Phân tích tác động của các yếu tố lên quyết định đóng góp của hộ gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện châu thành, tỉnh trà vinh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (688.89 KB, 97 trang )
i
TÓM TẮT NGHIÊN CỨU
Phát huy vai trò của người dân - “vai chính” trong xây dựng nông thôn mới, là
một trong những yếu tố quan trọng, là “chìa khóa” quyết định thành công của Chương
trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng NTM; Đề tài “Phân tích tác động của các yếu tố lên
quyết định đóng góp của hộ gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới tại
huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh” được thực hiện với các mục tiêu: (1) Phân tích thực
trạng về sự tham gia đóng góp của hộ gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới
tại huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh; (2) Xác định các yếu tố đã tác động lên sự tham gia
đóng góp của hộ gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới; (3) Các quyết sách
nhằm thu hút nhiều hộ gia đình tham gia đóng góp vào chương trình xây dựng nông thôn
mới tại huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh.
Cùng với thu thập số liệu thứ cấp, việc thu thập số liệu sơ cấp phục vụ cho Đề tài
qua phát phiếu khảo sát trực tiếp 200 hộ gia đình trên địa bàn 05 xã thuộc huyện Châu
Thành, tỉnh Trà Vinh; qua các phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp, thống kê mô
tả và phân tích định lượng bằng mô hình hồi quy logistic để phân tích những nhân tố tác
động đến khả năng đóng góp của hộ gia đình vào chương trình MTQG xây dựng nông
thôn mới trên địa bàn huyện.
Kết quả nghiên cứu cho thấy, người dân đã ý thức được sự cần thiết cũng như vai
trò chủ thể trong tham gia thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới, hầu
hết họ đều sẵn lòng tham gia ở mức độ tương đối khá - nhiều; 75% hộ gia đình đã tham
gia đóng góp vào xây dựng NTM và 25% không tham gia đóng góp (chủ yếu họ không
biết); 77% đối tượng nhận thức tầm quan trọng của xây dựng NTM, chủ động tham gia
và chia sẻ quyền quyết định thực hiện cùng với Chính quyền địa phương; 20,5% đối
tượng không rõ và 2,5% hộ gia đình cho là không quan trọng, chưa có ý thức tham gia và
chia sẻ trách nhiệm thực hiện. Đối với việc thực hiện các tiêu chí NTM, hầu hết người
dân đều đồng thuận và hưởng ứng tích cực, tham gia thực hiện với mức độ và hình thức
khác nhau tùy thuộc vào điều kiện sẵn có. Kết quả, có 7 biến tác động có ý nghĩa đến sự
đóng góp của người dân vào xây dựng nông thôn mới với mức ý nghĩa 10% là: Giới tính,
Sự ủng hộ của người thân, Minh bạch, Thông báo, Đặc điểm hộ, Học vấn và Quyết định;
Qua thảo luận các kết quả phân tích, cho thấy các biến trên có tác động lớn đến sự tham
gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới tại địa bàn nghiên cứu.
Nghiên cứu định hướng và đề xuất các giải pháp, tăng cường hiệu quả công tác
huy động tổng hợp các nguồn lực của hộ gia đình vào xây dựng nông thôn mới trên địa
bàn huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh . Kết quả của nghiên cứu còn giúp cho việc thực
hiện chương trình MTQG về xây dựng NTM giai đoạn 2016- 2020 trên địa bàn tỉnh Trà
Vinh có thêm tư liệu tham khảo nhằm hoàn thiện các chính sách có liên quan đến NTM.
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực, chưa được công bố trong bất
kỳ công trình khoa học nào.
Trà Vinh, ngày tháng năm 2017
Tác giả
Bùi Thị Thu Hòa
iii
MỤC LỤC
TÓM TẮT NGHIÊN CỨU ............................................................................................................
LỜI CAM ĐOAN ..........................................................................................................................
MỤC LỤC ....................................................................................................................................
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................................
DANH MỤC BẢNG.....................................................................................................................
DANH MỤC HÌNH .....................................................................................................................
Chương I. GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU ........................................................................................
1.1Tính cấp thiết của Đề tài ................................................................................
1.2Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................
1.3Câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................................
1.4Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................
1.5Dữ liệu phục vụ nghiên cứu ...........................................................................
1.6Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................
1.6.1Đối tượng nghiên cứu .................................
1.6.2Phạm vi nghiên cứu ....................................
1.7Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu ................................................................
1.8Các nội dung chính của nghiên cứu ............................................................
Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN, KHẢO LƯỢC CÁC NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
2.1 Khung khái niệm...........................................................................................................................
2.1.1Nông thôn ...................................................
2.1.2Nông thôn mới ............................................
2.1.3Xây dựng nông thôn mới ...........................
2.1.4Hộ gia đình ................................................
2.1.5Vai trò của người dân trong xây dựng nông
2.1.6Các hình thức tham gia đóng góp của hộ
2.2 Các lý thuyết có liên quan đến chủ đề nghiên cứu ..................................................................
2.2.1 Lý thuyết hành vi hợp lý .................................................................................................
2.2.2 Lý thuyết hành vi dự định ...............................................................................................
2.2.3 Tháp nhu cầu của Maslow ..............................................................................................
2.3 Tổng hợp các nghiên cứu có liên quan .....................................................................................
Chương 3. PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ..................................................
3.1 Các phương pháp nghiên cứu ..................................................................................................
3.2 Mô hình đề xuất ..........................................................................................................................
iv
3.2.1Biến phụ thuộc ........................................
3.2.2Biến độc lập ............................................
3.3 Các giả thiết nghiên cứu ............................................................................................................
3.4 Mô tả biến và dấu kỳ vọng ........................................................................................................
3.5 Dữ liệu nghiên cứu ......................................................................................................................
3.5.1Dữ liệu thứ cấp .......................................
3.5.2Dữ liệu sơ cấp .........................................
3.6 Quy trình nghiên cứu .................................................................................................................
Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ......................................................
4.1 Tóm tắt thực trạng về xây dựng NTM trên địa bàn huyện Châu Thành, tỉnh Trà
Vinh ......................................................................................................................................................
4.1.1
Công tác tuyên truyền, vận động .......
4.1.2
Công tác lập quy hoạch, đề án xây dự
4.1.3
Phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập
4.1.4
Xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu .......
4.1.5
Về phát triển giáo dục, y tế, văn hoá v
4.1.6
Về xây dựng hệ thống tổ chức chính t
xã hội .....................................................................................................................................
4.1.7
4.2
4.2.1
Kết quả đóng góp các nguồn lực xây d
Phân tích kết quả thống kê mô tả mẫu điều tra ...............................
Thông tin chung của đối tượng phỏng
4.2.2 Nhận thức, thái độ đối với Chương trình MTQG xây dựng NTM ...............................
4.2.3 Hình thức và mức độ tham gia đóng góp xây dựng NTM ............................................
4.3
Phân tích định lượng mô hình ..............................................................
4.4
Thảo luận các kết quả phân tích ..........................................................
Chương 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ...............................................................
5.1
Kết luận ........................................................................................................
5.2 Hàm ý chính sách ........................................................................................................................
5.2.1
Đối với chính quyền địa phương .......
5.2.2
Đối với các hộ gia đình trên địa bàn h
5.3
Các hạn chế của nghiên cứu ...................................................................
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................
Phụ lục ...........................................................................................................................................
