Quản lí hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang (Luận văn thạc sĩ)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.56 MB, 110 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN NGỌC CHI
QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG
TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG
TIỂU HỌC HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN NGỌC CHI
QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG
TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG
TIỂU HỌC HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8 14 01 14
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tuân
THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết
quả khảo sát, nghiên cứu trong luận văn được thực hiện trên phạm vi, địa bàn nghiên
cứu triển khai chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác.
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn
Nguyễn Ngọc Chi
i
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Văn Tuân đã tận tình
hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành công trình nghiên cứu này.
Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, Phòng
Sau Đại học, Khoa Tâm lí Giáo dục đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành
luận văn này.
Tôi xin cảm ơn Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lục Nam, các trường Tiểu
học huyện Lục Nam và đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá
trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, các bạn đồng
nghiệp, những người luôn động viên, khuyến khích và giúp đỡ về mọi mặt để tôi có
thể hoàn thành công việc nghiên cứu của mình.
Trong quá trình nghiên cứu, dù đã rất cố gắng, song luận văn này chắc vẫn còn
có thiếu sót, tác giả rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy, cô, các bạn
đồng nghiệp và những người quan tâm tới đề tài.
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn
Nguyễn Ngọc Chi
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 4
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 4
6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 4
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 5
8. Cấu trúc của luận văn................................................................................................ 6
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ
NĂNG TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN CHO HỌC SINH TIỂU HỌC ................. 7
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 7
1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................................... 7
1.1.2. Nghiên cứu trong nước ....................................................................................... 8
1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài.................................................................... 11
1.2.1. Kĩ năng sống ..................................................................................................... 11
1.2.2. Kĩ năng tự bảo vệ bản thân ............................................................................... 13
1.2.3. Hoạt động giáo dục ........................................................................................... 14
1.2.4. Hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học ............ 15
1.2.5. Quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo bảo vệ bản thân cho học sinh
tiểu học .............................................................................................................. 16
1.3. Giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học trong bối cảnh
hiện nay .............................................................................................................. 17
1.3.1. Bối cảnh hiện nay và những vấn đề đặt ra đối với việc giáo dục kĩ năng tự
bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học ............................................................... 17
1.3.2. Hoạt động Giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học ........... 24
1.4. Quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh của
trường tiểu học ................................................................................................... 33
iii
1.4.1. Xác định mục tiêu quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân
cho học sinh tiểu học .......................................................................................... 33
1.4.2. Lập kế hoạch giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học........ 34
1.4.3. Tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh tiểu học ....................................................................................................... 35
1.4.4. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh tiểu học ....................................................................................................... 36
1.4.5. Kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân
cho học sinh tiểu học .......................................................................................... 37
1.5. Các yếu tố tác động đến quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản
thân cho học sinh ở trường tiểu học ................................................................... 37
1.5.1. Các yếu tố khách quan ...................................................................................... 37
1.5.2. Các yếu tố chủ quan .......................................................................................... 39
Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 41
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ
NĂNG TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Ở
HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG ..................................................... 42
2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục ở huyện Lục Nam, tỉnh
Bắc Giang ........................................................................................................... 42
2.1.1. Vài nét về điều kiện kinh tế, chính trị xã hội của huyện Lục Nam, tỉnh
Bắc Giang .......................................................................................................... 42
2.1.2. Một số thành tựu của giáo dục huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang..................... 43
2.2. Thực trạng giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở các trường
tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang .......................................................... 46
2.2.1. Khái quát chung về khảo sát thực trạng............................................................ 46
2.2.2. Nội dụng điều tra, khảo sát ............................................................................... 48
2.3. Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh của trường tiểu học ..................................................................................... 54
2.3.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho
học sinh .............................................................................................................. 54
2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho
học sinh .............................................................................................................. 56
2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện các nội dung giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản
thân cho học sinh................................................................................................ 57
iv
2.3.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc tổ chức thực hiện giáo dục kĩ năng tự
bảo vệ bản thân cho học sinh ............................................................................. 59
2.3.5. Thực trạng quản lí các nguồn lực phục vụ giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản
thân cho học sinh................................................................................................ 60
2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí giáo dục kĩ năng tự bảo vệ
bản thân ............................................................................................................. 62
2.5. Đánh giá chung về giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân và quản lí giáo dục kĩ
năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học ở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc
Giang .................................................................................................................. 63
2.5.1. Ưu điểm và hạn chế .......................................................................................... 63
2.5.2. Nguyên nhân của những yếu kém .................................................................... 65
Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 66
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG
TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Ở HUYỆN
LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG .................................................................... 67
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................................ 67
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa dạy học và giáo dục ....................... 67
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn của các biện pháp ..................................... 67
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng giáo dục... 68
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi của các biện pháp ........................................ 68
3.2. Biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh tiểu học ....................................................................................................... 69
3.2.1. Biện pháp 1: Tổ chức tập huấn nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ
quản lí, giáo viên, phụ huynh học sinh về nội dung, phương pháp, hình thức
giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh Tiểu học trong bối cảnh
hiện nay .............................................................................................................. 69
3.2.2. Biện pháp 2: Đầu tư cơ sở vật chất và tạo nguồn kinh phí phục vụ giáo dục
KNTBVBT cho học sinh.................................................................................... 70
3.2.3. Biện pháp 3: Kế hoạch hoá hoạt động giáo dục KNTBVBT cho học sinh
tiểu học .............................................................................................................. 72
3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường
tham gia hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ............. 73
3.2.5. Biện pháp 5: Xây dựng và quản lí hệ thống tiêu chí đánh giá và tăng cường
kiểm tra, đánh giá việc thực hiện giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh
tiểu học ............................................................................................................... 77
v
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................ 83
3.4. Kết quả thăm dò ý kiến chuyên gia về tính cấp thiết và tính khả thi của các
biện pháp đề xuất ............................................................................................... 83
Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 86
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 87
1. Kết luận ................................................................................................................... 87
2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 88
2.1. Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lục Nam ......................................... 88
2.2. Đối với BGH các trường Tiểu học ...................................................................... 88
2.4. Đối với giáo viên ................................................................................................. 88
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 90
PHỤ LỤC
vi
DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT
NGHĨA TIẾNG VIỆT
TT
TỪ VIẾT TẮT
1
BGH
Ban Giám hiệu
2
CBQL
Cán bộ quản lí
3
CMHS
Cha mẹ học sinh
4
CNH
Công nghiệp hoá
5
GD
6
GD&ĐT
7
GV
8
GVCN
Giáo viên chủ nhiệm
9
HĐGD
Hội đồng giáo dục
10
HĐH
11
HS
Học sinh
12
HT
Hiệu trưởng
13
KN
Kĩ năng
14
KNS
Kĩ năng sống
15
KNTBVBT
16
LLGD
Lực lượng giáo dục
17
LLXH
Lực lượng xã hội
19
PH
20
PHHS
21
QL
Quản lí
22
MN
Mầm non
23
TH
Tiểu học
24
THCS
Trung học cơ sở
25
THPT
Trung học phổ thông
26
TTCM
Tổ trưởng chuyên môn
Giáo dục
Giáo dục và Đào tạo
Giáo viên
Hiện đại hoá
Kĩ năng tự bảo vệ bản thân
Phụ huynh
Phụ huynh học sinh
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1:
Quy mô, mạng lưới trường lớp, học sinh năm học 2019-2020 ............... 44
Bảng 2.2:
Quy mô phát triển trường lớp, học sinh cấp Tiểu học ............................ 44
Bảng 2.3:
Chất lượng GD đại trà cấp Tiểu học (Đánh giá về NL, PC) ................... 45
Bảng 2.4:
Tình hình chung về mẫu nghiên cứu ....................................................... 48
Bảng 2.5:
Kết quả thực hiện mục tiêu giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân ........... 48
Bảng 2.6:
Kết quả thực hiện nội dung giáo dục kĩ năng tự bảo vệ.......................... 49
Bảng 2.7:
Kết quả các hình thức giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân ................... 50
Bảng 2.8:
Thực trạng kết quả sử dụng phương pháp giáo dục kĩ năng tự bảo vệ
bản thân ................................................................................................... 51
Bảng 2.9:
Đánh giá mức độ tham gia của các lực lượng giáo dục .......................... 52
Bảng 2.10: Kết quả hình thành kĩ năng tự bảo vệ của học sinh tiểu học .................. 53
Bảng 2.11: Thực trạng lập kế hoạch giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh ......... 54
Bảng 2.12: Kết quả tổ chức thực hiện giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh....... 56
Bảng 2.13: Chỉ đạo thực hiện giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh ................... 58
Bảng 2.14: Mức độ thực hiện các phương thức đánh giá kết quả giáo dục kĩ
năng tự bảo vệ cho học sinh .................................................................... 59
Bảng 2.15: Kết quả đánh giá về quản lí các nguồn lực phục vụ giáo dục kĩ năng
tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ............................................................... 61
Bảng 2.16: Ý kiến của CBQL, GV về những yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt
động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh ........................................ 62
Bảng 3.1:
Tiêu chí đánh giá công tác quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống
ở trường tiểu học ..................................................................................... 80
Bảng 3.2:
Ý kiến đánh giá về tính cấp thiết của các biện pháp ............................... 84
Bảng 3.3:
Ý kiến đánh giá về tính khả thi của các biện pháp.................................. 85
viii
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Sự nghiệp Giáo dục có vị trí quan trọng trong chiến lược xây dựng con người,
chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chăm lo phát triển GD&ĐT là
chìa khoá để phát huy nguồn nhân lực con người, là yếu tố cơ bản của sự phát triển
nhanh, bền vững. Trong giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định
“Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu”, là yếu tố quan trọng quyết định sự phát
triển xã hội.
Điều 2 Luật giáo dục 2005 đã xác định, “Mục tiêu của giáo dục là đào tạo con
người Việt Nam phát triển toàn diện có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mĩ và nghề
nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và
bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Do vậy, việc giáo dục kĩ năng sống cho học
sinh là rất cần thiết, phù hợp với mục tiêu giáo dục [22].
Ngoài ra, Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban chấp hành trung ương Đảng
Cộng sản Việt Nam khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT cũng đặt ra mục
tiêu: Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành
phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề
nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lí
tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ năng thực
hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến
khích học tập suốt đời [5].
Con người khi sinh ra đều không có khả năng làm được mọi thứ một cách
ngẫu nhiên. Đó là kết quả của quá trình tiếp thu, thích nghi với các tri thức, kinh
nghiệm xã hội lâu dài. Trẻ em khi sinh ra không thể tự nhiên có được kĩ năng
sống như: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng trình bày ý kiến, kĩ
năng tự chăm sóc và bảo vệ bản thân... Càng có những kĩ năng này sớm bao nhiêu thì
trẻ càng có nền tảng để phát triển toàn diện bấy nhiêu.
