NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN TÀI SẢN CỐ ĐỊNH TRONG DOANH NGHIỆP

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN TÀI SẢN
CỐ ĐỊNH TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. VỊ TRÍ CỦA TÀI SẢN CỐ ĐỊNH VÀ NHIỆM VỤ KẾ TOÁN TRONG
DOANH NGHIỆP
1.1.1 .Khái niệm và đặc điểm tài sản cố định trong doanh nghiệp
1.1.1.1. Khái niệm tài sản cố định
Bất kể một DN nào muốn tiến hành hoạt động SXKD đều phải có
một số nguồn lực nhất định. Nguồn lực của DN được dùng để đầu tư sử
dụng cho hoạt động SXKD của DN mà trong đó không thể không có
TSCĐ.
Các nhà nghiên cứu, xây dựng chế độ kế toán cho rằng: TSCĐ là
biểu hiện của một nguồn lực do DN kiểm soát, được phát sinh từ các sự
kiện trong quá khứ và DN chắc chắn sẽ thu được lợi ích kinh tế trong
tương lai từ việc sử dụng tài sản trong DN. Theo quan diểm này, TSCĐ
bao gồm những nguồn lực hữu hình và vô hình mà DN đã đầu tư nhằm
tạo ra lợi ích kinh tế trong tương lai cho DN, đồng thời TSCĐ đã đầu tư
sẽ hình thành nên cơ sở vật chất kỹ thuật cho DN và TSCĐ hoàn toàn
khác biệt với hàng hóa.
Theo các nhà nghiên cứu kế toán ở Mỹ thì: TSCĐ là những tài sản
có thời gian sử dụng lấu dài, được đầu tư sử dụng cho hoạt động SXKD
của DN, không phải đầu tư để bán cho khách hàng. Khái niệm về TSCĐ
này nhấn mạnh đến thời gian phát huy tác dụng của TSCĐ đối với hoạt
động SXKD của DN.
Ở Việt Nam, khái niệm về kế toán nói chung, TSCĐ nói riêng khác
nhau tùy vào mục đích nghiên cứu, trình độ phát triển kinh tế - xã hội ở
các thời kỳ khác nhau và sự thay đổi tương ứng phù hợp của chế độ tài
chính và kế toán.
Theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS 03, VAS 04): “Các tài sản
được ghi nhận là TSCĐ phải thỏa mãn đồng thời tất cả bốn tiêu chuẩn
ghi nhận sau:
- Chắc chắn thu được lợi ích kinh tế trong tương lai từ việc sử dụng

tài sản đó;
- Nguyên giá tài sản phải được xác định một cách đáng tin cậy;
- Thời gian sử dụng ước tính trên một năm;
- Có đủ tiêu chuẩn giá trị theo quy định hiện hành.”
Tiêu chuẩn thứ nhất đề cập đến việc phát huy tác dụng của TSCĐ
đối với hoạt động SXKD của DN, đó là lợi ích kinh tế thu được hoặc rủi
ro mà DN phải gánh chịu gắn liền với việc sử dụng tài sản. Tiêu chuẩn
thứ hai nhấn mạnh đến việc xác định giá trị ban đầu của TSCĐ phải trên
cơ sở pháp lý gắn với các giao dịch kinh tế cụ thể như mua sắm, trao
đổi hoặc tự xây dựng. Thời gian sử dụng TSCĐ có thể là thời gian mà
DN dự tính sử dụng TSCĐ hoặc là số lượng sản phẩm, dịch vụ mà DN
dự tính thu được từ việc sử dụng TSCĐ. Giá trị tối thiểu của TSCĐ
được quy định cụ thể trong chế độ tài chính gắn với từng thời kỳ phát
triển kinh tế - xã hội nhất định nhằm đơn giản hóa trong quản lý và hạch
toán.
