Chuyên đề môn Toán lớp 9 - Chuyên đề 1: Căn bậc hai và hằng đẳng thức

Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
TOÁN 9                
CHUYÊN ĐỀ 1: CĂN BẬC HAI & HẰNG ĐẲNG THỨC (Buổi 1)
A – LÝ THUYẾT
I . Căn bậc hai:
1.  CĂN BẬC HAI  của số thực a là số x sao cho x2 = a.
­ Số thực a dương: có đúng hai căn bậc hai là số đối nhau: số dương kí hiệu là  và  
số âm kí hiệu là .
­ Số 0: có đúng 1 căn bậc hai là chính số 0, ta viết 
­ Số thực a âm: không có căn bậc hai, khi đó ta nói biểu thức  không có nghĩa hay 
không xác định.
2.  CĂN BÂC HAI SỐ HỌC  của số thực a là số không âm x mà x2 = a.
Với a ≥ 0, ta có:
­ Số x là căn bậc hai số học của a thì x = 
                    
­  và 
3. Với a, b là các số dương, ta có:
a) Nếu a < b thì 
b) Nếu  thì a < b.
B – BÀI TẬP
DẠNG 1: Phân biệt căn bậc hai và căn bậc hai số học:
Bài tập 1: Tìm câu đúng trong các câu sau:
   a) Căn bậc hai của 0,81 là 0,9;
   d) 
   b) Căn bậc hai của 0,81 là 0,09;
   e) 
   c) Căn bậc hai của 0,81 là 0,9 và –0,9;
Bài tập 2: Tìm câu đúng trong các câu sau:
a) Số 3 không có căn bậc hai.
d) Căn bậc hai số học của 3 là 
b) Căn bậc hai của 3 là 

e) Căn bậc hai số học của 3 là  và 
c) Căn bậc hai của 3 là  và 
Bài tập 3: Tìm các căn bậc hai số học của các số sau rồi suy ra căn bậc hai của chúng:
   16;        25;        144;        0,09;        225;        ;        121;        10 000;        0,01.
DẠNG 2: Chứng minh căn một số là số vô tỉ.
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
Bài tập 3: Chứng minh  là số vô tỉ.
Giải:
Chứng minh bằng phương pháp phản chứng:
Giả sử  là số hữu tỉ.
Như vậy  có thể biểu diễn dưới dạng phân số tối giản , tức là .
Suy ra  hay 5n2 = m2               (1).
Đẳng thức này chứng tỏ m2  5, mà 5 là số nguyên tố nên m  5.
Đặt m = 5k (k ), ta có m2 = 25k2             (2).
Từ (1) và (2) suy ra 5n2 = 25k2 nên n2 = 5k2 (3).
Từ (3) ta lại có n2  5 mà 5 là số nguyên tố nên n  5.
m và n cùng chia hết cho 5 nên phân số  không tối giản, trái với giả thiết.
Vậy  không phải là số hữu tỉ, do đó  là số vô tỉ.
Bài tập 4: Chứng minh rằng:
a)  là số vô tỉ
c)  là số vô tỉ
b)  là số vô tỉ
d)  là số vô tỉ
DẠNG 3: Giải phương trình, bất phương trình chứa căn:
Bài tập 5: Giải phương trình:
Chú ý phương trình dạng: 

  Lưu ý: Nếu x < 0   phương trình vô nghiệm
a)
d)
b)
e)
c)
f)
Bài tập 6: Tìm x không âm, biết:
a)
DẠNG 4: So sánh các số có căn:

b)

Bài tập 7: So sánh hai số:
a)  và 
b)  và 

c)  và 15
d)  và –30

Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
Bài tập 8: So sánh hai số:
a)  với 7
b)  với 12
Bài tập 9: So sánh hai số:

c)  với 
d)  với 2

a)  với 
Bài tập 10: So sánh các số:

b)  và 

a)  và 12
Hướng dẫn và đáp số:

b)  với 

Bài tập 1: Câu c) d) đúng
Bài tập 2: Câu c) d) đúng
Bài tập 4:  a) b) Chứng minh tương tự bài 3
c) Giả sử  là một số hữu tỉ. Đặt  (x ), ta có:

