Vai trò của đoàn TNCS hồ chí minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên ở việt nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

THIỀU THỊ TUYẾT TRINH

VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH
TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO
THANH NIÊN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

THIỀU THỊ TUYẾT TRINH

VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH
TRONG XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO
THANH NIÊN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử về Nhà nƣớc và Pháp luật
Mã số

: 60 38 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH Đào Trí Úc

Hà nội – 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu
khoa học của tôi. Các thông tin, số liệu được trích dẫn
trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung
thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng
được ai công bố.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Thiều Thị Tuyết Trinh


MỤC LỤC
TRANG
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

1

2. Tình hình nghiên cứu

2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4

5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4

6. Tính mới và những đóng góp của đề tài

5

7. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn

5

8. Kết cấu của luận văn

6

CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TRONG XÂY
DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN
1.1. Vai trò, vị trí của thanh niên và yêu cầu về việc xây dựng
ý thức pháp luật cho thanh niên
1.1.1. Khái niệm thanh niên

7
7

1.1.2. Vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý
thức pháp luật cho thanh niên

12

1.1.3. Mục đích, ý nghĩa của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây
dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

19

1.1.4. Khái niệm, cấu trúc của ý thức pháp luật

22

1.2. Hệ thống tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh hiện nay

30

1.2.1. Đội ngũ đoàn viên Đoàn TNCS Hồ Chí Minh

30

1.2.2. Chất lượng chi đoàn, Đoàn cơ sở

33

1.2.3. Đội ngũ cán bộ Đoàn đáp ứng yêu cầu của công tác Đoàn

35

và phong trào thanh thiếu nhi trong giai đoạn hiện nay
Kết luận Chương I

37

CHƢƠNG II. THỰC TRẠNG VỀ VAI TRÒ VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐOÀN
TNCS HỒ CHÍ MINH ĐỐI VỚI THANH NIÊN TRONG XÂY DỰNG Ý
THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN
2.1. Đánh giá chung về thực trạng ý thức pháp luật của thanh
niên

38

2.1.1. Hiểu biết pháp luật của thanh niên

39

2.1.2. Nhận thức về pháp luật của thanh niên

40

2.1.3. Thái độ và tình cảm đối với pháp luật của thanh niên

41

2.2. Các hình thức hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh
trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

42

2.2.1. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh chỉ đạo và thực hiện việc giáo
dục pháp luật nhằm xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh

42

niên
2.2.2. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên thông qua tập
thể và các hoạt động tập thể

45

2.2.3. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên phải kết hợp
công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên của tổ chức Đoàn

46

và các chủ thể khác
2.3. Kết quả thực hiện vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí
Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

48

2.3.1. Công tác chỉ đạo và thực hiện giáo dục pháp luật nhằm xây
dựng ý thức pháp luật cho thanh niên của tổ chức Đoàn Thanh niên
Cộng sản Hồ Chí Minh

48

2.3.2. Đội ngũ cán bộ Đoàn - chủ thể thực hiện vai trò của tổ chức
Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh ở Việt Nam trong xây dựng

52

ý thức pháp luật cho thanh niên
2.3.3. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
thông qua các hoạt động tuyên truyền của Đoàn

54

2.3.4. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
thông qua các hoạt động truyền thông

55

2.3.5. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
thông qua các cuộc thi tìm hiểu pháp luật

57

2.3.6. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
thông qua báo chí, biên tập bản tin, tài liệu giáo dục pháp luật cho

58

thanh niên
2.3.7. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
thông qua hoạt động của các câu lạc bộ tuổi trẻ pháp luật

59

2.3.8. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
thông qua công tác phối hợp quản lý, giáo dục thanh niên chậm tiến và

60

thanh niên lầm lỗi
2.3.9. Tổ chức Đoàn xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
thông qua các đội thanh niên xung kích an ninh
2.4. Những yếu tố ảnh hƣởng đến việc thực hiện vai trò của tổ
chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật
cho thanh niên
2.4.1. Yếu tố khách quan

61

63

63


2.4.2. Yếu tố chủ quan

64

2.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế

65

Kết luận Chương II

66

CHƢƠNG III. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI
TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TRONG VIỆC XÂY DỰNG Ý
THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN
3.1. Những quan điểm cơ bản về bảo đảm vai trò của Đoàn
TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

