứ c bằng l ò ’i

nói

-

của mõi

19 -

lú c , bằng l ờ i nói của mỗỉ người, bằng lò ’i nói

vừa vô t â n không bao giò' c ạ n ,

vừa thÔEg th ư ờ n g và một

khi th ơ dã không p h ả i l à môt sư v â t
g iâ y p h ú t b ấ t

th ư ờ n g , n g o a i l ê

b ỉ ê t d ã i , l à nhưng

t h i nó s i h iê n ra như

một b ơ i th ở của c h in h co n n g ư ờ i. ĐÓ l à đ iểm độc d áo
của chủ n g h ĩa
"Sự• v ậ« n

s i ê u thự c v ề t h ơ .
hành h iệ• n th ự
duy"
b i ể u l ộ• t ừ

» c của t ư
V

đo sâ u cua t i n h than* cua c a i vô t h ư c . Sang c a c h đ o ,
ch ủ n g h ĩa s i ê u th ư c dã đưa l ạ i cho cuôc số n g tâm l i n h
môt g i á

t r ị r i ê n g b ỉ ê t . ĩỉhữug c á i

tâm l ý

s â u không

phải là

tâm l i n h c ó t í n h c h ấ t c á nhân : " th ơ đươc làm

ra cho t ấ t c ẩ M. Thể g i ớ i củ a v ô th ứ c không t á c h r ờ i
c á i h iê n t h ự c , không c h i g ắ n v ớ i c á i cảm t í n h b i ê t
đ ã i (như ch ủ n g h ĩa tưcỵng tr ư n g ) mà v o a m oi c á i cảm
tín h

: t ấ t cả h i ệ n th ự c d eu ở t r o n g t h ế g i ớ i YÔ th ứ c

ấ y . B r e to n dã đ ể i lậ p c á i h u yền d iệ u , một đặc t í n h
th ơ của h i ệ n th ự c v ớ i c á i a i ê u n h iê n , c á i hư ảo :
Ifadj a v à Ngup’i nông dán P a r is dã gọ’i n ên một kỳ t í c h
thường kỳ t r o n g mọt t h ể g icýi h iệ n t h ự c . Nhưng dây
không p h ả i l à một h iệ n th ư c bề n g o à i . Tuyên rựrôa đã
k ế t á n .chủ n g h ĩa h iệ n th ư c m iêu t ả như những t i ế u

t h u y ế t dã v i ế t

s ẵ n . P h ải v ư ơ t qua những tầ n g be

n g o à i củ a một tâm l ý c á nhân và v ư ợ t qua th ự c t ế
như nó thường dưa l ạ i ch o chúng t a dề đ ạ t t o a những
c h iề u sâ u

; c h ỉ e u sâ u cda mo’ tư ở n g , củ a c á i vô t h ứ c ,

của sư tuởrig tư c n g t ư d o , ở dó c o n nguò’!
ở g iữ a vũ t r ụ .

cái

s ẽ đuơc d ă t

s i ê u th ự c vừa l à h iê n t h ự c , vừa

l à my tưo’n g , vừa l à t i n h t h ầ n , vừa l à t h ế g io ’i

:

ỉchông tưcrag phản, không phân c á c h , c á i s i ê u th ự c l à
to à n v e n b ở i v ì nó l à t í n h

s i ê u duy l ý .

