Tòa hành chính - thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công dân : Luận văn ThS. Luật: 60 38 01

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ NHƯ

TÒA HÀNH CHÍNH - THIẾT CHẾ CƠ BẢN
BẢO VỆ QUYỀN CÔNG DÂN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2012

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ NHƯ

TÒA HÀNH CHÍNH - THIẾT CHẾ CƠ BẢN
BẢO VỆ QUYỀN CÔNG DÂN
Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật
Mã số

: 60 38 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thanh Bình

HÀ NỘI - 2012

2


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN TÒA HÀNH CHÍNH LÀ THIẾT CHẾ

1
6

CƠ BẢN BẢO VỆ QUYỀN CÔNG DÂN

1.1.
1.1.1.
1.1.2.
1.1.2.1.
1.1.2.2.
1.1.3.
1.1.4.
1.2.
1.2.1.
1.2.2.
1.2.2.1.

1.2.3.2.

1.2.3.3.
1.3.

Khái niệm tòa án hành chính, thiết chế cơ bản bảo vệ quyền
công dân
Khái niệm Tòa án hành chính
Quyền công dân - Đối tượng bảo vệ của Tòa hành chính
Khái niệm quyền công dân
Quyền công dân - đối tượng bảo vệ của Tòa hành chính
Khái niệm Tòa hành chính là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền
công dân
Những yếu tố thể hiện Tòa hành chính là thiết chế cơ bản
bảo vệ quyền công dân
Vị trí, vai trò của tòa hành chính trong việc bảo vệ quyền
công dân
Vị trí của Tòa hành chính
Vai trò của Tòa hành chính
Tòa hành chính là công cụ bảo vệ người dân trước sự xâm
hại của cơ quan công quyền
Tòa án hành chính là công cụ đấu tranh có hiệu quả trong
việc nâng cao trình độ và năng lực quản lý xã hội của các cơ
quan và cán bộ, nhân viên nhà nước
Tòa hành chính là công cụ để công dân kiểm soát sự hoạt
động của bộ máy nhà nước
Tòa hành chính của một số nước trên thế giới và một số
kinh nghiệm có thể vận dụng nhằm nâng cao vai trò của
Tòa hành chính trong bảo vệ quyền công dân ở Việt Nam
Chương 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA

6
6
10
10
14
16
19
21
21
23
23
26

28
31

39

TÒA HÀNH CHÍNH TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN CÔNG DÂN

2.1.

Sơ lược sự hình thành và phát triển của Tòa hành chính Việt 39
4


2.1.1.
2.1.2.
2.1.3.

2.2.
2.2.1.
2.2.2.
2.2.2.1.
2.2.2.2.
2.3.
2.3.1.
2.3.1.1.
2.3.1.2.
2.3.2.
2.3.2.1.
2.3.2.2.
2.3.2.3.
2.3.2.4.

Nam
Tòa hành chin
40
́ h từ năm 1945 đến năm 1996
Tòa hành chin
42
́ h từ năm 1996 đến 2010
Tòa hành chin
45
́ h theo Luật tố tụng hành chính 2010
Cơ cấu tổ chức, đối tượng xét xử và thẩm quyền xét xử của
47
Tòa hành chính hiện nay
Cơ cấu tổ chức của Tòa hành chính
47

Đối tượng xét xử và thẩm quyền xét xử của Tòa hành chính
49
Đối tượng xét xử
49
Thẩm quyền xét xử của Tòa hành chính
50
Thực trạng và nguyên nhân của thực trạng trong hoạt động
55
bảo vệ quyền công dân của Tòa hành chính hiện nay
Thực trạng hoạt động bảo vệ quyền công dân của Tòa án
55
hành chính hiện nay
Những kết quả đạt được
55
Một số hạn chế trong hoạt động của Tòa hành chính
58
Nguyên nhân thực trạng hoạt động bảo vệ quyền công dân
60
của Tòa hành chính trong thời gian qua
Những cản trở từ quy định của pháp luật
60
Sự hạn chế trong nhận thức của công dân
62
Nguyên nhân từ đội ngũ thẩm phán
62
Vấn đề thi hành án chưa được thực hiện nghiêm túc, triệt để
63
Chương 3: NHỮNG QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO
65
VAI TRÒ CỦA TÒA HÀNH CHÍNH TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN

CÔNG DÂN

3.1.
3.1.1.
3.1.2.
3.1.3.

3.1.4.

Những quan điểm nâng cao vai trò Tòa hành chính ở Việt
Nam hiện nay
Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải căn cứ vào đường
lố i, chủ trương của Đảng về tố tụng hành chính
Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải bảo đảm các
nguyên tắ c của pháp luâ ̣t xã hô ̣i chủ nghiã
Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải đáp ứng yêu cầ u
của cải cách hành chính , cải cách tư pháp và xây dựng nhà
nước pháp quyề n xã hô ̣i chủ nghiã
Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải phù hơ ̣p với thực
tiễn tố tu ̣ng hành chính và vận dụng có chọn lọc kinh
nghiệm của nước ngoài phù hợp với Việt Nam
5

65
65
67
69

71

3.2.
3.2.1.
3.2.2.
3.2.3.
3.2.4.
3.2.5.

Một số ý kiến góp phần nâng cao vai trò của tòa án hành
chính trong việc bảo vệ quyền công dân
Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật
Hoàn thiện đội ngũ cán bộ, thẩm phán tòa hành chính
Vận dụng có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài phù hợp
với Việt Nam
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền pháp luật
Đẩy mạnh công tác thi hành bản án, quyết định của Tòa án
về vụ án hành chính

72

KẾT LUẬN

78
80

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

6

74

74
75
76
77


TÓM TẮT LUẬN VĂN
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Quyền con người, quyền công dân là giá trị nhân văn cao quý, là tài sản chung vô
giá của nhân loại và mỗi quốc gia. Bảo đảm quyền con người là bảo đảm dân chủ, hiệu
quả, hiệu lực nhà nước cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Do vậy, bảo
vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân là nghĩa vụ chung của xã hội, là sứ
mệnh cao cả của mỗi quốc gia. Đây cũng là mục tiêu mà Đảng và Nhà nước ta luôn
hướng tới. Việc bảo đảm các quyền con người, quyền công dân phụ thuộc vào nhiều
yếu tố như: kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng... trong đó nhà nước bảo đảm về mặt
pháp lý, các cơ quan tố tụng bảo đảm thực thi pháp luật có hiệu quả là vấn đề cực kỳ
quan trọng.
Việt Nam đang trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa,
do đó vấn đề bảo vệ quyền con người, quyền công dân càng được quan tâm, coi trọng.
Đó là nhà nước của dân, do dân, vì dân, Nhà nước có kỷ cương, kỷ luật, có nền pháp
chế cao và nền dân chủ mở rộng, Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật và theo pháp
luật. Điều này có nghĩa là, Nhà nước đặt ra pháp luật thì chính cơ quan nhà nước và
nhân viên nhà nước phải tuân theo pháp luật, các quyền và lợi ích cơ bản của công dân
đã được pháp luật công nhận và phải được coi trọng và bảo đảm thực hiện trên thực tế.
Để thực hiện điều đó pháp luật nước ta đã đặt ra nhiều đảm bảo pháp lý nhằm ngăn
chặn sự xâm phạm từ phía các cơ quan công quyền như: hoạt động giám sát, kiểm tra
của Đảng, của các cơ quan quyền lực nhà nước, của các tổ chức và công dân; hoạt
động kiểm tra, thanh tra của chính các cơ quan nhà nước tuy nhiên các cơ chế này vẫn
chưa đủ, cần phải có thiết chế có hiệu lực hơn.

