Mô hình bán lẻ sách điện tử nghiên cứu trường hợp waka

Mô hình bán lẻ sách điện tửNghiên cứu trường hợp waka.vn
Chử Bá Quyết

Đại học Thương mại

Mục đích bài viết là nghiên cứu mô hình bán lẻ sách điện tử (Ebook), và
nghiên cứu điển hình tại Waka, một công ty bán lẻ Ebook có những thành
công ban đầu tại Việt Nam. Ebook là sản phẩm nội dung số- một trong
những sản phẩm điển hình của thời đại kỹ thuật số, có đặc điểm khác so
với sách in. Ebook có những ưu điểm và nhược điểm đối với người đọc, nhà
xuất bản, nhà phân phối, nhưng là sản phẩm của thời đại. Nghiên cứu tổng
hợp một số lý thuyết về Ebook, mô hình bán lẻ Ebook; phân tích mô hình
bán lẻ Ebook của Waka; từ đó đưa ra một số trao đổi về nguyên nhân thành
công ban đầu của Waka, các khuyến nghị với các doanh nghiệp ở Việt Nam
có ý định triển khai bán lẻ Ebook hoặc sản phẩm nội dung số.
Từ khóa: Sách điện tử, mô hình bán lẻ Ebook, Waka.
1. Đặt vấn đề

mạng Internet để bán rất phong phú, từ
những sản phẩm hàng hóa hữu hình như
máy tính, điện thoại, xe hơi, đồ dùng gia
đình..., đến những dịch vụ đặt vé máy
bay, tư vấn pháp luật, học tập, khám chữa
bệnh, dịch vụ hành chính công… Trong
quá trình phát triển thương mại điện tử

Sự phát triển Internet đã làm nảy sinh
thương mại điện tử và tạo ra các thị trường
điện tử, một kênh mua bán hàng hóa mới
với nhiều tiện ích từ vài thập niên gần
đây. Các hàng hóa, dịch vụ được đưa lên

Ebook retailing model- A studying case at Waka.vn

Abstract: The purpose of the paper is to study the e-book retail model, and Waka case study, an ebook retailer
with initial success in Vietnam. Ebook is a digital content product - one of the typical products of the digital
age, has different characteristics from printed books. Ebook has advantages and disadvantages for readers,
publishers, distributors, but it is a modern product. Research has synthesized some theories about ebook,
ebook retailing model; analyzed Waka ebook retailing model; thereby giving some discussion on the causes
of success of Waka, and suggest to Vietnam business want to selling Ebook or content products in the future.
Keywords: ebook, ebook retailing model, waka.
Quyet Ba Chu, PhD
Email:
Thuong Mai University
Ngày nhận: 20/05/2019

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
Số 210- Tháng 11. 2019

Ngày nhận bản sửa: 20/06/2019

44

Ngày duyệt đăng: 22/07/2019

© Học viện Ngân hàng
ISSN 1859 - 011X


CHỬ BÁ QUYẾT

đã diễn ra các quá trình chuyển đổi số
mà thực chất là các quá trình số hóa: Từ
số hóa quy trình mua bán (người mua,
người bán không phải đi lại, gặp nhau
trực tiếp mà thao tác giao dịch qua các hệ
thống điện tử, hệ thống thông tin có kết
nối Internet), số hóa các chủ thể giao dịch
(tương tác giữa người mua với máy, người
bán với máy, máy tương tác với máy), và
số hóa các sản phẩm, dịch vụ (hình thái
khác nhau của sản phẩm, dịch vụ).
Sách điện tử (Ebook)- một hình thái của
sách in (sách giấy) đã ra đời và phát triển
mạnh mẽ trong các quá trình số hóa này.
Ebook xuất hiện đã làm thay đổi cách thức
sử dụng sách, tác động tới văn hóa đọc của
công chúng, và là một lựa chọn mua sắm
của nhiều người hiện nay. Ebook có nhiều
ưu điểm và ngày càng được nhiều người
đọc sách lựa chọn như một hình thức thay
thế sách in.
Trong những năm đầu xuất hiện, chi phí
để đọc Ebook là tương đương, thậm chí
cao hơn so với sách in (Marie Lebert,
2009). Thậm chí, đầu tư thiết bị đọc sách
chuyên dụng và mua Ebook là khá tốn
kém đối với nhiều người. Do vậy, thời
gian đầu, số người đọc Ebook còn ít. Các
nhà xuất bản và nhà phân phối cũng chưa
quan tâm nhiều đến kinh doanh Ebook.

Tuy nhiên, khoảng mười năm gần đây, với
sự phát triển mạnh mẽ của hạ tầng công
nghệ thông tin (CNTT), Internet và chi
phí mua các thiết bị có thể sử dụng để đọc
Ebook giảm xuống nhiều lần đã tạo ra cơ
hội mới cho nhà phân phối, nhà xuất bản
cung cấp Ebook ra thị trường.
Tại nhiều quốc gia phát triển trên thế giới
đã chứng kiến rất nhiều mô hình bán lẻ
Ebook thành công, với sự phát triển nhanh
chóng về quy mô, doanh số, thậm chí tác

