Nghiên cứu phát triển du lịch nhằm bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích lịch sử cách mạng ATK định hóa – thái nguyên
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.02 MB, 145 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
PHÙNG THỊ KIM ANH
NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH NHẰM BẢO
TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ KHU DI TÍCH LỊCH SỬ
CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA – THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH
Hà Nội, 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
PHÙNG THỊ KIM ANH
NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH NHẰM BẢO TỒN VÀ
PHÁT HUY GIÁ TRỊ KHU DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG
ATK ĐỊNH HÓA – THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Du lịch
(Chương trình đào tạo thí điểm)
LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN BÌNH
Hà Nội, 2016
M
ỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .....................................................................................
DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................................
MỞ ĐẦU .........................................................................................................................
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................
4. Lịch sử nghiên cứu đề tài .......................................................................................
5. Phƣơng pháp nghiên cứu .....................................................................................
6. Bố cục của luận văn ..............................................................................................
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..............................
1.1. Mộ số vấn đề về di tích lịch sử cách mạng .......................................................
1.1.1. Định nghĩa về di tích lịch sử cách mạng ....................................................
1.1.2. Đặc điểm của di tích lịch sử cách mạng .....................................................
1.2. Vai trò của phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy di tích lịch sử cách
mạng .........................................................................................................................
1.3. Phát triển du lịch tại di tích lịch sử cách mạng ...............................................
1.3.1. Đặc điểm chung ...........................................................................................
1.3.2. Nhân tố ảnh hưởng ......................................................................................
1.3.3. Nguyên tắc ....................................................................................................
1.3.4. Nội dung tổ chức ..........................................................................................
1.4. Kinh nghiệm phát triển du lịch tại một số khu di tích lịch sử cách mạng ...
1.4.1. Kinh nghiệm trên thế giới ............................................................................
1.4.2. Kinh nghiệm một số địa phương trong nước ..............................................
Tiểu kết chƣơng 1 .....................................................................................................
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI KHU DI TÍCH LỊCH
SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA – THÁI NGUYÊN ........................................
2.1. Khái quát về khu di tích ....................................................................................
1
2.1.1. Lịch sử hình thành .......................................................................................
2.1.2. Hệ thống điểm di tích thuộc khu di tích ......................................................
2.1.3. Hệ thống tài nguyên du lịch đan xen và lân cận ........................................
2.1.4. Các giá trị chính của khu di tích .................................................................
2.2. Thực trạng hoạt động du lịch tại khu di tích ..................................................
2.2.1. Chủ trương, chính sách ...............................................................................
2.2.2. Bộ máy tổ chức .............................................................................................
2.2.3. Công tác quy hoạch ......................................................................................
2.2.4. Công tác bảo tồn, tôn tạo .............................................................................
2.2.5. Công tác xây dựng cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật ...................................
2.2.6. Hệ thống sản phẩm du lịch ..........................................................................
2.2.7. Công tác quảng bá, xúc tiến ........................................................................
2.2.8. Công tác liên kết phát triển du lịch .............................................................
2.2.9. Khách du lịch ................................................................................................
2.2.10. Doanh thu từ du lịch ..................................................................................
2.2.11. Những đóng góp của hoạt động du lịch đối với công tác bảo tồn, phát
huy giá trị khu di tích .............................................................................................
2.3. Đánh giá chung sự phát triển du lịch tại khu di tích ATK Định Hóa ..........
Tiểu kết chƣơng 2 .....................................................................................................
Chƣơng 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI KHU
DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA ...........................................
3.1.
Các chủ trƣơng, chính sách của Chính phủ và tỉnh Thái Nguyê
di tích ATK Định Hóa ............................................................................................
3.1.1. Các chủ trương, chính sách của Chính phủ .............................................
3.1.2. Các chủ trương, chính sách của tỉnh Thái Nguyên .................................
3.2.
Những định hƣớng chính trong phát triển du lịch tại khu di tíc
cách mạng ATK Định Hóa, Thái Nguyên .............................................................
3.3.
Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển du lịch để bảo tồn, p
trị di tích ..................................................................................................................
2
3.3.1. Giải pháp về cơ chế chính sách................................................................866
3.3.2. Giải pháp về tổ chức quản lý....................................................................877
3.3.3. Giải pháp về phát triển thị trường............................................................888
3.3.4. Giải pháp về quy hoạch di tích.................................................................899
3.3.5. Giải pháp về bảo tồn, tôn tạo di tích........................................................... 91
3.3.6. Giải pháp về phát triển sản phẩm.............................................................955
3.3.7. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực.......................................................977
3.3.8. Đầu tư cơ sở hạ tầng – vật chất kỹ thuật..................................................977
3.3.9. Giải pháp về tuyên truyền quảng bá................................................... 100100
3.3.10. Giải pháp về liên kết phát triển du lịch..................................................103
3.4. Một số kiến nghị........................................................................................... 1055
3.4.1. Kiến nghị đề xuất với các cơ quan, ban ngành...................................... 1055
3.4.2. Kiến nghị đề xuất với các công ty du lịch............................................... 1066
3.4.3. Kiến nghị đề xuất với du khách.............................................................. 1077
3.4.4. Kiến nghị đề xuất với cộng đồng địa phương........................................ 1077
Tiểu kết chƣơng 3............................................................................................... 1088
KẾT LUẬN............................................................................................................. 1099
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 1122
PHỤ LỤC................................................................................................................ 1155
3
ATK
BQL
LSCM
ICOMOS
NĐ-CP
NQ/TW
QĐ-UBND
QĐ-TTg
UBND
UNESCO
UNWTO
WTTC
4
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Loại
Bảng
Bảng
Hóa
Bảng
Bảng
Định
Bảng
tích t
Bảng
dịch v
Bảng
ATK
Bảng
tôn tạ
Bảng
Nguy
Bảng
Biểu
ATK
Biểu
mạng
Biểu
ATK
Biểu
ATK
Biểu
khu d
Biểu
tích A
Biểu
tích A
Sơ đồ
thái –
Sơ đồ
Sơ đồ
tích
Biểu đồ
Sơ đồ
5
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phát triển du lịch từ lâu đã đƣợc coi là một trong những giải pháp quan trọng
nhằm hỗ trợ hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di tích nói riêng và di sản
văn hóa nói chung. Công ƣớc quốc tế về Du lịch văn hóa đã chỉ rõ: “... Du lịch ngày
càng được thừa nhận rộng rãi, là một động lực tích cực cho việc bảo vệ di sản thiên
nhiên văn hoá”. Đồng thời, Du lịch Việt Nam ngay từ đầu đã xác định mục tiêu của
phát triển du lịch cũng nhằm bảo tồn và tôn vinh các giá trị văn hóa dân tộc.