68

3.1.1. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên là một bộ phận
của xây dựng ý thức pháp luật cho nhân dân

68

3.1.2. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên là một nhiệm vụ
đặc biệt quan trọng của tổ chức Đoàn

70

3.1.3. Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên cần được tiến
hành thường xuyên và liên tục

71

3.1.4. Kết hợp xây dựng ý thức pháp luật với giáo dục chính trị,
tư tưởng, đạo đức cho thanh niên

72

3.1.5. Trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên, phải coi
trọng sự phối hợp chặt chẽ giữa tổ chức Đoàn với các chủ thể liên

72

quan
3.2. Các giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí
Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

74


3.2.1. Xây dựng tổ chức Đoàn vững mạnh về mọi mặt, xây dựng
đội ngũ cán bộ Đoàn đáp ứng yêu cầu của công tác Đoàn và phong
trào thanh niên

74

3.2.2. Củng cố, nâng cao chất lượng bộ phận chuyên trách của tổ
chức Đoàn thực hiện công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên

76

3.2.3. Đẩy mạnh xây dựng đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên
và các đội thanh niên xung kích tuyên truyền pháp luật của Đoàn

78

3.2.4. Tăng cường tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho
đội ngũ cán bộ Đoàn, nhất là những người trực tiếp tham gia công tác
nhằm xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

79

3.2.5. Kết hợp chặt chẽ xây dựng ý thức pháp luật với tuyên
truyền, giáo dục chính trị tư tưởng cho thanh niên

81

3.2.6. Đổi mới, đa dạng hoá các hình thức xây dựng ý thức pháp
luật cho thanh niên

82

3.2.7. Tăng cường phối hợp giữa tổ chức Đoàn với các ngành liên
quan trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

91

3.2.8. Đảm bảo sự lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, sự chỉ đạo của
các cấp chính quyền đối với việc tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn
trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên

93

Kết luận Chương III

95

KẾT LUẬN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN VĂN


Trang
Bảng 1.1: Dân số thanh niên so với dân số cả nước, 2007 – 2013

10

Bảng 1.2: Cơ cấu dân số thanh niên theo nhóm tuổi tính đến năm 2013

11

Bảng 1.3: Cơ cấu dân số thanh niên theo khu vực nông thôn và

11

thành thị tính đến năm 2013
Bảng 2.4: Số vụ TTN phạm pháp hình sự từ năm 2007- 2011

40

Biểu đồ 2.5: Số trường THPT tổ chức chương trình “Khi tôi 18”

51

năm học 2011 – 2012

DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT
Đoàn TNCS

Đoàn Thanh niên cộng sản


THPT

Trung học Phổ thông

TN

Thanh niên

TTN

Thanh thiếu niên


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội
của thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí
Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Đoàn là đội dự bị tin cậy của Đảng
Cộng sản Việt Nam, lực lượng xung kích cách mạng, trường học xã hội chủ
nghĩa của thanh niên, đại diện và bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của
tuổi trẻ; phụ trách Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh; là lực lượng
nòng cốt chính trị trong phong trào và các tổ chức của thanh niên Việt Nam.
Là thành viên của hệ thống chính trị, tổ chức Đoàn hoạt động trong

khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; tăng cường phối hợp với các cơ quan nhà
nước, các đoàn thể và tổ chức xã hội, các tập thể lao động và gia đình chăm lo
giáo dục, đào tạo và bảo vệ thanh thiếu nhi; tổ chức cho đoàn viên, thanh niên
tích cực tham gia vào việc quản lý nhà nước và xã hội. Trong thực tiễn hoạt
động của mình, bên cạnh các nội dung giáo dục như: chính trị, tư tưởng; đạo
đức lối sống; truyền thống, tổ chức Đoàn coi nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục,
xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên là một trong những
nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của mình, là trách nhiệm của mỗi cấp bộ
Đoàn, là bộ phận không thể tách rời của công tác xây dựng tổ chức Đoàn. Vấn
đề này đã được khẳng định trong nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đoàn. Với
chức năng, nhiệm vụ là một đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức của những
người cộng sản trẻ tuổi, là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đội dự
bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, những năm qua, các cấp bộ Đoàn
trong cả nước đã có nhiều chủ trương, biện pháp tăng cường công tác tuyên
truyền, giáo dục nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên.