động tới lĩnh vực bán lẻ sách in, làm thị
trường sách in giảm xuống. Tại Việt Nam,
từ cuối 2010 đã có hàng chục nhà phân
phối Ebook theo hình thức bán lẻ, nhưng
số lượng thành công không nhiều.
Trong bài viết này, tác giả làm rõ tổng
quan lý thuyết về Ebook, những ưu, nhược
điểm và mô hình bán lẻ Ebook, nghiên
cứu mô hình bán lẻ Ebook của Waka- một
công ty bán lẻ Ebook tại Việt Nam để phát
hiện những thành công và kinh nghiệm
đúc kết về triển khai bán lẻ Ebook.
2. Tổng quan lý thuyết về Ebook
2.1. Đặc điểm chung của Ebook
Ebook đã trở thành hàng hóa tiêu dùng
phổ biến hiện nay tại nhiều quốc gia trên
thế giới. Theo BISG (2014), Ebook đã
trở thành một “phương tiện thông thường

để tiêu thụ nội dung”. Ebook đầu tiên
xuất hiện vào năm 1971 từ Dự án của
Gutenberg (Marie Lebert, 2009), nhưng
phải sau gần 18 năm mới hoàn thành 10
cuốn. Tuy nhiên những năm sau đó, số
lượng Ebook tăng rất nhanh, 5.000 cuốn
tháng 4/2002, 10.000 cuốn vào tháng
10/2003 (Marie Lebert, 2009). Trước đây,
số hóa sách in thành Ebook vẫn là ưu tiên
hàng đầu.
Do Ebook có nguồn gốc từ số hóa sách
in, các định nghĩa trước đây về Ebook coi
Ebook là phiên bản điện tử của sách in bởi
nó dựa trên việc mô phỏng đặc điểm cơ
bản của sách in truyền thống. Tuy nhiên,
với việc phát triển của CNTT, đặc biệt làm
thế nào để một cuốn Ebook được sử dụng
hiệu quả và dễ dàng, đã có nhiều cách hiểu
mới về Ebook.
Theo Rosso, S. (2009), Ebook là một ấn

Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

45


Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn

phẩm sách ở dạng kỹ thuật số, bao gồm
văn bản, hình ảnh hoặc cả hai, có thể đọc

được trên màn hình phẳng của máy tính
hoặc các thiết bị điện tử khác. Ebook có
thể đọc được trên các thiết bị đọc Ebook
chuyên dụng như Kindle của Amazon,
nhưng cũng có thể trên bất kỳ thiết bị
máy tính nào có màn hình xem có thể
điều khiển, bao gồm máy tính để bàn,
máy tính xách tay, máy tính bảng và điện
thoại thông minh. Nhấn mạnh đến tính
năng tương tác của Ebook, Ashley Melinis
(2011) định nghĩa Ebook là sách tương tác
hoặc sách kỹ thuật số- là những tài liệu nội
dung ở định dạng kỹ thuật số có thể được
xem trên máy tính hoặc thiết bị đọc điện
tử như Barnes của Nook hoặc Kindle của
Amazon. Văn bản chữ viết và hình minh
họa cũng tương tự như sách in, nhưng
Ebook cũng có thể kết hợp đa phương
tiện như âm thanh, hình động, video clip...
Hình thức Ebook rất đa dạng, trong đó
người đọc sách không chỉ là tự đọc mà
nghe đọc, xem hình ảnh, âm thanh, video
clip và tương tác với Ebook. Theo PwC
(2014), Ebook là phiên bản kỹ thuật số
của sách in, được phân phối qua Internet.
Những tập tin này có thể được đọc trên
thiết bị đọc Ebook chuyên dụng, máy tính
bảng, máy tính cá nhân, điện thoại thông
minh và cả trên một số điện thoại di động.
Như vậy, từ cách hiểu khi Ebook mới xuất

hiện và cho đến nay- khi Ebook đã trở
nên rất phổ biến, Ebook dù có tồn tại dưới
hình thức định dạng khác nhau thì vẫn có
những điểm chung sau: (i) Là ấn phẩm
điện tử của các dạng sách in, không nhất
thiết là đã có sách in; (ii) hình thức rất đa
dạng: không chỉ là văn bản thể hiện bằng
chữ viết, mà còn là hình ảnh, hoạt hóa, âm
thanh, kể cả video clip; (iii) việc sử dụng
(đọc, xem, nghe…) phải gắn với các thiết
bị đọc sách chuyên dụng và/hoặc các thiết

46

bị khác như máy tính, điện thoại thông
minh, ipad… có/không kết nối Internet
(BISG, 2014).
Trong nghiên cứu này, Ebook được hiểu là
các loại sách có những điểm chung đã liệt
kê ở trên. Về hình thức biểu hiện cho tiêu
dùng, Ebook có ba loại: Ebook đọc (sách
đọc hiển thị bằng ngôn ngữ, hình ảnh),
Ebook nghe (audiobook): sách nghe/sách
nói là bản ghi âm văn bản đọc hoặc máy
đọc; và Ebook video: loại Ebook có định
dạng video (kết hợp của âm thanh, hình
ảnh, hoạt hóa…).
2.2. Một số ưu, nhược điểm của Ebook
Nhiều nghiên cứu về ưu, nhược điểm của
Ebook đã thực hiện trong khoảng 20 năm