Vì x là số hữu tỉ nên x2 – 4 là số hữu tỉ, do đó  là số hữu tỉ.
Như vậy  là số hữu tỉ, điều này vô lý. Vậy  là số vô tỉ.
d) Giả sử  = m (m là số hữu tỉ) thì  = m2 – 1 nên  là số hữu tỉ, vô lý.
Bài tập 5: Giải phương trình:
a) 

b) 

Vậy …

c) 

 

d) 
Do –1 < 0 nên phương 
trình vô nghiệm

Vậy …
Vậy …

Bài tập 7: So sánh hai số:
a)  và 
Có: ;             
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
Do 12 < 18 nên  <  hay  < 
b)  và 
Có: ;             
Do 180 > 150 nên  >  hay  > 
c)  và 15
Ta có 15 = 3.5, nên ta đi so sánh:  và 5
Bài tập 8: So sánh hai số:
d)  với 2
Có: ;      
 

  

Nên 
Bài tập 9: So sánh hai số:
b) 
Mặt khác: (1,5)2 = 2,25;     
Suy ra: 1,5 > , do đó: 

Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
CHUYÊN ĐỀ 1: CĂN BẬC HAI & HẰNG ĐẲNG THỨC (Buổi 02,03,04)
A – LÝ THUYẾT
II . Căn thức bậc hai và hằng đẳng thức :
Điều kiện xác định của  là A ≥ 0
(tức là để căn thức  có nghĩa thì điều kiện là biểu thức A phải lớn hơn hoặc bằng 0)
Với mọi số thực a, ta có: 
Với A là biểu thức, ta có hằng đẳng thức:
A nếu A ≥ 0
A nếu A < 0
BỔ SUNG:
1.
2.
B – BÀI TẬP
DẠNG 1: Tìm giá trị của x để biểu thức chứa căn có nghĩa:
Bài tập 1: Tìm các giá trị của x để mỗi biểu thức sau có nghĩa:
   A = 
B = 
   C = 
D = 

Bài tập 2: Tìm các giá trị của x để mỗi biểu thức sau có nghĩa:
   A = 
B = 
   C = 
D = 
Bài tập 3: Tìm điều kiện xác định của các biểu thức:
a) A = 
b) B = 
Bài tập 4: Tìm điều kiện xác định của các biểu thức:
a) A = 
b) B = 
c) C = 
d) D = 
Bài tập 5: Tìm điều kiện xác định của các biểu thức:
a) A = 
c) C = 
e) E = 

b) B = 
d) D = 
f) F = 

Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
DẠNG 2: Tính, rút gọn biểu thức:
Bài tập 6: Tính:
   a) 

   c) 
Bài tập 7: Rút gọn các biểu thức:

b) 
d) 72 : 

   a) 
   c) 
Bài tập 8: Rút gọn các biểu thức:

b) 
d) 

a)  với a ≥ 0
b) với a bất kì
c)  với a bất kì
d)  với 1 ≤ a ≤ 2
Bài tập 9: Cho biểu thức: A = 
a) Tìm điều kiện xác định của biểu thức A.
b) Rút gọn biểu thức A.
Bài tập 10: Phân tích các đa thức sau thành nhân tử:
   a) x2 – 11;
   c) 
Bài tập 11: Rút gọn các phân thức sau:

b) 
d) 

   a) A = 
b) B = 

   c) C = 
Bài tập 12: Cho x < 0, hãy rút gọn biểu thức: P = 
DẠNG 3: Sử dụng hằng đẳng thức để giải phương trình, bất phương trình:
Bài tập 13: Giải phương trình:
a)
b)
Bài tập 14: Giải phương trình:
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


a)

Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698

b)
Bài tập 15: Tìm các giá trị của x sao cho: 
Bài tập 16: Tìm các giá trị của x sao cho: 
a)
b)
Bài tập 17: Tìm các số x, y, z thỏa mãn đẳng thức:

Bài tập 18: Cho biểu thức: A = 
a) Rút gọn biểu thức A
b) Tìm các giá trị của x để A = 1.
Bài tập 19: Cho biểu thức: A = 
a) Rút gọn A.
b) Tính giá trị của A với x = .
Bài tập 20: Cho biểu thức: B = 
a) Rút gọn B.

b) Tìm x để B = –9
Bài tập 21: Tìm x biết rằng: 
Bài tập 22: Giải các phương trình:
a)
c)
Bài tập 23: Giải các phương trình:

b)

a)
b)
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698

c)

DẠNG 4: Tìm GTLN, GTNN của biểu thức chứa căn:
Bài tập 24: Tìm GTNN của biểu thức: A = 
Bài tập 25: Tìm GTNN của các biểu thức sau:
a) A = 
b) B = 
Bài tập 26: a) Tìm giá trị lớn nhất của biểu thức: A = 
  

      b) Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức: B = 
      c) Tìm giá trị nhỏ nhất của biểu thức: C = 

Hướng dẫn và đáp số:
DẠNG 1: Tìm giá trị của x để biểu thức chứa căn có nghĩa:
Bài tập 1: Tìm các giá trị của x để mỗi biểu thức sau có nghĩa:
a) Để A có nghĩa . Suy ra:

Vậy A có nghĩa khi  hoặc .
b) Ta có: với mọi x. 
Vậy B có nghĩa với mọi x.
c) Để C có nghĩa   . Suy ra:

Vậy C có nghĩa khi 0 < x < 2.
d) Để D có nghĩa   

Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
, không có giá trị nào của x thỏa mãn điều kiện này. Vậy không có giá trị nào của 
x để D có nghĩa.
Bài tập 2: Tìm các giá trị của x để mỗi biểu thức sau có nghĩa:
a)  có nghĩa    . Suy ra:

Vậy với x ≤ 1 hoặc x ≥ 2 thì  có nghĩa.
b)  với mọi x.
Vậy biểu thức đã cho có nghĩa với mọi x.
c) Biểu thức đã cho có nghĩa khi và chỉ khi:

Vậy C có nghĩa khi –3 ≤ x < 5.
d) Biểu thức đã cho có nghĩa khi và chỉ khi: 

Đáp số: x < 2 hoặc x > 3.
Bài tập 3: Tìm điều kiện xác định của các biểu thức:
a) Điều kiện xác định của A là: 

b) Điều kiện xác định của B là: 
Giải (1) ta được: .
Giải (2) ta có: 
Giải (3) ta được:  (Lấy kết quả bài 3a)
Kết hợp với  và x > 0, ta được x >  là điều kiện xác định của B.
Chú ý: Sẽ sai lầm nếu cho rằng (2)   , khi đó sẽ đi đến đáp số sai là:
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
Bài tập 4: Tìm điều kiện xác định của các biểu thức:
a)
b)  hoặc 
c) –(2x – 1)2 ≥ 0   2x – 1 = 0   x = 
d) (x – 1)(x + 2) > 0   x > 1 hoặc x < –2
Bài tập 5: Tìm điều kiện xác định của các biểu thức:
a)
b)
c) (x – 3)(5 – x) ≥ 0   3 ≤ x ≤ 5.
d) Mọi x.
e)
f) Giải 2x + 1 > 0 được x > 
Giải x2 ≤ 16 được –4 ≤ x ≤ 4
Giải x2 – 8x + 14 ≥ 0 được: 
Kết luận: 