Thực tế cho thấy trong quá trình phát triển du lịch, nhiều di tích, trong đó bao
gồm cả những di tích lịch sử cách mạng, đã tổ chức tốt các hoạt động du lịch, đảm bảo
đƣợc sự hài hòa giữa mục tiêu phát triển và bảo tồn, vừa thu hút đƣợc du khách, mang
lại nguồn thu, vừa bảo vệ, tôn tạo đƣợc di tích trở thành điểm du lịch hấp dẫn.
Tuy nhiên thực tế phát triển cũng đã cho thấy hai hiện tƣợng khác: một là có
không ít nơi, với không ít lần, đã xảy ra những mâu thuẫn và xung đột giữa lợi ích về
phát triển với công tác bảo tồn, phát triển du lịch nhiều lúc đã bị đánh giá có tác động
xấu đến công tác bảo tồn; hai là các di tích không đủ sức hấp dẫn, không thu hút đƣợc
du khách, đặc biệt là đối với các di tích lịch sử cách mạng – một dạng di tích đặc thù,
nhƣ vậy dĩ nhiên dẫn đến việc khó phát huy đƣợc những giá trị của di tích.
Khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa, nằm ở huyện Định Hóa, tỉnh Thái
Nguyên là loại hình di tích đặc thù nhƣ vậy. Đây là nơi chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các
nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam sống và làm việc trong khoảng thời gian từ
1947 – 1954 để lãnh đạo cuộc kháng chiến trƣờng kỳ 9 năm chống thực dân Pháp. Với
mệnh danh “thủ đô kháng chiến” cùng các chứng tích gần nhƣ còn nguyên vẹn, khu di
tích này đã đƣợc Thủ tƣớng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết
định số 548/QĐ-TTg, ngày 10/5/2012. Với những giá trị đặc hữu của mình, khu di tích
có tiềm năng trở thành một điểm du lịch “về nguồn” đặc sắc của du lịch Việt Nam. Mặc
dù vậy, cho đến nay, do nhiều nguyên nhân, hoạt động du lịch ở đây
6
vẫn chƣa đƣợc phát triển nhƣ mong muốn. Do vậy, các đóng góp cho công tác bảo
tồn, tôn tạo cũng nhƣ cho việc phát huy giá trị của di tích đƣơng nhiên cũng chƣa hiệu
quả. Nhƣ vậy, câu hỏi đặt ra là cần nghiên cứu tổ chức, quản lý phát triển du lịch tại
đây nhƣ thế nào, để đảm bảo đƣợc tính bền vững nhằm góp phàn bảo tồn và phát huy
hiệu quả giá trị của di tích. Cho đến nay, vấn đề đó vẫn luôn mang tính thời sự. Đây
cũng chính là lý do tại sao đề tài “ Nghiên cứu phát triển du lịch nhằm bảo tồn và phát
huy giá trị khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên” đã đƣợc chọn
làm đề tài cho luận văn.
Việc nghiên cứu để đƣa ra đƣợc những định hƣớng, giải pháp nhằm thúc đẩy
phát triển du lịch ở đây sẽ trở thành mục đích và nội dung nhiệm vụ chính của luận
văn.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuất định hƣớng và giải pháp góp phần
phát triển du lịch nhằm bảo tồn, phát huy hiệu quả giá trị khu di tích cách mạng ATK
Định Hóa – Thái Nguyên.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
Với mục đích nghiên cứu trên, luận văn có những nhiệm vụ nghiên cứu sau:
-
Nghiên cứu tổng quan tài liệu lý thuyết về du lịch, du lịch văn hóa và phát
triển du lịch tại các khu di tích lịch sử cách mạng.
-
Phân tích đánh giá thực trạng hoạt động du lịch tại khu di tích lịch sử cách
mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên.
-
Đề xuất định hƣớng và giải pháp phát triển du lịch góp phần bảo tồn, phát huy
giá trị khu di tích cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu
7
Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan đến phát triển du lịch trong
mối quan hệ với công tác bảo tồn tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa –
Thái Nguyên
* Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi không gian: Điạ bàn khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định
Hóa –
-
Phạm vi thời gian: Giai đoạn từ năm 2009 – 2014.
Phạm vi nội dung: Đề tài nghiên cứu các yếu tố phát triển du lịch, bao gồm
quá trình tổ chức phát triển du lịch và kinh doanh du lịch tại khu di tích lịch sử cách
mạng ATK Định Hóa - Thái Nguyên; những đóng góp cho công tác bảo tồn, phát huy
giá trị khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa, Thái Nguyên.
4. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Từ lâu mối quan hệ giữa Phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy giá trị của di
sản văn hóa đã trở thành một vấn đề đƣợc nhiều công trình nghiên cứu, tài liệu, văn
bản trong và ngoài nƣớc đề cập đến.
Trong các văn bản, tài liệu quốc tế có liên quan đến di sản văn hóa, phát triển du
lịch luôn đƣợc coi là giải pháp hàng đầu cho vấn đề bảo tồn và phát huy di sản.
Năm 1999, Công ƣớc Quốc tế về Du lịch văn hóa đã đƣợc ICOMOS thông qua
tại Đại hội đồng lần thứ 12 ở Mexico, nội dung của Công ƣớc đề ra 6 nguyên tắc về
quản lý du lịch ở những nơi có di sản quan trọng, đồng thời cũng nêu lên mối quan hệ
năng động giữa du lịch và di sản văn hóa.