1


Là một cán bộ Đoàn có điều kiện gắn bó với đoàn viên, thanh niên và
công tác thanh niên, qua tiếp xúc, trao đổi, khảo sát và làm việc, tôi nhận thấy
còn một bộ phận không nhỏ đoàn viên, thanh niên trong xã hội hiểu biết pháp
luật rất sơ sài, khi vi phạm pháp luật rồi mà không biết nên vẫn tiếp tục vi
phạm; hoặc có trường hợp thanh niên các dân tộc thiểu số biết hành vi của
mình là vi phạm pháp luật, nhưng nghĩ rằng không ảnh hưởng gì và sẽ không
bị phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự…
Qua học tập, nghiên cứu và nhận thức được tầm quan trọng, tính cấp
bách của việc phải xây dựng và không ngừng nâng cao ý thức pháp luật đối
với thanh niên, tôi chọn đề tài: Vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ
Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên ở Việt Nam hiện

nay” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Xây dựng ý thức pháp luật cho các tầng lớp nhân dân nói chung và
cho thanh niên nói riêng là một vấn đề mang tính cấp thiết. Đây là vấn đề đã
và đang được các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý quan tâm và đã có nhiều
công trình nghiên cứu liên quan như: Xây dựng ý thức và lối sống theo pháp
luật, Đào Trí Úc chủ biên, Hà Nội, 1995; Luận án khoa học Ý thức pháp luật
và giáo dục pháp luật ở Việt Nam, tác giả Nguyễn Đình Lộc; Giáo dục ý thức
pháp luật trong việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, tác giả Trần
Ngọc Đường; một số bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành như: Một số
biện pháp nhằm nâng cao ý thức pháp luật phòng, chống ma túy trong học
sinh, sinh viên hiện nay" của Thạc sĩ Nguyễn Thị Hoàng Lan, đăng trên Tạp
chí Dân chủ và pháp luật - Bộ Tư pháp; Ý thức pháp luật và văn hóa pháp
luật của Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồi, đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật - Bộ
Tư pháp; hay như một số luận văn tốt nghiệp như: Ý thức pháp luật và vấn đề
2


giáo dục pháp luật trong nhà trường nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho học
sinh, sinh viên ở nước ta hiện nay, tác giả Nguyễn Thị Thụy, trường Đại học
Luật Hà Nội,...
Các công trình nói trên có nội dung cơ bản là đã nêu ra nhiều vấn đề về
lý luận và thực tiễn trong hoạt động giáo dục pháp luật cho nhân dân và cho
thanh niên. Tuy nhiên, các tác phẩm trên mới chỉ nghiên cứu về ý thức pháp
luật của thanh niên mà chưa có công trình nghiên cứu đầy đủ và có hệ thống
về vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp
luật cho thanh niên ở Việt Nam hiện nay, góp phần tích cực vào việc tăng
cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, phòng, chống tội phạm và tệ nạn xã hội
trong thanh niên, tạo môi trường tích cực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển,
không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho các tầng lớp nhân

dân, đặc biệt là thế hệ thanh niên. Vì vậy, việc triển khai nghiên cứu vấn đề
này sẽ có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích: Đánh giá, tìm hiểu về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh
trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên; từ đó, tìm ra nguyên nhân
của những thành công và hạn chế, xác định phương hướng, đề xuất giải pháp
tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho
thanh niên thời gian tới.
Để thực hiện được những mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: khái
quát lý luận về thanh niên, về ý thức pháp luật; hệ thống hóa những vấn đề cơ
bản về vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh; đánh giá thực trạng và
kết quả của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác xây dựng ý thức pháp
luật cho thanh niên; đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm phát huy vai trò
của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.
3