Từ viết tắt
BKHĐT
BNN,
BNNPTNT
BTC
CT
KH
MTQG
NQ
NTM
QĐ
THCS
THPT
TT
TTg
TU
TW
UBND
vi
DANH MỤC BẢNG
Số
Tên bảng
4.1
Thống kê tuổi của chủ hộ
4.2
Thống kê giới tính chủ hộ chia theo dân tộc
4.3
Thu nhập của hộ gia đình
4.4
Số lao động của hộ gia đình
4.5
Thống kê diện tích đất sản xuất của hộ gia đìn
4.6
Tham gia các hoạt động xã hội
4.7
Thống kê về kênh cung cấp thông tin xây dựn
4.8
Thống kê về người đóng vai trò chính trong xâ
4.9
Tính minh bạch của thông tin trong xây dựng
4.10
Hình thức quyết định về chủ trương, mức đón
xây dựng NTM
4.11
Nhận thức của người dân về lợi ích trong xây
4.12
Kinh phí sửa chữa nhà cửa, làm nhà vệ sinh, h
đồng ruộng theo yêu cầu NTM
4.13
Tham gia giám sát, kiểm tra xây dựng NTM
4.14
Kiểm định F
4.15
Phân tích hồi quy nhị phân
4.16
Kết quả dự báo
4.17
Kết quả mô hình ước lượng
4.18
Mô phỏng xác suất đóng góp vào hoạt động n
động biên của từng yếu tố
vii
DANH MỤC HÌNH
Số
Tên hình
2.1
Thuyết hành vi hợp lý- TRA
2.2
Thuyết hành vi dự định- TPB
2.3
Tháp nhu cầu Maslow
4.1
Cơ cấu nguồn vốn đầu tư xây dựng NTM từ n
4.2
Trình độ học vấn của chủ hộ
4.3
Thống kê nghề nghiệp của chủ hộ
4.4
Thống kê đặc điểm của chủ hộ
4.5
Hình thức đóng góp xây dựng NTM của ngườ
4.6
Thống kê nắm thông tin về xây dựng NTM
4.7
Mức độ tự nguyện đóng góp của người dân tr
4.8
Tầm quan trọng khi tham gia đóng góp của người
1
Chương I
GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU
1.1 Tính cấp thiết của Đề tài
Thực tiễn xây dựng, bảo vệ Tổ quốc cũng như quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa đều khẳng định tầm vóc
chiến lược của vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Chính vì vậy, Đảng ta
luôn đặt nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở vị trí chiến lược quan trọng, coi đó là
cơ sở và lực lượng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững, ổn định chính trị, bảo
đảm an ninh, quốc phòng; giữ gìn, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc và bảo vệ môi
trường sinh thái. Chỉ thị số 36/CT-TTg ngày 30 tháng 12 năm 2016 của Thủ tướng
Chính phủ về đẩy mạnh thực hiện hiệu quả, bền vững chương trình MTQG xây
dựng NTM giai đoạn 2016 - 2020 nêu rõ: “Nông nghiệp, nông dân, nông thôn là
vấn đề chiến lược trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; Phát triển sản xuất nông
nghiệp, xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, thường xuyên
của Đảng, Nhà nước và của cả hệ thống chính trị, là sự nghiệp của toàn thể nhân
dân”.
Tính đến nay, cả hệ thống chính trị và nhân dân cả nước đã chung sức, đồng
lòng tích cực thực hiện chương trình MTQG NTM và đạt nhiều kết quả quan
trọng, thu nhập và đời sống của người dân nông thôn ngày càng được nâng cao, bộ
mặt nông thôn được đổi mới, cơ sở hạ tầng kinh tế- xã hội được cải thiện và nâng
cấp rõ rệt, hệ thống chính trị cơ sở tiếp tục được củng cố; đã có 2.045 xã (23% so
tổng số xã), 26 huyện được công nhận đạt chuẩn NTM, bình quân cả nước đạt 13,1
tiêu chí/xã (Báo cáo tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc triển khai Chương trình
MTQG xây dựng NTM và phát động phong trào thi đua cả nước chung sức xây
dựng NTM giai đoạn 2016- 2020, tổ chức ngày 30 tháng 9 năm 2016 do Thủ
tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc chủ trì). Nông nghiệp không chỉ góp phần
quan trọng vào việc ổn định chính trị - xã hội nông thôn và nâng cao đời sống
nông dân trên phạm vi cả nước, mà ngày càng tạo ra nhiều hơn những tiền đề vật
chất cần thiết, góp phần tích cực vào sự đẩy nhanh tăng trưởng kinh tế và đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05 tháng 8 năm 2008 của Ban Chấp
hành Trung ương Đảng về Nông nghiệp, nông dân, nông thôn, Đảng ta đã đưa ra
những quan điểm chủ yếu trong phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn: (1)
Khẳng định vị trí chiến lược của nông nghiệp, nông dân, nông thôn trong tiến trình
phát triển đất nước; (2) Nhìn nhận mối quan hệ mật thiết giữa nông nghiệp, nông
thôn và nông dân, nông dân là chủ thể của quá trình phát triển, xây dựng nông
2
thôn mới; (3) Đề cao tinh thần tự chủ, tự lực, tự cường của nông dân trong phát
triển nông nghiệp, nông thôn; Trong đó chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng
nông thôn mới là một trong những nhiệm vụ quan trọng để triển khai thực hiện có
hiệu quả Nghị quyết số 26-NQ/TW.
Thực hiện chủ trương của Đảng, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định
số 491/QĐ-TTg ngày 16 tháng 4 năm 2009 ban hành Bộ Tiêu chí Quốc gia về nông
thôn mới và Quyết định số 342/QĐ-TTg ngày 20 tháng 02 năm 2013 về sửa đổi một
số tiêu chí của Bộ Tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới, Quyết định số 800/QĐ-TTg
về Phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn
2010 - 2020. Để có cơ sở thực tiễn cho chỉ đạo xây dựng nông thôn mới, Ban Bí thư
Trung ương Đảng đã chỉ đạo 11 xã đại diện cho các vùng kinh tế - văn hoá trên cả
nước xây dựng thí điểm mô hình nông thôn mới. Khẳng định hiệu quả và tầm quan
trọng của Chương trình MTQG về xây dựng NTM giai đoạn 2011- 2015 mang lại;
giai đoạn 2016- 2020 Chương trình MTQG về xây dựng NTM tiếp tục được quan tâm
và cụ thể hóa trong Quyết định số 1980/QĐ-TTg ngày 17 tháng 10 năm 2016 về việc
ban hành Bộ Tiêu chí Quốc gia về xã NTM giai đoạn 2016- 2020 (thay thế cho Quyết
định 491/QĐ-TTg và Quyết định 342/QĐ-TTg), Quyết định 1600/QĐ-TTg ngày 16
tháng 8 năm 2016 phê duyệt Chương trình MTQG về xây dựng NTM giai đoạn 20162020 và Chỉ thị số 36/CT-TTg ngày 30 tháng 12 năm 2016 của Thủ tướng Chính phủ
về đẩy mạnh thực hiện hiệu quả, bền vững chương trình MTQG xây dựng NTM giai
đoạn 2016- 2020.