Tháng 11 – 2002, trong Hội nghị Quốc tế ở Venice vào dịp kỷ niệm 30 năm
Công ƣớc Di sản thế giới, “Di sản, Du lịch và Phát triển” đã trở thành một trong
những chủ đề chính của hội nghị. Theo đó, hội nghị đã khẳng định phát triển du lịch
bền vững là cách duy nhất để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, đồng thời cũng đề
cập đến tác động tiêu cực của du lịch đối với di sản văn hóa và thiên nhiên.
8
Cũng trong năm 2002, Trung tâm Di sản Thế giới của UNESCO xuất bản tập tài
liệu “Quản lý du lịch tại các khu di sản thế giới” của Arthur Pedersen, đƣa ra các hành
động thích hợp ở nhiều cấp độ khác nhau của phát triển du lịch bền vững trong quản lý
di sản, tài liệu đã xác định và dùng du lịch nhƣ là một công cụ có lợi cho việc bảo tồn
di sản.
Ở
Việt Nam, vấn đề phát triển du lịch và bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cũng
đƣợc nhiều nhà nghiên cứu quan tâm.
Trong cuốn Giáo trình “Quản lý di sản với phát triển du lịch bền vững” của Lê
Hồng Lý chủ biên, xuất bản năm 2010, đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về du lịch bền
vững, đề cập đến vấn đề quản lý và quy hoạch di tích gắn với phát triển du lịch.
Năm 2014, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin phát hành cuốn “Bảo tồn và phát
huy di sản văn hóa Việt Nam” do Nguyễn Kim Loan chủ biên, trong đó, hệ thống hóa
lý luận về di sản văn hóa và các di sản văn hóa ở Việt Nam, giới thiệu các văn bản quy
phạm pháp luật ở Việt Nam có liên quan đến bảo tồn, phát huy di sản văn hóa, đặc biệt,
trong phần lý luận về di sản văn hóa, tác giả có nêu lên vai trò của di sản văn hóa trong
phát triển du lịch cũng nhƣ mối quan hệ qua lại giữa hai đối tƣợng này.
Ngoài ra, còn một số các bài viết, báo cáo trên các tạp chí và hội thảo chuyên
ngành nhƣ:
Bài viết “Đôi điều về việc bào tồn và phát triển du lịch tại các di sản ở Việt
Nam hiện nay” của PGS.TS Nguyễn Quốc Hùng trên tạp chí Di sản văn hóa số 1(22) –
2008 đã khái quát một số đặc điểm chung của di sản văn hóa nƣớc ta, đặt ra vấn đề bảo
tồn và khẳng định phát triển du lịch chính là giải pháp, đƣa ra vấn đề tác động tiêu cực
của du lịch tới di sản văn hóa.
Bài viết “Bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch” của Th.s Đào Duy Tuấn
trên tạp chí Tuyên giáo điện tử số 1 – 2012 khẳng định vai trò của di sản với phát triển
du lịch và ngƣợc lại, đặt ra các vấn đề về thực trạng bảo tồn di sản và hoạt động du
lịch, đƣa ra một số biện pháp nhằm giải quyết vấn đề đó.
9
Bài viết “Hoạt động bảo tồn các di sản văn hóa trong phát triển du lịch” của
tác giả Đặng Hoàng Lan trên tạp chí Văn hóa và Du lịch số 11 – 2013 đã đặt ra những
vấn đề trong bảo tồn di sản văn hóa phục vụ phát triển du lịch.
Tại hội thảo “Du lịch có trách nhiệm và Di sản văn hóa” diễn ra ngày 3/4/2015
tại Hà Nội trong khuôn khổ Hội chợ Du lịch quốc tế Việt Nam VITM Hà Nội 2015, lấy
Chủ đề “Du lịch góp phần bảo tồn di sản văn hóa” là chủ đề chính, hội thảo đã khẳng
định Di sản văn hóa và Du lịch có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, tuy nhiên, vấn đề đặt
ra là cần phải khai thác các di sản văn hóa nhƣ thế nào để đảm bảo tăng trƣởng du lịch
nhƣng không để lại hậu quả tiêu cực cho di sản và văn hóa bản địa.
Di tích lịch sử cách mạng là một phần của Di sản văn hóa, vì vậy, hệ thống tài
liệu trên đã gián tiếp đề cập đến vấn đề Di tích lịch sử cách mạng và Phát triển du lịch.
Tuy nhiên, đó là những hƣớng đề cập chung, chƣa cụ thể cho loại hình di tích lịch sử
cách mạng.
Xét riêng về mảng di tích lịch sử cách mạng, có một số bài viết đề cập đến nhƣ:
Bài viết “Di tích cách mạng – bằng chứng của sự thay đổi” của PGS.TS
Nguyễn Quốc Hùng trên tạp chí Di sản văn hóa số 2 – 2012 đã khái quát hệ thống di
tích lịch sử cách mạng nƣớc ta, đƣa ra vấn đề bảo tồn và phát huy hiện nay là vấn đề
cấp bách; Bài viết “Đôi điều suy nghĩ về di tích cách mạng” của PGS.TS Phạm Xanh
trên tạp chí Di sản văn hóa số 4 – 2012 đề cập đến một số đặc điểm chung của di tích
lịch sử cách mạng, đặt ra vấn đề bảo tồn, phát huy loại hình di tích đặc biệt này; Bài
viết “Phát huy giá trị của các di tích cách mạng kháng chiến trên địa bàn thủ đô Hà
Nội” của tác giả Trần Đức Nguyên trên tạp chí Nghiên cứu văn hóa số 3 – 2010 đã hệ
thống lại và đƣa ra thực trạng các di tích cách mạng trên địa bàn thủ đô Hà Nội,... Các
bài viết này đƣa ra cách nhìn di tích lịch sử cách mạng là một loại hình Di sản, hầu
nhƣ chƣa đƣa ra cái nhìn nhƣ một đối tƣợng phục vụ phát triển du lịch cũng nhƣ mối
quan hệ giữa hai đối tƣợng này.
10
Về không gian nghiên cứu, ATK Định Hóa – Thái Nguyên đã trở thành chủ đề
cho rất nhiều tài liệu, bài viết, báo cáo hội thảo nhƣ:
Năm 2007, Tài liệu “Bác Hồ với Thái Nguyên – Thái Nguyên với Bác Hồ”, do
Tỉnh ủy Thái Nguyên biên soạn và xuất bản có đề cập đến ATK Định Hóa là một địa
điểm quan trọng ghi dấu quá trình hoạt động của Bác Hồ tại Thái Nguyên.