4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Công tác xây dựng ý thức pháp luật cho công dân nói chung và cho đối
tượng thanh niên nói riêng là trách nhiệm của toàn xã hội. Các tổ chức, cơ
quan đơn vị ngoài thực hiện nhiệm vụ giáo dục chung còn có trách nhiệm
giáo dục cho các thành viên trong tổ chức, đơn vị mình. Cũng chính vì lẽ đó
nên có nhiều cơ quan, đơn vị - chủ thể có nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục
pháp luật nhằm xây dựng ý thức pháp luật đối với các đối tượng khác nhau,
phương pháp, cách thức tiến hành và kết quả đạt được ở các mức độ khác
nhau. Luận văn này chỉ tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu kết quả, thực
trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường vai trò của tổ chức Đoàn
Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho đối
tượng là thanh niên.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu

Luận văn được xây dựng trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và
tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, xây dựng ý thức pháp luật
cho thanh niên. Phương pháp luận trong nghiên cứu là phương pháp duy vật
biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin.
Quá trình nghiên cứu, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu
khoa học cụ thể như:
- Phương pháp xã hội học pháp luật đi sâu nghiên cứu về quan điểm, tư
tưởng, dư luận xã hội của thanh niên, nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên về
việc xây dựng ý thức pháp luật của tổ chức Đoàn thời gian qua và nguyện
vọng, mong muốn trong thời gian tới.

4


- Phương pháp lịch sử cụ thể xem xét các vấn đề liên quan đến việc
thực hiện vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh
niên trong từng thời điểm, hoàn cảnh lịch sử cụ thể.
- Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh sử dụng trong xử
lý các nội dung, số liệu được thu thập, phân tích trong quá trình thực hiện đề
tài.
- Ngoài ra, trong quá trình thực hiện, người viết cũng tham khảo ý kiến
các chuyên gia, cán bộ, đồng nghiệp trưởng thành từ hoạt động thực tiễn, có
những kiến giải, đánh giá sát thực về phát huy vai trò của tổ chức Đoàn trong
xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên, nhất là về những giải pháp cần tập
trung thực hiện trong thời gian tới.
6. Tính mới và những đóng góp của đề tài
Luận văn là công trình nghiên cứu tương đối có hệ thống về vai trò của
tổ chức Đoàn trong việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên nhằm góp
phần làm rõ tính đặc thù về vai trò của tổ chức Đoàn khác với các tổ chức
khác. Luận văn đề xuất các phương hướng và giải pháp cơ bản về xây dựng ý

thức pháp luật cho thanh niên; các giải pháp mà luận văn nêu ra có thể được
sử dụng trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức pháp
luật cho đoàn viên, thanh niên trong cả nước.
7. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn
Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác
giáo dục pháp luật, tập huấn, bồi dưỡng, tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho
cán bộ Đoàn các cấp; góp phần thúc đẩy việc đưa các nội dung Nghị quyết
Trung ương 7 (khoá X) của Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối

5


với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đi
vào cuộc sống.
Các kiến nghị, đề xuất của luận văn được thực hiện sẽ góp phần tích
cực vào việc không ngừng phát huy vai trò của tổ chức Đoàn, nâng cao chất
lượng, hiệu quả công tác xây dựng ý thức chấp hành pháp luật cho đoàn viên,
thanh thiếu niên, góp phần phòng, chống và đẩy lùi tội phạm và tệ nạn xã hội
trong lứa tuổi thanh thiếu niên, phát huy vai trò xung kích, tình nguyện của
tuổi trẻ, đi đầu trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá quê
hương, đất nước.
8. Kết cấu của luận văn
Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo,
nội dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về vai trò của Đoàn Thanh niên trong xây
dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.
Chương 2: Thực trạng về vai trò và nhiệm vụ của Đoàn TNCS Hồ Chí
Minh đối với thanh niên trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.
Chương 3: Phương hướng và các giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn
TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.