Tỉnh ủy Trà Vinh ban hành Nghị quyết 04-NQ/TU ngày 04/10/2011 về xây
dựng nông thôn mới giai đoạn 2011-2015 và định hướng đến năm 2020 trên địa bàn
tỉnh; đề ra mục tiêu: “Xây dựng nông thôn mới của tỉnh có kết cấu hạ tầng kinh tế-xã
hội đồng bộ và từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất
hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn xây dựng
nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa
dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật
chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; hệ thống chính trị trong
sạch, vững mạnh. Xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh nhằm phấn đấu đến năm
2015 đưa Trà Vinh phát triển khá toàn diện; tạo tiền đề đến năm 2020 trở thành tỉnh
có nền kinh tế - xã hội phát triển bền vững, góp phần cùng cả nước thực hiện mục tiêu
đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”. Và mục tiêu cụ
thể: “Đến năm 2020 có 50% số xã trên địa bàn tỉnh cơ bản đạt chuẩn nông thôn mới
và 50% số xã còn lại đạt từ 14/19 tiêu chí quốc gia về nông thôn mới trở lên; riêng
huyện Trà Cú có từ 70% trở lên số xã đạt tiêu chí quốc gia về nông thôn mới”. Thực
hiện Kế hoạch số 16-KH/TU ngày 04 tháng 5 năm 2016 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy
về thực hiện chương trình MTQG NTM tỉnh Trà Vinh
3
giai đoạn 2016- 2020; ngày 19 tháng 12 năm 2016, Ủy ban nhân dân tỉnh Trà Vinh
đã ban hành Quyết định số 2662/QĐ-UBND ban hành Kế hoạch tổ chức thực hiện
phong trào thi đua “Trà Vinh cùng cả nước chung sức xây dựng NTM” giai đoạn
2016- 2020.
Trong số 105 xã, phường, thị trấn hiện có trên địa bàn tỉnh, có 85 xã (đạt
100% xã) đã tiến hành xây dựng nông thôn mới, khu vực nông thôn của tỉnh có
gần 85% dân số và 72% lao động nông nghiệp đang sinh sống và sản xuất, chủ yếu
là sản xuất nông nghiệp. Những năm qua, việc xây dựng và phát triển nông
nghiệp, nông thôn trên địa bàn tỉnh được tập trung lãnh đạo nên có nhiều chuyển
biến tích cực, đời sống vật chất, tinh thần của người dân nông thôn không ngừng
được nâng lên; kết cấu hạ tầng từng bước được cải thiện và kiên cố hóa; các công
trình văn hóa, y tế, giáo dục, thông tin liên lạc, điện, nước sinh hoạt được đầu tư
xây dựng và phục vụ người dân ngày càng tốt hơn. Hệ thống chính trị được củng
cố, tăng cường; dân chủ cơ sở được phát huy; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã
hội ở nông thôn được giữ vững, tạo điều kiện thuận lợi để đẩy mạnh phát triển
kinh tế - xã hội, xây dựng nông thôn mới theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại
hóa. Kết quả chỉ đạo thực hiện thí điểm mô hình xây dựng nông thôn mới xã Mỹ
Long Nam, huyện Cầu Ngang và 17 xã điểm khác trên địa bàn các huyện, thành
phố, đến nay bước đầu đã rút ra một số kinh nghiệm, đánh giá thực chất năng lực
của bộ máy chính trị ở các xã, khả năng quản lý, điều hành, làm chủ các dự án,
phương pháp điều hành công việc theo kế hoạch và đánh giá sự nhận thức của
người dân, làm cơ sở, tạo tiền đề nhân rộng mô hình xây dựng nông thôn mới của
tỉnh theo chủ trương của Chính phủ.
Trong 5 năm, 2011- 2015, kết quả thực hiện các tiêu chí NTM trên địa bàn
tỉnh có 20/85 xã đạt 19/19 tiêu chí (trong đó 17 xã đã được công nhận); 07/85 xã
đạt từ 15 đến 18 tiêu chí, 57/85 xã đạt từ 10- 14 tiêu chí và 01/85 xã đạt 8 tiêu chí;
đến nay (12/2016), toàn tỉnh có 23/85 xã đạt 19/19 tiêu chí (có 19 xã đã được công
nhận); 13/85 xã đạt từ 15 đến 18 tiêu chí, 49/85 xã đạt từ 10- 14 tiêu chí, không có
xã đạt dưới 10 tiêu chí. Trong 5 năm (2011- 2015), toàn tỉnh đã huy động được
5.805,324 tỷ đồng; Trong đó: Ngân sách phân bổ trực tiếp cho chương trình:
341,268 tỷ đồng (vốn Trung ương: 202,268 tỷ đồng và vốn địa phương: 139 tỷ
đồng); vốn lồng ghép: 1.839,769 tỷ đồng, vốn tín dụng: 2.287,383 tỷ đồng, vốn
huy động từ doanh nghiệp: 177,316 tỷ đồng, vốn dân đóng góp: 1.083,76 tỷ đồng,
vốn huy động từ nguồn khác (con em xa quê, từ thiện): 75,828 tỷ đồng.
Trên địa bàn huyện Châu Thành, kết quả thực hiện đạt các tiêu chí NTM (từ
2011 - 2015): có 01/13 xã đạt 19 tiêu chí (Hưng Mỹ), 01 xã đạt 17 tiêu chí (Hòa
Minh), có 11 xã đạt từ 10- 14 tiêu chí (Lương Hòa A, Mỹ Chánh, Thanh Mỹ,
Lương Hòa, Nguyệt Hóa, Hòa Thuận, Long Hòa, Hòa Lợi, Đa Lộc, Phước Hảo và
4
Song Lộc); đến tháng 12/2016 trong nhóm 11 xã đạt từ 10- 14 tiêu chí đã có 02 xã
thuộc nhóm đạt từ 15- 18 tiêu chí: xã Lương Hòa A: đạt từ 14 lên 15 tiêu chí, xã
Hòa Thuận: đạt từ 11 lên 16 tiêu chí, có 04 xã đạt thêm từ 01 đến 02 tiêu chí;
Huyện đã huy động nhiều nguồn vốn được 891,656 tỷ đồng; Cụ thể: Vốn ngân
sách cấp phát: 456,807 (chiếm 51,23%), trong đó: Vốn ngân sách Trung ương:
217,275 tỷ đồng, Vốn ngân sách tỉnh: 180,034 tỷ đồng, Vốn ngân sách huyện:
59,498 tỷ đồng; Vốn lồng ghép từ các chương trình, dự án: 107,764 tỷ đồng
(chiếm 12,09%); Vốn tín dụng: 193,074 tỷ đồng (chiếm 21,65%) và nguồn vốn
quan trọng từ đóng góp của người dân là 134,011 tỷ đồng (chiếm 15,03%); với các
hình thức: hiến đất, cây ăn trái, hoa màu, ngày công lao động xây dựng các công
trình thủy lợi, chỉnh trang nhà cửa theo yêu cầu xây dựng NTM...
Để đạt được mục tiêu xây dựng nông thôn mới, tỉnh đã phát huy mọi nguồn
lực, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị; nhằm xây dựng xã hội nông thôn
văn minh, môi trường sống trong lành, nâng cao đời sống người dân trong tỉnh cả
về vật chất lẫn tinh thần.; trong đó có sự góp phần không nhỏ của người dân tham
gia đóng góp vào xây dựng nông thôn mới với các hình thức: hiến đất, cây cối hoa
màu, ngày công lao động, chỉnh trang nhà cửa, tham gia ý kiến đóng góp xây dựng
nông thôn mới qua các cuộc họp, giám sát công trình…. tạo tiền đề sớm hoàn
thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh.
Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn những hạn chế như: (1) Nhu cầu kinh phí để
đầu tư hoàn thiện các tiêu chí liên quan đến lĩnh vực cơ sở hạ tầng là rất lớn, nhất
là tiêu chí: giao thông, trường học, cơ sở vật chất văn hóa; trong khi đó nguồn lực
của tỉnh có giới hạn, khả năng đối ứng của người dân thấp, do đó còn nhiều khó
khăn trong quá trình triển khai thực hiện. (2) Công tác triển khai quán triệ trong
nội bộ, tuyên truyền ra dân về những nội dung cơ bản của Chương trình ở một s địa phương
chưa đi vào chiều sâu,ẫnv còn chú trọng đến xâyựngd cơ sở hạ tầng, chưa đi vào từng nội
dung cụ thể mà địa phương và nhân dân phải làm cụ thể như:
tiêu chí về văn hóa xã hội, môi trường, an ninh trật tự. (3) Các địa phương chưa
đánh giá sát tình hình kinh tế xã hội trên địa bàn, để từ đó đề ra các giải pháp ưu
tiên đầu tư, nhất là việc đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu sản xuất nâng cao thu nhập
cho người dân, chậm nhân rộng các mô hình hiệu quả, phát triển kinh tế - xã hội
chưa thật sự đồng bộ. (4) Một số tiêu chí đạt nhưng chất lượng thấp, chưa bền
vững như: Tiêu chí thu nhập, hộ nghèo, an ninh trật tự xã hội, môi trường,.. Tỷ lệ
lao động qua đào tạo không đồng đều; ấp, hộ đạt chuẩn nông thôn mới còn thấp rất
thấp. (5) Công tác kêu gọi doanh nghiệp đầu tư, tham gia xây dựng nông thôn mới
còn hạn chế, doanh nghiệp tham gia chưa nhiều.
Chính vì thế, để phân tích, đánh giá sự đóng góp của người dân trong xây
dựng nông thôn mới tại tỉnh Trà Vinh, xác định các yếu tố lên quyết định vào sự
5
tham gia đóng góp của các hộ dân trong xây dựng nông thôn mới; Thông qua việc
khảo sát và đánh giá thực tiễn, giúp các ngành, các cấp tháo gỡ các vướng mắc, đề
ra các quyết sách nhằm thu hút thêm số hộ tham gia đóng góp vào xây dựng nông
thôn mới giai đoạn 2016 - 2020, phát huy vai trò chủ thể của người dân là một
trong những yếu tố quan trọng, là “chìa khóa” quyết định thành công trong xây
dựng NTM; việc chọn đề tài “Phân tích tác động của các yếu tố lên quyết định
đóng góp của hộ gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện
Châu Thành, tỉnh Trà Vinh” là rất cần thiết.
1.2 Mục tiêu nghiên cứu
Phân tích thực trạng về sự tham gia đóng góp của hộ gia đình vào chương
trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh.
Xác định các yếu tố đã tác động lên sự tham gia đóng góp của hộ gia đình
vào chương trình xây dựng nông thôn mới.
Các quyết sách nhằm thu hút nhiều hộ gia đình tham gia đóng góp vào
chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh.
1.3 Câu hỏi nghiên cứu
(1) Các hộ gia đình tham gia đóng góp vào chương trình xây dựng nông
thôn mới dưới hình thức nào?
(2) Yếu tố nào đã tác động lên sự tham gia đóng góp của hộ gia đình vào
chương trình xây dựng nông thôn mới?
(3) Cần có giải pháp gì nhằm thu hút nhiều hộ gia đình tham gia đóng góp
vào chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh?
1.4 Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích tổng hợp: Nhằm hệ thống hóa các lý thuyết có liên
quan đến đề tài nghiên cứu, các cách tiếp cận từ các nghiên cứu trước có liên quan.
- Phương pháp thống kê phân tích: phân tích các số liệu thứ cấp qua việc thu
thập từ các báo cáo tổng kết của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các Sở,
ngành có liên quan, Ban Chỉ đạo huyện,…trong quá trình thực hiện chương trình
xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh, huyện.
- Phương pháp thống kê mô tả: Dùng để diễn giải số liệu sơ cấp (thu thập từ
các dữ liệu khảo sát).
- Phương pháp phân tích định lượng: Nhằm ước lượng mức độ tác động lên
quyết định của hộ gia đình về việc tham gia đóng góp cho chương trình xây dựng
nông thôn mới; Mô hình ước lượng là mô hình logit.
Với biến phụ thuộc là biến nhị phân: có (1) hay không (0) tham gia đóng
góp của hộ gia đình tại địa phương vào chương trình xây dựng nông thôn mới tại
huyện.
6
Các biến độc lập là: Tuổi của chủ hộ, giới tính, trình độ học vấn của chủ hộ;
Thu nhập của hộ, diện tích đất canh tác, lợi ích khi tham gia chương trình xây
dựng nông thôn mới; Có hay không tham gia vào hội, đoàn thể tại địa phương; Có
hay không người thân trong gia đình ủng hộ tham gia đóng góp; Cảm thấy có lợi
ích trong việc tham gia đóng góp vào chương trình xây dựng nông thôn mới…
1.5 Dữ liệu phục vụ nghiên cứu
- Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo có liên quan từ năm 2011 - 2016.
- Dữ liệu sơ cấp: Thu thập từ các hộ gia đình trên địa bàn huyện Châu
Thành, tỉnh Trà Vinh (5 xã, 40 hộ gia đình/xã).
1.6 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.6.1 Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu xu hướng và mức độ tác động lên quyết định tham gia đóng góp
của hộ gia đình vào xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Châu Thành, tỉnh
Trà Vinh.
1.6.2 Phạm vi nghiên cứu
- Không gian: Khảo sát các hộ gia đình trên địa bàn huyện Châu Thành, tỉnh
Trà Vinh (5 xã gồm Hưng Mỹ, Lương Hòa A, Song Lộc, Mỹ Chánh và Đa Lộc; 40
hộ gia đình/xã).
Thời gian: thu thập thông tin trong năm 2016 (từ tháng 8 đến tháng
10/2016).
1.7 Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu
Nghiên cứu “Phân tích tác động của các yếu tố lên quyết định đóng góp
của hộ gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Châu
Thành, tỉnh Trà Vinh” giúp phản ánh thực chất vai trò tham gia và xác định các
yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức của người dân tham gia vào tiến trình XD NTM,
làm cơ sở đề xuất, khuyến nghị các giải pháp hiệu quả giúp địa bàn nghiên cứu
cũng như các địa phương có điều kiện tương đồng định hướng, lập kế hoạch phù
hợp nhằm phát huy hơn nữa vai trò chủ thể của người dân, thực hiện thành công
chương trình MTQG về xây dựng NTM; Từ đó, người dân chủ động hơn trong các
hoạt động, xóa bỏ tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, tích cực
tham gia chung tay, góp sức bằng nhiều việc làm thiết thực. Kết quả của nghiên
cứu còn giúp cho việc thực hiện chương trình MTQG về xây dựng NTM giai đoạn
2016- 2020 trên địa bàn tỉnh Trà Vinh có thêm tư liệu tham khảo nhằm hoàn thiện
các chính sách có liên quan đến NTM.
-
7
1.8 Các nội dung chính của nghiên cứu
Chương 1. GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU: Với các nội dung về sự cần
thiết để thực hiện đề tài, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, dữ liệu phục vụ
nghiên cứu.
Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN, KHẢO LƯỢC CÁC NGHIÊN CỨU CÓ
LIÊN QUAN: Chương này cung cấp các nội dung có liên quan đến nghiên cứu
cũng như lược khảo các nghiên cứu có liên quan trước đây và phương pháp phân
tích.
Chương 3. PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU: Trình bày
phương pháp nghiên cứu, đề xuất mô hình, thu thập dữ liệu nghiên cứu; các bước
của quy trình nghiên cứu.
Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN: Mô tả thống
kê, phân tích, giải thích số liệu; Kết quả phân tích định lượng mô hình.
Chương 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH: Trình bày ngắn gọn
kết quả được rút ra từ mục tiêu nghiên cứu.
Phần cuối Luận văn liệt kê Tài liệu tham khảo và Phụ lục.
8
Chương 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN, KHẢO LƯỢC CÁC
NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
2.1 Khung khái niệm
2.1.1 Nông thôn
Theo Mai Thanh Cúc và cộng sự, 2005, các quốc gia trên thế giới trong quá
trình phát triển đều phân các vùng lãnh thổ của mình thành hai khu vực là đô thị và
nông thôn, với sự khác nhau căn bản được phản ánh rõ nét qua những nguyên lý
của xã hội học nông thôn- đô thị; trong đó những tiêu chí quan trọng giúp cho việc
phân biệt khu vực nông thôn và đô thị bao gồm: sự khác nhau về nghề nghiệp, môi
trường, về quy mô cộng đồng, mật độ dân số, tính hỗn tạp và thuần nhất của dân
số, hướng di cư, sự khác biệt xã hội và phân tầng xã hội, hệ thống tương tác trong
vùng…
Hội nghị nhóm chuyên viên của Liên hiệp quốc đã đề cập đến một khái niệm
CONTIUM nông thôn - đô thị. Có thể hiểu nông thôn - đô thị là một khu vực kinh
tế hỗn hợp gồm nông thôn, nông thị và đô thị kế tiếp, xen kẻ nhau. Trong đó, nông
thôn được coi là các làng xã nông nghiệp cổ truyền, nông thị là các đô thị nhỏ, thị
trấn, thị tứ, chợ có chức năng như cầu nối giữa nông thôn và thành thị, còn thành
thị là các thành phố lớn, vừa, hoặc các khu công nghiệp tập trung (Mai Thanh Cúc
và cộng sự, 2005).
Như vậy, khái niệm về nông thôn chỉ có tính chất tương đối, thay đổi theo
thời gian và theo tiến trình phát triển kinh tế, xã hội của các quốc gia trên thế giới.
Trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam, nhìn nhận dưới góc độ quản lý, có thể hiểu
nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp cư dân, trong đó có nhiều nông dân. Tập
hợp cư dân này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường
trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác (Mai
Thanh Cúc và cộng sự, 2005).
Theo Hoàng Văn Định và Vũ Đình Thắng (2002), nông thôn là vùng khác
với thành thị ở chỗ ở đó có cộng đồng chủ yếu là nông dân sinh sống và làm việc,
có mật độ dân cư thấp, có cơ cấu hạ tầng kém phát triển hơn, có trình độ tiếp cận
thị trường và sản xuất hàng hóa thấp hơn.
Người nông dân Việt Nam có trình độ dân trí chưa cao, trình độ tiếp cận với
công nghệ còn thấp gắn với nền kinh tế tiểu nông, sản xuất nhỏ, năng suất lao
động thấp, sản xuất tự cấp tự túc và kỹ thuật canh tác còn nhiều lạc hậu.
Về phương diện kinh tế, nông thôn bao gồm cả các lĩnh vực kinh tế, xã hội,
môi trường, văn hóa, tài nguyên thiên nhiên, tổ chức và thể chế, công nghệ và hạ
tầng cơ sở (Đỗ Kim Chung, 2009).
9
Nông thôn chủ yếu gắn với kinh tế nông nghiệp và đây là ngành sản xuất vật
chất cơ bản của xã hội, sử dụng đất đai để trồng trọt và chăn nuôi, khai thác cây
trồng và vật nuôi làm tư liệu và nguyên liệu lao động chủ yếu để tạo ra lương thực
thực phẩm và một số nguyên liệu cho công nghiệp. Nông nghiệp là một ngành sản
xuất lớn, bao gồm nhiều chuyên ngành: Trồng trọt, chăn nuôi, sơ chế nông sản,
lâm nghiệp, thủy sản...
Theo Đặng Kim Sơn (2008), nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội
thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở
là Uỷ ban nhân dân xã.
Như vậy, nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp cư dân, trong đó có
nhiều nông dân với sản xuất nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn. Nông thôn là phần
lãnh thổ được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là Ủy ban nhân dân xã.
2.1.2 Nông thôn mới
Mô hình nông thôn mới là tổng thể những đặc điểm, cấu trúc tạo thành một
kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông
thôn trong điều kiện hiện nay, là kiểu nông thôn được xây dựng so với mô hình
nông thôn cũ (truyền thống, đã có) ở tính tiên tiến về mọi mặt.
Nông thôn mới là nông thôn văn minh hiện đại nhưng vẫn giữ được nét đẹp
của truyền thống Việt Nam (Vũ Trọng Khải và cộng sự, 2003).
Theo Thông tư số 54/2009/TT-BNN ngày 21 tháng 8 năm 2009 của Bộ Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn hướng dẫn thực hiện Bộ Tiêu chí Quốc gia về NTM
quy định: “Vùng/khu vực nông thôn mới Việt Nam xã hội chủ nghĩa là phần lãnh
thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn; được quản lý bởi
cấp hành chính cơ sở là Ủy ban nhân dân xã". Như vậy, nông thôn mới trước hết
phải là nông thôn, chứ không phải là thị tứ, thị trấn. Nông thôn mới vừa bao hàm
chức năng lịch sử vốn có của nông thôn là vùng nông dân quần tụ trong đơn vị
làng xã và chủ yếu làm nông nghiệp, vừa có những thuộc tính khác với nông thôn
truyền thống, đó là: Làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại; sản xuất phát
triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hoá; đời sống vật chất và tinh thần của
người dân nông thôn ngày càng được nâng cao; giá trị văn hoá truyền thống được
bảo tồn, phát triển; xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ (Hồ Xuân Hùng,
2010).
Nông thôn mới là những kiểu mẫu cộng đồng theo tiêu chí mới, tiếp thu
những thành tựu khoa học - kỹ thuật hiện đại, song vẫn giữ được những nét đặc
trưng, tính cách Việt Nam trong cuộc sống văn hoá tinh thần. Theo đó, một số tiêu
chí của mô hình nông thôn mới là: (1) đơn vị cơ bản của mô hình nông thôn mới là
làng - xã, (2) đáp ứng yêu cầu thị trường hoá, đô thị hoá, công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, (3) có khả năng khai thác hợp lý và nuôi dưỡng các nguồn lực, đạt tăng
10
trưởng kinh tế cao và bền vững; môi trường sinh thái được giữ gìn; tiềm năng du
lịch được khai thác, (4) dân chủ nông thôn mở rộng và đi vào thực chất, (5) nông
dân, nông thôn có văn hoá phát triển, dân trí được nâng lên (Hồ Văn Thông, 2005).
Như vậy, nông thôn mới là nông thôn có hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại,
làng xã văn minh, sạch đẹp; sản xuất phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng
hóa; đời sống về vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao;
bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển; xã hội nông thôn an ninh tốt,
quản lý dân chủ.