Khiếu nại, tố cáo là một trong những quyền cơ bản của công dân đã đã được Hiến
pháp ghi nhận, do đó đảm bảo công dân thực hiện tốt quyền khiếu nại tố cáo của mình
cũng là mục tiêu quan trọng của Nhà nước Việt Nam. Hội nghị đại biểu toàn quốc của
Đảng giữa nhiệm kỳ (khóa VII) đề ra nhiệm vụ "Tiếp tục xây dựng và từng bước hoàn
thiện Nhà nước pháp quyền Việt Nam… Thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa…
Nghiêm chỉnh xem xét và giải quyết các đơn thư khiếu nại và tố cáo của công dân…",
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII và IX tiếp tục khẳng định nhiệm vụ xây dựng nhà
nước pháp quyền, trong đó đề ra yêu cầu "xúc tiến thành lập Tòa hành chính trong Tòa
án nhân dân, bổ sung thể chế làm căn cứ cho xét xử" và "đổi mới cơ chế, xác định
trách nhiệm của các cấp, các cơ quan, cán bộ, công chức trong việc giải quyết kịp thời
khiếu nại, tố cáo của công dân".
Như vậy, vấn đề bảo đảm quyền tự do dân chủ của công dân luôn được đặt ra như
là một nhiệm vụ rất quan trọng trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền. "Bảo
vệ quyền, lợi ích của con người, của công dân là một nguyên tắc cơ bản và tối cao của
nhà nước pháp quyền. Song để bảo vệ các quyền và lợi ích đó khỏi bị xâm phạm từ
phía nhà nước, phía hành pháp thì rõ ràng phải có những thiết chế, cơ chế đặc biệt".
Đó chính là thiết chế Tòa án hành chính có chức năng giải quyết các khiếu kiện hành
chính, phán quyết tính hợp pháp hoặc bất hợp pháp của quyết định hành chính hoặc
hành vi hành chính của cơ quan nhà nước và nhân viên nhà nước, khi những quyết
định và hành vi đó xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; kiểm soát
hữu hiệu hoạt động của cơ quan nhà nước và nhân viên nhà nước trong quá trình quản
9


lý, điều hành xã hội, khắc phục những biểu hiện cửa quyền, lạm quyền, lộng quyền
hoặc trốn tránh thẩm quyền, vô trách nhiệm trước nhân dân, bảo vệ các quyền tự do
dân chủ của nhân dân.
Tuy nhiên trên thực tế các khiếu kiện hành chính xảy ra rất nhiều trên toàn lãnh thổ
nhưng công dân khởi iện ra tòa còn ít, các văn bản quy phạm pháp luật còn chưa chặt
chẽ, chưa đầy đủ. Thẩm phán xét xử án hành chính, đặc biệt là ở cấp huyện còn thiếu

kinh nghiệm, còn lúng túng về kỹ năng xét xử và thiếu kiến thức quản lý nhà nước, có
nơi, có lúc còn tâm lý e ngại…dẫn đến Tòa hành chính vẫn chưa thực sự phát huy
được vai trò của mình trong việc bảo vệ quyền công dân.
Đây là một thách thức của thực tiễn cần được nghiên cứu và tìm ra giải pháp, do đó
tôi chọn đề tài: "Tòa hành chính - Thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công dân" làm đề
tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Để Tòa hành chính phát huy được vai trò của mình trong việc bảo vệ quyền và lợi
ích của công dân đòi hỏi phải rút kinh nghiệm trên cả mặt thực tiễn cũng như lý
luận.Trong nhiều năm qua đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề liên quan
đến tài phán hành chính: "Tài phán hành chính so sánh", của Đinh Văn Minh; "Thiết
lập tài phán hành chính ở nước ta", GS.TS Nguyễn Duy Gia (chủ biên), Nxb Giáo
dục, Hà Nội, năm 1995; "Một số vấn đề về tài phán hành chính ở Việt Nam", PTS. Lê
Bình Vọng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994; "Tài phán hành chính ở Việt Nam",
PTS. Đinh Văn Mậu và PTS. Phạm Hồng Thái, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1995;
"Số chuyên đề về Tòa hành chính và việc giải quyết khiếu kiện của tổ chức, công dân",
Bộ Tư pháp, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, tháng 12/2001; "Thẩm quyền xét xử của
Tòa án nhân dân trong việc giải quyết các khiếu kiện hành chính", Nguyễn Thanh
Bình, Luận án tiến sĩ luật học, Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, 2003; "Một số
vấn đề về đổi mới cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam", TS. Nguyễn
Văn Thanh và LG. Đinh Văn Minh, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2004; "Thẩm quyền xét xử
khiếu kiện hành chính của tòa án - Sự đảm bảo công lý trong quan hệ giữa nhà nước
và công dân", TS. Nguyễn Thanh Bình; "Luật tố tụng hành chính", Nxb Chính trị
quốc gia, 2011.
Ngoài ra còn một số nghiên cứu khác đã được công bố rộng rãi trên sách báo, tạp chí
và các báo cáo công tác xét xử hàng năm của Tòa hành chính.
Tuy nhiên, chưa có bất kỳ nghiên cứu nào về đề tài "Tòa hành chính - Thiết chế
cơ bản bảo vệ quyền công dân" nói trên.
3. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phạm vi nghiên cứu những quy định của Pháp lệnh thủ tục giải quyết

các vụ án hành chính, Luật khiếu nại, tố cáo và gần đây nhất là Luật tố tụng hành
chính, các quy định về quyền công dân và bảo vệ quyền công dân... kết hợp với đánh
giá thực tiễn hoạt động của Tòa hành chính kể từ khi thành lập và hoạt động cho đến
nay, tôi mong muốn làm sáng tỏ vai trò và tầm quan trọng của Tòa hành chính trong
việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Qua đó cũng làm nổi bật những
thành tựu đạt được trong hoạt động bảo vệ quyền công dân, đồng thời phân tích một số
điểm mới tích cực của luật tố tụng hành chính để Tòa hành chính ngày một phát huy
vai trò của mình.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi của luận văn này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu lý luận Tòa hành
chính là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công dân, thực trạng hoạt động bảo vệ quyền công
11