P h ả i c ó mọt

no lư c manh mẽ đề c h iế n t h ẩ n g c á i t h ể g ic r i b ị c h ia
Cat

bo’i

l ý t r í đề d ạ t t o a h iê n th ự c t u y ê t d ố i ,

tứ c

h iê n th ự c " m ô t ^ h iê n th ự c duy n h ấ t . B r e to n khẳng
d in h rằ n g h a i t r ạ n g t h á i b ề n ^ o à i mâu th u ẫ n đó - mo’

tưởng và h iê n tìiư c - c h ỉ l à một h i ệ n th ư c t u y ệ t đ ố i ,
một
s i ê u h i ệ* n 9t h ự c .
*

J
i


" 20
B r e to n h ỉề u sư s i ê u th ư c không c h ỉ l à môt l ĩ n h
vưc r i ê n g làm nẩy s in h th o ’ ca mới l ạ

(như B a u d e la ir e ,

A p o l l i n a i r e n ó i v ề t í n h h iê n d a i ) mà l à một tr ư n g tâm
ỏ’ đó mọi c á ỉ đ ều h ộ i t u , l à

một n ơ i ở đó d i ễ n ra sự

họ*p n h ấ t , c á i p h ỉ l ý duxj'c đề c a o đế tr ỏ ’ th à n h một
q uyền 'hòa nhâp ; c á i duy l ý b ị t ố c á o như môt phương
t i ê n dể t á c h b i f t . B r e to n v i ế t

: " T inh t h ằ n c ó raôt

diềm nào đó mà ở đây SU’ số n g và c á i c h ế t ,
và tư ỏ n g tu ơ n g ,

quá khứ và tư ơ n g l a i ,

h iê n th ư c

c á i có th ể

tr u y e n đ ạ t và c á i không th ể tru yền đ ạ t J c á i cao và c á i
th ấ p không cò n mâu th u ẫ n n h a u , v ì v â y s ẽ l à vô í c h
k h i t a tlm tr o n g h o ạ t dộng s i ê u th ự c môt đông lự c nào
khác n g o à i hy vọng c h ỉ ra c á i điềm đ ó ” . Chủ n g h ĩa
s i ê u tb ư c đã góp thêm c á i h u yền d i ệ u v à o c é i h i ê n
t h ự c , c á i hằng n g à y , v à như v â y , nó đ i hòa nhập m ọỉ ô
c h i ề u cua phep b i ê n chứng mà c h ín h ch ủ n g h ĩa lã n g man
dã d ẵn nó t ớ i th ơ c a . Chủ n g h ĩa lã n g mạn đã t ìm dưcỵc
sư t o à n v ẹ n đ ó . A p o l l i n a i r e ,

C la u d e l, P égu y cũ ng đã

b ắ t găp n ó . Công l a o của c h ủ n g h ĩa s i ê u th ự c l à đã

chứng minh v à k ế t th ú c c á i quá t r i n h dã c ó ấ y .
P h ả i làm g ì dề đ a t t o a s i ê u th ự c ? P h ả i g i ả i
phóng h oàn t o à n ý th ứ c k h ỏ i m ọi q u i t ắ c ,
m oi ý định, t r a
nó,

l ạ i ch o nó "cuộc sống tứ c th ò ’i n của

sự t ư p h á t t r ầ n

s i ê u th ự c l à

m ọi q u i ư ớ c,

ề

t r u i củ a "nó. iĩhư v â y ch ủ n g h ĩa

"một g i ả i pháp r i ê n g cho vấn àe v ề cu ộc

số n g củ a chúng ta'*! l à môt d ạo đ ứ c, nhưng l à môt dạo
đức của sư không đồng k ế t ,
là

số n g th ự c chứ không p h ả i

sư dồng k ế t t i n h th ằ n dã được x â y dưng s ẵ n .

như t h ế , n ó l à một mỹ h ọ c , nhưng môt mỹ học c a t đirt

v ớ i nghê t h u â t ,

văn h o c , l ò á n ó i , những trình''thức" d ã 1

t h i ế t lâ p sẵn :

c á i dẹp duy n h ấ t

củ a nó l à

" c á i d ẹp

th ổ n t h ứ c 11 - l o ạ i t r ừ n o i " c h ỉ huy t i n h t h ầ n ” , m ọi
c á i g ì muốn " xếp d ă t th à n h th o ,n , m ọi ”đ ịn h k i ế n thẩm
mỹ vằ lu â n lý " - v ọ t l ê n t ừ s ự t ự p h á t củ a sư h ỗn
mang n g u y ên th ủ y củ a n ó .
róm l ạ i chủ n g h ĩa s i ê u th ự c muổn th ự c 'h iê n m ôt
s ự tổE 2 họ’p h iệ n th ự c và t i n h t h ằ n , muốn c ó đu-o-c một