qua. Ebook có nhiều ưu, nhược điểm đối
với nhà sản xuất, người đọc, các thư viện
và xã hội.
Đối với người đọc, theo Larson và Marsh
(2005), Ebook hỗ trợ người học có thể thu
hẹp khoảng cách tiếp nhận kiến thức trên
lớp. Việc đưa Ebook vào các trường học
giúp người học làm quen với công nghệ
hiện đại và có thêm những kỹ năng có giá
trị mới trong thế kỷ 21. Shelburne (2009)
thực hiện một khảo sát về tỷ lệ tương
tác của sinh viên với Ebook đã cho rằng,
Ebook giúp họ có thể tìm kiếm các chủ đề
thuận lợi, dễ dàng và nhanh chóng hơn so
với sách in. Theo Remez Sasson (2010),
sinh viên thích đọc Ebook vì họ thấy
đây là một phương tiện mới và hiện đại,
đa năng và có tính tương tác cao. Theo
Gibson & Gibb (2011), người đọc thích
Ebook bởi các ưu điểm như khả năng tìm
kiếm thông tin, tính di động và khả năng
đánh dấu/ghi chú điện tử của Ebook so với
sách in. Ashley Melinis (2011) nghiên cứu
sự ảnh hưởng của Ebook đến trải nghiệm

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019


CHỬ BÁ QUYẾT

đọc đã đưa ra những kết luận về lợi ích
của Ebook là thúc đẩy và thu hút việc
học tập, phát triển tình yêu đọc sách, làm
người học hiểu sâu rộng các kiến thức học
tập tại trường.
Đối với nhà phân phối, thư viện, Ebook
cũng có những ưu điểm so với sách in.
Theo Corlett-Rivera và Hackman (2014),
hầu hết các thư viện đại học phải đối mặt
với những hạn chế về không gian và cơ
sở vật chất (giá sách để lưu trữ một lượng
lớn đáng kể các bộ sách in) so với lưu trữ
Ebook. Shelburne (2009) cho rằng, các
thư viện lưu trữ Ebook thu hút người đọc
vì nó giúp người đọc dễ dàng truy cập,
truy cập từ xa, mọi nơi, mọi lúc. Các thư
viện với kho Ebook được xem như một
dấu hiệu của phát triển trong thời đại công
nghệ 4.0. Theo Brian Evans (2010), để
tạo ra lượng sách in tương đương Ebook
cần nguyên liệu thô sử dụng gấp 3 lần,
và nước sử dụng gấp 78 lần. Mặc dù một
thiết bị đọc Ebook có giá cao hơn hầu hết
các sách in riêng lẻ, nhưng giá mua Ebook
thường thấp hơn rất nhiều mua sách in.
Ngoài ra, nhiều Ebook được cung cấp
miễn phí bản cũ, hoặc các sách in (ví dụ
tại Hoa Kỳ, cho phép các trang web lưu
trữ các đầu sách Ebook miễn phí trước
năm 1923) (Brian Evans, 2010). Tùy

thuộc vào cấp quyền sử dụng, Ebook có
thể được sao lưu và phục hồi trong trường
hợp mất hoặc hư hỏng thiết bị mà chúng
được lưu trữ, có thể tải xuống một bản
sao mới mà không phải trả thêm chi phí
từ nhà phân phối, cũng như có thể đồng
bộ hóa vị trí đọc, đánh dấu trên một số
thiết bị… Còn đối với ngành sản xuất
sách, theo nghiên cứu của Jan Thomas
Sorbo Sviggum & Poul Malthe Mikkelsen
(2016), từ so sánh tổng lượng khí thải
CO2, cho rằng sản xuất Ebook có tác động
đến môi trường thấp hơn đối với sách in.

Về nhược điểm của Ebook: Theo Ashley
Melinis (2011), Ebook cũng có các tính
năng gây mất tập trung học tập. Dù sinh
viên nhận thức lợi ích của Ebook, nhưng
đa số sinh viên vẫn ưa thích sách in hơn.
Jeong (2012) đã so sánh Ebook và sách
in đối với học sinh 6 tuổi và đã đưa ra kết
luận: Về sức khỏe thì sử dụng sách in là
tốt hơn Ebook vì sách in gây mỏi mắt ít
hơn cho người đọc. Lecia Bushak (2015)
đã phát hiện ra rằng, người đọc sách
Kindles có khả năng thấp hơn trong việc
tóm lược cốt truyện và sự kiện trong cuốn
sách so với những người sử dụng sách in.
Ngoài ra, cũng theo một nghiên cứu của
Đại học Harvard (2014)1, việc đọc Ebook

trước khi đi ngủ đã làm giảm sản xuất
hormone melatonin, hậu quả là, mọi người
mất nhiều thời gian hơn để ngủ, trải qua
giấc ngủ ít sâu hơn, và mệt mỏi hơn vào
buổi sáng.
2.3. Mô hình xuất bản và bán lẻ Ebook
Để có Ebook bán ra thị trường, Ebook
phải được xuất bản. Ebook là một loại sản
phẩm số, vừa là hàng hóa bởi Ebook có
các đặc tính của hàng hóa (có thể được
lưu trữ, sử dụng lại, tính đồng nhất),
nhưng lại có các đặc tính của dịch vụ (vô
hình, không chuyển quyền sở hữu, và tính
không trả lại) tùy hình thức biểu hiện của
Ebook. Sự lưỡng tính của Ebook đã ảnh
hưởng đến cách tổ chức bán cũng như
cách thức mua và sử dụng của người mua.
Quy trình về mô hình xuất bản Ebook có
liên quan tới mô hình bán lẻ Ebook. Nếu
Ebook được xuất bản để bán như một
hàng hóa, về pháp lý, bên bán có nghĩa
vụ giao hàng hóa Ebook và chuyển quyền
sở hữu hàng hóa cho bên mua và nhận
Theo />1

Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

47

Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn

thanh toán; bên mua có nghĩa vụ thanh
toán cho bên bán và có quyền nhận Ebook
và sở hữu Ebook theo thỏa thuận. Tuy
nhiên, giao và nhận Ebook là việc truyền
và nhận dữ liệu. Người mua tải Ebook
vào thiết bị cá nhân, lưu trữ và sử dụng
lâu dài, theo nhu cầu, ngay cả khi ngoại
tuyến. Người mua có thể tải lại, hoặc được
cấp các quyền khác như sao chép từng
phần, in sao, hoặc xóa khỏi kho dữ liệu.
Còn nếu Ebook được bán như dịch vụ,
việc mua bán Ebook được thực hiện theo
hình thức mua lẻ dịch vụ hoặc đăng ký sử
dụng dịch vụ, và không có sự chuyển dịch
quyền sở hữu tài sản Ebook. Người mua
sử dụng Ebook theo hình thức đăng ký
quyền sử dụng dịch vụ có thời hạn hoặc
có điều kiện. Giống như đối với sách in,
người sử dụng sách bằng hình thức thuê
hoặc mượn sách trong một thời gian và
phải trả phí và trả lại sách cho người cho
thuê. Đối với Ebook, người cung cấp dịch
vụ Ebook theo mô hình đăng ký thuê bao.
Trong trường hợp này, nhà cung ứng dịch
vụ Ebook có trách nhiệm cung ứng dịch
vụ Ebook cho người đọc và thu phí. Người
mua sau khi đăng ký thuê bao, phải trả phí
và có quyền sử dụng dịch vụ Ebook (truy

cập, đọc, nghe, xem…), và thường bị hạn
chế các quyền khác (không được sao chép,
chia sẻ, không được lưu trữ Ebook trên
thiết bị cá nhân vĩnh viễn, chỉ lưu trữ có

thời hạn…). Người bán dịch vụ Ebook có
quyền thu tiền thuê bao dưới hình thức phí
truy cập.
Về quy trình xuất bản Ebook, xuất bản sản
phẩm Ebook cũng tương tự như xuất bản
sách in, bao gồm các công đoạn sau: (i)
Tác giả hoặc đại diện của tác giả gửi (bản
đánh máy, bản thảo viết tay sách…) tới
cơ quan có thẩm quyền hoặc nhà xuất bản
(NXB). NXB hoặc cơ quan có thẩm quyền
duyệt nội dung bản thảo/tác phẩm, sau đó
cấp phép xuất bản hoặc không cấp phép;
(ii) Đối với tác phẩm được xuất bản, nhà
phân phối kiểm tra hợp đồng tác quyền
để đảm bảo tác phẩm có được quyền phát
hành ở dạng Ebook không; (iii) Nếu tác
phẩm được xuất bản dạng Ebook, NXB/
nhà phân phối chế bản (sản xuất file
Ebook) và đưa/tải lên hệ thống dữ liệu/kho
Ebook; (iv) Nhà phân phối/NXB thực hiện
các hoạt động marketing/bán hàng/phân
phối Ebook tới người tiêu dùng theo hình
thức bán Ebook hoặc dịch vụ Ebook (Sơ
đồ 1).
Hiện nay, có hai mô hình xuất bản Ebook:

Mô hình xuất bản Ebook sau khi xuất bản
sách in, và mô hình xuất bản Ebook trước
khi xuất bản sách in.
Mô hình xuất bản Ebook sau sách in: Đây

Sơ đồ 1. Mô hình quy trình xuất bản và bán lẻ sách in và Ebook

Nguồn: Tác giả tổng hợp

48

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019


CHỬ BÁ QUYẾT

Sơ đồ 2. Mô hình quy trình xuất bản và bán lẻ Ebook kiểu truyền thống

Chế
bản
NXB chấp nhận
in

Gửi
bản
Tác giả
thảo

Bán
Sách giấy

Người tiêu
dùng thị trường

Số hóa
Bán

Ebooks

Nguồn: Tác giả tổng hợp

là mô hình truyền thống, sách in được xuất
bản và bán ra thị trường, sau đó các nhà
phân phối/NXB số hóa sách in này thành
phiên bản Ebook để tiếp tục bán ra thị
trường. NXB, nhà phân phối bán sách in
ra thị trường, rồi sau đó theo nhu cầu thị
trường có thể xuất bản Ebook (Sơ đồ 2).
Thông thường, với Ebook xuất bản sau
sách in, NXB/nhà phân phối thường bán
Ebook theo hình thức tải xuống một lần.
Người mua có thể mua sách in, Ebook và
có nhiều quyền hơn sử dụng Ebook, ví dụ
sở hữu lâu dài tại hệ thống tải xuống, in ấn
cho mục đích sử dụng cá nhân, xóa bỏ khi
không còn nhu cầu.
Mô hình xuất bản Ebook trước sách in:
Có thể hiểu đơn giản là quy trình xuất bản
Ebook trước và phân phối ra thị trường

trước khi xuất bản sách in. File sách/
bản thảo được tác giả/đại diện tác giả gửi
NXB/nhà phân phối sách. Sau khi được
cấp giấy phép xuất bản, Ebook được chế
bản, xuất bản và được bán ra thị trường.
Nếu thị trường có nhu cầu sách in, NXB
xuất bản sách giấy. Trong trường hợp này,
Ebook được bán cho người mua thường
hạn chế quyền sao chép, chia sẻ để chống
sách in lậu. Mô hình xuất bản này phù
hợp hơn với mô hình cho thuê dịch vụ đọc
Ebook (Sơ đồ 3).
Theo Báo cáo xu hướng và phát triển thị
trường Ebook toàn cầu năm 2016 (Rudiger
Wischenbart, 2016), Amazon.com là
công ty bán lẻ Ebook đứng đầu thế giới
về doanh số và sản lượng. Amazon cũng
đang triển khai hai mô hình bán lẻ trên,
trong đó mô hình bán lẻ Ebook mới đang