dân của Tòa hành chính trên cơ sở phân tích, đánh giá các quy định pháp luật hiện hành,
thực tiễn hoạt động của Tòa hành chính ở Việt Nam trong những năm qua, phân tích thực
trạng hoạt động, những hạn chế, nguyên nhân tồn tại, từ đó rút ra những kết luận làm cơ
sở cho việc đề ra những quan điểm và giải pháp nâng cao vai trò của Tòa hành chính.
5. Phương pháp nghiên cứu
Khóa luận này được hoàn thiện dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin về chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan
điểm của Đảng và Nhà nước ta về quyền công dân, về pháp luật, về cải cách tư pháp.
Ngoài ra khóa luận này còn sử dụng các biện pháp nghiên cứu khác như: thống kê,
phân tích, so sánh và tổng hợp, phương pháp khảo sát thực tiễn hoạt động của Tòa
hành chính.
6. Những điểm mới của luận văn
- Lần đầu tiên luận văn phân tích những cơ sở lý luận về Tòa hành chính là thiết
chế cơ bản bảo vệ quyền công dân
- Luận văn đã đánh giá có tính hệ thống về quá trình phát triển của Tòa hành chính,
đánh giá thực trạng hoạt động bảo vệ quyền công dân của Tòa hành chính ở Việt Nam

hiện nay.
- Đặc biệt, luận văn đưa ra các quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao vai trò của
Tòa hành chính trong việc bảo về quyền công dân.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn đã đóng góp một số vấn đề lý luận về Tòa hành chính - Thiết chế cơ bản
bảo vệ quyền công dân có thể giúp cho các nhà hoạch định chính sách, nhà lập pháp,
những người làm công tác nghiên cứu, làm công tác xét xử án hành chính có thêm một
phần thông tin lý luận về Tòa hành chính, từ đó đóng góp vào việc xây dựng, tổ chức
thực hiện và hoàn thiện thiết chế Tòa hành chính ở Việt Nam. Kết quả nghiên cứu của
luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho sinh viên trong các trường chuyên luật và
không chuyên luật, cho học viên đang học tập trong hệ thống các trường chính trị, cho
những người quan tâm nghiên cứu vấn đề này
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận
văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận Tòa hành chính là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công
dân.
Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động bảo vệ quyền công dân của Tòa hành
chính
Chương 3: Một số quan điểm và giải pháp nâng cao vai trò của Tòa hành chính
trong việc bảo vệ quyền công dân.
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN TÕA HÀNH CHÍNH LÀ THIẾT CHẾ CƠ BẢN BẢO VỆ
QUYỀN CÔNG DÂN
1.1. Khái niệm Tòa án hành chính, thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công dân
1.1.1. Khái niệm Tòa án hành chính
Khái niệm về Tòa án hành chính (Tòa hành chính) là khái niệm còn khá mới mẻ
trong hoạt động tư pháp ở Việt Nam về cả phương diện lý luận và thực tiễn.
13

Theo Hiến pháp Việt Nam 1992 và Luật tổ chức Tòa án nhân: Tòa án là một cơ
quan tư pháp của Nhà nước, có chức năng xét xử. Tòa án hành chính (Tòa hành chính)
là tòa chuyên trách thuộc hệ thống Tòa án nhân dân có chức năng xét xử những vụ án
hành chính, gồm toàn bộ những quy định về tổ chức, hoạt động xét xử những vi phạm
pháp luật hành chính với chức năng kiểm tra bảo vệ quyền lợi của công dân và công
chức trước những hoạt động của các cơ quan và các nhà chức trách hành chính. Đó là
phương thức, là biện pháp kiểm tra, giám sát hữu hiệu hoạt động với cơ quan hành
chính công chức, viên chức tránh các hiện tượng lạm quyền, lộng quyền loại trừ những
tiêu cực cửa quyền quan liêu trong bộ máy hành chính, bảo đảm sự tuân thủ pháp luật
của các chủ thể khi tham gia vào quản lý nhà nước, đảm bảo thể chế kỷ luật trong nền
hành chính nhà nước.
Xét trên khía cạnh dân chủ, Tòa án hành chính là một thiết chế đảm bảo quyền dân
chủ bằng cách cho phép người dân có thể chống lại các quyết định hành chính, hành vi
hành chính của cơ quan công quyền, công chức đã lạm quyền, vi phạm pháp luật làm
thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho quyền và lợi ích của họ. Về phương diện pháp
chế, Tòa hành chính là một công cụ hữu hiệu để các nhà nước và công dân kiểm soát
sự hoạt động của bộ máy quản lý, đảm bảo sự nhất quán trong việc thực hiện các
đường lối, chính sách của quyền lực chính trị.
1.1.2. Quyền công dân - Đối tượng bảo vệ của Tòa hành chính
1.1.2.1. Khái niệm quyền công dân
Quyền con người, quyền công dân là yếu tố cơ bản, nền tảng của một xã hội dân
chủ, văn minh. Tư tưởng về quyền con người (nhân quyền) đã hình thành từ rất sớm
trong lịch sử nhân loại; nhưng không phải trong bất cứ hình thái kinh tế - xã hội nào,
trong bất cứ kiểu Nhà nước nào nó cũng tồn tại và được thừa nhận một cách đầy đủ.
Vì thế, quyền con người, quyền công dân là một phạm trù lịch sử và là kết quả của
cuộc đấu tranh không ngừng của toàn nhân loại vươn tới những lý tưởng, giải phóng
hoàn toàn con người nhằm xây dựng một xã hội thật sự công bằng, dân chủ, nhân đạo.
1.1.2.2. Quyền công dân - đối tượng bảo vệ của Tòa hành chính
Với mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân, mọi

quyền lực thuộc về nhân dân, mọi hoạt động của bộ máy nhà nước phải phù hợp với ý
chí, nguyện vọng của nhân dân, vì nhân dân mà phục vụ, nhà nước ta đã có nhiều biện
pháp tích cực, trong đó có biện pháp bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo của có vị trí đặc
biệt. Các văn bản pháp luật về khiếu nại tố cáo được ban hành, sửa đổi, bổ sung và
ngày càng hoàn thiện; trách nhiệm của các cấp, các ngành trong việc giải quyết khiếu
nại, tố cáo của công dân được đề cao, góp phần quan trọng vào việc giải quyết các
tranh chấp giữa công dân và nhà nước, thiết thực bảo vệ quyền lợi của công dân. Nghị
quyết Hội nghị lần thứ VIII Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã chỉ rõ "Đẩy mạnh
giải quyết các khiếu kiện của công dân...xúc tiến thiết lập hệ thống Tòa án hành chính
để xét xử các khiếu kiện của dân đối với các quyết định hành chính…". Tại kỳ họp thứ
IX ngày 28/10/1995 đã thông qua luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật tổ chức
Tòa án nhân dân trong đó quy định Tòa hành chính được thành lập và bắt đầu đi vào
hoạt động kể từ ngày 01/7/1996. Như vậy, Tòa hành chính được thành lập để đảm bảo
quyền khiếu nại tố cáo của công dâ, bảo vệ quyền công dân trước sự xâm hại của các
cơ quan công quyền hay quyền công dân chính là đối tượng bảo vệ của Tòa Hành
chính. Nhận thức được điều đó, kể từ khi thành lập đến nay, Nhà nước ta thường xuyên
xây dựng, đổi mới và hoàn thiện các quy định của pháp luật về thiết chế Tòa Hành chính
15