Mặt khác, khi trẻ lớn dần, nhu cầu hòa nhập xã hội, tiếp xúc với thế giới bên
ngoài càng cao. Thông tin ngoại cảnh không chỉ có những cái tốt đẹp mà còn bao
1
gồm cả những cái xấu, cái không tốt, có ảnh hưởng tiêu cực và thậm chí còn có thể
nguy hiểm đến tính mạng của trẻ em. Vì vậy, việc dạy và rèn luyện kĩ năng tự bảo vệ
bản thân cho học sinh là vô cùng cần thiết. Rèn kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh giúp cho các em có thể thích ứng nhanh chóng với môi trường xã hội, tự giải
quyết được một số vấn đề thiết thực trong cuộc sống và đặc biệt là để các em có thể
tự tin, chủ động không bị quá phụ thuộc vào người lớn. Các em có thể tự bảo vệ
mình, có kĩ năng để phòng, tránh những mối nguy hiểm có thể đến, tự đem lại lợi ích
chính đáng, điều kiện thuận lợi để học tập, rèn luyện, phấn đấu nhằm đạt được các
mục tiêu của bản thân mình.
Tiểu học là cấp học đầu tiên, là nền tảng của giáo dục phổ thông, giáo dục tiểu
học có tầm quan trọng đặc biệt trong việc hình thành nhân cách của trẻ. Giáo dục kĩ
năng tự bảo vệ ngay từ cấp học này sẽ giúp học sinh hình thành những cơ sở vững
chắc cho sự phát triển nhân cách [6]. Bắt đầu từ năm học 2010 - 2011, Bộ GD&ĐT
đã đưa nội dung giáo dục kĩ năng sống lồng ghép vào một số môn học và hoạt động
giáo dục ngoài giờ lên lớp ở bậc tiểu học. Đây là một chủ trương cần thiết và đúng
đắn. Tuy nhiên, hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học ở nhiều trường
vẫn còn nhiều bất cập; giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân còn chưa được quan tâm
đúng mức; song song với hoạt động giáo dục là công tác quản lí, tổ chức triển khai
hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh ở rất nhiều trường còn lúng túng,
mang tính hình thức, đối phó với cơ quan quản lí cấp trên; năng lực tổ chức, quản lí
hoạt động này của CBQL trường học chưa đáp ứng được những yêu cầu mà xã hội
đặt ra; công tác tổ chức, quản lí còn nhiều hạn chế và chưa có các chính sách khuyến
khích việc tổ chức hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh…
Chính vì vậy, kết quả hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở
các trường tiểu học chưa cao.
Nhận thấy vai trò quan trọng của giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh, trong những năm qua, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đã chỉ đạo các trường
Tiểu học chú trọng, quan tâm lồng ghép giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh vào từng tiết học và các hoạt động giáo dục trong nhà trường. Công tác giáo dục
kĩ năng sống nói chung và kĩ năng tự bảo vệ bản thân nói riêng cho học sinh tiểu học
2
đã có nhiều chuyển biến đáng ghi nhận. Các nhà trường đã quan tâm tổ chức nhiều
hơn các hoạt động ngoại khóa nhằm trang bị cho các em những kĩ năng cần thiết để
bảo vệ bản thân. Học sinh được tự trải nghiệm, tự rút ra bài học cho bản thân và được
rèn luyện những kĩ năng cần thiết để ứng dụng vào từng trường hợp cụ thể trong cuộc
sống. Đa số các em học sinh đều rất hứng thú với các hoạt động nhà trường tổ chức.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy tại một số trường Tiểu học, việc giáo dục kĩ năng tự bảo
vệ bản thân cho học sinh chưa được nhận thức một cách nhất quán, mục tiêu của giáo
dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân chưa được cán bộ, GV các trường nhận thức một cách
đầy đủ; các nội dung giáo dục ít được đổi mới; hình thức và phương pháp tổ chức còn
nghèo nàn, đặc biệt các hạn chế được thể hiện rõ trong việc quản lí hoạt động giáo
dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân ở các trường điều này đã ảnh hưởng đến chất lượng
hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân nói riêng và giáo dục toàn diện cho
học sinh Tiểu học nói chung.
Từ những vấn đề lí luận và thực tiễn trên, tác giả chọn vấn đề nghiên cứu:
“Quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở các trường
tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang” làm đề tài luận văn của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng
tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc
Giang, đề xuất được một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ
bản thân cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang; góp
phần nâng cao chất lượng giáo dục bậc tiểu học và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục
trong bối cảnh hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh
tiểu học ở các trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
3
4. Giả thuyết khoa học
Giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học ở huyện Lục Nam,
tỉnh Bắc Giang trong những năm gần đây mặc dù đã được quan tâm tuy nhiên vẫn
còn bộc lộ những hạn chế nhất định, trong đó có nguyên nhân thuộc về quản lý. Do
đó, nếu đề xuất được các biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản
thân cho học sinh tiểu học dựa trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn thì hoạt động
giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Lục
Nam, tỉnh Bắc Giang sẽ có chất lượng và hiệu quả cao hơn, góp phần nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích, tổng hợp và khái quát hoá các vấn đề lí luận về hoạt động giáo dục
kĩ năng tự bảo vệ bản thân và quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân
cho học sinh ở các trường tiểu học.
- Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo
vệ bản thân và thực trạng quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho
học sinh ở các trường Tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
- Đề xuất được một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ
bản thân cho học sinh ở các trường Tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang trong
bối cảnh hiện nay.