Năm 2009, nhà xuất bản Hội Nhà văn, Thái Nguyên xuất bản ATK in dấu lịch
sử do Đồng Khắc Thọ ghi chép, bút ký, giới thiệu ký ức một thời hào hùng về Thủ đô
gió ngàn – ATK Định Hóa.
Đề tài “Quy hoạch kiến trúc cảnh quan khu văn hóa lịch sử ATK Định Hóa
nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch” (2002) do Ths. Nguyễn Xuân Thành – Đại học Công
nghiệp Thái Nguyên làm chủ nhiệm đề tài, có nêu lên cơ sở khoa học quy hoạch không
gian kiến trúc cảnh quan khu du lịch văn hóa lịch sử ATK Định Hóa và đƣa ra các giải
pháp quy hoạch không gian kiến trúc cảnh quan tại đây.
Luận văn Thạc sỹ “An toàn khu Định Hóa trong căn cứ địa kháng chiến Việt
Bắc” của Nguyễn Thị Bích Ngọc (2008) (Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên) đã nhìn
nhận, đánh giá ATK Định Hóa là một không gian quan trọng nằm trong không gian lịch
sử của căn cứ địa kháng chiến Việt Bắc. Qua đó, cũng đề xuất một số giải pháp nhằm
thu hút khách du lịch tới tham quan nhằm khẳng định vai trò, vị thế lịch sử của nó với
lịch sử cách mạng dân tộc.
Khóa luận tốt nghiệp “An toàn khu – Tiềm năng du lịch về cội nguồn” của
Nguyễn Thị Kim Anh (Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên) đã khái quát tiềm năng du lịch
về nguồn của ATK Định Hóa, Tuyên Quang và đƣa ra một số giải pháp phát triển loại
hình du lịch này.
Năm 2011, Tổng cục du lịch ban hành Chiến lƣợc phát triển du lịch Việt Nam
đến năm 2020, tầm nhìn 2030, trong đó định hƣớng ATK Định Hóa (Thái Nguyên) sẽ
phát triển thành khu du lịch quốc gia trong tƣơng lai.
11
Tháng 9/2012, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Thái Nguyên tổ chức hội thảo
khoa học với đề tài “Lễ hội lịch sử cách mạng ATK Định Hóa, Thái Nguyên”. Trong
nội dung buổi hội thảo đã nêu bật giá trị lịch sử khu di tích lịch sử cách mạng ATK
Định Hóa Thái Nguyên, đƣa ra cơ sở lý luận và thực tiễn của tổ chức lễ hội lịch sử và
đƣa ra vấn đề giáo dục truyền thống cách mạng.
Từ ngày 12 – 13/05/2014, Ban quản lý Khu di tích lịch sử - sinh thái ATK Định
Hóa, Thái Nguyên phối hợp với Bảo tàng Hồ Chí Minh tổ chức hội thảo khoa học
“Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ở ATK Việt Bắc –
Thái Nguyên cần gắn với phát triển du lịch”, nội dung buổi hội thảo xoay quanh các
vấn đề về quy hoạch tổng thể Khu di tích ATK Định Hóa và ATK Tân Trào (Sơn
Dƣơng, Tuyên Quang) và ATK Chợ Đồn (Bắc Kạn), đồng thời, khẳng định việc bảo
tồn, tôn tạo và phát huy di tích cần gắn với phát triển du lịch theo một lộ trình với giải
pháp cụ thể.
Tháng 10/2014, Chƣơng trình du lịch “Qua những miền di sản Việt Bắc” lần
thứ VI tại Thái Nguyên đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Bảo tồn, phát huy
giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch vùng Việt Bắc”. Hội thảo đã khẳng
định tầm quan trọng của việc bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản văn hóa và vấn đề
liên kết phát triển du lịch.
Ngày 05/06/2015, Hội đồng thẩm định Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến
hành thẩm định nhiệm vụ “Quy hoạch tổng thể bảo tồn tôn tạo và phát huy giá trị di
tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa gắn với phát triển du lịch tỉnh Thái Nguyên đến
năm 2030”, buổi thẩm định khẳng định tầm quan trọng, cũng nhƣ xem xét các định
hƣớng chính của nội dung quy hoạch nhằm phát huy tối đa sự hỗ trợ của Trung ƣơng
khi triển khai đề án “Phát triển kinh tế - xã hội vùng trung tâm ATK Định Hóa tỉnh
Thái Nguyên giai đoạn 2013 – 2020”. Tuy nhiên, bản quy hoạch mới chỉ dừng ở mức
thẩm định nhiệm vụ, chƣa đƣợc quy hoạch cụ thể.
12
Các nội dung nghiên cứu về ATK Định Hóa phần lớn tập trung vào lịch sử, văn
hóa, kiến trúc, có nội dung về du lịch nhƣng không toàn diện, hầu hết chỉ đề cập đến
tiềm năng và hoạt động du lịch nói chung, chƣa đi sâu vào khai thác và giải pháp phát
triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy di tích lịch sử quốc gia đặc biệt này. Tỉnh Thái
Nguyên cũng bắt đầu xây dựng bản Quy hoạch tổng thể bảo tồn tôn tạo và phát huy giá
trị ATK Định Hóa gắn với phát triển du lịch, tuy nhiên, mới hoàn thành ở nội dung
nhiệm vụ và định hƣớng chính, chƣa có nội dung và giải pháp cụ thể.
Nhƣ vậy, có thể khẳng định chƣa có tài liệu nào đề cập cụ thể, chi tiết đến vấn
đề phát triển du lịch nhằm bảo tồn, phát huy giá trị tại khu di tích lịch sử cách mạng
ATK Định Hóa. Chính vì vậy, đề tài “Nghiên cứu phát triển du lịch nhằm bảo tồn và
phát huy giá trị tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên” có thể
coi là một đề tài mới, không trùng lặp với bất kì đề tài nghiên cứu nào trƣớc đó.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
-
Phƣơng pháp thu thập và xử lý tƣ liệu thứ cấp: Thu thập và xử lý các nguồn
tƣ liệu, tài liệu, báo cáo... về hoạt động du lịch tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK
Định Hóa – Thái Nguyên.