2.1.3 Xây dựng nông thôn mới
Chương trình MTQG về xây dựng nông thôn mới là một chương trình tổng
thể, dài hạn và phạm vi được áp dụng trên địa bàn nông thôn của toàn quốc, mục
tiêu mà các địa phương đang phấn đấu trong việc thực hiện chương trình này là
được công nhận đạt chuẩn NTM.
Tại Điều 1 Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16 tháng 4 năm 2009 của Thủ
tướng Chính phủ ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới nêu rõ: Bộ tiêu
chí Quốc gia về nông thôn mới là căn cứ để xây dựng nội dung Chương trình
MTQG về xây dựng nông thôn mới; chỉ đạo thí điểm xây dựng mô hình NTM
trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa; kiểm tra, đánh giá công
nhận xã, huyện, tỉnh đạt NTM. Bộ tiêu chí sẽ được điều chỉnh phù hợp với điều
kiện kinh tế, xã hội của đất nước và từng thời kỳ. Tùy điều kiện mà chỉ tiêu áp
dụng cho từng vùng được quy định cao hoặc thấp hơn quy định chung.
Trong phạm vi nội dung nghiên cứu, có thể hiểu, xây dựng nông thôn mới
là việc các địa phương thực hiện tổng hợp các nhiệm vụ nhằm đáp ứng yêu cầu
của Bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới, xây dựng nông thôn cơ bản đạt được
các đặc trưng mà mục tiêu chung của Chương trình MTQG về xây dựng nông thôn
mới đã đề ra.
2.1.4 Hộ gia đình
Theo Điều 106 Bộ luật Dân sự quy định: “Hộ gia đình mà các thành viên có tài
sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm,
ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định là chủ thể
khi tham gia quan hệ dân sự thuộc các lĩnh vực này”.
Theo Từ điển luật học, thì hộ gia đình là “tập hợp nhóm người có quan hệ
hôn nhân, huyết thống và nuôi dưỡng”. Trên khía cạnh pháp lý, hộ gia đình có các
điều kiện sau sẽ có thể là chủ thể quan hệ pháp luật dân sự (vay vốn, mua, bán,
thuê, mượn,…) với đặc điểm: các thành viên có tài sản chung; cùng đóng góp công
sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số
lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định.
11
Theo Luật Đất đai 2013, tại khoản 29 Điều 3 quy định: “Hộ gia đình sử
dụng đất là những người có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng theo quy
định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, đang sống chung và có quyền sử dụng
đất chung tại thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử
dụng đất; nhận chuyển quyền sử dụng đất”. Vì vậy, căn cứ quy định trên, khái
niệm hộ gia đình là những thành viên trong hộ khẩu.
2.1.5 Vai trò của người dân trong xây dựng nông thôn mới
Xét trên góc độ pháp lý, có nhiều văn bản đề cập đến vai trò người dân
trong xây dựng NTM nhưng chủ yếu tập trung thể hiện trong nội dung các văn
bản: (1) Pháp lệnh thực hiện dân chủ cơ sở ở xã, phường, thị trấn quy định về
những vấn đề người dân được biết, bàn bạc, ý kiến, thực hiện, kiểm tra là cơ sở để
xác định những hoạt động người dân được tham gia trong xây dựng NTM, (2)
Nghị quyết 26-NQ/TW ngày 05 tháng 8 năm 2008 của Ban Chấp hành Trung ương
Đảng về Nông nghiệp, nông dân, nông thôn đưa ra những quan điểm chủ yếu trong
phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn, trong đó khẳng định vai trò chủ thể
của nông dân trong xây dựng, phát triển NTM, (3) Quyết định số 800/QĐ-TTg,
ngày 06 tháng 4 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Chương trình
mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020 với những
quy định về việc lấy ý kiến cộng đồng trong quy hoạch, đổi mới các hình thức tổ
chức sản xuất có hiệu quả, xây dựng đời sống văn hóa, thông tin và truyền thông,
cấp nước sạch, vệ sinh môi trường và mức đóng góp xây dựng NTM, đã cho thấy
vai trò của người dân theo quyết định này ở mức độ là người được tham vấn (ý
kiến), (4) Sổ tay hướng dẫn xây dựng NTM cấp xã năm 2010 là văn bản thể hiện
đầy đủ và chi tiết nhất về vai trò của người dân trong xây dựng NTM. Ở mức độ
thấp, người dân tham gia với vai trò là người đóng góp công sức, tiền của xây
dựng các công trình công cộng, chỉnh trang nơi ở,… Ở các mức độ cao hơn, vai trò
của người dân thay đổi thông qua hoạt động mà họ tham gia, cụ thể:
Khi tham gia ý kiến vào đề án xây dựng NTM và bản đồ quy hoạch NTM
cấp xã, người dân đóng vai trò là người được tham vấn;
Khi tham gia lựa chọn những công việc gì cần làm trước và việc gì làm sau
để thiết thực với yêu cầu của người dân trong xã và phù hợp với kế hoạch khả
năng, điều kiện của địa phương; quyết định mức độ đóng góp trong xây dựng các
công trình công cộng của thôn, xã, người dân đóng vai trò là người được quyết
định;
Khi cử đại diện (Ban giám sát) để tham gia quản lý và giám sát các công
trình xây dựng của xã, người dân đóng vai trò là người giám sát;
Khi tham gia tổ chức quản lý, vận hành và bảo dưỡng các công trình sau khi
hoàn thành, người dân đóng vai trò là người quản lý.
12
Thông qua phân tích ở trên, ta nhận thấy vai trò của người dân được thể hiện
trong các văn bản rất đa dạng, từ vai trò người tham gia thụ động trong tiếp nhận
thông tin, đóng góp công sức, tiền của cho đến vai trò là người quản lý các công
trình NTM. Khi người dân tham gia xây dựng NTM với tất cả những vai trò trên,
họ thật sự là người giữ vai trò chính trong hoạt động này.
2.1.6 Các hình thức tham gia đóng góp của hộ gia đình vào chương trình
xây dựng NTM
Đóng góp: Là hộ gia đình tham gia góp tiền, góp công xây dựng các công
trình công cộng của làng xã như giao thông, kiên cố hóa kênh mương, vệ sinh
công cộng…
Đóng góp xây dựng công trình công cộng của làng, xã bằng công lao động,
tiền mặt, vật liệu, máy móc thiết bị, hiến đất…(Nếu đóng góp bằng tiền thì cần
được cộng đồng bàn bạc quyết định, HĐND xã thông qua).
Nguồn đóng góp của cộng đồng bao gồm: Hiến đất, ngày công lao động,
tiền của đầu tư cải tạo nhà ở, xây mới và nâng cấp các công trình vệ sinh phù hợp
với chuẩn mới; Cải tạo ao, vườn để tăng thêm thu nhập và có cảnh quan đẹp; Cải
tạo cổng ngõ, tường rào phong quang, đẹp đẽ…
Đầu tư cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của hộ gia đình để tăng thu nhập.
Tự nguyện: Là tự nguyện hiến đất để xây dựng các công trình hạ tầng kinh
tế- xã hội theo quy hoạch của chương trình xây dựng NTM.
