Quản lý hoạt động dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố chí linh, tỉnh hải dương
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (971.99 KB, 114 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
–––––––––––––––––––––
PHAN ANH THÙY
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MƠN TỐN
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH,
TỈNH HẢI DƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
-----------------------
PHAN ANH THÙY
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MƠN TỐN
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH,
TỈNH HẢI DƯƠNG
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8140114
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS.NGUYỄN THỊ THANH
THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan những nội dung trong luận văn này là do tôi thực hiện
dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Thanh. Mọi tham khảo dùng trong
luận văn đều được trích dẫn nguồn gốc rõ ràng. Các nội dung nghiên cứu và kết
quả trong đề tài là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ cơng
trình nào.
Thái Ngun, ngày 25 tháng 8 năm 2020
Tác giả
Phan Anh Thùy
i
LỜI CẢM ƠN
Xin được bày tỏ lòng biết ơn và lời cảm ơn sâu sắc tới Ban Giám hiệu, các
thầy, cơ giáo khoa Tâm lý - Giáo dục, phịng Quản lý đào tạo Sau đại học của trường
Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong
q trình học tập và nghiên cứu.
Bản luận văn này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị
Thanh, nhân dịp này tôi xin được trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô đã trực
tiếp hướng dẫn giúp đỡ tôi trong suốt q trình nghiên cứu hồn thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo, các em học sinh ở các trường THPT
Thành phố Chí Linh đã tạo điều kiện giúp đỡ để tôi thu thập thông tin phục vụ cho
q trình nghiên cứu và hồn thành luận văn.
Xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, khích lệ tơi trong suốt
thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn
Phan Anh Thùy
ii
MỤC LỤC
Lời cam đoan ..................................................................................................................i
Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii
Mục lục ........................................................................................................................ iii
Danh mục các chữ viết tắt.......................................................................................... viii
Danh mục bảng, biểu đồ ...............................................................................................ix
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................2
4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................2
5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................2
6. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................3
7. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................3
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MƠN TỐN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở
TRƯỜNG THPT..........................................................................................................4
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.................................................................................4
1.1.1. Các nghiên cứu hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực ...................4
1.1.2. Các nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển
năng lực..........................................................................................................................6
1.2. Một số khái niệm cơ bản.........................................................................................7
1.2.1. Hoạt động dạy học ...............................................................................................7
1.2.2. Hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh ..............8
1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực
học sinh .......................................................................................................................11
1.3. Hoạt động dạy học mơn Tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở
trường THPT................................................................................................................12
1.3.1. Đặc điểm học sinh trường THPT.......................................................................12
3
1.3.2. u cầu đổi mới dạy học mơn tốn ở trường THPT theo hướng phát triển
năng lực học sinh .........................................................................................................13
1.3.3. Mục tiêu dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở
trường THPT................................................................................................................14
1.3.4. Nội dung, chương trình dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực
học sinh ở trường THPT ..............................................................................................16
1.3.5. Phương pháp dạy học môn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh ở
trường THPT................................................................................................................18
1.3.6. Hình thức tổ chức dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học
sinh ở trường THPT .....................................................................................................20
1.3.7. Các hình thức đánh giá kết quả dạy học mơn toán theo hướng phát triển
năng lực học sinh ở trường THPT ...............................................................................22
1.4. Quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học
sinh ở trường THPT .....................................................................................................23
1.4.1. Vai trò của hiệu trưởng trong việc quản lý hoạt động dạy học mơn tốn
theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT............................................23
1.4.2. Quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng phát triển năng lực học
sinh ở trường THPT .....................................................................................................24
1.4.3. Quản lý thực hiện chương trình, nội dung dạy học mơn tốn theo hướng
phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ...............................................................25
1.4.4. Quản lý thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học của
giáo viên theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ............................27
1.4.5. Quản lý thực hiện hoạt động kiểm tra, đánh giá dạy học mơn tốn theo
hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT....................................................28
1.5. Những yếu tố tác động tới quản lý hoạt động dạy học mơn tốn .........................29
1.5.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................................29
1.5.2. Yếu tố khách quan .............................................................................................30
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MƠN TỐN
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG.............