- 21 c á i n h ìn t o à n v ẹ n v e t h ế g i ớ i . E l i o t t r i n h bày l ạ i sự
tổ n g hợp ấ y như s a u rằ n g n ếu n gư ờ i t a chấp nhân c o i
xú c cẩm như dấu h iệ u củ a t i n h t h ầ n , t h ỉ n g ư ờ i t a
h i ế u q u i l u â t của sự tu ơ n g l i ê n khách quan l à

sẽ

qui

lu ậ t CO’ bẩn của nghê th u ậ t : "cách duy nhất th ề h iện

xúc cảm củ a h ìn h th ứ c nghê t h u â t l à t ìm dược sư tương
l i ê n khách quan, n ó i c á c h k h ác, sự t ệ p ho’p những đ ố l
tư ợ n g , một hoàn c ả n h , môt c h u ỗ i sư k iệ n sẽ t r ở th à n h
mot sư b ày t ỏ xú c cảm r iê n g ấ y , d ến n o i k h i những sự
v i ệ c b ên n g o à i p h ẩ i đ i t ớ i mọt k in h n gh iệm cảm t í n h
t h ì tứ c t h ờ i xúc cảm đưo’c g ợ i l ê n . Đ iề u không t r á n h
k h ỏ i củ a nghê t h u â t l à ổ' sư tiro’ng diro’ng của y ế u t ổ
bên ngoài và x ú c cảm11.
Chủ n g h ĩa s i ê u th ự c hướng v ề h iê n th ư c b ên
n g o à i ta n h t ớ i th ò ả diềm n ày rõ rà n g l à một b iể u h i ệ n
ca o n h ấ t v ầ th ơ ca của chủ n g h ĩa h iê n đ ạ i t r o n g l ị c h
sử .

T rên đ ây dã bàn v ề tho’ mới t r o n g ch ủ n g h ĩa
tư ợ n g tr ư n g và ch ủ n g h la s i ê u t h ư c . Bây g i ờ c h u y ế n
sa n g t i ể u t h u y ế t .
ỉíhư chúng t a đã t h ấ y , đ ố i vcri ch ủ n g h ĩa tư ơ n g
t r ư n g , h i ệ n th ự c không t h ề c h ỉ q u i v ề bộ mặt b ên
n g o à i v â t c h ấ t của n ó , v ề sư n ố i t i ế p máy móc những
h iệ n tư o n g v â t l ý và xã h ô ỉ : nó p h ả i chim n gâp vào
bóng t ố i ma lự c để t ìm th ấ y một c h iề u e â u .i Gạt bỏ
h iệ n th ư c m iêu t ả i -nhà văn- khêu g ợ i h i ê n th ự c bằng
mọt đưcmg vòn g c.ụa.. nhưug tỊrợ u g..trư n g cảm t i n h
tircrag ứng ró’± th o’ tư o’ng tr ư n g l à

:

t i ể u t h u y ế t v à k ic h

ở dó t h ế g ió * i Cua- những c á i b ên n g o à i p h ả i D iều t h ị

h iê n tb ư c

s i ê u n gh iêm g ẩ n c h ă t vó’,i t h ế gió*i ấ y .