để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, một cách hữu hiệu nhất, đảm bảo
dân chủ hóa xã hội chủ nghĩa.
1.1.3. Khái niệm Tòa hành chính là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công dân
Tòa hành chính là các nguyên tắc, quy định chặt chẽ về tổ chức và hoạt động tạo
thành một thiết chế cơ bản, trực tiếp bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân
trước sự xâm phạm của các quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật.
Tòa hành chính cung cấp cho xã hội một phương pháp xác định sự thật và sự công
bằng trong các hành động của tư nhân và nhà nước. Đồng thời, đóng vai trò là một
trọng tài công tâm, trung lập trong mối quan hệ với người khiếu kiện và người bị
khiếu kiện, thực hiện chế độ xét xử tranh tụng, nhân danh nhà nước để xác lập lẽ công

bằng, góp phần dân chủ hóa mối quan hệ giữa các cơ quan công quyền và công dân.
1.1.4. Những yếu tố thể hiện Tòa hành chính là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền
công dân
Thứ nhất, sự ra đời của Tòa hành chính đã trao cho công dân quyề n và khả năng
lựa cho ̣n phương thức giải quyế t khiế u na ̣i đáng t in câ ̣y nhấ t để bảo vê ̣ quyề n , lơ ̣i ić h
hơ ̣p pháp của min
̀ h.
Thứ hai, Tòa hành chính không những là công cụ trực tiếp bảo vệ quyền, lợi ích
hợp pháp của công dân trước sự xâm phạm của các quyết định hành chính, hành vi
hành chính trái pháp luật mà còn có vai trò to lớn trong quá trình dân chủ hóa mối
quan hệ giữa các cơ quan công quyền và công dân.
Thứ ba, Nhiệm vụ của Tòa hành chính là bảo vê ̣ quyề n , lơ ̣i ích hơ ̣p pháp của công
dân do những quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luâ ̣t xâm pha ̣m.
1.2. Vị trí, vai trò của Tòa hành chính trong việc bảo vệ quyền công dân
1.2.1. Vị trí của tòa hành chính
Tòa hành chính có một vị trí đặc biệt trong nền hành chính quốc gia. Một mặt Tòa
hành chính đảm bảo, bảo vệ quyền và lợi ích của công dân, một mặt khác Tòa hành
chính là một thiết chế góp phần tích cực vào việc củng cố pháp chế, trật tự pháp luật
và là công cụ hữu hiệu nhằm bảo đảm kỷ luật, kỷ cương trong quản lý nhà nước.
Địa vị pháp lý của Tòa hành chính được xác định bợi địa vị chính trị pháp lý của
hệ thống tòa hành chính trong hệ thống Tòa án nhân dân. Tòa hành chính là một bộ
phận của bộ máy Nhà nước, là tổ chức của quyền lực nhà nước trong lĩnh vực xét xử.
Vai trò vị trí của tòa án hành chính được quyết định bởi chức năng, nhiê ̣m vu ̣ của Tòa
Hành chính . Chức năng của tòa án hành chính là xét xử về hành chính, giải quyết
khiếu nại tố cáo các tranh chấp, phát sinh trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước
giữa công dân, cơ quan, tổ chức chính trị xã hội và cơ quan hành chính nhà nước và
các cơ quan khác khi thực hiện hoạt động chấp hành và điều hành khi xét xử tòa hành
chính có quyền và nghĩa vụ, kiểm tra quyết định hành chính có hợp pháp hay không
hợp pháp, các hành vi hành chính bị khiếu kiện, xét xử các vụ kiện liên quan đến quản
lý hành chính nhà nước.

1.2.2. Vai trò của Tòa hành chính
1.2.2.1. Tòa hành chính là công cụ bảo vệ người dân trước sự xâm hại của cơ
quan công quyền
Tòa án hành chính là công cụ bảo vệ nhân quyền và dân quyền của công dân có
hiệu lực và kết quả cao trong đấu tranh chống và ngăn chặn các hành vi vi phạm của
các cơ quan nhà nước và cán bộ, nhân viên nhà nước trong khi thi hành công vụ.
17


"…Việc xét xử các hành vi của các quan chức nhà nước và của cả cơ quan hành pháp
và lập pháp là cửa ải cuối cùng của sự hạn chế quyền lực nhà nước".
1.2.3.2. Tòa án hành chính là công cụ đấu tranh có hiệu quả trong việc nâng cao
trình độ và năng lực quản lý xã hội của các cơ quan và cán bộ, nhân viên nhà nước.
Bằng phán quyết của Tòa án hành chính, sự phán xét về tính hợp hiến, hợp pháp là
rõ ràng. Có thể coi đó là những đánh giá, nhận xét chính thức về năng lực, trình độ
trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ của các ngành, các cấp trong bộ máy nhà nước.
Đồng thời, với các phán quyết của Tòa án hành chính, việc đánh giá năng lực, trình độ
chuyên môn của các cơ quan quản lý nhân sự đối với cán bộ, nhân viên nhà nước sẽ có
căn cứ rõ ràng hơn. Việc thay thế những cán bộ, nhân viên nhà nước kém năng lực,
kém trình độ sẽ có tính thuyết phục cao. Đồng thời, đó cũng là biện pháp nâng cao tinh
thần trách nhiệm, nâng cao trình độ, năng lực quản lý của các cơ quan, cán bộ, nhân
viên nhà nước trước nhân dân.
1.2.3.3. Tòa hành chính là công cụ để công dân kiểm soát sự hoạt động của bộ
máy nhà nước
Với vai trò là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và
một phương thức đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa, xây dựng một nền hành chính
vững mạnh. Tòa hành chính là một thiết chế có ý nghĩa quan trọng trong quá trình xây
dựng nhà nước pháp quyền, là công cụ để công dân kiểm soát sự hoạt động củ bộ máy
nhà nước, "là cửa ải cuối cùng của sự hạn chế quyền lực nhà nước". Trong điều kiện
hội nhập với nền kinh tế quốc tế hiện nay, phong trào đấu tranh vì nhân quyền ngày