Như vậy, các khái niệm về TSCĐ phần lớn cho rằng TSCĐ là
những tài sản có giá trị đủ lớn, có thời gian sử dụng lấu dài và được đầu
tư, sử dụng để mang lại lợi ích kinh tế trong tương lai cho DN. Mỗi một
quốc gia, tùy vào trình độ phát triển kinh tế, trình độ quản lý và sức mua
của đồng tiền ở những thời điểm khác nhau có thể quy định giá trị tối
thiểu để ghi nhận TSCĐ. Giá trị tối thiểu để ghi nhận là TSCĐ còn phụ
thuộc vào quy mô hoạt động, đặc điểm về lĩnh vực, ngành nghề kinh
doanh và năng lực tài chính của mỗi DN. Thời gian sử dụng của TSCĐ
phụ thuộc vào mức độ hao mòn, trình độ khai thác quản lý của DN và
những tiến bộ khoa học kỹ thuật chi phối. Thông thường, thời gian sử
dụng của TSCĐ là 1 năm trở lên.
Từ những phân tích trên đây, có thể kết luận rằng: TSCĐ là những
tài sản có hình thái vật chất hoặc không có hình thái vật chất, có giá trị
lớn và thời gian sử dụng lâu dài, được đầu tư sử dụng cho hoạt động
SXKD của DN, không phải để bán.

1.1.1.2.Đặc điểm của tài sản cố định
Bất kể DN hoạt động trong lĩnh vực nào thì TSCĐ cũng là bộ phận
tài sản đầu tư dài hạn quan trọng, phản ánh năng lực SXKD và ảnh
hưởng đáng kể đến hiệu quả kinh doanh của DN. Nghiên cứu đặc điểm
của TSCĐ chi phối tổ chức công tác kế toán TSCĐ trong DN, lựa chọn
mô hình quản lý TSCĐ cũng như phương pháp tính khấu hao TSCĐ.
TSCĐ trong DN có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, TSCĐ là những tài sản có giá trị lớn, thuộc quyền quản
lý, sử dụng của DN. Vì vậy DN cần theo dõi, quản lý chặt chẽ TSCĐ về
hiện vật và chất lượng, tránh hiện tượng mất mát hay không sử dụng
được, làm ảnh hưởng đến hoạt động SXKD của DN.
Thứ hai, TSCĐ được đầu tư sử dụng cho nhiều chu kỳ SXKD hoặc
nhiều năm hoạt động của DN. Chính vì vậy DN phải quan tâm đến việc
bảo vệ, sửa chữa TSCĐ và lựa chọn phương pháp tính khấu hao TSCĐ
thích hợp nhằm đánh giá sát nhất mức độ hao mòn để thu hồi giá trị đã
đầu tư của TSCĐ.
Thứ ba, trong quá trình tham gia vào hoạt động SXKD cho đến khi
bị hư hỏng, TSCĐ giữ nguyên được hình thái vật chất ban đầu, đồng
thời bị giảm dần về giá trị và giá trị sử dụng. DN thực hiện thu hồi giá trị
TSCĐ đã đầu tư để tái sản xuất thông qua việc tính trích khấu hao
TSCĐ.
Thứ tư, TSCĐ là bộ phận quan trọng trong tổng giá trị tài sản của
DN. TSCĐ có vai trò quan trọng trong việc phản ánh tình hình tài chính
của DN vì vậy DN cần quan tâm quản lý tốt và tổ chức kế toán TSCĐ
phù hợp nhằm nâng cao hiệu năng công tác quản lý và hiệu quả hoạt
động kinh doanh.
1.1.2. Yêu cầu quản lý và nhiệm vụ kế toán tài sản cố định
Yêu cầu chung quản lý TSCĐ ở các doanh nghiệp cần phản ánh kịp
thời số hiện có, tình hình biến động của từng thứ loại, nhóm TSCĐ trong
toàn doanh nghiệp cũng như từng đơn vị sử dụng; đảm bảo an toàn về

hiện vật, đảm bảo khai thác hết công suất có hiệu quả.Theo QĐ 206-
BTC quy định một số nguyên tắc cơ bản sau:
- Phải lập bộ hồ sơ cho mọi TSCĐ có trong doanh nghiệp. Hồ sơ
bao gồm: Biên bản giao nhận TSCĐ, hợp đồng, hóa đơn mua TSCĐ và
các chứng từ có liên quan khác.