T iể u t h u y ế t tưcrng tn r n g l à

một h ìn h th ứ c h ay

đúng hơn l à một đông n ăn g củ a t i ề u t h u y ế t t h ơ , bcri
v ì c h ủ n s h ĩ a tuxrag tr ư n g g ắ n l i ề n vó'± t ư tir o n s v ề
một h i ê n th ự c s i ê u n g h iê m . Thôrig qua những c á i ũề

'


-2

2-

n g o à i cam t i n h , h iệ n thirc s ỉ ê u nghiêm l à nguon gốc
cùa thơ.- Iíhưng, th ơ có th ể th a y

đ ổ i t h ế g i ớ i cảm

t ín h

m a.' không b a t nguồn ở n g o à i t h ể

g i ớ i đó : c ó th o’

t iề m

tạ i,
?

không s i ê u h ìn h v ọ t l ê n từ th ự c t ạ i . Tho’ đ ến t ừ
'

T

/ t

t

%

)

f

■>

%

cam 3CUC cua t r a i tim , tư aưc manh của tương tương, tư
một ấn tuoT3g được thêm vào cho h ỉê n th ư c raôt âm va n g
r iê n g cua cam g iá c chủ quan, của sự chuông l ạ ,
quái d ị,

cu a

của một c á i n h ìn l o ạ i su y v ề h i ê n t h ư c , củ a

sự b iế n th ô n t r ữ t i n h hay sử t h i ,

của t ì n h cẩm v e

một sự huyền d iê u dăc

b iê t

h iê n d ạ i của

lò n g nhớ quê

hưcrng hay t r u y ệ n th ầ n

tiê n

của t r ẻ th o’,

củ a môt sự

cá ch đ i ệ u hóa nhân t a o . Thế đ ó , tho’ của phần 10*11 t i ề u
t h u y ế t h iệ n đ a i t ư c o i như một ma lư c không ảo t ư ở n g .
TỪ những t á c phẩm cu a Kafka đến những

vách đá cam

th a c h cua E r n s t J u n g e r , n g u ờ i t a chứng k i ế n m ôt l o ạ t

t i ể u t h u y ế t tư ơ n g t r u a g hoăc h u yền t h o ạ i không c h ỉ x e
t o a c à ề l ô ra c á i s i ê u nghiêm vưo*t l ê n t r ê n n ó mà
cò n l à môt t h ế g io ’i hoàn to à n t ư khép k £ n , n g o à i l o ­
g i c của h iê n th ự c dẫu nó t h ề h iệ n h i ệ n th ư c đó một
c á c h k ín d á o . líếu th o’ thâm nhập t i ể u t h u y ế t t h i t i ể u
t h u y ế t l ạ i mỏ* ra t r í năng cho c o n n g ư ò ã . Những c á i

tưởng nàư th ù đ ịc h l ạ i hòa V0’i nhau : cả h a i đ ều n ó i
l ê n sự h iệ n d iệ n của sự độc lặ p của nhà v ă n . Chủ
n g h ĩa h iệ n th ự c th ắ n g đưọ’c c á i mà t h e g i ớ i áp
dát
cho con n gư òá, cò n t i ể u t h u y ế t của ch ủ n g h ĩa h iệ n đ ạ i
c ó c a o vong tim th ấ y c á i mà co n n g ư ờ i thêm v à o b i ê n
th ư c . L-ieu mong muốn ấy th ể h iê n ỏ’ sư t r a vấn mà nó
*

*

đăt
* ra ,

•

*

*

» f

,■

Sư gần g ũ i g iữ a t i ể u t h u y ế t và t i ề u lu ậ n ,

T iệ c

' đữằ v*ầc t i ể u t h u y ế t mọt l o ạ t van đề đ e t r a n h l u â n l à
một tr o n g nhữrỉg d ấu h i ệ u của t i ề u t h u y ế t m ớ i. T rong
t i ể u t h u y ế t tr ư ớ c k i a , những cu ô c t r a n h lu â n không
p h ả i duo’c d iễ n ra ỏ’ c â u ch u y ên đưtyc kề l ạ i ,

g iả

tư ở n g v ẫ n l à y ế u t ố CC’ b ả n . ỏ c u ố i t h ế kỷ XIX, cà n g
n g à y cà n g n h iề u nhà t i ể u t h u y ế t l ẩ y g i ẩ tư ở n g làm
phưo-ng t i ệ n đề d á t ra những v ẩ n đề dã từ n g ém ảnh và
q u yến dũ h ọ . T iể u t h u y ế t và k ỉc h lu â n đề l à raôt b ằn g