6


7


CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TRONG
XÂY DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN

1.1. VAI TRÒ, VỊ TRÍ CỦA ĐOÀN VÀ YÊU CẦU VỀ VIỆC XÂY
DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN
1.1.1. Khái niệm thanh niên
Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người ,sự phát triển của cơ thể
con người, từ khi sinh ra, đến khi từ giã cuộc đời trải qua nhiều giai đoạn như
sự phát triển của lịch sử xã hội. Mỗi con người được sinh ra, trưởng thành và
tồn tại trong suốt cuộc đời của mình đều trải qua các thời kỳ lứa tuổi. Ở mỗi
thời kỳ lứa tuổi, sự phát triển về thể chất, tâm lý và nhân cách của con người
đó lại có những quy luật riêng. Thanh niên là thời kỳ kế tiếp của lứa tuổi thiếu
niên nhưng đây là giai đoạn phát triển rất cao về thể chất và có nhiều diễn
biến tâm lý… Chính vì thể, thanh niên tồn tại với tư cách là một phạm trù lứa
tuổi ở cấp độ phát triển đặc biệt. Do đó, thanh niên là một thành phần đặc biệt
của cơ cấu xã hội.
Khi nghiên cứu về thanh niên, có nhiều cách tiếp cận, tùy thuộc vào nội
dung và giác độ nghiên cứu:
- Về mặt sinh học, các nhà nghiên cứu coi thanh niên là một giai đoạn xác
định trong quá trình phát triển của cơ thể, trong giai đoạn này thấy rõ sự cường
tráng về thể lực, sự phát triển về trí tuệ, trưởng thành về sinh dục, tính dục.
- Các nhà tâm lý học thì lại nhìn nhận thanh niên là một giai đoạn
chuyển tiếp từ tuổi thơ phụ thuộc sang hoạt động độc lập với tư cách là một

công dân có trách nhiệm. Các nhà tâm lý học quan tâm tới các quy luật phát
triển tâm lý của lứa tuổi thanh niên mà đặc trưng là sự tự ý thức, tự khẳng
8


định, sự hăng say hoạt động và sáng tạo…, những nét đặc trưng của thế giới
tâm hồn, đặc biệt là sự tự ý thức của lứa tuổi này và coi đó là yếu tố cơ bản để
phân biệt với các thời kỳ lứa tuổi khác.
- Tiếp cận từ góc độ xã hội học - dân cư, thanh niên có thể định nghĩa
là một bộ phận phức hợp của dân cư của một quốc gia - dân tộc bao gồm tất
cả các cá thể ở trong độ tuổi từ 15 đến 29. Như vậy, bộ phận dân cư được
gọi là “thanh niên” này chỉ phân biệt một cách tương đối với các bộ phận
dân cư khác của quốc gia - dân tộc ấy trên một tiêu chí duy nhất là giới hạn
độ tuổi. Nếu sử dụng thuật ngữ “nhóm xã hội” để chỉ tập hợp xã hội - dân
cư “thanh niên” này thì có thể thấy “nhóm” này có đường ranh giới nhóm
(group boundary) rất mong manh, chẳng khác nào hai sợi dây ảo chắn giữa
hai đầu một khúc sông luôn luôn chảy, bởi lẽ các thành viên của nhóm liên
tục vào ở đầu này và ra ở đầu kia do quy luật vận động tự nhiên của sự “lớn
lên” hay “già đi” của các thành viên. Và điều này cho thấy “thanh niên” là
một nhóm xã hội - dân cư “động” chứ không phải là một nhóm “tĩnh”, ổn
định. Đặc trưng này hàm chứa cả những ưu điểm và cả những nhược điểm
của nhóm xã hội - dân cư “thanh niên”. Một mặt, nhờ quy luật là nhóm
“động” thường xuyên cho nên nó luôn là chủ thể chuyển tải liên tục các giá
trị liên thế hệ, nhưng mặt khác nó rất khó xác lập cho mình những giá trị xác
định có thể tạo nên một bản sắc nhóm bền vững (sustainable group
identity)[29]. Vì vậy, việc nghiên cứu, khám phá những định hướng giá
trị, xác định những chiều cạnh khách quan và chủ quan của văn hóa và lối
sống của nhóm này hết sức khó khăn và luôn hàm chứa độ dung sai và rủi ro
cao.
- Dưới góc độ kinh tế học, thanh niên được xem là một lực lượng lao