6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Về nội dung nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu lí luận và thực tiễn về quản lí hoạt động giáo dục
kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học, trên cơ sở đó đề xuất một số biện
pháp quản lí nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học
sinh ở trường tiểu học.
6.2. Về khách thể khảo sát
Khảo sát cán bộ, giáo viên tại 05 trường Tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc
Giang. Cụ thể: Trường Tiểu học Bảo Sơn, Trường Tiểu học Thị trấn Đồi Ngô, trường
tiểu học Lan Mẫu, Trường Tiểu học Phương Sơn, trường Tiểu học Bảo Đài.
Tổng số khách thể điều tra: Dự kiến 233 người, trong đó có 23 cán bộ quản lí,
210 giáo viên ở các trường Tiểu học.
4
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận nghiên cứu
- Tiếp cận mục tiêu: Luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận mục tiêu để phân
tích làm rõ mục tiêu của quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân, mục
tiêu giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân; phân tích thực trạng thực hiện các nội dung
quản lí. Trên cơ sở đó, xây dựng nội dung các biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ
năng tự bảo vệ bản thân phù hợp.
- Tiếp cận chức năng: Luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận chức năng để
phân tích các chức năng quản lí hoạt động giáo dục và quản lí hoạt động giáo dục kĩ
năng tự bảo vệ bản thân, từ đó xác định được nội dung của quản lí hoạt động giáo dục
kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở trường tiểu học, phân tích thực trạng thực
hiện các nội dung quản lí, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ
năng tự bảo vệ bản thân hợp lí.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận
- Phân tích hoá, tổng hợp hoá, hệ thống hóa, khái quát hóa các văn bản chỉ thị,
các tài liệu, các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài… nhằm xác định nội
hàm của các khái niệm cơ bản, xây dựng những nguyên tắc, xác định đường lối và
phương tiện nghiên cứu, hình thành giả thuyết khoa học, xây dựng khung lí luận của
đề tài nghiên cứu.
- Sử dụng mạng Internet trong tra cứu, tìm tài liệu.
7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra: Sử dụng bảng hỏi, phiếu hỏi để điều tra thực trạng
quản lí và tổ chức hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh ở các
trường tiểu học của huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
- Phương pháp quan sát: Tiến hành dự các buổi học (chính khóa, ngoại khóa)
có liên quan đến hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học
ở các trường Tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang nhằm trực tiếp tìm hiểu thông
tin về đối tượng nghiên cứu.
7.2.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học
Sử dụng bảng tính Excel để xử lí, tính toán số liệu thu được của đề tài.
5
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị. Luận văn được trình bày trong 3
chương như sau:
Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản
thân cho học sinh tiểu học.
Chương 2: Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân
cho học sinh tiểu học ở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
Chương 3: Một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản
thân cho học sinh tiểu học ở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang trong bối cảnh hiện nay.
6
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG
TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN CHO HỌC SINH TIỂU HỌC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài
a. Hướng nghiên cứu về hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có kĩ năng
tự bảo vệ bản thân cho học sinh
Thế kỷ XIX, C.Mác (1818-1883) và Ph.Ăngghen (1820-1895) đã xây dựng
học thuyết mới trong lịch sử phát triển loài người. C.Mác và Ph.Ăngghen đã xác định
mục đích nền giáo dục xã hội chủ nghĩa là tạo ra "con người phát triển toàn diện".
Quan điểm giáo dục của hai ông là phát triển nhân cách con người về mọi mặt theo
"phương thức giáo dục kết hợp với lao động sản xuất". Chính quan điểm này đã được
V.I.Lênin kế thừa và phát triển thành hiện thực nền giáo dục xã hội chủ nghĩa. Theo
quan điểm của C.Mác và Ph.Ăngghen, kết quả của giáo dục là con người có sức khoẻ,
biết làm và có khả năng thích ứng với sự biến đổi của nghề nghiệp đặc biệt biết có kĩ
năng biết tự bảo vệ mình. Trong những nghiên cứu về giáo dục, Lênin đã đánh giá rất
cao vai trò của kĩ năng tự bảo vệ trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách
con người mà trong đó kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh chính là phương tiện dẫn đến
việc hình thành, phát triển nhân cách con người trong xã hội [1].
Các chương trình, dự án về kĩ năng sống nói chung trong đó có kĩ năng tự bảo
vệ đã được triển khai bởi nhiều tổ chức trên thế giới thực hiện như Quỹ Nhi đồng
Liên Hiệp Quốc (UNICEF), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Giáo dục Khoa
học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO),... Công ước của Liên Hiệp Quốc về
quyền trẻ em khẳng định vai trò và tầm quan trọng của giáo dục kĩ năng sống nói
chung và kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh nói riêng: “Các bậc cha mẹ có nghĩa vụ bảo
vệ con cái của mình,... đồng thời có các biện pháp giáo dục phù hợp nhằm hình thành
kĩ năng tự bảo vệ cho trẻ em” [27]. Như vậy, có thể khẳng định rằng, việc giúp cho
trẻ em trong đó có học sinh tiểu học được bảo vệ và được giáo dục để có kĩ năng tự
bảo vệ là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Giáo dục cho trẻ em nói chung và học sinh
nói riêng các kĩ năng sống đặc biệt là các kĩ năng tự bảo vệ bản thân tránh xâm hại
tình dục, tránh được hiểm họa từ tự nhiên, đời sống xã hội.