-

23 -

chimg về khuynh hướng này. Bằng t iề u th u y ế t, nhà
v ă n muốn tuo’ng trư n g h ó a , muốn làm sán g t ỏ những

vấn dề của
thuyết của

m inh. Đ ối t h o a i t ư tưởng khó

đươc t i ề u

chủ nghĩa hiên thực chấp nhân, nhưng l a i

c ó môt d ịa 'v i' lớ n tr o n g t i ể u t h u y ế t h iệ n đ ạ i : không
c h í D o s t o ỉ e v s k i đã n êu l ê n môt tấm gư ơ n g, tnà n g ư ờ i
t a cò n b ắ t gặp t r o n g Con rắn lông: củ a D .H .L a w r e n c e ,
Những kẻ làm t i l n ^ g i ẩ của André G id e,
ngưcd. của Irialraux. ổ

ĩh ẵ n phân c o n

dây những cu ôc d ố i

th o ạ i d iễ n

ra ở n g o à i
hành đông của những nhân v â t mát d o i mặt
dề tìm ch ân l ý . c ó th ề n ó i đươc rằng mỗi nhà v i ế t
t i ề u 'th u y ế t đều mang tr o n g n gư ờ i một nhà t r i ế t học
và cô n g v i ệ c sá n g t a o t i ể u t h u y ế t cũ ng g ầ n như c ô n g
v i ê• c tr ư ơ c t á c của môt
t i ề u lu â# n , ổ t r o n g o t i ể u
*
t h u y ế t , n g ư ờ i t a cũng th ắy.ị những Yấn dề và những
g i ả i pháp n ổ i l ê n tr o n g t r i ế t hoc v à t r o n g v ă n h ọc
t ư tư ở n g .
Tnrcrc k ia l à t i ề u t h u y ế t m iêu t ả , bây g i ờ l à
t i ề u t h u y ế t t r a v ấ n , d iề u t r a , g i ả t h u y ế t . ĩíh iề u
t i ể u t h u y ế t mới th ô n g báo ch o t a một k in h n g h iêm

đ ạ t đuợc ỏ* g iá p ran h g iữ a

c á i b i ế t đuực và c á i không

b i ế t đ ư ơ c, ở sư t i ế p g iá p

v ớ i những c á i bề n g o à i

cảm

tìn h và trước những may rủ i của h iê n thưc^ t in h th ầ n
tìm t ớ i h iê n th ư c s ẽ không t h ể m iêu t ả môt c á c h
khách q u an . T iề u t h u y ế t h iệ n đ ạ i , n ó i t h e o V .W o o lf,
l à môt ?cu ô c v ư ợ t b iể n những c á ỉ bề n g o à i

: mục

đ íc h củ a nó l a nấm l ấ y ’’sư v i ệ c cơ b an ’1 nà ch ú n g
g ọ i là

TIdò*ỉ số n g bay t i n h

ta

ỊỊnần, ch ân l ý h ay h i ê n

t h ự c M mà t i ề u t h u y ế t t r ú y ề n th ố n g th ư ờ n g c h e l ấ p
Dằng những c á i bề n g o à i cảm t ín h vô n g h ĩa .

Tac phẩm

của L aw rence c h id ngâp tr o n g những "phưong th ứ c x a
lạ

của sự v â t " ,

t r o n g những sức mạnh đêm t ố i v à

th ầ n th á n h của x á c t h ị t ,

máu và g i ớ i t i n h .