-
Phƣơng pháp khảo sát thực địa: Thực hiện điền dã tại địa bàn ATK Định Hóa
nhằm kiểm chứng và xác minh những vấn đề đã tìm hiểu qua sách báo, tạp chí, tƣ
liệu... đã đƣợc thu thập một cách thực tiễn.
Phƣơng pháp phỏng vấn sâu: Phỏng vấn khách du lịch, nguồn lao động
trong
du lịch, công ty du lịch, cơ quan quản lý nhà nƣớc về du lịch về các vấn đề có liên
quan đến phát triển du lịch tại ATK Định Hóa – Thái Nguyên.
-
Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thực hiện điều tra khảo sát bằng bảng
hỏi với khách du lịch (Việt Nam, Anh, Pháp), lao động trong du lịch, các công ty du
lịch, cơ quan quản lý nhà nƣớc về du lịch với số lƣợng 200 phiếu. Phƣơng pháp này
nhằm phục vụ cho việc đƣa ra định hƣớng và giải pháp đƣợc thiết thực, khả thi.
13
-
Phƣơng pháp thống kê cho phép xử lý các nguồn thông tin, các số liệu một
cách hệ thống nhằm nghiên cứu sự phát triển theo trục thời gian, đồng thời cũng cho
phép nghiên cứu so sánh nhằm đánh giá sự phát triển theo các giới hạn không gian.
-
Phƣơng pháp phân tích tổng hợp các nguồn tƣ liệu nhằm đánh giá toàn diện
vấn đề nghiên cứu, trên cơ sở đó đƣa ra đƣợc các định hƣớng và giải pháp phù hợp.
6. Bố cục của luận văn
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, phần Nội dung của đề tài gồm 3 chƣơng:
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI KHU DI TÍCH
LỊCH SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA – THÁI NGUYÊN
CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI
KHU DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA
14
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ
TÀI 1.1. Một số vấn đề về di tích lịch sử cách mạng
1.1.1. Định nghĩa về di tích lịch sử cách mạng
DTLSCM đƣợc biết đến là một loại hình đặc biệt trong hệ thống di tích lịch sử
văn hóa và chiếm một phần không nhỏ trong loại hình di sản văn hóa ở Việt Nam. Vận
dụng vào hoạt động du lịch, nó trở thành một dạng tài nguyên đặc thù của du lịch văn
hóa.
Trong các văn bản hiện hành ở Việt Nam không có khái niệm riêng về Di tích
lịch sử cách mạng. Tuy nhiên, ở một số văn bản quy phạm pháp luật, đề án, bài viết...
thì cụm từ “Di tích lịch sử cách mạng”, “Di tích cách mạng” hay “Di tích lịch sử cách
mạng kháng chiến” đƣợc sử dụng khá nhiều. Ví dụ nhƣ:
-
Luật Di sản văn hóa (Điều 59): “Nhà nước ưu tiên đầu tư ngân sách cho các
hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt, bảo tàng quốc gia, bảo
vật quốc gia, di tích lịch sử cách mạng và di sản văn hóa phi vật thể có giá trị tiêu
biểu”.
-
Nghị định số 92/2002/NĐ – CP ngày 11-11-2002 của Chính phủ quy định chi
tiết thi hành một số điều của Luật Di sản văn hóa (Điều 40, khoản 2): “Tổng hợp và
cân đối vốn đầu tư hàng năm cho các dự án bảo vệ và phát huy giá trị di tích quốc gia
đặc biệt, bảo tàng quốc gia, di tích lịch sử cách mạng và di sản văn hóa phi vật thể có
giá trị tiêu biểu”.
Quyết định số 1706/2001/QĐ-BVHTT ngày 24-7-2001 của Bộ trƣởng
Bộ Văn
hóa – Thông tin phê duyệt Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử
và danh lam thắng cảnh đến năm 2020, tại phần “Mục tiêu cụ thể” : “Đến năm 2010,
50% di tích quốc gia đặc biệt được Nhà nước đầu tư tu bổ và tôn tạo trong đó ưu tiên
các di tích về lịch sử cách mạng kháng chiến...”.
Theo đó, một số nhà khoa học đã có những quan điểm khác nhau về khái niệm
loại hình di sản đặc biệt này nhƣ sau:
15
Theo PGS.TS. Nguyễn Quốc Hùng “Di tích cách mạng hay rộng hơn là di sản
cách mạng (gồm cả di sản vật thể và di sản phi vật thể) là những bằng chứng vật chất
và tinh thần phản ánh quá trình đấu tranh giành lại độc lập đất nước từ tay thực dân
Pháp (1930 – 1945), các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp(1945 – 1954), chống
đế quốc Mỹ thống nhất đất nước (1954 – 1975), những cuộc chiến bảo vệ biên giới
phía Bắc, biên giới Tây Nam và quá trình xây dựng đất nước dưới sự lãnh đạo của
Đảng Cộng Sản Việt Nam hơn 82 năm qua” (trang 18, tạp chí Di sản văn hóa số 2 –
2012).
Tiếp theo quan điểm của PGS.TS. Nguyễn Quốc Hùng, PGS.TS. Phạm Xanh
quan niệm Di tích cách mạng là sự phản ánh quá trình đấu tranh của dân tộc từ
“...những năm đầu thế kỷ XX khi các phong trào yêu nước theo khuynh hướng dân chủ
tư sản, tức những hành động yêu nước mang tính chất cách mạng, muốn “phá cái cũ
đổi ra cái mới”...” (trang 13, tạp chí Di sản văn hóa số 4 – 2012).
TS. Trần Đức Nguyên cho rằng: “Di tích cách mạng kháng chiến là một bộ
phận cấu thành hệ thống các di tích lịch sử - văn hóa, tuy nhiên, nó có những điểm
khác biệt với các di tích tôn giáo tín ngưỡng như đình, đền, chùa, miếu... ở chỗ: đó là
những địa điểm cụ thể, công trình kiến trúc có sẵn (nhà ở, đường phố...), là những
công trình được con người tạo nên phù hợp với mục đích sử dụng (địa đạo, hầm bí
mật...) gắn liền với những sự kiện cụ thể, nhân vật lịch sử cụ thể mà trở thành di tích”
(Nghiên cứu văn hóa số 2, Tạp chí nghiên cứu văn hóa – trƣờng đại học Văn hóa Hà
Nội).