7
b. Hướng nghiên cứu về quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có
kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh
Các nghiên cứu về quản lí giáo dục kĩ năng sống trên thế giới được nghiên cứu
lồng ghép trong các nghiên cứu về quản lí hoạt động giáo dục trong nhà trường với tư
cách là hoạt động giáo dục cơ bản trong trường học. Đại diện cho hướng nghiên cứu
này là tác giả V.P.Xtrêzicodin, Jaxapob, Xvecxlerơ. Các tác giả này đã xác định việc
quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong nhà trường của Hiệu trưởng như: Phải
phân công nhiệm vụ cho cán bộ, nhân viên trong nhà trường một cách hợp lí và có
những biện pháp quản lí cụ thể thì sẽ đạt hiệu quả cao; phải xây dựng và bồi dưỡng
đội ngũ giáo viên có đủ năng lực và trình độ tổ chức các hoạt động dạy học, giáo dục
trong nhà trường; phải tổ chức hội thảo khoa học trong đội ngũ giáo viên nhằm nâng
cao chất lượng giáo dục; phải tổ chức dự giờ và phân tích sư phạm bài dạy. Đây là
biện pháp hữu hiệu nhất trong công tác quản lí của lãnh đạo nhà trường [24].
Đồng quan điểm về vấn đề này, cũng có rất nhiều nhà nghiên cứu và tổ chức
nghiên cứu, tiêu biểu như: ullivan và Glanz (2000), Tổ chức Alberta Learning (2002),
Hill (2006), Visser (2005), Prinsloo (2007), họ đều nhận mạnh vai trò của công tác
quản lí của Hiệu trưởng với các giáo viên, của giáo viên với các học sinh trong việc
quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho học sinh [12].
1.1.2. Nghiên cứu trong nước
a. Hướng nghiên cứu về hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có kĩ năng
tự bảo vệ cho học sinh
Unicef đã hỗ trợ thực hiện chương trình thực nghiệm giáo dục “Sống khỏe
mạnh và kĩ năng sống”. Chương trình tập trung vào việc tổ chức giáo dục cho học
sinh từ lớp 6 đến lớp 9 tại 20 trường của tỉnh Lạng Sơn, Hà Nội, Hải Phòng, Thành
phố Hồ Chí Minh, An Giang, Kiên Giang về kiến thức và kĩ năng tự bảo vệ bản thân
khỏi các tệ nạn xã hội như nghiện thuốc lá, rượu bia; phòng tránh xâm hại tình dục;
phòng tránh và ứng phó với tình huống căng thẳng [27].
Vụ thể chất thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo hợp tác với Unicef triển khai dự án
“Giáo dục kĩ năng sống trong giáo dục sức khỏe cho học sinh ”. Đây là chương trình
dành cho học sinh tiểu học miền núi. Chương trình này hướng đến việc hỗ trợ xây
dựng tài liệu giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học miền núi. Trong đó hướng
nhiều tới việc xây dựng các tài liệu giáo dục các kĩ năng sống mà học sinh miền núi
8
cần để thích ứng được với môi trường sống khắc nghiệt (nhiều thiên tại hạn hán, bão
lụt,...), giúp các em biết tránh hoặc xử lí những tai nạn về sông nước, điện giật, sét
đánh, động vật cắn, bom mìn; giáo dục kĩ năng ăn uống vệ sinh, an toàn [25]. Dưới
đây là một số nghiên cứu của các tác giả Việt Nam về vai trò và tầm quan trọng của
giáo dục kĩ năng sống cho học sinh cũng được công bố. Cụ thể:
Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đinh Thị Kim Thoa, Đặng Hồng Minh (2011), với
quyển sách có tựa đề: “Giáo dục giá trị sống và kĩ năng sống cho học sinh tiểu học”
[21]. Trong sách này, nhóm tác giả đã chỉ rõ vai trò và tầm quan trọng của giáo dục kĩ
năng sống cho học sinh trong nhà trường. Các tác giả cũng khẳng định, việc giáo dục
kĩ năng sống cho học sinh là cơ sở quan trọng, nền tảng vững chắc để giúp học sinh
tạo dựng giá trị sống cho bản thân.
Tác giả Lục Thị Nga đã phân tích tầm quan trọng của kĩ năng sống trong việc
hình thành và phát triển nhân cách học sinh tiểu học và cho rằng: Nhân cách được
hình thành qua hai con đường cơ bản trong nhà trường: con đường dạy học và con
đường giáo dục ngoài giờ lên lớp. Bên cạnh việc làm rõ những vấn đề cơ bản về giáo
dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học, phương pháp dạy học tích hợp kĩ năng sống
vào môn khoa học tác giả đưa ra phương pháp dạy học tích hợp kĩ năng sống vào
hoạt động ngoài giờ lên lớp và phân tích ý nghĩa thực tiễn của hoạt động giáo dục
ngoài giờ lên lớp trong việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh tiểu học và chỉ ra
những yếu tố cần thiết, hiệu quả của hoạt động ngoài giờ lên lớp trong việc nâng cao
chất lượng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học [25].
b. Hướng nghiên cứu về quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có
kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh
Trương Thị Ngọc Loan, với bài viết “Quản lí hoạt động phòng chống tai nạn
thương tích cho trẻ em trong các trường mầm non quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội
”. Kết quả nghiên cứu khẳng định: Hoạt động phòng chống tai nạn thương tích cho
trẻ em về nội dung, hình thức, các nguồn lực cho hoạt động được đánh giá ở mức độ
khá tốt. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng: Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động
phòng chống tai nạn thương tích cho trẻ em bao gồm nhiều yếu tố và mức độ ảnh
hưởng rất nhiều được xếp theo thứ bậc: 1) Yếu tố thuộc về giáo viên mầm non; Yếu
9
tố thuộc về gia đình và xã hội; 2) Yếu tố thuộc về môi trường quản lí; 3) Yếu tố thuộc
về Hiệu trưởng trường mầm non [20].