32
2.1. Khái quát về giáo dục các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương
........32
4
2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ..........................................................................34
2.2.1. Mục đích của khảo sát .......................................................................................34
2.2.2. Đối tượng của khảo sát ......................................................................................34
2.2.3. Nội dung của khảo sát........................................................................................35
2.2.4. Phương pháp của khảo sát .................................................................................35
2.2.5. Thời gian của khảo sát .......................................................................................35
2.2.6. Tiêu chí và thang đánh giá thực trạng ...............................................................35
2.3. Thực trạng hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học
sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ...................................36
2.3.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng
lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải
Dương.........................36
2.3.2. Thực trạng thực hiện chương trình, nội dung dạy học mơn tốn theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải
Dương...........37
2.3.3. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng
lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải
Dương...........................38
2.3.4. Thực trạng sử dụng hình thức tổ chức dạy học mơn Tốn theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường THPT Thành phố Chí Linh ...............................41
2.3.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh tỉnh Hải
Dương.............42
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học mơn Tốn theo hướng phát triển năng lực
học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương
................................43
2.4.1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học mơn Tốn theo hướng phát triển năng
lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ......................43
2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện chương trình, nội dung dạy học mơn tốn theo
hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương
.........44
2.4.3. Thực trạng quản lý thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy
học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT thành phố
5
Chí Linh tỉnh Hải Dương .............................................................................................47
2.4.4. Thực trạng quản lý đánh giá kết quả dạy học mơn tốn theo hướng phát triển
năng lực học sinh ở trường THPT thành phố Chí Linh tỉnh Hải
Dương.........................49
6
2.5. Thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến việc quản lý hoạt động dạy
học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành
phố Chí Linh tỉnh Hải Dương......................................................................................51
2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng
phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải
Dương....................52
2.6.1. Điểm mạnh.........................................................................................................52
2.6.2. Điểm yếu............................................................................................................53
2.6.3. Nguyên nhân của thực trạng ..............................................................................54
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................56
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TỐN Ở
CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG THEO
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ....................................58
3.1. Các nguyên tắc đề xuất các biện pháp ..................................................................58
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ....................................................................58
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................................58
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ....................................................................58
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .......................................................................59
3.2.Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tốn tại các trường THPT
thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học sinh ..........59
3.2.1.Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên
mơn Tốn về hoạt động dạy học mơn Tốn theo định hướng phát triển NLHS ở
các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ............................................59
3.2.2. Biện pháp 2: Chỉ đạo tổ toán thực hiện chương trình và xây dựng nội dung
dạy học mơn tốn theo hướng phát triển NLHS ở trường THPT. ...............................61
3.2.3. Biện pháp 3: Chỉ đạo đổi mới dạy học mơn tốn theo hướng nghiên cứu bài học
...62
3.2.4.Biện pháp 4: Chỉ đạo thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức
dạy học mơn Tốn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT.....63
3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cường quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
mơn Tốn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT
........................65
7
3.2.6. Biện pháp 6: Tăng cường khai thác sử dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy
học; khai thác hiệu quả công nghệ thông tin trong dạy học và quản lý hoạt động
dạy học mơn tốn theo hướng phát triển NLHS THPT......................................67
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................................................68
3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động
dạy học môn toán theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố
Chí Linh, tỉnh Hải Dương ............................................................................................68
3.4.1. Mục đích khảo sát ..............................................................................................68
3.4.2. Nội dung khảo sát ..............................................................................................68
3.4.3. Đối tượng và phương pháp khảo sát..................................................................69
3.4.4. Kết quả khảo sát về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã
đề xuất .........................................................................................................................70
3.4.5. Tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất.........................................................71
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................75
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................79
PHỤ LỤC
vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBQL
Cán bộ quản lý
CNH - HĐH
Cơng nghiệp hóa - Hiện đại hóa
GD&ĐT
Giáo dục và Đào tạo
GV
Giáo viên
HĐDH
Hoạt động dạy học
HS
Học sinh
DH
Dạy học
KHGD
Kế hoạch giáo dục
NL
Năng lực
NLHS
Năng lực học sinh
NV
Nhân viên
PHT
Phó Hiệu trưởng
PPDH
Phương pháp dạy học
THPT
Trung học phổ thông
viii
DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ
Bảng 2.1: Tổng hợp thực trạng qui mô, cơ sở vật chất, đội ngũ GV Tốn các trường
THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương năm học 2019 - 2020 ...............
33
Bảng 2.2: Cơ cấu theo độ tuổi GV mơn tốn các trường THPT Thành phố Chí Linh,
tỉnh Hải Dương, tính đến 12/2019 ......................................................................
33
Bảng 2.3: Kết quả học lực mơn Tốn học kì I năm học 2019-2020 của các trường
THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương.....................................................