càng phát triển thì một yêu cầu rất quan trọng đó là hoàn thiện hệ thống pháp luật và
hệ thống cơ quan tư pháp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, Vì
vậy sự ra đời và hoạt động có hiệu quả của Tòa hành chính ngày càng có ý nghĩa quan
trọng.
1.3. Tòa hành chính của mô ̣t số nước trên thế giớ i và một số kinh nghiêm
̣ có
thể vâ ̣n du ̣ng nhằm nâng cao vai trò của Tòa hành chính trong việc bảo vệ quyền
công dân ở Việt Nam
Thông qua viê ̣c nghiên cứu nội dung pháp luâ ̣t về tổ chức Tòa hành
chính, pháp
luâ ̣t về thủ tu ̣c tố tụng hành chính, hoạt động một số Tòa hành chính của mô ̣t số nước
trên thế giới như Anh , Mỹ Cộng hòa Liên bang Đức, Thụy Điể n , Trung Quốc, Phầ n
Lan, Áo, Bồ Đào Nha ...chúng ta có thể xem xét , đánh giá hoạt động của Tòa hành
chính của các nước đó , từ đó rút ra những kinh nghiệm có thể vận dụng vào thực ti ễn
Viê ̣t Nam.
Một là, tiếp tục nghiên cứu giữ nguyên mô hình tài phán hành chính ở Việt Nam
hiện nay hay đổi mới theo mô hình lưỡng hệ tài phán hoặc trung gian hòa giải.
Hai là, tất cả các nước đều quy định đối tượng xét xử của các cơ quan tài phán
hành chính là các quyết định hành chính cá biệt và hành vi hành chính; không xem xét
các văn bản pháp quy, các văn bản của nhà nước liên quan đến quốc phòng, an ninh,
các hành vi liên quân đến hoạt động quản lý, điều hành trong nội bộ cơ quan hành
chính nhà nước.
Ba là, quy định về phạm vi quyền hạn xem xét và ra phán quyết của tòa án đối với
các quyết định hành chính bị khởi kiện. Tất cả các nước đều cho phép tòa án xem xét
tính hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện, có nước
cho phép tòa án xem xét cả tính hợp lý của quyết định hành chính bị khởi kiện, thậm
chí có nước còn cho phép tòa án sửa đổi, ban hành quyết định hành chính mới thay thế
19

quyết định hành chính bị khởi kiện.
Bốn là, pháp luật các nước đều xác định những nguyên tắc bảo đảm cho sự bình
đẳng giữa công dân và cơ quan hành chính trong tố tụng hành chính. Ngoài ra, các nước
đều quy định nghĩa vụ chứng minh về tính đúng đắn của quyết định hành chính, hành vi
hành chính của mình. Tố tụng hành chính chủ yếu là tố tụng viết, giai đoạn thẩm được
đặc biệt coi trọng.
Năm là, việc thi hành các phán quyết của cơ quan tài phán hành chính; các nước đều
có những cơ chế đảm bảo thi hành phán quyết của cơ quan tài phán hành chính, các cơ
quan hành chính có quyết định hành chính, hành vi hành chính sai phạm phải có nghĩa
vụ chấp hành nghiêm chỉnh phán quyết của cơ quan tài phán hành chính. Nếu cơ quan
hành chính không thi hành phán quyết của cơ quan tài phán hành chính thì có thể bị
phạt tiền với những mức độ khác nhau, trường hợp nghiêm trọng thì có thể bị truy cứu
trách nhiệm hình sự đối với người chịu trách nhiệm trực tiếp…
Kế t luận chương 1
Tòa hành chính là thiết chế cơ bản trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của
công dân, pháp chế và kỷ luật trong hoạt động hành chính nhà nước, thể hiện tính chất
dân chủ của chế độ xã hội chủ nghĩa, thể hiện sự phát triển trong nhận thức và thực
tiễn về giải quyết khiếu kiện hành chính của nhà nước ta. Mối quan hệ giữa thiết chế
Tòa án hành chính và các thiết chế bảo vệ quyền công dân khác là mối quan hệ giữa
cái riêng, cái bộ phận với cái chung, cái toàn thể, được thể hiện qua hoạt động xét xử,
thi hành án, do vậy, ngoài việc có vai trò bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công
dân nói chung, vai trò Tòa án hành chính còn mang những đặc điểm riêng, đó là
phương tiện thể chế hóa quan điểm của Đảng về giải quyết khiếu kiện hành chính
bằng tòa án, là phương tiện điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình tố
tụng hành chính, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân trước sự xâm hại của
các quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật, qua đó bảo đảm pháp
chế và kỷ luật trong hoạt động hành chính nhà nước. Sự khởi đầu của một thiết chế
dân chủ như Tòa hành chính còn gặp những khó khăn trở ngại nhất định nhưng chúng
ta có thể khẳng định được là bên cạnh trình tự kiểm soát nhà nước từ bên trong, tức là
từ chính các cơ quan nhà nước, thì trình tự kiểm soát hoạt động quản lý nhà nước từ

phía các cơ quan tư pháp, các Tòa hành chính ngày càng thể hiện rõ hơn tính dân chủ
và những ưu việt của mình. Vì vậy cần nghiên cứu pháp luật tố tụng hành chính, thực
tiễn xét xử của một số nước có hoạt động xét xử hành chính phát triển trên thế giới
nhằm rút ra những kinh nghiệm để vận dụng phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt
Nam nhằm nâng cao vai trò của Tòa hành chính ở Việt Nam hiện nay.
Chương 2
THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÕA HÀNH CHÍNH TRONG
VIỆC BẢO VỆ QUYỀN CÔNG DÂN
2.1. Sơ lươ ̣c sự hin
̀ h thàhn và phát triể n của Tòa hành chính Viêṭ Nam
2.1.1. Tòa hành chính từ năm 1945 đến năm 1996
Đây là giai đoa ̣n từ khi thành lập nhà nước Viê ̣t Nam Dân chủ Cô ̣ng hoà đế n trước
khi Nhà nước ban hành Luâ ̣t sửa đổ i , bổ sung mô ̣t số điề u của Luâ ̣t tổ chức Toà án
nhân dân năm 1992 và Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính.
Giai đoạn này cho dù trên thực tế Tòa án hành chính chưa đươ ̣c tổ chức nhưng về
mă ̣t pháp lý thì có thể khẳ ng đinh
̣ sự tồ n ta ̣ i các quy đinh
̣ pháp luâ ̣t về viê ̣c giải quyế t
21


tranh chấ p hành chính ta ̣i tòa án.
2.1.2. Tòa hành chính từ năm 1996 đến 2010
Đây là giai đoạn các quy định về Tòa hành chính và thủ tục tố tụng hành chính có
hiệu lực pháp luật, đánh dấu bước thành lập và đi vào hoạt động của Tòa án hành
chính Việt Nam.
2.1.3. Tòa hành chính theo Luật tố tụng hành chính 2010
Ngày 24/11/2010, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội XII thông qua Luật Tố tụng hành
chính, thay thế cho Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính. Luật Tố tụng
hành chính có hiệu lực từ ngày 1.7.2011 góp phần bảo đảm tính đồng bộ và thống nhất