Tiếp đến là rất nhiều công trình nghiên cứu khác: Ví dụ như: Hoàng Thúy Nga
(2016), với luận án tiến sĩ quản lí giáo dục “Quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống
cho học sinh tiểu học thành phố Hà Nội”; Phạm Thị Nga (2016),với luận án “Quản lí
hoạt động giáo dục giá trị sống và kĩ năng sống cho học sinh các trường trung học cơ
sở trong bối cảnh đổi mới giáo dục”; Trần Lưu Hoa (2018), với luận án “Quản lí giáo
dục kĩ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm cho học sinh các trường Tiểu học
thành phố Hà Nội trong bối cảnh hiện nay”;… Các luận án đều đồng hướng nghiên
cứu về hoạt động giáo dục kĩ năng sống và quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống
cho trẻ em ở các trường phổ thông.
Gần đây nhất, Nguyễn Lê Thy Giang (2019), với luận án tiến sĩ “Quản lí hoạt
động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà
Nội”, tác giả Thy Giang đã xây dựng cơ sở lý luận về quản lí hoạt động giáo dục kỹ năng
tự bảo vệ cho học sinh tiểu học; Đã khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lí
hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học của các xã miền núi trực
thuộc thành phố Hà Nội; Đã đề xuất được một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục
kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội [12].
Khái quát hóa kết quả của các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước tác giả
luận văn nhận thấy: Vấn đề kĩ năng sống, giáo dục kĩ năng sống và quản lí giáo dục kĩ
năng sống nói chung cho học sinh được khá nhiều các tác giả trên thế giới và trong
nước nghiên cứu. Các nghiên cứu về kĩ năng tự bảo vệ bản thân, giáo dục kĩ năng tự
bảo vệ bản thân, quản lí giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân của học sinh chủ yếu là
được lồng ghép trong các nghiên cứu về giáo dục kĩ năng sống. Các nghiên cứu tập
trung vào các hướng như: nghiên cứu về vai trò, tầm quan trọng của hoạt động giáo dục
kĩ năng tự bảo vệ của học sinh; Nghiên cứu về nội dung, chương trình và phương pháp
giáo dục kĩ năng tự bảo vệ của học sinh; Các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động giáo dục
kĩ năng tự bảo vệ của học sinh. Các nghiên cứu được triển khai bài bản, công phu và
được tiến hành trên nhiều quốc gia khác nhau, các nghiên cứu triển khai trên tất cả các
cấp học từ mẫu giáo, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông,...
10
Tuy nhiên, đến hiện nay một nghiên cứu chuyên sâu từ góc độ khoa học quản
lí về hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân của học sinh tiểu học ở trên địa
bàn tỉnh Bắc Giang thì chưa có nghiên cứu nào. Điều này khẳng định rất cần phải có
một nghiên cứu chuyên sâu theo hướng nghiên cứu này. Do vậy, luận văn “Quản lí
hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh các trường tiểu học
huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang” là có ý nghĩa lý luận và thực tiễn nhằm góp phần
giúp học sinh tiểu học hoàn thiện và phát triển kĩ năng tự bảo vệ bản thân, góp phần
hình thành và phát triển toàn diện nhân cách.
1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Kĩ năng sống
* Kĩ năng
Cho đến nay có rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về kĩ năng và đưa ra
rất nhiều khái niệm kĩ năng khác nhau, những khái niệm này thường bắt nguồn từ góc
nhìn chuyên môn và quan niệm cá nhân của người nghiên cứu.
Tuy nhiên, hầu hết các nhà khoa học đều thừa nhận rằng kĩ năng được hình
thành khi cá nhân áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Qua nghiên cứu tài liệu cho thấy
có thể hiểu kĩ năng theo ba cách cơ bản sau:
Thứ nhất, xem kĩ năng với ý nghĩa kĩ thuật hành động, hoạt động. Đại diện
cho khuynh hướng này có tác giả: Đặng Vũ Hoạt, cho rằng: Người có kĩ năng là
người biết vận dụng hệ thống các thao tác, thủ thuật để thực hiện hành động theo
đúng yêu cầu kĩ thuật và đạt được kết quả [23].
Theo tác giả Đặng Thành Hưng [18], “Kĩ năng là một dạng hành động được
thực hiện tự giác dựa trên tri thức về công việc, khả năng vận động và những điều
kiện của sinh vật, tâm lí khác của cá nhân (chủ thể có kĩ năng đó) như nhu cầu, tình
cảm, ý chí, tính tích cực cá nhân ... để đạt được kết quả theo mục đích hay tiêu chí đã
định, hoặc mức độ thành công theo chuẩn hay qui định.
Thứ hai, xem xét kĩ năng với ý nghĩa năng lực hành động. Theo quan niệm
này các nhà khoa học đã nhấn mạnh mặt hiệu quả của hành động, coi kĩ năng là khả
năng con người tiến hành công việc có kết quả trong những điều kiện cụ thể, với
khoảng thời gian tương ứng. Khuynh hướng này có tác giả Phạm Tất Dong [9]: Kĩ
năng là khả năng thực hiện hành động có hiệu quả một nhiệm vụ về lí luận hay thực
tiễn nhất định hay cụ thể hơn là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần
11
thục một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm)
nhằm tạo ra kết quả mong đợi.