động xã hội hùng hậu, nguồn lực bổ sung cho đội ngũ lao động trên tất cả các
9


lĩnh vực, là bộ phận quan trọng cấu thành lực lượng sản xuất, rất năng động,
nhạy cảm, gắn bó với tiến trình phát triển xã hội, đi đầu trong cuộc đấu tranh
sáng tạo mới, tham gia xây dựng giai cấp công nhân, xây dựng các lực lượng
vũ trang.
Vì vậy, để có khái niệm chính xác nhất về thanh niên, chúng ta cần
nghiên cứu một cách tổng hợp, trên nhiều khía cạnh, có tính đến những quy
luật bên trong của sự phát triển về thể chất và tinh thần.
Tùy thuộc vào trình độ phát triển kinh tế, chính trị, xã hội, đặc điểm
truyền thống, tuổi thọ bình quân v.v... mà mỗi quốc gia có quy định độ tuổi
thanh niên khác nhau. Nhưng hầu hết các nước trên thế giới đều thống nhất
tuổi thanh niên bắt đầu từ 15 hoặc 16. Nhằm đảm bảo sự tiếp nối giữa tuổi trẻ
em với tuổi thanh niên, phù hợp với Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em
và các luật khác, Luật thanh niên được Quốc hội khóa IX thông qua có hiệu
lực thi hành từ ngày 01/7/2007 tại Điều 1 quy định "Thanh niên là công dân
Việt Nam từ đủ mười sáu tuổi đến ba mươi tuổi" [34].
Ở Việt Nam, thời gian trước đây, thanh niên được hiểu gần như đồng nhất
với tuổi đoàn viên (15 đến 28 tuổi). Ngày nay do điều kiện kinh tế, chính trị, xã
hội phát triển, thời gian học tập, đào tạo cơ bản của tuổi trẻ dài thêm, cùng với
nhiều đặc điểm khác mà chúng ta cho rằng thanh niên là những người trong độ
tuổi từ 16 đến 30. Tuy nhiên cần phải phân biệt rõ tuổi đoàn viên và tuổi thanh
niên. Theo điều lệ Đoàn thì Đoàn là một tổ chức chính trị xã hội của thanh
niên, bao gồm những thanh niên ưu tú trong độ tuổi 15 đến 30. Hết tuổi đoàn
viên theo quy định, người đoàn viên đó vẫn có thể tự nguyện tiếp tục sinh hoạt
trong tổ chức Đoàn hoặc tham gia vào Hội Liên hiệp Thanh niên và các hoạt
động khác của Đoàn và phong trào thanh niên đến 35 tuổi [10].

10


Như vậy, ở nước ta tuổi thanh niên hiện nay là từ 16 tuổi - 30 tuổi. Tùy
theo môi trường hoạt động, đặc điểm nghề nghiệp, người ta chia thanh niên
thành các nhóm đối tượng khác nhau: thanh niên công nhân, thanh niên nông
thôn, thanh niên học sinh - sinh viên, thanh niên tri thức, thanh niên các lực
lượng vũ trang…
Theo nghiên cứu của Viện nghiên cứu Thanh niên, dân số thanh niên
tính đến năm 2013 là 25,382,161 người, chiếm 28.3% dân số cả nước, trong
đó dân số nam thanh niên là 12,889,073 người (chiếm 50.8 % dân số thanh
niên) và nữ thanh niên là 12,493,088 người (chiếm 49.2% dân số thanh
niên)[40,41].
Tỉ lệ nam thanh niên cao hơn nữ thanh niên, và sự chênh lệch này có
chiều hướng tăng dần qua từng năm. Từ 1,2% năm 2010 lên 1,6% năm 2013.
Bảng 1.1: Dân số thanh niên so với dân số cả nƣớc, 2007 – 2013
(Theo số liệu thống kê của Viện nghiên cứu Thanh niên, Trung ương Đoàn)