Từ thực tế nhƣ trên, trong khuôn khổ luận văn, khái niệm Di tích lịch sử cách
mạng (hay Di tích cách mạng, Di tích lịch sử cách mạng kháng chiến) sẽ đƣợc sử dụng
với cách hiểu nhƣ sau:
-
Di tích lịch sử cách mạng là một loại hình di tích đặc thù, là bộ phận cấu thành
nên Di sản văn hóa.
16
-
Di tích này bao gồm hệ thống các di sản vật thể và phi vật thể, là những địa
điểm, những công trình kiến trúc có sẵn, các công trình đƣợc con ngƣời sáng tạo ra,...
gắn liền với những sự kiện, những nhân vật lịch sử cụ thể, trong đó, có sự phản ánh
một phần hoặc toàn bộ quá trình đấu tranh cách mạng giành lại độc lập cho đất nƣớc.
-
Với tƣ cách là loại hình đặc thù của hệ thống di tích lịch sử văn hóa, di tích
lịch sử cách mạng do vậy cũng là loại hình tài nguyên đặc thù của du lịch văn hóa.
1.1.2. Đặc điểm của di tích lịch sử cách mạng
Di tích lịch sử cách mạng là một phần của di sản văn hóa, vì vậy nó mang những
đặc điểm chung của di sản văn hóa, đồng thời cũng mang những nét đặc trƣng riêng
tiêu biểu cho một loại hình di sản văn hóa đặc biệt. Cụ thể:
- Đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung, với số lƣợng di tích rất lớn:
+
Để phù hợp với mục đích cách mạng, các Di tích lịch sử cách mạng thƣờng gắn
chặt với những hoạt động cách mạng của những nhóm chính trị, những tổ chức chính
trị đối lập với chế độ thực dân, bị chính quyền thuộc địa đặt ra ngoài vòng pháp luật
nên các tổ chức đó phải hoạt động bí mật và xây dựng các căn cứ, các cơ sở cách mạng
với không gian rộng, đặc điểm riêng, trải dài khắp cả nƣớc, từ miền ngƣợc đến miền
xuôi, từ đồng bằng đến rừng núi, từ đô thị đến nông thôn:
* Ở miền núi: là những nơi xa xôi, hẻo lánh, nơi chính quyền thực dân kiểm soát
lỏng lẻo: Pác Bó (Cao Bằng), Tân Trào (Tuyên Quang)....
* Ở vùng nông thôn: là những nơi vừa có làng nghề thủ công, vừa gần các đô thị,
lúc nào cƣ dân ở đây và khách thập phƣơng cũng đông đúc, tiện cho việc trà trộn, ẩn
nấp của những nhà cách mạng hoạt động: Vạn Phúc (Hà Đông)...
* Ở đô thị: Các tổ chức cách mạng thƣờng chọn những nơi không ngờ để đặt các
cơ sở của mình: một gia đình giàu có trên phố buôn bán đông đúc nhƣ ngôi nhà số 48
Hàng Ngang của ông bà Trịnh Văn Bô, nơi Hồ Chí Minh từ Tân Trào (Tuyên Quang)
về sống và thảo bản Tuyên ngôn Độc lập của nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa...
17
+
Di tích lịch sử cách mạng trải dài theo thời gian đấu tranh cách mạng của dân
tộc ta. Do đó số lƣợng di tích lịch sử cách mạng ở nƣớc ta không nhỏ.
+
Trong di tích cách mạng có nhiều loại hình di tích, gồm hai mảng chính là
mảng di tích lƣu niệm các sự kiện cách mạng và mảng di tích về những nhân vật làm
nên các sự kiện cách mạng. Ở mỗi mảng lại có nhiều dạng di tích khác nhau. Ví dụ
trong mảng di tích về nhân vật làm nên sự kiện cách mạng rất đa dạng về nhân vật
nhƣ: các di tích gắn liền với lãnh tụ Hồ Chí Minh, các đồng chí cố Tổng Bí thƣ của
Đảng: Lê Hồng Phong, Trần Phú,...;các nhà lãnh đạo cấp cao của Đảng đã qua đời: Tôn
Đức Thắng, Võ Chí Công,...;các cán bộ lãnh đạo quân đội: Nguyễn Chí Thanh, Võ
Nguyên Giáp...;các anh hùng liệt sĩ nhƣ Kim Đồng, Võ Thị Sáu... Đồng thời, gắn với
từng nhân vật cách mạng lại có các dạng di tích xuyên suốt quá trình hoạt động cách
mạng của họ, với không gian và thời gian khác nhau nhƣ gắn với lãnh tụ Hồ Chí Minh
có các di tích ở ATK Định Hóa - Thái Nguyên, Pắc Bó – Cao Bằng,... thậm chí cả ở
nƣớc ngoài nhƣ Trung Quốc, Pháp...
-
Di tích cách mạng ở nƣớc ta gắn với các sự kiện và nhân vật cách mạng trong
các thời kỳ khó khăn nên hầu nhƣ không đƣợc bảo quản ngay từ đầu, đặc điểm di tích
lại khó bảo tồn: Các di tích gắn với các khu căn cứ kháng chiến thƣờng có kiến trúc
đơn giản, không cầu kỳ, thậm chí đơn sơ, tạm thời, làm bằng vật liệu dễ bị hƣ hỏng
nhƣ: nhà dân, hang động, lán, trại, hầm hào... Trong khi đó, những di tích cách mạng
gắn với thời kỳ hoạt động bí mật đến khi ra công khai, do vậy, phải mất nhiều thời gian
nghiên cứu xác minh giá trị nguồn gốc của di tích, lại thƣờng đƣợc nghiên cứu tìm lại
sau khi cách mạng đã thành công nên hầu hết thƣờng bị biến đổi, hƣ hỏng.