Sơ đồ 3. Mô hình quy trình xuất bản và bán lẻ Ebook mới

Tác giả

Gửi
bản
thảo

NXB

Biên
tập
xuất
bản

Ebook
In
Sách giấy

Người
tiêu
dùng thị
trường

Nguồn: Tác giả tổng hợp
Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

49


Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn

Hình 1. Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 1

Tác giả VN,
Tác giả nước
ngoài

Nhà xuất bản,
Nhà phát hành

Sách giấy

Nền tảng điện tử
Waka

Ebooks

Nguồn: Mô phỏng Waka.vn

Hình 2. Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 2
Tác giả Việt
Nam, dịch
giả

Waka dịch,
xin cấp phép
xuất bản, số
hóa, khai thác

Nhà sản xuất
phim →Phim

Ebooks

Sở hữu

Nhà xuất bản
→Sách
Sản phẩm khác

→Game, sách
Nguồn: Tham khảo Waka.vn

là xu hướng có sự gia tăng về doanh số, số
lượng đầu Ebook. Ngược lại, mô hình xuất
bản và bán lẻ Ebook kiểu truyền thống có
doanh số giảm trong thời gian 2012- 2016.
Amazon.com cung cấp giải pháp Ebook để
tác giả tự xuất bản. Nhờ giải pháp tự xuất
bản mà số lượng và doanh số bán lẻ Ebook
đã có sự tăng trưởng, thu hút được rất
nhiều tác giả, và cá nhân tham gia vào bán
lẻ Ebook sử dụng giải pháp của Amazon.
3. Nghiên cứu mô hình bán lẻ Ebook
của Waka
3.1. Mô tả mô hình bán lẻ Ebook của
Waka
Waka (Waka.vn) hiện là nền tảng xuất
bản điện tử hàng đầu tại Việt Nam, ra đời
năm 2014, nhưng phát triển khá nhanh cả
về số người đọc và số đầu Ebook. Waka.
vn hoạt động theo mô hình nhà bán lẻ dịch
vụ Ebook. Dịch vụ Ebook được cung cấp
cho người dùng qua máy tính (bản hạn
chế), máy tính bảng và các thiết bị hỗ trợ hệ
điều hành iOS (9.0 trở lên) và Android (4.4
trở lên). Hiện Waka triển khai bán lẻ Ebook
theo hai mô hình sau:

50

Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 1: Sách điện tử
được số hóa sau khi sách giấy đã xuất bản
và bán ra thị trường từ sau 1 đến 2 năm
(Hình 1).
Mô hình bán lẻ Ebook kiểu 2: Được triển
khai từ cuối 2016 do mô hình kiểu 1 có
một số hạn chế (thu hút được ít số người
đọc Ebook tại Waka.vn do phiên bản sách
Ebook xuất bản không còn tính mới),
Waka nhận tác phẩm từ tác giả, xin cấp
phép xuất bản điện tử và đưa sách điện tử
đến người đọc qua nền tảng điện tử Waka.
vn trước khi sách giấy được xuất bản
(Hình 2).
Doanh thu của mô hình bán lẻ Ebook của
Waka: Doanh thu của Waka từ bán lẻ
Ebook là phí đăng ký gói cước và doanh
số bán lẻ dịch vụ Ebook. Với hình thức
đăng ký gói cước, người đăng ký sử dụng
dịch vụ đọc sách được cung cấp một tài
khoản có quyền đăng nhập được tối đa 03
thiết bị (nếu đăng nhập tài khoản trên thiết
bị thứ 04 trở lên, khách hàng cần phải bỏ
ít nhất 01 trong số 03 thiết bị cũ của mình
để có thể tiếp tục sử dụng dịch vụ), Waka
có doanh số từ phí đăng ký gói cước. Hiện

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019

CHỬ BÁ QUYẾT

- Về sự phát triển đầu sách và loại hình
Ebook

Bảng 1. Tên gói cước và giá cước đọc sách
tại Waka công bố tháng 3/2019
Tên gói cước

Giá cước (VNĐ)

Gói VIP 1 ngày

2.000

Gói VIP 7 ngày

7.000

Gói VIP 1 tháng

30.000

Gói VIP 3 tháng

85.000

Gói VIP 12 tháng

324.000

Gói Saigon Books

50.000

- Sự phát triển người đọc Ebook, số người
nghe audiobook (Hình 4), tỷ lệ người đọc
Ebook theo độ tuổi (Hình 5).
- Về thời gian đọc: tỷ lệ % độc giả thường
xuyên hàng ngày (Hình 6); lượng thời gian
đọc theo tháng (Hình 7).

Nguồn: Waka.vn

tại, Waka có các gói cước khác nhau ở
thời gian sử dụng và phạm vi sử dụng
(Bảng 1).