của hệ thống pháp luật, góp phần tạo điều kiện cho hoạt động bảo vệ các quyền và lợi
ích chính đáng của cá nhân, cơ quan, tổ chức của Tòa hành chính
2.2. Cơ cấu Tổ chức, đối tượng xét xử và thẩm quyền xét xử của Tòa hành
chính hiện nay
2.2.1. Cơ cấu tổ chức của Tòa hành chính
Ở nước ta hiện nay cơ quan xét xử hành chính không tổ chức thành tòa hành chính
độc lập mà là các tòa chuyên trách trong hệ thống TAND. Tại Điều 1 Luật Tổ chức
Tòa án nhân dân năm 2002 có quy định: "Tòa án nhân dân tối cao, các Tòa án nhân
dân địa phương, các Tòa án quân sự và các Tòa án khác do luật định là cơ quan xét xử
của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tòa án xét xử những vụ án hình sự,
dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động, kinh tế, hành chính và giải quyết những việc
khác theo quy định của pháp luật". Như vậy, xét xử hành chính do Tòa án nhân dân
các cấp sau thực hiện: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân
dân cấp huyện.
2.2.2. Đối tượng xét xử và thẩm quyền xét xử của Tòa hành chính
2.2.2.1. Đối tượng xét xử
Trong một vụ án hành chính, đối tượng bị xét xử bao giờ cũng là cơ quan, tổ chức
hoặc cán bộ, công chức nhà nước đương nhiệm. Đây là loại chủ thể đặc biệt. Theo quy
định tại khoản 5 Điều 4 Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính, Luật tố
tụng hành chính năm 2010 có hiệu lực ngày 01/07/2011, đồng thời căn cứ vào Hiến
pháp và các đạo luật về tổ chức thì các cơ quan, tổ chức nhà nước nếu ban hành các
quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính, danh sách cử tri bầu cử, quyết định kỷ
luật buộc thôi việc thuộc một trong những loại việc được quy định tại Điều 28 Luật tố
tụng hành chính mà bị khởi kiện, thì sẽ là người bị kiện với tư cách cơ quan, tổ chức
trong vụ án hành chính.
2.2.2.2. Thẩm quyền xét xử của Tòa hành chính
Thẩm quyền theo vụ việc: Theo Điều 28 Tòa hành chính xét xử các Khiếu kiện
quyết định hành chính, hành vi hành chính, trừ các quyết định hành chính, hành vi
hành chính thuộc phạm vi bí mật nhà nước trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh,
ngoại giao theo danh mục do Chính phủ quy định và các quyết định hành chính, hành

vi hành chính mang tính nội bộ của cơ quan, tổ chức
Thẩm quyền theo lãnh thổ: Quy định tại Điều 29, 30 Luật tố tụng hành chính
Trường hợp người khởi kiện có đơn khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án có thẩm
quyền, đồng thời có đơn khiếu nại đến người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại thì thẩm
quyền giải quyết theo sự lựa chọn của người khởi kiện. Trước khi có quyết định đưa vụ
án ra xét xử, nếu phát hiện vụ án không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình thì Tòa
23


án ra quyết định chuyển hồ sơ vụ án cho Tòa án có thẩm quyền và xóa sổ thụ lý. Quyết
định này phải được gửi ngay cho đương sự và Viện kiểm sát cùng cấp.
Đương sự có quyền khiếu nại, Viện kiểm sát cùng cấp có quyền kiến nghị quyết
định này trong thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được quyết định. Trong
thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được khiếu nại, kiến nghị, Chánh án Tòa
án đã ra quyết định chuyển vụ án hành chính phải giải quyết khiếu nại, kiến nghị.
Quyết định của Chánh án Tòa án là quyết định cuối cùng.
Tranh chấp về thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính giữa các Tòa án cấp huyện
trong cùng một tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do Chánh án Tòa án cấp tỉnh
giải quyết. Tranh chấp về thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính giữa các Tòa án cấp
huyện thuộc các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khác nhau hoặc giữa các Tòa
án cấp tỉnh do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao giải quyết. Ngoài ra, tại các Điều 103
và 104 Luật tố tụng hành chính cũng quy định cụ thể về điều kiện và thời hiệu khởi
kiện ra Tòa hành chính tọa điều kiện cho tổ chức, cá nhân trong việc xác định thẩm
quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính tại Tòa án và lựa chọn cách thức giải quyết
để bảo vệ kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của mình.
2.3. Thực trạng và nguyên nhân của thực trạng trong hoạt động bảo vệ quyền
công dân của Tòa hành chính hiện nay
2.3.1. Thực trạng hoạt động bảo vệ quyền công dân của Tòa án hành chính hiện
nay
2.3.1.1. Những kết quả đạt được

Đến nay sau hơn 15 năm thành lập và đi vào hoạt động, Tòa hành chính các cấp đã
khẳng định được vị trí của mình trong đời sống xã hội là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền
và lợi ích hợp pháp của công dân và là công cụ không thể thiếu trong công cuộc đổi
mới đất nước, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Kết quả giải quyết các
vụ án hành chính của Tòa án nhân dân các cấp đã khẳng định vai trò to lớn của quá
trình giải quyết khiếu kiện hành chính bằng con đường tư pháp, góp phần nâng cao
hiệu lực quản lý nhà nước. Thông qua hoạt động của Tòa hành chính các cấp, người
dân đã quan tâm và tin tưởng vào sự nghiệp đổi mới nói chung và đổi mới pháp luật
nói riêng, xem đây là một bước phát triển của cải cách tư pháp phục vụ công cuộc đổi
mới đất nước.
2.3.1.2. Một số hạn chế trong hoạt động của Tòa hành chính
Các khiếu kiện hành chính xảy ra rất nhiều trong cuộc sống, nhiều khi trở thành
vấn đề thời sự sôi động trong cả nước, nhưng các đơn khởi kiện tại Tòa án không
nhiều và số vụ án hành chính Tòa án đã thụ lý cũng còn rất ít trên thực tế. Giải quyết
vụ án hành chính là một vấn đề hết sức phức tạp vì đụng chạm đến các cơ quan hành
chính nhà nước, đặc biệt cơ quan hành chính cùng cấp với Tòa án địa phương. Chính
vì vậy, một số tòa án rất dè dặt và phát sinh tư tưởng ngại giải quyết các vụ án hành
chính. Muốn giải quyết tốt các vụ án hành chính, các tòa án cần hết sức thận trọng và
có phương pháp làm việc thích hợp để chính quyền địa phương thông cảm, tạo điều
kiện giúp đỡ tòa án hoàn thành nhiệm vụ.
2.3.2. Nguyên nhân thực trạng hoạt động bảo vệ quyền công dân của Tòa hành
chính trong thời gian qua
2.3.2.1. Những cản trở từ quy định của pháp luật
25


Trước khi Luật tố tụng hành chính được ban hành qua thực tiễn giải quyết các vụ
án hành chính trong những năm qua cho thấy các quy định của Pháp lệnh thủ tục giải
quyết các vụ án hành chính đã bộc lộ những bất cập đã làm giảm hiệu quả giải quyết
các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân, gây trở ngại cho người dân khởi kiện vụ án