Tóm lại: Có nhiều cách tiếp cận, cách diễn đạt khác nhau về kĩ năng nhưng
các nhà khoa học đều thống nhất ở một số điểm:
- Kĩ năng là phương thức thực hiện hành động phù hợp với mục đích và điều
kiện của hành động.
- Kĩ năng là sự vận dụng những tri thức, kĩ xảo đã có để lựa chọn thực hiện
những phương thức hành động.
- Kĩ năng có được do quá trình rèn luyện do vậy kĩ năng có thể phát triển được.
Trong nghiên cứu này, xem xét dưới góc độ kĩ năng sống tác giả luận văn
hướng theo quan điểm khái niệm kĩ năng là hành động hay một chuỗi hành động của
chủ thể được thực hiện tự giác trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm).
* Kĩ năng sống
Cũng như kĩ năng, kĩ năng sống có rất nhiều quan niệm và mỗi quan niệm lại
được diễn đạt theo những cách khác nhau:
* UNESCO (Tổ chức văn hoá - khoa học và giáo dục của Liên hiệp quốc) đưa
ra quan niệm “ Kĩ năng sống là năng lực cá nhân giúp cho việc thực hiện đầy đủ các
chức năng và tham gia vào cuộc sống hàng ngày”
* WHO (Tổ chức y tế thế giới) lại cho rằng: “Kĩ năng sống là năng lực tâm lý
xã hội, là khả năng ứng phó một cách có hiệu quả với những yêu cầu và thách thức
của cuộc sống” [27].
* UNICEF (UNICEF Thái Lan, 1995) cho rằng: “Kĩ năng sống là khả năng
phân tích tình huống và ứng xử, khả năng phân tích cách ứng xử và khả năng tránh
được các tình huống". Các kĩ năng sống nhằm giúp chúng ta chuyển đổi kiến thức" cái
chúng ta biết" và thái độ, giá trị "cái chúng ta nghĩ, cảm thấy tin tưởng" thành hành
động thực tế (làm gì và làm cách nào)”, là tích cực nhất và mang tính xây dựng [27].
Theo Mạc Văn Trang: Kĩ năng sống là năng lực biểu hiện những giá trị sống
trong hoạt động và giao tiếp hàng ngày. Kĩ năng sống giúp người ta học tập, làm việc
hiệu quả hơn, giao tiếp với mọi người thân thiện, vui vẻ, hợp tác, thành công hơn;
biết tự điều chỉnh bản thân làm việc tốt, tránh việc xấu.
12
Từ các quan niệm trên và thông qua phân tích, đánh giá và vận dụng vào vấn
đề nghiên cứu tác giả luận văn rút ra quan niệm của mình về kĩ năng sống như sau: Kĩ
năng sống là năng lực vận dụng kiến thức, kinh nghiệm của mỗi cá nhân vào thực
tiễn, được hình thành thông qua học tập trải nghiệm của cá nhân đó trong suốt quá
trình tồn tại và phát triển. Kĩ năng sống giúp con người có thể làm chủ bản thân, có
khả năng ứng xử phù hợp với người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực
trước các tình huống của cuộc sống. kĩ năng sống bao gồm cả hành vi vận động của
cơ thể và tư duy trong não bộ của con người. Kĩ năng sống có thể hình thành một
cách tự nhiên, thông qua giáo dục hoặc tự rèn luyện.
1.2.2. Kĩ năng tự bảo vệ bản thân
* Tự bảo vệ
Khi nhắc đến thuật ngữ “tự bảo vệ” người ta thường liên tưởng đến cá nhân nào
đó có thể đang rình dập mối nguy hiểm đến sinh mạng và họ phải nghĩ đến việc dùng
cách thức nào đó để tự vệ, chống trả, ứng phó để đem lại sự an toàn cho bản thân: Ví
dụ: Kĩ năng an toàn khi tự chơi, kĩ năng tìm lối thoát hiểm, kĩ năng tránh bị xâm hại cơ
thể, kĩ năng cảm nhận cơ thể rét tự mặc thêm áo, kĩ năng hiểu biết kĩ thuật tay ướt thì
không cắm phích điện,… Trong đó, có những tình huống tự bảo vệ bản thân thuộc về
bản năng sinh tồn vốn có của con người, nhưng thông thường “tự bảo vệ” cá nhân có
được là do học tập và trải nghiệm. Những thuật ngữ gần nghĩa với kĩ năng tự bảo vệ:
Kĩ năng thoát hiểm; Kĩ năng sinh tồn; Kĩ năng sống còn; Kĩ năng ứng phó với tình
huống nguy hiểm; Kĩ năng ứng phó với tình huống khẩn cấp; Kĩ năng tự vệ;...
Đối với học sinh tiểu học tự bảo vệ bản thân là bé tự biết được những nguy hiểm
đang đe dọa mình, trong những hoàn cảnh nguy hiểm có thể ứng phó và thoát khỏi
những nguy hiểm. Bé trong độ tuổi từ 6-12 tuổi dễ bị lợi dụng và rơi vào những hoàn
cảnh nguy hiểm do các bé chưa thể ý thức được những nguy cơ đe dọa đến mình.
Theo Từ điển Tiếng Việt tự bảo vệ có nghĩa là: Tự che chở, tự bảo vệ lấy
mình, tự mình giữ lấy mình, chống lại sự xâm hại của kẻ khác [38].