34
Bảng 2.4: Đối tượng và địa bàn khảo sát .................................................................................
34
Bảng 2.5: Quy ước tiêu chí và điểm đánh giá .........................................................................
35
Bảng 2.6: Thực trạng hiệu quả đạt được mục tiêu dạy học mơn tốn theo hướng phát
triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh......................................
36
Bảng 2.7: Thực trạng thực hiện chương trình, nội dung dạy học mơn tốn theo hướng
phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh..............................
37
Bảng 2.8: Thực trạng sử dụng phương pháp, kỹ thuâ dạy học mơn tốn theo hướng
phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh..............................
39
Bảng 2.9: Thực trạng mức độ sử dụng hình thức tổ chức dạy học mơn Tốn theo
hướng phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh .................
41
Bảng 2.10: Thực trạng đánh giá kết quả dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng
lực học sinh ở trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương.................
42
Bảng 2.11: Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học mơn tốn theo hướng phát
triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương.........
43
Bảng 2.12: Thực trạng quản lý chương trình, nội dung dạy học mơn tốn theo hướng
phát triển NLHS ở các trường THPT Thành phố Chí Linh..............................
45
Bảng 2.13: Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức dạy học mơn tốn theo hướng
9
phát triển NLHS ở trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương.........
47
Bảng 2.14: Thực trạng quản lý đánh giá kết quả dạy học mơn tốn theo
hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT thành phố Chí
Linh tỉnh Hải Dương ...................................................................... 49
Bảng 2.15: Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lý hoạt động dạy học mơn
tốn theo hướng phát triển NLHS ở các trường THPT thành phố Chí
Linh, tỉnh Hải Dương ...........................................................................................
51
10
Bảng 3.1: Đối tượng và địa bàn khảo nghiệm.........................................................................
69
Bảng 3.2: Ý kiến đánh giá về tính cần thiết của 6 biện pháp đề xuất....................................
70
Bảng 3.3: Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp....................................................
72
Bảng 3.4: Sự tương quan về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề
xuất......... 74
Biểu đồ 3.1: Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất
..... 75
11
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nâng cao chất lượng dạy học từ xưa đến nay luôn là sợi chỉ đỏ xun suốt q
trình dạy học nói riêng và q trình giáo dục của các nhà trường nói chung. Chất
lượng dạy học - giáo dục quyết định sự tồn tại và phát triển của sự nghiệp giáo dục.
Đặc biệt, hiện nay việc triển khai chương trình GDPT mới vào trường phổ thông với
định hướng chuyển từ dạy học trang bị kiến thức sang dạy học phát triển năng lực cho
HS bằng việc dạy học tích hợp và lồng ghép, dạy học phân hóa, trải nghiệm… chính là
thể hiện quyết tâm của Đảng, Nhà Nước về thực hiện thành công đổi mới căn bản,
toàn diện GD-ĐT theo Nghị quyết 29 của Ban chấp hành TW Đảng:“Đổi mới căn
bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ
quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính
sách...’’.
Chất lượng giáo dục phổ thơng nói chung, chất lượng dạy học trong các trường
trung học phổ thơng nói riêng phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng quản lý hoạt động
dạy học các bộ mơn, trong đó dạy học mơn Tốn có vai trị quan trọng đặc biệt trong
bối cảnh đổi mới giáo dục theo hướng chuẩn hóa và hội nhập quốc tế. Bởi đó là mơn
học khoa học cơ bản hình thành năng lực tư duy logic và năng lực tiếp thu các khoa
học khác cho học sinh. Thực tiễn công tác quản lý hoạt động dạy học môn tốn ở
trường trung học phổ thơng…. những năm qua đã có những chuyển biến nhất định,
song nhìn chung chất lượng, hiệu quả công tác quản lý chưa cao, chưa đáp ứng được
yêu cầu đổi mới giáo dục hướng tới phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao theo xu
thế hội nhập quốc tế.
Thành phố Chí Linh là một thành phố miền núi mới được thành lập, nền kinh
tế còn chưa phát triển đồng bộ, vẫn cịn có học sinh dân tộc thiểu số, bao gồm 4
trường THPT trên địa bàn. Dưới sự chỉ đạo của các cấp, các nhà trường đã từng bước
đổi mới hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, chất lượng giáo
dục của các nhà trường ngày càng được nâng lên. Tuy nhiên, các trường THPT trên
địa bàn thành phố Chí Linh vẫn cịn gặp khơng ít khó khăn, đặc biệt là trong hoạt
động dạy mơn tốn của giáo viên và hoạt động học của học sinh . Để tìm những giải
pháp phù hợp, khả thi, khắc phục những khó khăn, hạn chế, đảm bảo nâng cao chất
lượng dạy học, đáp ứng với yêu cầu đổi mới hiện nay trong dạy học bộ mơn tốn
tác giả mạnh dạn nghiên cứu đề tài: "Quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo
1
hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh,
tỉnh Hải Dương".