- Tổ chức phân loại, thống kê đánh số, lập thẻ riêng và theo dõi chi
tiết theo từng đối tượng ghi TSCĐ trong sổ theo dõi TSCĐ ở phòng kế
toán và đơn vị sử dụng.
- TSCĐ phải được quản lý theo nguyên giá, số khấu hao lũy kế và
giá trị còn lại trên sổ kế toán.
- Định kì vào cuối mỗi năm tài chính doanh nghiệp phải tiến hành
kiểm kê TSCĐ.
Để đáp ứng yêu cầu quản lý TSCĐ trong doanh nghiệp kế toán là
một công cụ quản lý kinh tế có hiệu quả cần thực hiện các nhiệm vụ:
- Tổ chức ghi chép,phản ánh, tổng hợp số liệu chính xác, đấy đủ,
kịp thời về số lượng, hiện trạng và giá trị TSCĐ hiện có, tình hình tăng
giảm và di chuyển TSCĐ trong nội bộ doanh nghiệp nhằm giám sát chặt
chẽ việc mua sắm, đầu tư, bảo quản và sử dụng TSCĐ.
- Phản ánh kịp thời giá trị hao mòn của TSCĐ trong quá trình sử
dụng, tính toán phản ánh chính xác số khấu hao vào chi phí kinh doanh
trong kỳ của đơn vị có liên quan.
- Tham gia lập kế hoạch sửa chữa và dự toán chi phí sửa chữa
TSCĐ.
- Tham gia các công tác kiểm kê, kiểm tra định kỳ hay bất thường,
đánh giá lại TSCĐ trong trường hợp cần thiết. Tổ chức phân tích, tình
hình bảo quản và sử dụng TSCĐ doanh nghiệp.
1.2. PHÂN LOẠI VÀ ĐÁNH GIÁ TÀI SẢN CỐ ĐỊNH TRONG DOANH
NGHIỆP
1.2.1. Phân loại TSCĐ trong doanh nghiệp
Để quản lý và sử dụng có hiệu quả TSCĐ người ta phân loại TSCĐ.

Việc phân loại TSCĐ được đúng đắn, kịp thời, đầy đủ sẽ tạo tiền đề cho
việc hạch toán kế toán, thống kê và kế hoạch hoá biện pháp kỹ thuật
sản xuất trong các doanh nghiệp. Muốn phân loại TSCĐ đúng cần căn
cứ vào các đặc điểm về công dụng, hình thái biểu hiện... Tuỳ theo yêu
cầu của công tác quản lý mà có thể phân loại TSCĐ theo các cách chủ
yếu sau đây:
1.2.1.1. Phân loại tài sản cố định theo hình thái biểu hiện
Theo hình thái biểu hiện, TSCĐ trong DN được chia thành hai loại
là TSCĐHH và TSCĐVH.
TSCĐHH là những loại TSCĐ có hình thái vật chất cụ thể, thỏa mãn
đồng thời các tiêu chuẩn ghi nhận đối với TSCĐHH. Theo Chuẩn mực
kết toán Việt Nam về TSCĐHH (VAS 03), tài sản được ghi nhận là
TSCĐHH phải thỏa mãn đồng thời 4 tiêu chuẩn ghi nhận. Theo quy định
của Chế độ tài chính Việt Nam hiện hành, giá trị tối thiểu của TSCĐ phải
từ 10.000.000 trở lên. Theo tính chất của tài sản, TSCĐHH trong DN
bao gồm: Nhà cửa, vật kiến trúc; Máy móc thiết bị; Phương tiện vận tải,
thiết bị truyền dẫn; Thiết bị, dụng cụ quản lý; Vườn cây lâu năm, súc vật
làm việc, cho sản phẩm và TSCĐHH khác.