DẠNG 2: Tính, rút gọn biểu thức:
Bài tập 6: Tính:
a) –0,63
b)
Bài tập 7: Rút gọn các biểu thức:

c) 86

d) –13

a)
b)
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698

c)
d)

Bài tập 8: Rút gọn các biểu thức:
a)  (vì a ≥ 0)
b)
­ Nếu a ≥ 0 thì 
­ Nếu a < 0 thì 
c) 
­ Nếu a < –3 thì |a + 3| + |a – 3| = –a – 3 – a + 3 = –2a
­ Nếu –3 ≤ a ≤ 3 thì |a + 3| + |a – 3| = a + 3 – a + 3 = 6
­ Nếu a > 3 thì |a + 3| + |a – 3| = a + 3 + a – 3 = 2a.

d) 
Với 1 ≤ a ≤ 2 thì  > 0, còn  ≤ 0, ta có:

Bài tập 9: a) Biến đổi biểu thức được: A = 
Điều kiện xác định của A là: 

                 b) Nếu x ≥ 2 thì A = 
Nếu 1 ≤ x < 2 thì A = 
Bài tập 10: Phân tích các đa thức sau thành nhân tử:
a) x2 – 11 = 
b)
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698

c)
d)
= 

Bài tập 11: Rút gọn các phân thức sau:
a) ĐK: a ≠ 4
A = , a ≠ 4
b) B = 
c) ĐK: |c| ≠ 1 
C = 
­ Nếu c < –1 thì 
­ Nếu –1 < c ≤ 0 thì 
­ Nếu c > 0 và c ≠ 1 thì 

Bài tập 12: P = 
Do x < 0 nên 5x – 1 < 0, do đó P = 
Lại do x < 0 nên 7x – 1 < 0. Vậy P = 1 – 7x.
DẠNG 3: Sử dụng hằng đẳng thức để giải phương trình, bất phương trình:
Bài tập 13: Giải phương trình:
a)
Vậy tập nghiệm của phương trình là: S = {–0,5;   3,5}
b)

Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
­ Với x < 1 thì x – 1 < 0 và x – 3 < 0, ta có phương trình:
1 – x + 3 – x = 1   2x = 3   x = 1,5 không thỏa mãn điều kiện x < 1.
­ Với 1 ≤ x ≤ 3 thì x – 1 > 0 và x – 3 < 0, ta có phương trình:
x – 1 + 3 – x = 1   0x = –1, phương trình vô nghiệm.
­ Với x > 3 thì x – 1 > 0 và x – 3 > 0, ta có phương trình:
x – 1 + x – 3 = 1   2x = 5   x = 2,5 không thỏa mãn điều kiện x > 3.
Vậy phương trình đã cho vô nghiệm, hay tập nghiệm của phương trình là S =  .
Bài tập 14: Giải phương trình:
a) Phương trình được viết về dạng: 
Xét ba trường hợp: x < 1; 1 ≤ x ≤ 2; x > 2.
Đáp số: x = 0; x = 3.
b) Phương trình được viết về dạng: 
Vì (x – 3)2 ≥ 0 với mọi x nên:
 ≥ 1 + 3 = 4.
Mặt khác 4 – (x – 3)2 ≤ 4 với mọi x. Vì vậy phương trình đã cho có nghiệm khi và 
chỉ khi vế trái và vế phải cùng bằng 4. Điều này xảy ra khi và chỉ khi:

(x – 3)2 = 0   x – 3 = 0   x = 3.
Bài tập 15: Điều kiện xác định của  là x ≥ –1.
Với điều kiện trên thì x + 3 > 0 nên (1) tương đương với: 

                                                               (3)
Bất phương trình (3) đúng với mọi x, vì:
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
Vậy các giá trị phải tìm của x là x ≥ –1.
Bài tập 16: 
a) Đặt                                                             (1)
Ta có: a ≤ a2   a2 – a ≥ 0   a(a – 1) ≥ 0            (2)
Kết hợp (1) với (2) ta được a = 0 hoặc a ≥ 1.
Với a = 0 ta được . Với a ≥ 1 ta được x ≥ 2 hoặc x ≤ –2.
Đáp số: ; x ≥ 2; x ≤ –2.