-
Di tích cách mạng với đặc điểm là gắn với sự kiện, nhân vật cách mạng, không
mang màu sắc tâm linh nên không thu hút đƣợc sự quan tâm chiêm bái và đóng góp
đầu tƣ bảo tồn, phát huy giá trị của cộng đồng nhƣ các di tích gắn với tín ngƣỡng, tôn
giáo.
18
-
Di tích cách mạng do đặc điểm là những di tích của giai đoạn lịch sử hiện đại nên
để bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lƣu niệm sự kiện, bên cạnh việc bảo tồn các yếu
tố gốc đều có hiện tƣợng xây dựng bia biển, tƣợng đài, phù điêu, nhà trƣng bày bổ sung
để giới thiệu và tôn vinh các sự kiện. Đối với các di tích lƣu niệm danh nhân cách mạng,
song song với quá trình bảo tồn các yếu tố gốc của di tích cũng đã xuất hiện một số tƣợng
nhân vật và nhà trƣng bày về thân thế và sự nghiệp của nhân vật.
Những đặc điểm kể trên quy định tính đặc thù của tài nguyên du lịch di tích lịch
sử cách mạng. Nó vừa mang lại giá trị khai thác, vừa hạn chế khai thác, tuy mang giá
trị khác biệt nhƣng lại rất khó bảo tồn và phát huy trong phát triển du lịch.
1.2. Vai trò của phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy di tích lịch sử cách mạng
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI khi đƣa ra các nhiệm vụ để chăm lo phát
triển văn hóa, đã nhấn mạnh đến nhiệm vụ thứ hai, cần:“... bảo tồn, phát huy giá trị
các di sản văn hóa, truyền thống cách mạng”. Nhiệm vụ này đƣợc gắn liền với phát
triển du lịch nhƣ là một giải pháp để phát huy, bảo tồn các di tích lịch sử nói chung và
di tích lịch sử cách mạng nói riêng.
Muốn hệ thống di sản tồn tại một cách bền vững, cần phải hiểu rõ nội dung về
bảo tồn di sản và phát huy di sản để có các biện pháp bảo tồn và tổ chức khai thác
nhằm phát huy giá trị của chúng. Tuy nhiên, trong quá khứ, khái niệm “bảo tồn di sản”
thƣờng ít đi cùng với khái niệm “phát huy di sản”:
Theo từ điển Tiếng Việt:
-
Bảo tồn: “Giữ lại không để cho mất đi”.
nở
Phát huy: “Làm cho cái hay, cái tốt tỏa sáng tác dụng và tiếp tục nảy
thêm”.
Theo Khoản 1, Điều 3, Quy chế bảo quản, tu bổ và bảo tồn di tích 2003:
“Bảo tồn di tích là những hoạt động nhằm đảm bảo sự tồn tại lâu dài, ổn định
của di tích để sử dụng và phát huy giá trị của di tích đó”.
19
Theo Khoản 6, Điều 1, Hiến chƣơng của ICOMOS Australia về bảo vệ các địa
điểm di sản có giá trị văn hóa: “Bảo tồn (Preservation) có nghĩa là bảo quản kết cấu
một địa điểm ở hiện trạng và hãm sự xuống cấp của kết cấu đó”.
“Bảo tồn di sản là hoạt động nhằm gìn giữ và tôn tạo di sản cho giữ được
nguyên bản ban đầu của chúng”.
Tóm lại, có thể hiểu:
-
Bảo tồn di sản là các hoạt động tu sửa, bảo vệ, tôn tạo, bảo quản... nhằm giữ
gìn tính nguyên vẹn của các di sản văn hóa. Đây là quan điểm chuyên ngành hẹp, mang
tính thụ động, khép kín. Ngày nay, quan điểm về bảo tồn đã thay đổi và khái niệm
“Bảo tồn tích cực” ra đời, theo đó bảo tồn phải gắn liền với phát huy giá trị của di tích,
nghĩa là phải đƣa các di tích vào cuộc sống để các di tích có thể phát huy đƣợc giá trị
của mình phục vụ cuộc sống mang lại những lợi ích thiết thực.
Ở nƣớc ta, các Di tích lịch sử cách mạng hiện nay cũng nhƣ các loại hình di sản
văn hóa khác, đang vấp phải bài toán về bảo tồn và phát huy giá trị một cách bền vững.
Nhƣ PGS.TS Nguyễn Quốc Hùng đã đặt ra vấn đề “...Chúng ta đã, đang và sẽ phát
huy những giá trị tiềm năng vốn có của di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh
ở nước ta để góp phần thúc đẩy kinh tế đất nước phát triển trong tình hình hiện nay
như thế nào? Làm thế nào để di sản văn hóa đóng góp tích cực hơn, mạnh mẽ hơn vào
sự phát triển bền vững của đất nước...” (trang 17, tạp chí Di sản văn hóa số 2 – 2012)
và phát triển du lịch đã đƣợc lựa chọn là một trong số các lời giải cho bài toán ấy.
Ngày nay, quan điểm phát triển Du lịch để bảo tồn di tích đã đƣợc nhìn nhận
rộng rãi. Trên thực tế các hoạt động du lịch đã đƣợc tổ chức phát triển ở hầu khắp các
Di sản văn hóa trên bình diện quốc tế cũng nhƣ quốc gia. Kết quả mà hoạt động du lịch
có đƣợc đã góp phần đáng kể cho công tác bảo tồn di sản.trên nhiều phƣơng diện khác
nhau., “Du lịch ngày càng được thừa nhận rộng rãi là một động lực tích cực cho việc
bảo vệ di sản thiên nhiên văn hóa” (Công ƣớc Quốc tế về Du lịch Văn hóa)
20
-
Có thể thấy, khi du lịch đƣợc hình thành tại các điểm di tích đã mang lại một
cuộc cách mạng trong nhận thức về công tác bảo tồn di tích, làm thay đổi hoàn toàn
mục đích của công tác bảo tồn sang hƣớng tích cực hơn, đồng nghĩa với việc đƣa di
sản đến với công chúng, làm hồi sinh các di sản, biến chúng từ các di sản “chết” thành
những di sản “sống”. Nhƣ vậy, du lịch văn hóa đang thực hiện sứ mệnh làm cầu nối
gắn kết di sản và cộng đồng. Thông qua hoạt động du lịch, các di tích đƣợc giới thiệu
rộng rãi cho công chúng biết đến, tham quan, chiêm ngƣỡng, nghiên cứu... Nhờ đó,
chúng đƣợc thổi hồn và phát huy giá trị.