TSCĐVH là những TSCĐ không có hình thái vật chất cụ thể, thể
hiện một số tiền nhất định mà DN đã đầu tư nhằm thu được các lợi ích
kinh tế trong tương lai. Theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam về TSCĐVH
(VAS 04) thì: “TSCĐVH là tài sản không có hinh thái vật chất nhưng xác
định được giá trị và do DN nắm giữ, sử dụng trong SXKD, cung cấp dịch
vụ hoặc cho các đối tượng khác thuê phù hợp với tiêu chuẩn ghi nhận
TSCĐVH”. Theo tính chất của tài sản, TSCĐVH trong DN bao gồm:
Quyền sử dụng đất có thời hạn; Nhãn hiệu hàng hóa; Quyền phát hành;
Phần mềm máy vi tính; Giấy phép và giấy phép nhượng quyền; Bản
quyền bằng sáng chế; Công thức và cách thức pha chế, kiểu mẫu, thiết
kế và vật mẫu và TSCĐVH đang triển khai.
Việc phân loại TSCĐ theo hình thái biểu hiện có tác dụng giúp DN

nắm được những tư liệu lao động hiện có với giá trị và thời gian sử
dụng bao nhiêu để từ đó có phương hướng sử dụng TSCĐ có hiệu quả.
1.2.1.2. Phân loại tài sản cố định theo quyền sở hữu
Theo cách này toàn bộ TSCĐ của doanh nghiệp được phân thành
TSCĐHH tự có và thuê ngoài
TSCĐ tự có: là những TSCĐ xây dựng, mua sắm hoặc chế tạo
bằng nguồn vốn của doanh nghiệp do ngân sách cấp, do đi vay của
ngân hàng, bằng nguồn vốn tự bổ sung, nguồn vốn liên doanh…
TSCĐ đi thuê: là những TSCĐ mà doanh nghiệp thuê ngoài để
phục vụ cho yêu cầu sản xuất kinh doanh.
Với cách phân loại này giúp doanh nghiệp nắm được những TSCĐ
nào mà mình hiện có và những TSCĐ nào mà mình phải đi thuê, để có
hướng sử dụng và mua sắm thêm TSCĐ phục vụ cho sản xuất kinh
doanh. Đồng thời DN còn có thể đánh giá được hiệu quả các cách thức
đầu tư TSCĐ cũng như đánh giá thực trạng tài chính của DN.
1.2.1.3. Phân loại tài sản cố định theo nguồn hình thành
Theo cách phân loại này TSCĐ được phân thành:
- TSCĐ mua sắm, xây dựng bằng nguồn vốn được ngân sách cấp
hay cấp trên cấp.
- TSCĐ mua sắm, xây dựng bằng nguồn vốn tự bổ sung của doanh
nghiệp( quĩ phát triển sản xuất , quĩ phúc lợi…)
- TSCĐ nhận vốn góp liên doanh.
Phân loại TSCĐ theo nguồn hình thành, cung cấp được các thông
tin về cơ cấu nguồn vốn hình thành TSCĐ. Từ đó có phương hướng sử
dụng nguồn vốn khấu hao TSCĐ 1 cách hiệu quả và hợp lý
1.2.1.4. Phân loại tài sản cố định theo tình hình sử dụng
TSCĐ được phân thành các loại sau:
- TSCĐ đang sử dụng: đó là những TSCĐ đang trực tiếp tham gia
vào quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, hay đang sử dụng
với những mục đích khác nhau của những doanh nghiệp khác nhau.

- TSCĐ chờ xử lý: bao gồm các TSCĐ không cần dùng, chưa cần
dùng và thừa so với nhu cầu sử dụng hoặc vì không còn phù hợp với
việc sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, hoặc TSCĐ tranh chấp chờ
giải quyết. Những TSCĐ này cần xử lý nhanh chóng để thu hồi vốn sử
dụng cho việc đầu tư đổi mới TSCĐ.
Phân loại TSCĐ theo tình hình sử dụng giúp doanh nghiệp nắm
được những TSCĐ nào đang sử dụng tốt, những TSCĐ nào không sử
dụng nữa để có phương hướng thanh lý thu hồi vốn cho doanh nghiệp
Mặc dù TSCĐ được phân thành từng nhóm với đặc trưng khác
nhau nhưng trong việc kế toán thì TSCĐ phải được theo dõi chi tiết cho
từng tài sản cụ thể và riêng biệt, gọi là đối tượng ghi TSCĐ. Đối tượng
ghi TSCĐ là từng đơn vị tài sản có kết cấu độc lập hoặc là một hệ thống
gồm nhiều bộ phận tài sản liên kết với nhau thực hiện một hay một số
chức năng nhất định.