Ngoài những thuật ngữ nêu trên, đôi khi chúng ta còn được nghe đến thuật ngữ
“giữ an toàn”. Theo tác giả Yayne Dendhire, trong bộ sách Healthy Habits của nhà
13
xuất bản giáo dục Macmillan, Úc đã đưa ra khái niệm về giữ an toàn (safety) như sau:
“Giữ an toàn là tránh khỏi những nguy hại, khỏi những mối nguy hiểm như bị tổn
thương về thể xác hoặc tinh thần.
Như vậy, “giữ an toàn” và “tự bảo vệ” có nội hàm tương đồng nhau, ý nghĩa là
đều với mục đích đem lại sự an toàn cho cá nhân nào đó.
* Kĩ năng tự bảo vệ bản thân
Nói đến kĩ năng này, trong luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Lê Thy Giang
(2019), cho rằng: Kĩ năng tự bảo vệ bản thân là sự vận dụng những tri thức, kinh
nghiệm đã có của cá nhân để nhận diện và biết cách ứng phó trước các tình huống
bất lợi, những hoàn cảnh nguy hiểm xảy đến để bản thân được an toàn” [12]..
Kế thừa quan niệm trên và kết hợp với việc phân tích khái niệm kĩ năng, khái
niệm tự bảo vệ và phân tích những biểu hiện của kĩ năng và tự bảo vệ đã nêu dẫn ở
trên, trong nghiên cứu này, tác giả luận văn có thể tóm tắt ý hiểu về khái niệm kĩ năng
tự bảo vệ như sau:
Kĩ năng tự bảo vệ bản thân là khả năng ứng phó, đối phó những tình huống
nguy hiểm với bản thân, dựa trên những kiến thức và kĩ năng có sẵn đã được trau dồi
qua hoạt động học tập và trải nghiệm.
1.2.3. Hoạt động giáo dục
Theo Đặng Thành Hưng, hoạt động giáo dục là hoạt động do người lớn tổ
chức theo kế hoạch, chương trình giáo dục, trực tiếp điều hành chúng và chịu trách
nhiệm về chúng chính là nhà trường, các giáo viên và các nhà giáo dục có liên quan
như cha mẹ học sinh, các tổ chức giáo dục xã hội và các cơ sở giáo dục nhà nước
(Dạy học hiện đại, lí luận, phương pháp và kĩ thuật, NXB ĐHQG Hà Nội, 2002).
Từ quan niệm trên, có thể hiểu hoạt động giáo dục như sau:
HĐGD được tổ chức có định hướng về mặt giá trị, thí dụ đạo đức, thẩm mỹ, thể
thao, lao động… nhằm tạo ra những môi trường hoạt động và giao tiếp có định hướng
của người học. Khi tham gia các HĐGD, người học tiến hành các hoạt động của mình
theo những nguyên tắc chung, những mục tiêu chung, những chuẩn mực giá trị chung
và những biện pháp chung, nhờ vậy họ được giáo dục theo những tiêu chí chung.
14
HĐGD trong nhà trường cần được xác định theo mục tiêu giáo dục, trước hết
nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và nhu cầu phát triển con người.
Các HĐGD ngoài quá trình dạy học môn học cũng có những chức năng huấn
luyện (hình thành tri thức, kĩ năng, phương thức đánh giá…), tác động trực tiếp vào ý
thức và hành vi người học, và kích hoạt sự phát triển của họ. Chức năng đặc thù của
các HĐGD này (HĐGD ngoài quá trình dạy học môn học) là giáo dục và phát triển
giá trị cá nhân trên những thang chuẩn chung của cộng đồng và thời đại.
1.2.4. Hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học
Dựa trên cơ sở phân tích những quan niệm về hoạt động giáo dục và quan
niệm kĩ năng tự bảo vệ đã trình bày ở trên thì khái niệm hoạt động giáo dục kĩ năng
tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học có thể được hiểu như sau:
Hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho HS tiểu học là hoạt động
do các chủ thể giáo dục tổ chức theo kế hoạch, chương trình giáo dục nhà trường,
nhằm hình thành và phát triển cho HS các kĩ năng sống cơ bản để các em có khả năng
nhận diện và biết cách ứng phó phù hợp với các tình huống nguy hiểm gặp phải giúp
bản thân được an toàn
Khái niệm trên cho thấy:
- Hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho HS là một trong những hoạt động
giáo dục có thể diễn ra trong giờ lên lớp hoặc ngoài giờ lên lớp nhưng được diễn ra
trong nhà trường phổ thông.
- Hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho HS có đầy đủ những đặc trưng
chung của hoạt động giáo dục trong nhà trường phổ thông như được tổ chức theo kế
hoạch, chương trình giáo dục phổ thông; do nhà trường với các chủ thể có liên quan
như cán bộ lãnh đạo, quản lí trường học; giáo viên và các nhà giáo dục có liên quan
như cha mẹ học sinh, các tổ chức giáo dục xã hội v.v... Nó là hoạt động được tổ chức
có ý thức, hướng tới mục đích khơi gợi hoặc biến đổi nhận thức, năng lực, tình cảm,
thái độ của học sinh theo hướng tích cực, góp phần hoàn thiện nhân cách học sinh đáp
ứng các yêu cầu của nhà trường, cộng đồng và xã hội.
- Hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh có mục tiêu cụ thể là hình
thành và phát triển cho các em khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng phó tích cực
trước các tình huống của cuộc sống phù hợp với đặc điểm phát triển của lứa tuổi.
15