Dân số Thanh niên

Dân số cả nƣớc

DS TN
so với

Năm

DS cả

Chung

Nam

Nữ

Chung

Nam

Nữ

2007

24,052,795

12,115,551

11,937,244

83,994,078

41,337,074

42,657,004

28.6%

2008

24,400,945 12,308,513

12,092,432

84,898,828

41,849,894

43,048,934

28.7%

2009

24,893,791 12,572,517

12,321,274

85,846,997

42,413,143

43,433,854

29.0%

2010

25,186,772 12,736,262

12,450,510

86,747,807

42,878,963

43,868,844

29.0%

2011

25,328,073 12,826,250

12,501,823

87,610,947

43,347,731

44,263,216

28.9%

11

nƣớc


2012

25,701,354 12,858,153

12,843,201

88,772,900

43,912,600

44,860,300

28.9%

2013

25,382,161 12,889,073

12,493,088

92,477,857

44,454,332

48,023,525

27.4%

Cơ cấu dân số thanh niên theo nhóm tuổi: Nhóm thanh niên từ 25 – 30
tuổi chiếm tỉ trọng cao nhất so với các nhóm tuổi khác.
Bảng 1.2: Cơ cấu dân số thanh niên theo nhóm tuổi tính đến năm 2013
(Theo số liệu thống kê của Viện nghiên cứu Thanh niên, Trung ương Đoàn)

Nhóm tuổi

Số lƣợng

Tỉ lệ

16 -19

6,964,135

27,4%

20 -24

8,187,589

32,3%

25 - 30

10,230,437

40,3 %

Cơ cấu dân số thanh niên theo khu vực: Tỉ lệ thanh niên sống tại khu vực
nông thôn cao hơn khu vực thành thị với mức chênh lệch là 41%. Năm 2013, dân
số thanh niên tại khu vực nông thôn là 17,897,011 người (chiếm 70.5% dân số
thanh niên), thanh niên tại khu vực thành thị là 7,485,150 người (chiếm 29.5% dân
số thanh niên). Số liệu thống kê năm 2011 và năm 2013 củ Viện nghiên cứu

Thanh niên cho thấy, tỉ lệ thanh niên ở khu vực nông thôn có chiều hướng tăng,
ngược lại, tỉ lệ thanh niên khu vực thành thị có chiều hướng giảm [40, 41].
Bảng 1.3. Cơ cấu dân số thanh niên theo khu vực nông thôn và
thành thị tính đến năm 2013
(Theo số liệu thống kê của Viện nghiên cứu Thanh niên, Trung ương Đoàn)
Năm

Tỉ lệ TN Nông thôn/tổng số TN

12

Tỉ lệ TN Thành thị/tổng số TN


2011

69.6 %

30.4 %

2013

70.5 %

29.5%

Thanh niên là lớp người có sự phát triển cao về thể chất, được coi là lứa
tuổi phát triển hoàn thiện về thể chất. Sự hoàn thiện về thể chất của lứa tuổi
thanh niên thể hiện trên tất cả các mặt: chiều cao, cân nặng, sự hoàn thiện về
hệ xương, hệ cơ, hệ thần kinh cũng như các chức năng sinh lý khác. Sau tuổi

thanh niên, giai đoạn kế tiếp là trung niên. Trong thực tế giai đoạn trung niên
không còn sự phát triển nào đáng kể mà con người có những mặt đã dần đi
vào thời kỳ lão hóa (về sinh học). Khoa học đã kết luận là sự phát triển của
các nơ-ron thần kinh ở lứa tuổi thanh niên đạt tới đỉnh cao nhất.
Thanh niên là lớp người có sự phát triển mạnh về trí tuệ và nhân cách.
Tuy nhiên, bên cạnh những khả năng to lớn, sự mạnh dạn, lòng dũng cảm, tinh
thần dám nghĩ, dám làm, trong cả thế hệ thanh niên cũng như trong từng cá thể,
sự hạn chế và các nhược điểm về mặt thiếu kinh nghiệm, thiếu từng trải, tính
bồng bột, thậm chí có lúc còn phiêu lưu, liều lĩnh… luôn phải được cảnh giác,
phải được khắc phục bằng chính sự rèn luyện, phấn đấu không ngừng của bản
thân thanh niên và có sự hướng dẫn, giúp đỡ của các chủ thể xã hội.
Như vậy có thể hiểu thanh niên là một nhóm xã hội nhân khẩu đặc thù
bao gồm những người trong một độ tuổi nhất định, có sự phát triển nhanh
chóng về thể chất, tâm lý, trí tuệ, có mặt trong mọi lĩnh vực hoạt động của xã
hội; có mối quan hệ gắn bó mật thiết với tất cả các giai cấp, tầng lớp trong xã
hội; là lực lượng xã hội to lớn đóng vai trò quyết định đối với sự phát triển
trong tương lai của mỗi quốc gia, dân tộc.
1.1.2. Vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức
pháp luật cho thanh niên
13