ĩìm l a i

t h ò i g i a n d i mất của P r o u s t đã v ư ơ t l ê n m ọi sư p h ên
tíc h

tâm i ý dề r ìn h b ắ t đưo’c những g i â y p h ú t may

d ấ n , ở dó quá khứ k h i số n g l ạ i t r o n g h iê n t ạ i dã x é


- 24 rá ch c á i n e n của quá khứ và h iê n t a i v à làm t ỏ a sá n g

"môt c á i g ì đó chung cho h iê n t a ỉ và quá khứ con CO’
bẩn hơn cẩ h a i ” ( h ỉê i i t ạ i và tư ơ n g l a i )
h ỏ i của

: đó l à đ ò ỉ

sư g i ả i phóng cho môt h iệ n tk ư c

ngoàỉ th ờ i

g i a n ; v ĩn h hằng s i t r ừ d i ê t sự ám ảnh của c á i c h ế t và
của sự không dảo ngược dưo’ẹ của th ò ’i g i a n .
Đ ối v ớ i J o y c e , p h a i th ấ y t r o n g t á c phẩm và
tr o n g nhưng cấu t r ú c t i n h t ế n h ấ t củ a ông môt c á i
n h ìn v ề một h i ê n th ư c 'mà n ế u kh ô o g d ẫ n t ớ i môt Bự

s i ê u Eghỉêm nào t h i sẽ không th ế h iê n duo’C c á i ch ân
l ý CO' bản và th o á t k h ỏi những cạm bẵy của c á i bề
n g o à i . U lỵ s s e c h in h l à môt c á i n h ìn s i ê u h ìn h của
c o n n g ư ờ i. Một nhân v â t củ a Ư ly s s e n ó i : " L ịc h s ử l à

môt CO’ZI ác mông mà t ô i muốn dánh th ứ c ” .
Qua sư vô
n g h ĩa và ảo ảnh của sư k iê n , đây l à sư quay l a i v ĩn h
cửu của c o n n g u ờ i v ề bản t h â n co n n g u ừ i, v à s ư quay
l ạ• i l ị c h
• sử v l bản th â n l ị c •h s ử . 'v à m ọi« sự *k h ác b i ệ t•
dã chim s â u t r o n g sự dồng n h ẩ t củ a những sứ c mạnh
aáng t ạ o , t r o n g sư n ổ i t i ế p của những năm th á n g và
mùa tr o n g năm, t ấ t cả dã t o á t l ê n t r o n g l ờ i ă n t i ế n g
n ó i của .Anna L i v i a P l u r a b e l l e , v à hơn nữa củ a i l o l l y
B loom , róm l ạ i sư tlra t ò i v ề sư th ố n g n h ấ t dã th ô n g
^

/

A

W

qua c a i ca b i ê t ,

ĩ

A

t

sư v in h cư u th ô n g qua l ị c h

sư .

Đ ối vó'l K a fk a, t á c phẩm của ông l à môt đ i ề n
h ìn h v ề một c â u ch u yện s i ê u h ìn h dược kể l ạ i
*

^

c h ỉ t i ế t nhỏ
^

n o i

lê n

A

CUOC

4

•

«

: m õi

nhất tron g tường th u â t và miêu t ả đều
A

p h iêu

%

7

lư u

cua

con

n g ư o ’ỉ

A

tro n g

tìm tr o n g môt t h ể g icý i sụp đổ sư v ô l ý ,

CUOC

tr u y

ồự tìiất t í c h ,

một ý n g h ĩa không t h ể phá hủy v à root- qui- lu â t - b ị c h e
k h u ẩ t.
S ổ i vcri K a fk a , L a u r e n c e ,

P r o u st,

W o o lf,

Joyce

s i ê u h ìn h không t á c h r ờ ỉ dao đức bỏ’i v i C£Ì h i ệ n
th ư c hơn h iê n th ư c dồng th ò 'i l ạ i

là g iá t r ị .