1.2.2. Đánh giá tài sản cố định
Đánh giá TSCĐ là việc vận dụng phương pháp tính giá để xác định
giá trị của TSCĐ ở những thời điểm nhất định theo những nguyên tắc
như nguyên tắc giá phí lịch sử, giả định hoạt động liên tục và nguyên tắc
phù hợp. Một TSCĐ cụ thể được đánh giá theo nguyên giá, giá trị đã
hao mòn và giá trị còn lại.
1.2.2.1. Đánh giá TSCĐ theo nguyên giá
* Xác định nguyên giá TSCĐHH
- Nguyên giá của TSCĐHH do mua sắm bao gồm giá mua (trừ các
khoản được chiết khấu thương mại, giảm giá), các khoản thuế (trừ các
khoản thuế được hoàn lại) và các chi phí liên quan trực tiếp đến việc
đưa TSCĐ vào trạng thái sẵn sàng sử dụng như chi phí lắp đặt chạy
thử, chi phí vận chuyển bốc xếp ban đầu, chi phí chuyên gia và các chi
phí liên quan trực tiếp khác.
- Nguyên giá TSCĐHH do tự xây dựng hoặc tự chế gồm giá thành
thực tế của TSCĐ tự xây dựng hoặc tự chế cộng (+) chi phí lắp đặt chạy

thử.
- Nguyên giá TSCĐHH do đầu tư xây dựng cơ bản theo phương
thức giao thầu là giá quyết toán công trình xây dựng theo quy định chế
quản lý đầu tư xây dựng cơ bản hiện hành.
- Nguyên giá TSCĐHH được cấp, được điều chuyển đến
+ Nếu là đơn vị hạch toán độc lập: nguyên giá bao gồm giá trị còn
lại trên sổ ở đơn vị cấp (hoặc giá trị đánh giá thực tế của hội đồng giao
nhận) và các chi phí tân trang, chi phí sửa chữa, vận chuyển bốc dỡ lắp
đặt, chạy thử mà bên nhận tài sản phải chi trả trước khi đưa TSCĐ vào
sử dụng.
+ Nếu điều chuyển giữa các đơn vị thành viên hạch toán phụ thuộc:
nguyên giá, giá trị còn lại là số khấu hao luỹ kế được ghi theo sổ của
đơn vị cấp.
- Nguyên giá TSCĐHH mua dưới hình thức trao đổi
+ Nguyên giá của TSCĐHH mua dưới hình thức trao đổi với một
TSCĐ khác không tương tự bằng giá trị hợp lý của TSCĐ nhận về hoặc
giá trị hợp lý của tài sản đem trao đổi, sau khi điều chỉnh các khoản tiền
hoặc tương đương tiền trả thêm hoặc thu về.
+ Nguyên giá TSCĐHH mua dưới hình thức trao đổi với một
TSCĐHH tương tự bằng giá trị còn lại của TSCĐ đem đi trao đổi.
* Đánh giá tài sản cố định vô hình theo nguyên giá
- Nguyên giá TSCĐVH trong trường hợp mua riêng biệt, trao đổi,
được tài trợ, được cấp, được biếu tặng xác định tương tự như xác định
nguyên giá TSCĐHH.
- Một số TSCĐVH đặc thù nguyên giá được xác định cụ thể khác:
+ Nguyên giá TSCĐVH từ việc sát nhập DN.
+ Nguyên giá TSCĐVH là quyền sử dụng đất có thời hạn
+ Nguyên giá TSCĐVH được tạo ra từ nội bộ DN.
* Nguyên giá TSCĐ thuê tài chính
Nguyên giá TSCĐ thuê tài chính là giá trị hợp lý hoặc giá trị hiện tại

của khoản thanh toán tiền thuê tối thiểu.