3.3. Đánh giá sự phát triển của waka.vn
thời gian 2014- 2018

Với hình thức doanh thu từ bán lẻ dịch vụ
Ebook với trường hợp khách hàng sử dụng
dịch vụ mua lẻ sách Ebook, khách hàng
phải trả phí theo giá bán lẻ được niêm yết
trên nội dung. Khách hàng được sử dụng
nội dung đã chọn mua từ thời điểm giao
dịch mua thành công đến khi khách hàng
xóa nội dung đã mua khỏi tủ sách. Trường

hợp khách hàng xóa nội dung đã mua khỏi
tủ sách, khách hàng sẽ phải mua lại nội
dung khi có nhu cầu sử dụng.
3.2. Một số minh chứng về kết quả kinh
doanh của waka.vn

- Về sự phát triển doanh số bán lẻ Ebook
của Waka (Hình 8).

Qua tổng hợp số liệu Bảng 2, và Hình 38 cho thấy, số lượng đầu Ebook tăng rất
nhanh chóng, đặc biệt trong năm 2017 và
2018. Nếu như năm 2014, Waka chỉ có
khoảng 1.500 đầu sách thì đến năm 2016
tăng gấp 350%, năm 2018 tăng trên 200%
so với 2016. Đến cuối 2018, Waka có hơn
13.000 đầu sách Ebook. Ngoài đầu sách
Ebook đọc, đầu sách Audiobook có tốc độ
tăng trưởng rất nhanh chóng. Mặc dù ra đời
sau, năm 2017 có 110 Audiobook, nhưng
năm 2018 có trên 550 Audiobook, tăng 5
lần. Về số người đọc và người nghe Ebook,
sau 4 năm đã tăng đến 7 lần với trên 3,5
triệu người đọc, đối với Audiobook cũng

Bảng 2. Kết quả phát triển của Waka.vn, giai đoạn 2014- tháng 4/2019
Năm

Số đầu
sách đọc

Số audiobook Số lượt nghe Số lượng người đọc Doanh thu (tỉ VNĐ)

2014

1.500

5

2015

1.700

10

2016

6.000

2017

12.000

110

2018

13.000

550

4/2019

20.000

16

24.000

75.000

32

155.000

2.500.000

40

1.001
Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn
Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

51


Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn

Hình 3. Số đầu sách, số tác giả đã hợp tác và số đơn vị phát hành sách tại Waka

Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn

Hình 4. Số lượng Audibook và số lượt nghe năm 2017 và 2018

Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn

Hình 5. Tỷ lệ người đọc Ebook tại Waka theo độ tuổi

Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka

52

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019


CHỬ BÁ QUYẾT

Hình 6. Tỷ lệ người đọc thường xuyên đọc sách tại Waka hàng ngày

Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn

Hình 7. Số phút/tháng trung bình người đọc sách tại Waka

Nguồn: Tác giả tổng hợp, Waka.vn

Hình 8. Tăng trưởng doanh số Waka và các loại sách tại Waka từ 2014- 2018

Nguồn: Waka.vn

tăng hơn 6,5 lần. Thống kê về thời gian
đọc, thì thời gian truy cập vào website cao

nhất là buổi tối sau 21 giờ, tiếp sau là buổi
trưa 11h- 13h hàng ngày. Số phút đọc trung

bình hàng tháng tại Waka cũng tăng trong
thời gian 2017- 2018.
Theo Báo cáo thị trường sách điện tử

Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

53


Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn

Ebook Việt Nam do Waka cung cấp, trong
giai đoạn 2016- 2017, doanh số thị trường
Ebook tại Việt Nam có xu hướng giảm sút,
nhưng tại Waka vẫn duy trì tốc độ tăng
doanh số bình quân 83,7%/năm, gần như
tương đồng với thị trường sách giấy.
Như vậy, trong thời gian 5 năm triển khai
bán lẻ Ebook tại Việt Nam, Waka đã có
bước đầu thành công triển khai mô hình
bán lẻ dịch vụ đọc Ebook với sự tăng
trưởng về doanh thu và số lượng khách
hàng. Trong thời gian 2014-2016, Waka
triển khai bán lẻ dịch vụ đọc Ebook,
nhưng từ cuối 2016 Waka đã đi theo
xu hướng trên thế giới, có học tập kinh
nghiệm Amazon.com là triển khai mô

hình xuất bản và bán lẻ Ebook mới (Waka
nhận tác phẩm từ tác giả, xin cấp phép
xuất bản điện tử và đưa sách điện tử đến
người đọc qua nền tảng điện tử Waka.vn
trước khi sách giấy được xuất bản). Nhờ
sự thay đổi này, hiệu quả khai thác cả sách
in và Ebook tăng lên, trong đó doanh số
Ebook khai thác trước chỉ chiếm rất nhỏ,
nếu năm 2017 tăng khoảng 15%, thì năm
2018 tăng khoảng 18,2%. Mặc dù đi theo
xu hướng trên thế giới, cho tác giả tự xuất
bản và bán Ebook bằng giải pháp của nhà
phân phối (ví dụ Amazon đã thực hiện từ
năm 2012), nhưng các điều luật quy định
về xuất bản sách của các quốc gia trên thế
giới là khác nhau, trong điều kiện Việt
Nam, Waka đã hỗ trợ tác giả trong cả khâu
xin cấp phép xuất bản điện tử và cung cấp
hạ tầng để Ebook đến người đọc. Nhờ vậy
mà số lượng đầu sách Ebook mới tăng
rất nhanh, người đọc được tiếp cận nhanh
chóng đến các đầu sách mới, thu hút số
lượng người đọc đến với Waka.
Ngoài ra, sự phát triển của Waka với số
lượng người đọc tăng nhanh trong thời
gian 2014-2018, đặc biệt giai đoạn 2016-