b) Giải bất phương trình: |x – 3| > x – 6,ta được nghiệm là mọi x.
Bài tập 17: Điều kiện x ≥ 1; y ≥ 2; z ≥ 3.
Đẳng thức đã cho được biến đổi thành:

Suy ra: 
Bài tập 18:
a) A = |x – 3| – |x + 3| = 
b) Giải –2x = 1 với điều kiện –3 ≤ x ≤ 3, ta được x = 
Bài tập 19: 
a) A = 4x – |3x – 2| = 
b) Với x =  thì A = 7x – 2 = 

Bài tập 20: 
a) A = 5x + |x + 3| = 
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
b) Xét hai trường hợp:
            được x = –2 (thỏa mãn)
và        được x = –1,5 (loại).
Bài tập 21: 
         x – 5 ≤ 2x – 1 ≤ 5 – x    –4 ≤ x ≤ 2.
Bài tập 22: 
a) Áp dụng 
b) Áp dụng

1

2

. Đáp số: x  = 0; x  = –1

. Đáp số: x = 3.

c)
                             
c) Vậy S = {±2; ±}
Bài tập 23: 
a)
Vế trái T ≥ , dấu “=” xảy ra   (x – 2)2 = 0   x = 2.

b)
Vế trái T ≤ , dấu “=” xảy ra , điều này không xảy ra. Vậy phương trình đã cho vô 
nghiệm.
c)
Vế trái T ≥ ;
Vế phải P ≤ ;
Dấu “=” xảy ra   3x – 1 = 0   x = .
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
DẠNG 4: Tìm GTLN, GTNN của biểu thức chứa căn:
Bài tập 24: Ta có: A 
    
    
Cách 1:
­ Nếu x < –1 thì A = –x – 1 – x + 1 = –2x > 2.    (1)
­ Nếu –1 ≤ x ≤ 1 thì A = x +1 – x + 1 = 2            (2)
­ Nếu x > 1 thì A = x + 1 + x – 1 = 2x > 2           (3)
Từ (1), (2) và (3) suy ra Min A = 2   –1 ≤ x ≤ 1
Cách 2:
Áp dụng bất đẳng thức |A| + |B| ≥ |A + B|.
Dấu đẳng thức xảy ra khi và chỉ khi AB ≥ 0.
A = 
   
Vậy min A = 2   (x + 1)(1 – x) ≥ 0   –1 ≤ x ≤ 1
Bài tập 25: 
a) A = |2x – 1| + |3 – 2x|
Giải tương tự bài 24, ta được min A = 2 khi 

b) B = |3 – 7x| + |3 + 7x|
Giải tương tự bài 24, ta được min B = 6 khi 
Bài tập 26: 
a) A =  (dấu “=” xảy ra   x = )
Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486


Nguyễn Văn Quyền ­ Toán THCS 6789 ­ 0938.59.6698
Vậy Max A = 1 (khi và chỉ khi x = )
b) B = (dấu “=” xảy ra   2x2 – x – 1 = 0
      (2x + 1)(x – 1) = 0
      x = 1; x = –)
Vậy min B = 3 (khi và chỉ khi x = 1 hoặc x = –).
c) C = |5x – 2| + |5x| = |2 – 5x| + |5x|
C ≥ |2 – 5x + 5x| = |2| = 2 (dấu “=” xảy ra   (2 – 5x).5x ≥0
         hoặc 
        0 ≤ x ≤ ).
Vậy min C = 2 (khi và chỉ khi 0 ≤ x ≤ )

Gia Sư Thành Công ­ Chuyên đào tạo và cung ứng Gia sư chất lượng tại nhà
ĐT : 024.6260.0992 ­ 0914.757.486