Trong thời gian sử dụng, nguyên giá TSCĐ có thể bị thay đổi, khi đó
phải căn cứ vào thực trạng để ghi tăng hay giảm nguyên giá TSCĐ và
chỉ thay đổi trong các trường hợp sau:
+ Thực hiện đánh giá lại giá trị TSCĐ theo quyết định của cơ quan
nhà nước có thẩm quyền. Việc đánh giá lại TSCĐ làm ảnh hưởng đến
nguyên giá và giá trị hao mòn và tất yếu ảnh hưởng đến chi phí, lợi
nhuận của DN do đó đánh giá lại TSCĐ phải được sự phê duyệt của
cấp có thẩm quyền.
+ Nâng cấp, cải tạo làm tăng năng lực và kéo dài thời gian hữu
dụng của TSCĐ.
+ Tháo dỡ một hay một số bộ phận của TSCĐ. Trường hợp này DN
phải cân nhắc đến tính hệ thống trong việc thực hiện chức năng của
TSCĐ và các điều kiện ghi nhận TSCĐ để xác định sự thay đổi nguyên
giá.
1.2.2.2. Đánh giá tài sản cố định theo giá trị còn lại
Giá trị còn lại của TSCĐ là phần giá trị của TSCĐ chưa chuyển dịch
vào giá trị của sản phẩm sản xuất ra. Giá trị còn lại của TSCĐ được tính
như sau:
Giá trị còn lại = Nguyên giá – Hao mòn lũy kế
Trường hợp có đánh giá lại TSCĐ thì giá trị còn lại của TSCĐ được
điều chỉnh theo công thức:
Giá trị còn lại của TSCĐ
sau khi đánh giá lại
=
Nguyên giá sau
khi đánh gá lại
-
Giá trị hao mòn TSCĐ
sau khi đánh giá lại

Việc đánh giá TSCĐ theo giá trị còn lại giúp DN xác định được phần vốn đầu tư cần phải thu hồi từ
TSCĐ, đồng thời thông qua giá trị còn lại của TSCĐ có thể đánh giá hiện trạng TSCĐ nhờ đó ra các quyết định
bổ sung, sửa chữa, đổi mới TSCĐ.
Qua phân tích và đánh giá ở trên ta thấy mỗi loại giá trị có tác dụng
phản ánh nhất định, nhưng vẫn còn có những hạn chế, vì vậy kế toán
TSCĐ theo dõi cả 3 loại: nguyên giá, giá trị đã hao mòn và giá trị còn lại
để phục vụ cho nhu cầu quản lý TSCĐ.
1.3. KẾ TOÁN CHI TIẾT TÀI SẢN CỐ ĐỊNH TRONG DOANH NGHIỆP
TSCĐ là cơ sở vật chất kỹ thuật quan trọng đối với DN vì vậy để
quản lý có hiệu quả và sử dụng hợp lý cần phải tổ chức tốt công tác kế
toán chi tiết TSCĐ. Qua đó kế toán sẽ cung cấp những thông tin quan
trọng về cơ cấu tình hinh phân bổ TSCĐ, tình trạng kỹ thuật…
Kế toán chi tiết TSCĐ trong DN bao gồm:
- Đánh số (ghi số hiệu TSCĐ).
- Tổ chức kế toán chi tiết TSCĐ tại bộ phận quản lý và sử dụng
TSCĐ.
- Tổ chức kế toán chi tiết TSCĐ ở bộ phận kế toán DN.
Để đáp ứng yêu cầu quản lý TSCĐ theo từng TSCĐ, từng nhóm
(hoặc từng loại TSCĐ và theo từng nơi sử dụng TSCĐ kế toán phải
hạch toán chi tiết bằng cách mở các sổ kế toán chi tiết TSCĐ khác
nhau. Cụ thể:
Để theo dõi quản lý từng TSCĐ kế toán sử dụng thẻ TSCĐ. Thẻ
TSCĐ lập cho từng đối tượng ghi TSCĐ.
Để theo dõi chi tiết các loại, nhóm TSCĐ theo kết cấu kế toán sử
dụng các TK cấp 2 theo quy định của Nhà nước và mở thêm chi tiết của
các TK cấp 2 này.