để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình
Việc ban hành Luật tố tụng hành chính 2010, thay thế cho Pháp lệnh thủ tục giải
quyết các vụ án hành chính phần nào đã khắc phục được vấn đề nêu trên. Tuy nhiên
Luật tố tụng hành chính mới được ban hành nên cần thời gian để áp dụng và rút kinh
nghiệp từ thực tế.
2.3.2.2. Sự hạn chế trong nhận thức của công dân
Trong tâm lý và truyền thống của người dân Việt Nam thì không thích và chưa có
thói quen giải quyết tranh chấp bằng con đường Tòa án. Bởi trong chế độ phong kiến
sau này là thực dân, Tòa án thường đối lập với người lao động, nó chủ yếu bảo vệ lợi
ích của giai cấp trên, vì thế Tòa án là nơi xa lạ với người dân. Vì vậy nói đến Tòa án
người dân thường có tư tưởng "vô phúc đáo tụng đình".
2.3.2.3. Nguyên nhân từ đội ngũ thẩm phán
Hiện nay, số lượng thẩm phán và cán bộ Tòa án còn rất ít về số lượng và còn hạn
chế về chất lượng. Đội ngũ thẩm phán, cán bộ, công chức của Tòa hành chính Tòa án
nhân dân các cấp chưa được đào tạo, bồi dưỡng nhiều về nghiệp vụ giải quyết các vụ
án hành chính cũng như kiến thức về quản lý hành chính nhà nước có liên quan đến
lĩnh vực mà Tòa án có thẩm quyền giải quyết. Vẫn có cán bộ Tòa án chưa thực sự nắm
vững các quy định của Luật khiếu nại, tố cáo, của Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ
án hành chính; một số thẩm phán chưa quan tâm một cách đầy đủ các văn bản pháp
luật về quản lý hành chính nhà nước liên quan đến quyết định hành chính, hành vi
hành chính bị khiếu kiện mà mình đang thụ lý, giải quyết.
2.3.2.4. Vấn đề thi hành án chưa được thực hiện nghiêm túc, triệt để
Thực tiễn cho thấy việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành
chính chưa được đảm bản, nhiều bản án, quyết định của Tòa án không được thi hành
hoặc thi hành không đúng và chưa giao cho cơ quan nào theo dõi mà thường do cơ
quan cấp trên của cơ quan ra quyết định hành chính theo dõi, giám sát. Vì vậy, việc
theo dõi, tổng hợp tình hình, tổng kết rút kinh nghiệm chưa được thực hiện.
Kết luận chương 2
Như vậy, qua thực tiễn xét xử các vụ án hành chính trong thời gian qua đã khẳng
định vai trò to lớn của trình tự giải quyết khiếu kiện bằng con đường tòa án. Số

lượng các vụ án được tòa thụ lý và giải quyết ngày càng nhiều, chất lượng ngày càng
được nâng cao. Tuy nhiên, so với thực tế, các khiếu kiện xảy ra rất nhiều nhưng công
dân khởi kiện ra tòa còn hạn chế, số lượng vụ án hành chính đã thụ lý và giải quyết
còn ít, chất lượng còn chưa cao. Đó là do cả nguyên nhân chủ quan và khách quan.
Từ việc nghiên cứu thực trạng xét xử vụ án hành chính trong những năm qua cũng
như thực trạng hệ thống pháp luật về tòa hành chính đã đặt ra cho chúng ta một yêu
cầu đó là tiếp tục tìm ra hạn chế, khó khăn, đổi mới Tòa hành chính để Tòa hành
chính phát huy được vai trò của mình là một thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công dân,
đảm bảo pháp chế, góp phần xây dựng thành công nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam.

27


Chương 3
NHỮNG QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP
NÂNG CAO VAI TRÕ CỦA TÕA HÀNH CHÍNH
TRONG VIỆC BẢO VỆ QUYỀN CÔNG DÂN
3.1. Những quan điể m nâng cao vai trò Tòa hành chính ở Việt Nam hiện nay
3.1.1. Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải căn cứ vào đường lối , chủ
trương của Đảng về tố tụng hành chính
3.1.2. Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải bảo đảm các nguyên tắ c của
pháp luật xã hội chủ nghiã
3.1.3. Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải đáp ứng yêu cầ u của cải cách
hành chính, cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
3.1.4. Nâng cao vai trò của Tòa hành chính phải phù h ợp với thực tiễn tố tụng
hành chính và vận dụng có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài phù hợp với Việt
Nam
3.2. Một số ý kiến góp phần nâng cao vai trò của Tòa án hành chính trong việc
bảo vệ quyền công dân

3.2.1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật
Để nâng cao vai trò của Tòa án hành chính thì trong thời gian tới chúng ta cần
tiếp tục rà soát lại toàn bộ các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan tới hoạt động
xét xử hành chính của tòa án, khắc phục những quy định còn mâu thuẫn, chồng chéo,
sửa đổi những quy định không phù hợp, bổ sung những quy định mới để khắc phục
những "lỗ hổng" trong pháp luật tố tụng hành chính, trước hết là tập trung ban hành
những văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật, đặc biệt là hướng dẫn thi hành Luật
khiếu nại, Luật tố cáo, các quy định về thẩm quyền, quyền hạn, thủ tục thụ lý, xác
minh, thu thập chứng cứ, đình chỉ xét xử, chuyển vụ án, xóa sổ thụ lý của tòa án
trong xét xử hành chính, sau đó thực hiện tốt các quy định trong Luật tố tụng hành
chính, xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành để tạo cơ sở pháp lý và thuận tiện
cho công dân khi cần yêu cầu tòa án bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trước
sự xâm phạm của các quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật.
3.2.2. Hoàn thiện đội ngũ cán bộ, thẩm phán tòa hành chính
Để thực hiện nhiệm vụ trên, trong thời gian tới ngành tòa án phải tăng cường đội
ngũ thẩm phán, hội thẩm nhân dân và cán bộ tòa án cả về số lượng và chất lượng, thực
hiện tiêu chuẩn hóa đội ngũ. Mở nhiều lớp tập huấn cho đội ngũ Thẩm phán các Tòa
án nhân dân địa phương để bồi dưỡng nghiệp vụ cho các Thẩm phán chuyên trách xét
xử án hành chính. Thường xuyên giáo dục chính trị tư tưởng, đào tạo, bồi dưỡng
chuyên môn nghiệp vụ và kiến thức về quản lý hành chính nhà nước, rà soát để bảo
đảm cho đội ngũ vừa tinh thông nghiệp vụ, vừa trong sạch về phẩm chất chính trị và
đạo đức.
3.2.3. Vận dụng có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài phù hợp với Việt Nam
Xét xử hành chính là một lĩnh vực mới ở Việt Nam, nhưng trên thế giới nó đã có
lịch sử tồn tại gần hai trăm năm (điển hình là ở Pháp) và thực tiễn trên thế giới cũng
tồn tại nhiều mô hình xét xử hành chính khác nhau, nên có nhiều những kinh nghiệm
khác nhau về hoạt động xét xử hành chính. Chính vì thế, việc vận dụng kinh nghiệm
của nước ngoài để nâng cao vai trò của pháp luật tố tụng hành chính là cần thiết, đòi
29