-
Nhờ phát triển du lịch mà nhiều di tích đã đƣợc quan tâm đầu tƣ bảo tồn, tôn tạo
và khôi phục. Đồng thời, các hoạt động du lịch giúp tăng kinh phí trùng tu, giữ gìn di
tích.
-
Khi hoạt động du lịch đƣợc hình thành, các hoạt
động tuyên truyền quảng bá nội dung di tích cũng nhƣ các
giá trị của di tích đến du khách, đến cƣ dân địa phƣơng,...
đã góp phần quan trọng trong việc giáo dục nhân cách con
ngƣời, lòng yêu nƣớc, lòng tự hào dân tộc và tôn trọng lịch
sử... Từ đó, nâng cao giá trị của di tích.
Nhƣ vậy, nếu đặt đúng vào quỹ đạo của phát triển du lịch
bền vững, các di tích không những sẽ trở thành một nguồn
tài sản có khả năng khai thác không cạn kiệt, mà ngƣợc lại,
giá trị khai thác sẽ ngày càng đƣợc nâng cao. Có thể nói,
21
gắn di sản với phát triển du lịch là một hƣớng đi đúng đắn
và hợp các tiêu chí phát triển bền vững.
1.3. Phát triển du lịch tại di tích lịch sử cách mạng
1.3.1. Đặc điểm chung
Việc phát triển du lịch tại các di sản văn hóa phải tuân thủ những quy định
nghiêm ngặt về bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Di tích lịch sử cách mạng là một loại
hình di sản đặc thù, vì vậy, ngoài tôn trọng những quy định chung, việc phát triển du
lịch càng phải tôn trọng những đặc điểm riêng của loại hình di sản này:
-
Di tích lịch sử cách mạng là loại hình di tích đa dạng, phong phú về nội dung,
trải dài với số lƣợng lớn dọc chiều dài đất nƣớc. Vì vậy, muốn phát triển du lịch cần
phải chú ý đến khả năng liên kết điểm du lịch của di tích cũng nhƣ những giá trị đặc
sắc của di tích so với các di tích khác.
-
Về vị trí, di tích cách mạng thƣờng xa trục đƣờng chính và xa dân, chỉ đƣợc
nối với những nơi đó bằng những lối mòn và thông qua mạng lƣới những giao liên tin
cậy, những thứ cần thiết cho sinh hoạt thƣờng ngày và tài liệu, sách báo đƣợc chuyển
tới... Do đó, việc phát triển du lịch và liên kết phát triển du lịch ở những di tích cách
mạng thƣờng gặp nhiều khó khăn.
-
Về hình thức, những di tích cách mạng thông thƣờng đơn giản, đơn sơ nhƣ
hang động, nhà dân... tính hấp dẫn không cao nên nên ít thu hút khách tham quan.
Muốn phát triển du lịch cần đặc biệt chú ý làm phong phú về nội dung và hình thức
dựa trên cơ sở bảo tồn nguyên vẹn giá trị di tích.
-
Về bản chất, di tích lịch sử cách mạng chính là minh chứng sinh động nhất cho
những câu chuyện về một phần hay toàn bộ giai đoạn đấu tranh cách mạng, cũng nhƣ
phản ánh một cách chân thực nhất công lao to lớn của các anh hùng trong giai đoạn
lịch sử đó. Những câu chuyện về lịch sử cách mạng dù có đƣợc thêu dệt, sinh động hóa
lên bao nhiêu, cũng không bằng một lần du khách đƣợc chứng kiến, đƣợc sống và đƣợc
22
hình dung trong không gian nơi xảy ra những sự kiện đó. Vấn đề ở đây là phải làm cho
những di tích này thực sự “sống” lại cuộc đời của chúng bằng nhiều con đƣờng khác
nhau. Đây cũng là một nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của những ngƣời quản lý du lịch
tại các điểm di tích cách mạng.
+
Khách du lịch tìm đến loại hình di tích này thƣờng có hai dạng chính:
Tham quan di tích gắn với các chƣơng trình học tập và giáo dục của một tổ
chức chính trị, khoa học, giáo dục nào đó.
+
Gắn với loại hình du lịch tƣởng nhớ nhƣ: các cựu chiến binh thăm lại chiến
trƣờng xƣa ôn lại kí ức hào hùng; các đoàn khách dâng hƣơng, kỷ niệm ngày truyền
thống...
Do đó, nghiên cứu dòng khách và đặc điểm dòng khách là điều rất quan trọng
trong phát triển du lịch tại các khu di tích cách mạng. Rõ ràng đây là một loại hình di
tích rất kén chọn khách. Vấn đề đặt ra là phải nghiên cứu xây dựng các sản phẩm đa
dạng nhằm thu hút thêm những phân khúc thị trƣờng khách khác nhau.
- Là loại hình di tích lịch sử văn hóa, nhƣng di tích lịch sử cách mạng ít mang
tính mới mẻ, linh thiêng, kỳ vĩ, bí ẩn nhƣ cách loại hình di tích văn hóa khác, ít thu hút
đƣợc sự quan tâm, chiêm bái và đóng góp đầu tƣ, bảo tồn, phát huy giá trị của cộng
đồng nhƣ với các di tích gắn với tín ngƣỡng, tôn giáo. Hiện nay, việc bảo tồn, phát huy
giá trị các di tích này gần nhƣ đƣợc đầu tƣ 100% bằng nguồn vốn của ngân sách nhà
nƣớc. Vấn đề phát triển du lịch vì thế cũng gặp nhiều trở ngại.
Theo TS. Trần Đức Nguyên, các Di tích lịch sử cách mạng “ ... dễ bị lãng quên,
dễ biến dạng theo mục đích sử dụng, theo thời tiết và theo thời gian” (Tạp chí Nghiên
cứu Văn hóa – số 2, Đại học Văn hóa Hà Nội). Vì thế, việc phát triển du lịch tại các di
tích lịch sử cách mạng nhất thiết phải tuân thủ các quy tắc bảo tồn và phát triển bền
vững.
23