54

2018 còn có sự đóng góp từ giải pháp

Audiobook của Waka. Waka cung cấp
Audiobook giúp người đọc không phải tự
đọc sách mà vẫn có trải nghiệm đến với
những cuốn sách hay. Chỉ trong 1 năm, số
lượt nghe tăng trên 500%. Audiobook đã
góp phần đa dạng hóa hình thức Ebook,
giúp người sử dụng có nhiều lựa chọn hơn
tại Waka.
Theo Quang Anh (2017), Phương Quyên
và Đặng Quý Yên (2016), thị trường
Ebook Việt Nam không như kỳ vọng,
thậm chí suy giảm. Trong những nhà
phân phối và bán lẻ Ebook tại Việt Nam
đến 2018 thì Waka được xem là thành
công hơn so với các nhà bán lẻ Ebook
khác. Trong số 5 nhà bán lẻ dịch vụ
đọc Ebook có số người truy cập đọc và
nghe Audiobook thì Waka đứng đầu cả
số lượt truy cập và truy cập trung bình
tháng. Theo công cụ phân tích website
Similarweb, lượt truy cập từ 12/20183/2019 của Waka là 2,1 triệu lượt,
Vinabook có 0,935 triệu lượt, Ybook đứng
thứ ba có 0,133 triệu lượt, Alezaa đứng
thứ tư là 0,094 triệu lượt và MikiApp của
Tiki là 0,019 triệu lượt. Ngay Vinabok là
nhà bán lẻ điện tử hỗn hợp, bán sách in và
Ebook, trong đó bán dịch vụ đọc Ebook
cũng có lượng truy cập thấp hơn Waka
rất nhiều. Ybook bán Ebook và dịch vụ
đọc Ebook nhưng số lượt truy cập tháng

chỉ là 44.633 so với Waka là 700.885.
Còn MikiApp của Tiki bán lẻ dịch vụ đọc
Ebook thì số lượt truy cập tháng cùng thời
điểm chỉ là 1/8 so với Ybook, và 1/110 so
với Waka.
4. Thảo luận
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của
thương mại điện tử trên tất cả các lĩnh vực
khác nhau của đời sống xã hội, từ việc số

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019


CHỬ BÁ QUYẾT

hóa sản phẩm để có thể kinh doanh trên
môi trường Internet thì trong lĩnh vực
xuất bản, việc chuyển đổi quy trình xuất
bản, cung ứng hình thức sản phẩm mới
của sách: Ebook ra thị trường trước đã
tạo ra một sự chuyển đổi tích cực trong
cách thức đọc sách của công chúng. Với
khoảng 3 năm chuyển đổi mô hình xuất
bản và bán lẻ Ebook tới cộng đồng, số
lượng Ebook được xuất bản và số lượng
người đọc đã tăng trưởng nhanh chóng,
chứng tỏ các ưu thế của Ebook đã được
công chúng ngày càng chấp nhận. Số lượt
đọc và số lượt nghe Ebook tăng phi mã
trong ba năm chứng tỏ mô hình cung ứng

Ebook trước, thậm chí một số đầu sách chỉ
xuất bản điện tử là chiến lược đúng đắn,
góp phần đưa Waka thành công ban đầu.
Theo Rudiger Wischenbart (2016) và PwC
(2014), xu hướng kinh doanh Ebook trên
thế giới tại nhiều nước như Hoa Kỳ, Đức,
Nhật Bản trong khoảng 10 năm trở lại đây
chứng kiến sự suy giảm doanh số sách in
và sự tăng trưởng doanh số Ebook nhanh
chóng Tuy nhiên, tại Việt Nam, theo Báo
cáo thị trường của Waka, Ebook chỉ được
coi là sản phẩm phái sinh và được khai
thác sau sách in, với đa phần các công ty/
nhà phân phối Ebook chưa thành công,
thậm chí các nhà phân phối Ebook hoạt
động rất khó khăn. Theo Báo cáo toàn
cảnh thị trường sách điện tử Ebook tại
Việt Nam năm 2017 của Waka, trong bối
cảnh có khoảng mười đơn vị phân phối
bản lẻ Ebook tại Việt Nam, phần lớn có
kết quả kinh doanh thua lỗ, thì Waka được
xem như đơn vị kinh doanh có những
thành công, mặc dù sự thành công ban đầu
này của Waka là không lớn.
Kết quả nghiên cứu mô hình kinh doanh
của Waka có thể được sử dụng để các
doanh nghiệp kinh doanh khác về sản