Vai trò và sự tham gia đóng góp của người dân:
Michael Dower (2004) trích dẫn lời của Chính phủ trong “Chương trình
Phát triển Nông thôn” xuất bản năm 1996:
“Phát triển nông thôn là một công tác phức tạp. Nó đòi hỏi sự đóng góp của
toàn dân, của tất cả các tổ chức cũng như sự hỗ trợ của Nhà nước”;
Đó là “sự cộng tác giữa Chính phủ và nhân dân”;
“Phát triển nông thôn là công việc chính của người dân nông thôn với sự
giúp đỡ tích cực của Chính phủ”;
“Chương trình Phát triển Nông thôn” nêu rằng vai trò của Chính phủ trong phát
triển nông thôn là tổ chức, chỉ đạo và phối hợp các hoạt động, đồng thời công nhận vai
trò chủ chốt của bản thân người dân nông thôn. Người dân sống ở các vùng nông thôn
vừa phải là những người thụ hưởng chính, đồng thời cũng là những người hoạt động chủ
yếu trong phát triển nông thôn. Cũng theo Michael Dower (2004), việc phát triển nông
thôn là vì dân, nó cần được thực hiện cùng với sự tham gia của người dân và do dân.
Nói cách khác, phát triển nông thôn cần dựa vào các lợi ích và sự tham gia của cộng
đồng sống trong khu vực. Sự hợp tác giữa Chính phủ và người dân phụ thuộc vào sự tín
nhiệm và tin tưởng ở cả hai phía; Sự tín nhiệm và tin tưởng này có thể cần có thời gian
để phát triển, vì vậy, mối quan hệ giữa Chính phủ và người dân trong phát
13
triển nông thôn có thể khác nhau từ nước này sang nước khác và từ khu vực này
sang khu vực khác.
2.2 Các lý thuyết có liên quan đến chủ đề nghiên cứu
2.2.1 Lý thuyết hành vi hợp lý
Thuyết hành vi hợp lý TRA (Theory of Reasoned Action) được Ajzen và
Fishbein xây dựng từ năm 1975 và được xem là học thuyết tiên phong trong lĩnh vực
nghiên cứu tâm lý xã hội (Eagly & Chaiken, 1993; Olson & Zanna, 1993; Sheppard,
Hartwick, & Warshaw, 1988, trích trong Mark, C. & Christopher J.A., 1998, tr. 1430).
Mô hình TRA cho thấy hành vi được quyết định bởi ý định thực hiện hành vi đó. Mối
quan hệ giữa ý định và hành vi đã được đưa ra và kiểm chứng thực nghiệm trong rất
nhiều nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực (Ajzen, 1988; Ajzen & Fishben, 1980; Canary &
Seibold, 1984; Sheppard, Hartwick, & Warshaw, 1988, trích trong Ajzen, 1991, tr.
186). Hai yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định là thái độ cá nhân và chuẩn chủ quan.
Trong đó, thái độ của một cá nhân được đo lường bằng niềm tin và sự đánh giá đối
với kết quả của hành vi đó. Ajzen (1991, tr. 188) định nghĩa chuẩn chủ quan
(Subjective Norms) là nhận thức của những người ảnh hưởng sẽ nghĩ rằng cá nhân đó
nên thực hiện hay không thực hiện hành vi.
Hành vi đóng góp của hộ gia đình là sự tham gia có chủ động, bằng thái độ
và niềm tin vào chính quyền địa phương trong xây dựng NTM, người dân phát huy
vai trò ngày càng cao trong tham gia đóng góp và mọi việc tại địa phương phải
được phát huy dân chủ: dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra và thụ hưởng.
Niềm tin đối với những thuộc
tính c ủa chương trình XDNTM
Thái độ
Nhận thức về niềm tin đối với
chương trình XDNTM
Xu
Áp lực xã hội thúc đẩy làm theo ý
muố n những người ảnh hưởng
Niềm tin về những ảnh hưởng và
nghĩ rằng mình nên thực hiện hay
không thực hiện hành vi
hướng
hành vi
Chuẩn chủ
quan
Hình 2.1 Thuyết hành vi hợp lý- TRA
(Nguồn: Davis, Bagozzi và Warshaw, 1989, trích trong Chutter M.Y., 2009, tr. 3)
2.2.2 Lý thuyết hành vi dự định
Thuyết hành vi dự định (Ajzen, 1991) là sự phát triển và cải tiến của Thuyết
hành vi hợp lý; Theo Ajzen (1991), sự ra đời của Thuyết hành vi dự định TPB
(Theory of Planned Behavior) xuất phát từ giới hạn của hành vi mà con người có ít sự
kiểm soát. Nhân tố thứ ba mà Ajzen cho là có ảnh hưởng đến ý định của con người là
14
yếu tố nhận thức kiểm soát hành vi (Perceived Behavioral Control). Nhận thức kiểm
soát hành vi phản ánh việc dễ dàng hay khó khăn khi thực hiện hành vi và việc thực
hiện hành vi đó có bị kiểm soát hay hạn chế hay không (Ajzen, 1991, tr. 183).
Dự định tham gia đóng góp của người dân rất quan trọng trong xây dựng
NTM; qua việc nhận thức và kiểm soát hành vi của mình dựa vào mức độ tin
tưởng với các cấp chính quyền địa phương, người dân quyết định hành vi có đóng
góp hay không đóng góp vào chương trình xây dựng NTM.
Chu
Nhận thức kiểm soát
hành vi
Hình 2.2 Thuyết hành vi dự định- TPB
(Nguồn: Ajzen, I., The theory of planned behaviour, 1991, tr. 182)
2.2.3 Tháp nhu cầu của Maslow
Theo Maslow, về căn bản, nhu cầu của con người được chia làm 2 nhóm:
Nhu cầu cơ bản (basic needs) và nhu cầu bậc cao (meta needs).
Nhu cầu cơ bản liên quan đến các yếu tố thể lý của con người như mong
muốn có đủ thức ăn, nước uống, được ngủ, nghỉ... Những nhu cầu cơ bản này đều
là các nhu cầu không thể thiếu hụt vì nếu con người không được đáp ứng đủ những
nhu cầu này, họ sẽ không tồn tại được nên họ sẽ đấu tranh để có được và tồn tại
trong cuộc sống hàng ngày.
Các nhu cầu cao hơn nhu cầu cơ bản trên được gọi là nhu cầu bậc cao.
Những nhu cầu này bao gồm nhiều nhân tố tinh thần, như sự đòi hỏi công bằng, an
tâm, an toàn, vui vẽ, địa vị xã hội, sự tôn trọng, vinh danh với một cá nhân...
Các nhu cầu cơ bản thường được ưu tiên chú ý trước so với những nhu cầu
bậc cao này. Với một người bất kỳ, nếu thiếu ăn, thiếu uống... họ sẽ không quan
tâm đến các nhu cầu về vẻ đẹp, sự tôn trọng... Tuy nhiên, tùy theo nhận thức, kiến
thức, hoàn cảnh, thứ bậc, các nhu cầu cơ bản có thể đảo lộn. Ví dụ như: người ta
có thể hạn chế ăn, uống, ngủ nghỉ để phục vụ cho các sự nghiệp cao cả hơn.