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động dạy học mơn
tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh,
tỉnh Hải Dương. Đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán
theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh
Hải Dương nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT nói chung và mơn
tốn nói riêng.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo theo
hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT.
- Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo
hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải
Dương.
- Đề xuất một số biện pháp biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn toán
theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh
Hải Dương.
4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Quản lý hoạt động dạy học mơn tốn ở các trường THPT.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện quản lý hoạt động dạy học mơn tốn ở các trường THPT thành phố Chí
Linh , tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học sinh.
4.3. Phạm vi nghiên cứu
- Khách thể khảo sát gồm: CBQL trường THPT: 13 người; tổ trưởng chuyên
môn: 4; GV dạy mơn tốn: 38.
- Địa bàn khảo sát: 4 trường: THPT Chí Linh, THPT Trần Phú, THPT Phả Lại,
THPT Bến Tắm, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương
- Các số liệu thu thập từ đầu năm 2019 đến đầu năm 2020, làm dữ liệu nghiên
cứu.
5. Giả thuyết khoa học
2
Hiện nay công tác quản lý hoạt động dạy học mơn tốn ở các trường trung học
phổ thơng thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương đã đạt được những kết quả nhất định,
song bên cạnh đó cịn có nhiều khó khăn, bất cập, hạn chế. Nếu xây dựng được các
3
biện pháp quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học
sinh một cách hợp lý, khả thi, tập trung khắc phục những bất cập thì sẽ nâng cao chất
lượng dạy học mơn tốn nói riêng chất lượng dạy học các nhà trường nói chung ở các
trường trung học phổ thơng thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận
Nghiên cứu tài liệu, kết quả nghiên cứu khoa học, các tổng kết kinh nghiệm
của nhà quản lý giáo dục về hoạt động dạy học mơn tốn, quản lý hoạt động dạy học
mơn tốn ở trường THPT. Phân tích, khái qt hóa, so sánh, tổng hợp các thơng tin,
tư liệu có liên quan đến nội dung nghiên cứu để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài.
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh
THPT thuộc địa bàn nghiên cứu.
- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Phiếu trưng cầu gồm các câu hỏi
đóng/mở về vấn đề hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học
sinh ở các trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương.
- Phương pháp đàm thoại: bằng hệ thống câu hỏi để trả lời trực tiếp đối thoại
về vấn đề hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các
trường THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương
6.3. Các phương pháp hỗ trợ
Dùng thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu.
7. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận văn được trình bày theo 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng
phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông.
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học mơn Tốn ở các trường
THPT thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học sinh.
Chương 3: Giải pháp quản lý hoạt động dạy học mơn Tốn ở các trường
THPT
thành phố Chí Linh - tỉnh Hải Dương theo hướng phát triển năng lực học
sinh.
4
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MƠN TỐN
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở TRƯỜNG THPT
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Các nghiên cứu hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực
Dạy học phát triển năng lực, phẩm chất người học là một xu hướng tất yếu của
giáo dục Việt Nam và của các nước trên thế giới hiện nay. Trước sự thay đổi mạnh
mẽ của khoa học, công nghệ thì dạy học định hướng nội dung, kinh viện, nặng về
truyền thụ kiến thức bộc lộ nhiều điểm bất cập.
Sự hình thành và phát triển của xu hướng dạy học tiếp cận năng lực. Tiếp cận
NL trong giáo dục nói chung, dạy học nói riêng được hình thành, phát triển rộng
khắp ở Mỹ vào những năm 1970 và trở thành một phong trào với những nấc thang
mới trong những năm 1990 ở Anh, Úc, New Zealand, xứ Wales... Sở dĩ có sự phát
triển mạnh mẽ này là do rất nhiều học giả và các nhà thực hành phát triển nguồn nhân
lực xem tiếp cận NL là cách thức có ảnh hưởng nhiều nhất, được ủng hộ mạnh mẽ
nhất để cân bằng giáo dục và quá trình dạy học, là “cách thức để chuẩn bị lực lượng
lao động cho một nền kinh tế cạnh tranh toàn cầu” và là “một câu trả lời mạnh mẽ
đối với những vấn đề mà các nhà trường, cá nhân, tổ chức đang phải đối mặt trong
thế kỷ XXI” [64, tr.46]. Đặc trưng và ưu thế của dạy học tiếp cận năng lực.Theo J.