phẩm Ebook nói riêng và các sản phẩm
nội dung số tham khảo trong lựa chọn

mô hình phân phối sản phẩm, giải quyết
những tồn tại khó khăn hiện nay trong
phân phối các sản phẩm nội dung.
Ở khía cạnh khác, đa dạng hóa hình thức
sản phẩm là cần thiết trong kinh doanh,
nhưng việc sử dụng công nghệ và những
thành tựu cách mạng công nghiệp 4.0 đang
diễn ra mạnh mẽ thì phát triển sản phẩm
số, trong đó Ebook được xem là đúng và
phù hợp với xu hướng thời đại, dù hiện tại
nhu cầu tiêu dùng tại Việt Nam có thể chưa
cao. Dù có những khó khăn ban đầu, cả về
thị trường, quản lý nhà nước, hạ tầng công
nghệ, nhận thức về Ebook, nhưng Ebook
sẽ là sản phẩm được tiêu dùng phổ biến và
kinh doanh Ebook sẽ có nhiều triển vọng
tại Việt Nam trong những năm tới.
5. Kết luận
Mục đích của nghiên cứu này là tìm hiểu
mô hình bán lẻ Ebook nói chung, nghiên
cứu mô hình bán lẻ Ebook của Waka, một
công ty bán lẻ Ebook đã có những thành
công ban đầu tại Việt Nam hiện nay. Theo
tác giả, mặc dù thị trường cầu Ebook tại
Việt Nam chưa thuận lợi, số lượng các nhà
bán lẻ Ebook tại Việt Nam chưa nhiều,
phần lớn các nhà bán lẻ Ebook còn gặp
nhiều khó khăn và kinh doanh chưa thành
công, nhưng Waka lại có được thành công
ban đầu bởi Waka có chiến lược và mô

hình kinh doanh bán lẻ Ebook hợp lý.
Kinh doanh và tiêu dùng Ebook là xu
hướng tất yếu trong thời kì cách mạng
công nghiệp 4.0, nhưng việc tổ chức mô
hình kinh doanh như thế nào để thành
công không phải dễ dàng. Từ nghiên cứu
mô hình bán lẻ thành công điển hình này,
tác giả khuyến nghị đối với các doanh

Số 210- Tháng 11. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

55


Mô hình bán lẻ sách điện tử- Nghiên cứu trường hợp waka.vn

nghiệp có ý định triển khai bán lẻ Ebook
nói riêng, các sản phẩm nội dung số khác,
để thành công cần tìm hiểu và đánh giá rõ
xu hướng phát triển Ebook chung trên thế

giới và trong nước, từ đó xác định chiến
lược đúng đắn trong lựa chọn mô hình
phân phối ■

Tài liệu tham khảo
1. Quang Anh (2017), Thị trường Ebook Việt Nam: Không như kỳ vọng,
2. />3. Ashley Melinis (2011), The Effects of Electronic Books on the Reading Experience of First Grade Students, School
of Arts and Sciences St. John Fisher College.
4. BISG (2014), Digital Books and the New Subscription Economy, Book Industry Study Group.

5. Brian Evans (2010), Traditional vs Online Textbook Cost Comparison, Economics Department Foothill College.
6. Chử Bá Quyết, Hoàng Cao Cường (2019), Nghiên cứu sự chấp nhận sách điện tử Ebook của sinh viên tại Việt
Nam, Tạp chí khoa học và đào tạo ngân hàng, số 203, tr.63-75.
7. Corlett-Rivera và Hackman (2014), Ebook Use and Attitudes in the Humanities, Social Sciences, and Education,
Libraries and the Academy, 14:2 (April 2014): 255-286. DOI: 10.1353/pla.2014.0008.
8. Gibson, C. and Gibb, F. (2011). “An evaluation of second generation e-book readers”. The Electronic Library,
29(3), 303-19.
9. Jan Thomas Sørbø Sviggum & Poul Malthe Mikkelsen (2016), Internet Distributed Books VS. Printed Scholarly
Books - A Life Cycle Assessment, School of Business and Social Sciences – Department of Economics and Business
Administration, Aarhus University.
10.Jeong, H. (2012). “A comparison of the influence of electronic books and paper books on reading comprehension,
eye fatigue, and perception”. Electronic Library, 30(3), 390-408.
11.Larson, J. & Marsh, J. (2005). Making literacy real: theories and practices for learning and teaching. London:
SAGE.
12.Lecia Bushak (2015), Books Are Damaging Your Health: Why We Should All Start Reading Paper Books Again,
/>13.Marie Lebert (2009), A Short History of eBooks, University of Toronto, 2009 Copyright © 2009 Marie Lebert.
14.Phương Quyên, Đặng Quý Yên (2016), Thị trường Ebook: Thoái trào?, />15.PwC (2014), Turning the page: The Future of eBooks.
16.Quốc Hội nước CHXHCN Việt Nam, Luật Xuất bản 2012.
17.Remez Sasson & Karsent, The Benefits and Advantages of eBooks, />benefits.htm
18.Rosso, S. (2009). What are Ebooks? Advantages and disadvantages of electronic books
19.Rudiger Wischenbart (2016), Global eBook 2016 A report on market trends and developments, Published by
Rüdiger Wischenbart Content and Consulting, Vienna ISBN: 978-3-903074-07-1.
20.Shelburne, W.A. (2009). “E-book usage in an academic library: user attitudes and behaviors”. Library Collections,
Acquisitions, and Technical Services, Vol. 33 Nos 2/3, pp. 59-72.
21.www.theguardian.com, Ebooks at night won’t help you sleep tight, US study finds
22.www.waka.vn, mục Toàn cảnh waka, Các báo cáo thị trường sách điện tử, />
tiếp theo trang 32

relationship between budget deficit and
economic growth (P.value <10%) with a

positive impact coefficient (β = 0.396).
The coefficient means that when the
budget deficit increases by 1 unit, GDP
will increase by 0.396 times. Consumer
price index (CPI) and foreign direct

56

investment (FDI) have no statistically
significant impact on economic growth.
In conclusion, budget deficit has a positive
correlation with economic growth at a
statistically significant level, while no
significant correlation is found between
CPI and FDI with the dependent variable.
■

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11. 2019