Ngược lại, theo chủ thuyết cách mạng vô sản, của cải, sở hữu tài sản là nhu cầu số
một, bỏ qua các nhu cầu bậc cao khác (Phú Võ),
15
Hình 2.3 Tháp nhu cầu Maslow
(Nguồn: />
Maslow truy cập ngày 27/11/2016)
Từ các lý thuyết trên, hành vi đóng góp của hộ gia đình tham gia vào xây
dựng NTM phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Nhận thức, niềm tin của người dân vào
các cấp chính quyền địa phương trong chương trình xây dựng NTM; nhận thức
kiểm soát hành vi của người dân từ đó quyết định đến hành vi cụ thể; nhu cầu
được thỏa mãn cả về vật chất lẫn tinh thần; sự đòi hỏi công bằng, an tâm, an toàn,
vui vẽ, được phục vụ lợi ích cho cá nhân, cộng đồng…; thỏa mãn các tiêu chí trên,
người dân sẽ đóng góp trên tinh thần hoàn toàn tự nguyện, tin tưởng vào thành
công của chương trình xây dựng NTM.
2.3 Tổng hợp các nghiên cứu có liên quan
Hiện chưa tìm thấy nghiên cứu trùng tên với Đề tài đã chọn; Đề tài đã tham
khảo một số Đề tài thuộc lĩnh vực khác có nội dung yếu tố ảnh hưởng đến sự tham
gia ủng hộ đóng góp của người dân:
- Nguyễn Quốc Nghi và cộng sự (2012) nghiên cứu: “Các nhân tố ảnh
hưởng đến quyết định tham gia tổ chức du lịch cộng đồng của người dân tỉnh An
Giang” đã sử dụng phương pháp thu thập số liệu từ 135 hộ gia đình tại hai xã Mỹ
Hòa Hưng (huyện Chợ Mới) và xã Châu Giang (thị xã Tân Châu); Kết quả chạy
mô hình hồi quy cho thấy 5 nhân tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia tổ chức du
lịch cộng đồng của người dân là trình độ học vấn của chủ hộ, quy mô gia đình, thu
nhập, vốn xã hội và nghề truyền thống. Trong đó nhân tố quy mô gia đình tác động
mạnh nhất đến quyết định tham gia phát triển du lịch của người dân.
16
Về đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM,
Vũ Đức Lập (2008), Nguyễn Văn Hiệu (2011) và Quách Kim Phượng (2014) đều
sử dụng phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng
(Participatory Rural Appraisal- PRA) để thu thập số liệu sơ cấp, khơi dậy vai trò
tham gia của người dân sống ở địa phương, làm cho mọi người hiểu thêm về môi
trường sống và giúp cho họ thực sự tham gia theo phương châm: Dân biết, dân
bàn, dân đóng góp, dân làm, dân kiểm tra, dân quản lý và dân hưởng lợi thành quả.
Bằng các mẫu phiếu điều tra được chuẩn bị sẵn, các công cụ như phỏng vấn
cá nhân, phỏng vấn người cung cấp thông tin chủ yếu, thảo luận nhóm,…được linh
hoạt sử dụng để thu thập thêm thông tin thực tế ngoài các số liệu đã được công bố.
Sau đó, bằng các phương pháp thống kê (thống kê mô tả, thống kê so sánh,…)
được ứng dụng để phản ánh một cách tổng quát về đặc điểm, tầm hiểu biết, hình
thức,…liên quan đến sự tham gia đóng góp. Trên cơ sở các kết quả phân tích, thực
trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM được làm rõ và đánh giá
khách quan.
Trên cơ sở các nghiên cứu có liên quan, tác giả đã củng cố thêm phương
pháp thu thập số liệu bằng cách lập phiếu khảo sát, phỏng vấn hộ gia đình, sử dụng
các biến có liên quan đến việc tham gia đóng góp của hộ gia đình vào xây dựng
nông thôn mới để chạy mô hình hồi quy.
Tóm lại, dựa trên các nghiên cứu có liên quan, tác giả lựa chọn phương pháp
khảo sát, phỏng vấn hộ gia đình, sử dụng mô hình hồi quy logistic phân tích những
tác động đến khả năng đóng góp của hộ gia đình vào xây dựng NTM trên
địa bàn huyện Châu Thành tỉnh Trà Vinh, thông qua các biến: dân tộc, giới tính,
người thân ủng hộ, tham gia hội, đoàn thể, hoạt động xã hội, thông tin minh bạch,
đặc điểm hộ gia đình, diện tích đất, thu nhập của hộ gia đình,… Trên cơ sở đó có
những đánh gia khách quan về quyết định tham gia đóng góp của hộ gia đình vào
chương trình MTQG xây dựng NTM.
Tóm tắt chương 2
Trong chương hệ thống các khái niệm có liên quan đến chủ đề nghiên cứu,
trình bày các lý thuyết phục vụ phân tích và khảo lược những nghiên cứu có liên
quan nhằm có cơ sở trong việc đề xuất phương pháp phân tích.
-
17
Chương 3
PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU
3.1 Các phương pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích tổng hợp: Qua cơ sở lý thuyết về nông thôn, nông
thôn mới, các chính sách quy định về xây dựng NTM...., hộ gia đình và kinh
nghiệm phát triển nông thôn mới ở các tài liệu đã nghiên cứu trước, các mô hình
thực tiễn về cộng đồng là luôn song hành với sự tham gia của người dân để chỉ ra
sự cần thiết đối với việc người dân tham gia đóng góp trong chương trình xây
dựng NTM; Qua đó hệ thống hóa các lý thuyết có liên quan đến chủ đề nghiên
cứu, các cách tiếp cận như mô hình, xử lý số liệu…từ các nghiên cứu trước có liên
quan.
Phương pháp thống kê phân tích: Nhằm phân tích các số liệu thứ cấp từ các
báo cáo tổng kết của cơ quan Thường trực Ban chỉ đạo chương trình xây dựng
NTM của tỉnh, chính quyền địa phương trong quá trình thực hiện chương trình xây
dựng nông thôn mới về các số liệu, thực trạng hoạt động để so sánh phân tích.
Phương pháp thống kê mô tả: Nhằm diễn giải tính chất của bộ dữ liệu khảo
sát thực tế thu thập ý kiến của hộ dân của 5 xã, thông qua bảng câu hỏi khảo sát để
thu thập các thông tin về sự tham gia đóng góp hay không tham gia đóng góp của
các hộ gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới để có số liệu cho phân
tích định lượng.
Phương pháp phân tích định lượng bằng mô hình hồi qui logit nhị phân
nhằm ước lượng xu hướng và mức độ tác động lên quyết định của hộ gia đình có
hoặc không tham gia ủng hộ đóng góp cho chương trình xây dựng nông thôn mới.
Với biến phụ thuộc là biến nhị phân có hay không có tham gia đóng góp của hộ
gia đình vào chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Châu Thành. Các
biến độc lập là: Thu nhập của hộ, Diện tích đất canh tác, Trình độ học vấn của chủ
hộ, đặc điểm hộ gia đình, Lợi ích khi tham gia chương trình xây dựng nông thôn
mới, Có hay không tham gia vào đoàn thể, hội, tổ chức tại địa phương, Có hay
không người thân tham gia đóng góp, thông tin minh bạch, có hay không lòng tin
của người dân đối với chính quyền địa phương …
3.2 Mô hình đề xuất
Để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định tham gia đóng
góp vào xây dựng nông thôn mới của hộ. Tác giả sử dụng Mô hình hồi quy logistic
để định lượng ảnh hưởng một số biến kinh tế, xã hội lên xác suất đóng góp của hộ,
mà biến phụ thuộc có giá trị bằng 1 nếu hộ có đóng góp và bằng 0 nếu hộ không
đóng góp; có dạng tổng quát như:
Yi* =
ß
0
+
j1