hỏi chúng ta phải tiếp thu có chọn lọc những yếu tố hợp lý và vận dụng một cách thích
hợp với điều kiện cụ thể của nước ta, đặc biệt là các kinh nghiệm về mô hình tổ chức
cơ quan xét xử hành chính, quy định về thẩm quyền xét xử của tòa án hành chính, điều
kiện thủ tục khởi kiện VAHC tại tòa án, quy định nhằm bảo đảm sự bình đẳng của các
đương sự trong tố tụng hành chính, bảo đảm thi hành án hành chính, chế độ lương
bổng và trách nhiệm của thẩm phán.
3.2.4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền pháp luật
Nhận thức đầy đủ pháp luật tố tụng hành chính giúp cho các chủ thể có niềm tin và
xử sự theo pháp luật một cách tích cực, bảo đảm cho hoạt động thực hiện pháp luật tố
tụng hành chính được đúng và đầy đủ, trên cơ sở đó mà nâng cao vai trò của pháp luật
tố tụng hành chính. Vì vậy, cần phải nâng cao ý thức về pháp luật tố tụng hành chính
cho các chủ thể, như thông qua hoạt động tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật
tố tụng hành chính, bằng nhiều hình thức như các buổi nói chuyện chuyên đề, các cuộc
thi tìm hiểu…, bằng các phương tiện thông tin đại chúng, sách báo, các hình thức trợ
giúp pháp lý, giáo dục trong các lớp ngắn hạn, trung hạn và dài hạn cho các loại đối
tượng cụ thể, để đạt được các mục tiêu: các cán bộ làm công tác xét xử hành chính
hiểu đúng, hiểu đầy đủ nội dung các quy định về thủ tục tố tụng, các quy định pháp
luật về quản lý hành chính nhà nước, ít nhất là trong các lĩnh vực thuộc thẩm quyền
xét xử của tòa án. Đối với các chủ thể khác, công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo
dục pháp luật tố tụng hành chính bảo đảm cho họ hiểu đúng và đầy đủ các loại quyết
định hành chính, hành vi hành chính nào được quyền khởi kiện tại tòa án; trình tự, thủ
tục, điều kiện khởi kiện và các quyền, nghĩa vụ của họ khi tham gia tố tụng hành
chính.
3.2.5. Đẩy mạnh công tác thi hành bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành
chính
Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính chưa quy định thủ tục thi hành
bản án, quyết định của tòa án dấn đến việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án
không được đảm bảo, nhiều bản án, quyết định của tòa án không được thi hành hoặc
thi hành không đúng và chưa giao cho cơ quan nào theo dõi mà thường do cơ quan cấp

trên trực tiếp của cơ quan ra quyết định thi hành theo dõi giám sát. Vì vậy, việc theo
dõi, tổng hợp tình hình, đúc rút kinh nghiệm chưa được thực hiện. Nếu như không có
các biện pháp bảo đảm quyết định, bản án được thi hành thì việc thành lập Tòa hành
chính sẽ chỉ mang tính hình thức. Luật tố tụng hành chính ban hành đã khắc phục được
tình trạng này khi quy định rõ về thi hành bản án, quyết định của vụ án hành chính.
Tuy nhiên, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan có trách nhiệm để tạo điều kiện thuận
lợi trong việc thi hành phán quyết của tòa án, đảm bảo hiệu lực của bản án, quyết định
trên thực tế.
Ngoài các biện pháp kể trên, để thực hiện đúng pháp luật tố tụng hành chính thì
ngành tòa án cần phải tăng cường công tác kiểm tra, giám đốc xét xử để kịp thời phát
hiện và sửa chữa những sai sót trong hoạt động tố tụng hành chính, qua đó tổng kết
kinh nghiệm xét xử và hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật. Các cơ quan, đại biểu
dân cử, các phương tiện thông tin đại chúng trong phạm vi chức năng, quyền hạn của
mình cũng phải tăng cường giám sát hoạt động xét xử của tòa án nói chung, tố tụng
hành chính nói riêng để hoạt động tố tụng hành chính được đúng đắn, có hiệu quả.

31


KẾT LUẬN
Như vậy, nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của dân, do dân
và vì dân, tất cẩ quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Sứ mệnh của nhà nước là bảo
đảm và không ngừng phát huy quyền làm chủ về mọi mặt của nhân dân, nghiêm trị
mọi hành động xâm phạm lợi ích của tổ quốc vầ của nhân dân. Để thực hiện tốt sứ
mệnh của mình, nhà nước có nhiều biện pháp tích cực, trong đó biện pháp bảo đảm
quyền khiếu nại tố cáo cuả công dân có vị trí đặc biệt bởi khiếu nại tố cáo là một trong
những quyền cơ bản của công dân đã được Hiến pháp ghi nhận. Giải quyết khiếu nại
tố cáo là nghĩa vụ, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước. Việc giải quyết tốt khiếu
nại, tố cáo của công dân góp phần ổn định tình hình chính trị, xã hội, thúc đẩy phát
tiển kinh tế. Toà hành chính được thành lập và hoạt động bảo đảm quyền công dân,

quyền con người được tôn trọng và bảo vệ đồng thời tạo ra một cơ chế kiểm tra, giám
sát thực hiện quyền lực nhà nước. Vai trò của Toà hành chính được quyết định bởi
chức năng của Toà hành chính là xét xử về hành chính, giải quyết các tranh chấp phát
sinh trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước giữa công dân với cơ quan hành
chính nhà nước. Khi xét xử vụ án hành chính, Toà hành chính có quyền và nghĩa vụ
kiểm tra và ra phán quyết về tính hợp pháp của quyết định hành chính hoặc hành vi
hành chính bị khiếu kiện.a
Việc thành lập Tòa hành chính và thực tiễn xét xử 15 năm qua đã góp phần to lớn
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, thúc đẩy quá trình cải cách nền hành
chính nước ta, buộc cơ quan hành chính phải tự nâng cao năng lực quản lý và ý thức
trách nhiệm, có những thay đổi phù hợp trong thủ tục cũng như phương thức điều
hành, quản lý xã hội, tạo điều kiện cho công dân thực hiện đầy đủ quyền tự do dân chủ
của mình và buộc các cơ quan quản lý hành chính phải cân nhắc cẩn trọng hơn khi ra
một quyết định hành chính hay thực hiện một hành vi hành chính. Cùng với việc tăng
cường chất lượng, hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, việc không ngừng
đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của Tòa án hành chính là một bước cải cách hợp
quy luật góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực sự
là của dân, do dân và vì dân.
Qua việc phân tích Tòa hành chính là thiết chế cơ bản bảo vệ quyền công dân từ
các quy định của pháp luật và thực tiễn hoạt động 15 năm qua, tôi đã nêu ra một số
phương hướng giải pháp nhằm hoàn thiện Tòa hành chính theo hướng phù hợp với
công cuộc cải cách hành chính của nước ta hiện nay đảm bảo mở rộng dân chủ xã hội
chủ nghĩa. Tuy nhiên đây là một vấn đề phức tạp vẫn còn có hàng loạt các vấn đề về lý
luận và thực tiễn hoạt động của Tòa hành chính ở nước ta cần được nghiên cứu và làm
sáng tỏ. Trong phạm vi luận văn cùng với sự nhận thức và hiểu biết của bản thân, luận
văn không tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Vì vậy, rất mong nhận được sự góp ý
và phê bình của các thầy cô và các bạn - những người quan tâm đến vấn đề này.

33