Đ ối v o a

nhưng nhà v ă n t h e o ch ủ n g h ĩa h iê n d ạ i t h ì dao đức

ấy l a i không gấn V0’i lâ p trư ờ n g s i ê u h in h ,

không th ề


- 25 l à một đạo đưc dã c ó s ẵ n , mà l à những bân tâm tứ c t h ờ i .
C hinh y th ứ c của bản th â n co n n g ư ờ i l à nguồn g ố c
củ a nhưng câ u h ỏ i mà nhà v ă n đ ă t r a . v ì vây t ự n h iê n
l à ý th ứ c ấ y quay v ề bản th â n m ình, t i ử th à n h ch ủ t h ề

d iề u t r a , t r a l ờ i , trò ’ thành khách th ề nhân t h ứ c .T iế u
th u y ết h iê n thực chủ nghĩa g ió ’i t h iệ u những nhân v ậ t
hành động, í t phân t í c h t ỉ mỉ nhũng dộng CO’ và những
t i n h c á c h : ở đây í t có một p h át minh tâm l ý h ọc nào
đang k ế . T iể u t h u y ế t của những t r à o lư u h iê n d ạ i ch ủ
n g h ĩa quan tâm ỉ t t(ý i ứng xử mà n h iề u tó*i động CO’ :
H. James, P r o u s t dã c ó nhưng mồ xễ t ế v i ý th ứ c c o n
n g ư ờ i chư a từ ng c ó . và v ì J o y c e vầ V .W oolf đã đ ộn g
t ớ i , k h êu gỌ’i t ớ i những c á i c ò n ẩn nấp tr o n g bóng t ố i :
d ây không p h ả i l à t r ạ n g t h á i ý th ứ c v ớ i một c ấ u t r ú c
rõ r ê t , mà l à như một dám t i n h v â n không h in h t h ù ,
d ín h d ẻo : l à dòng ý t h ứ c , l à đ ờ i số n g sâ u k ín củ a
c á i t ô i , l à v ô t h ứ c . V. W oolf g ọ i dó l à "quầng s á n g ,
l à c á i v ỏ mờ mò’ ảo ả ó bọc l ấ y chúng t a t ừ lú c ch ún g
t a c ó ý th ứ c c h o đ ển lú c
n ó i ra n g t i ề u
lý ,

k ế t t h ú c " . Nguời t a c ó t h ề

t h u y ế t mới dã mở rộn g sư nhện th ứ c tâm

bỏ’i v ì nó ch o t a th ấ y một t h ế g ió ’1 lỏ n g v à lchông

h ìn h ,

không ả n h , hỗn t ạ p ,

một b u ổ i đêra của tâm hồn

mà tâm l ý học t r u y ề n th ố n g không dầ câp t ớ i bỏTi v ì
t h ể g i ớ i ấ y ở n g o à i những n g u y ên tắ c' những k h á i niệm
dã on đ ịn h ,

đã đuực auy d ịn h . ổ đô s â u của ý t h ứ c ,

Lawrence dã khám phá ra "cái s ’i"C sổng” , Proust đã làm
n ổ i l ê n những "cơn của t r á i t im 11, P ir a n d e llo v à G ide
đã c h ỉ ra sự không y ê n của c á i t ô i . J o y c e ,

7 t o o lf ,

F a u lk n e r ch o t a th ấ y tỉển£T t h ì thầm s â u lắ n g v à không
s a o nắE được

So ỶÓ'i tâm l ý

học cổ d iể r i,

t i ể u t h u y ế t ná'ỉ đã

t h ể h i ê#n môt
c á i n h ìn h i ề n v i ,* c ũ n ^s như v â# t l ýv
I
t ĩ n h s o vo’i v â t l ý

hoc
♦

hoc p hân t ử .

c á i g ì d ẫn t ớ i c á i n h ìn h i ề n v i tìó ? C hính l à
c á i n h ìn n hân v ị .

T iể u 'th u y ế t h iệ n d ạ i không m iêu t ả