Đảng, Nhà nước ta luôn quan tâm, chăm lo, bồi dưỡng thanh niên và
công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đối với thanh niên; luôn đánh giá cao
vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong phối hợp với các cơ quan
nhà nước phổ biến, giáo dục pháp luật đối với thanh niên nhằm xây dựng ý
thức pháp luật cho thanh niên. Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước,
công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm xây dựng ý thức pháp luật cho
thanh niên luôn là nội dung quan trọng trong công tác đoàn và phong trào
thanh thiếu nhi hàng năm của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh.

Vị trí, vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác xây
dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên được thể hiện ở những khía cạnh sau:
1.1.2.1. Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Đoàn
Thứ nhất, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là trường học xã hội chủ
nghĩa của thanh niên, nên Đoàn có trách nhiệm định hướng giá trị về những
chuẩn mực đạo đức, chuẩn mực xã hội tiến bộ cho thanh niên làm nền tảng
văn hóa vững chắc để tiếp thu kiến thức pháp lý, hình thành ý thức pháp luật
cho thanh niên; phổ biến, giáo dục những kiến thức pháp luật thiết yếu và
hướng dẫn các thủ tục pháp lý để thanh niên thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ
cơ bản của công dân và trách nhiệm đối với xã hội; xây dựng ý thức pháp luật
thông qua xử lý những tình huống pháp luật thường gặp để thanh niên có kỹ
năng ứng xử phù hợp, phòng tránh được những hậu quả pháp lý rủi ro do
thiếu hiểu biết.
Thứ hai, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đại diện chăm lo và bảo vệ
quyền lợi hợp pháp, chính đáng của tuổi trẻ, nên Đoàn có trách nhiệm thường
xuyên nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và đặc biệt là nhu cầu trợ giúp pháp lý của
thanh niên để kịp thời có những biện pháp hỗ trợ từng cá nhân, từng trường
hợp cụ thể; giới thiệu, phổ biến, hướng dẫn thanh niên những quy định pháp
14


luật, những thủ tục pháp lý cần thiết để thanh niên thực hiện những quyền lợi
hợp pháp và biết tự bảo vệ khi lợi ích bị xâm phạm; giới thiệu, phổ biến những
chế độ, chính sách, những thủ tục pháp lý thiết yếu để thanh niên thực hiện các
hoạt động: học tập, lao động việc làm, hôn nhân và gia đình và các hoạt động
khác trong quá trình lập thân, lập nghiệp; khi quyền lợi của thanh niên bị xâm
phạm thì Đoàn không những là chỗ dựa tin cậy của thanh niên mà còn là tổ
chức đứng ra can thiệp, bảo vệ kịp thời theo quy định của pháp luật.
Thứ ba, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là lực lượng xung kích cách mạng, là
đội dự bị tin cậy của Đảng, nên Đoàn có trách nhiệm tuyên truyền, vận động

thanh niên nhằm xây dựng, hình thành thói quen, nếp sống và ý thức sống và
làm việc theo pháp luật; kiên quyết đấu tranh xóa bỏ tập tục, lệ làng và các
phong tục tập quán lạc hậu; vận động thanh niên gương mẫu thực hiện và vận
động người thân và gia đình tuân thủ những quy định pháp luật trong cuộc
sống hàng ngày; tổ chức cho thanh niên tham gia các phong trào tuyên truyền
và vận động thực hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Từ đó, ta có thể hiểu vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức
pháp luật đối với thanh niên bao gồm: Vị trí của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí
Minh trong hệ thống tổ chức lực lượng làm công tác xây dựng ý thức pháp
luật đối với nhân dân nói chung và đối với thanh niên nói riêng; chức năng,
nhiệm vụ của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong lĩnh vực này; tác dụng,
hiệu quả hoạt động của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý
thức pháp luật đối với thành viên của tổ chức mình là cán bộ, đoàn viên nói
chung và đối với thanh niên nói riêng.
1.1.2.2. Tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là chủ thể chính trong xây
dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên
15