Richard và T.Rodger: “Tiếp cận năng lực trong dạy học tập trung vào kết quả học
tập, nhắm tới những gì học sinh dự kiến phải làm được hơn là nhắm tới những gì họ
cần phải học được” [63].
Ở nước ta nghiên cứu về dạy học và dạy học theo hướng phát triển năng lực
người học, trong đó phải kể đến nghiên cứu “Đổi mới giáo dục và tổ chức các hoạt
động dạy học để phát triển năng lực, phẩm chất người học” của tác giả Trịnh Văn
Biều và Trần Thị Ngọc Hà đăng trên Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm Thành phố
Hồ Chí Minh số 10 (88) năm 2016. Trịnh Văn Biều đã chỉ rõ sự khác biệt giữa dạy
học định hướng nội dung và dạy học phát triển năng lực phẩm chất người học ở 6
phương diện: mục đích, nội dung, phương pháp, tổ chức, kiểm tra đánh giá và sản
phẩm.
5
Tác giả Bernd Meier - Nguyễn Văn Cường, (2011) với “Lý luận dạy học hiện
đại, Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học”, NXB Đại học Sư
phạm. Trong cuốn này hai tác giả đã nêu rõ: “Giáo dục định hướng năng lực nhằm
mục tiêu phát triển năng lực người học. Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm
bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các
phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống
thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc
sống và nghề nghiệp” [13]. Chương trình này nhấn mạnh vai trò của người học với tư
cách chủ thể của quá trình nhận thức. Khác với chương trình định hướng nội dung,
chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất
lượng đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Việc quản lí
chất lượng dạy học chuyển từ việc điều khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”,
tức là kết quả học tập của học sinh.
Đánh giá theo NL không chỉ là đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ học tập của
HS mà phải hướng tới việc đánh giá khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ
của HS để thực hiện nhiệm vụ học tập theo một chuẩn nhất định. Do vậy, đánh giá
theo NLHS chủ yếu là đánh giá dựa trên hoạt động thực hiện và áp dụng kiến thức
vào thực tế của HS. Từ đó, theo tác giả Phạm Đỗ Nhật Tiến, “bài toán đổi mới đánh
giá học sinh trong giáo dục theo tiếp cận NL là một bài toán phức tạp và đa tầng”
[57, tr.1]. Để nâng cao hiệu quả đánh giá theo định hướng phát triển NLHS, cần thực
hiện đồng bộ các biện pháp: Giúp CBQL, GV nhận thức sâu sắc về triết lý đánh giá
(đánh giá vì sự tiến bộ của HS; đánh giá diễn ra trong suốt quá trình học tập; đánh
giá được khả năng vận dụng, thực hiện năng lực tư duy bậc cao…); Làm rõ khái niệm
NL và NLHS phổ thơng là gì? Sử dụng đa dạng các phương pháp, hình thức đánh giá
hiện đại và truyền thống..[31].
Tác giả Nguyễn Thu Hà cho rằng, hiệu quả đánh giá theo định hướng phát
triển NLHS phụ thuộc chủ yếu vào các phương pháp đánh giá. Tuy nhiên, theo tác
giả, “Để các phương pháp đánh giá theo năng lực đạt chất lượng theo yêu cầu, giáo
viên phải đánh giá bằng nhiều hình thức và thơng qua nhiều cơng cụ. Nếu năng lực
được coi như là khả năng sử dụng kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ để giải quyết
6
vấn đề trong những bối cảnh cụ thể thì các chương trình giảng dạy và các phương
pháp đánh giá cũng phải kết hợp cả ba yếu tố này” [32, tr.60].
Đứng trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục đào tạo nói chung và thực hiện dạy học
theo định hướng PTNL nói riêng, nhiều nhà nghiên cứu trong đó có những nhà giáo
dục học, tâm lý học đã đi sâu nghiên cứu một cách tồn diện các vấn đề về vị trí, vai
trị của việc tổ chức q trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học,
những ưu và nhược điểm của các hình thức tổ chức dạy học hiện nay, bản chất của
mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học, vai trò của người dạy và người
học, việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học.
1.1.2. Các nghiên cứu quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển
năng lực
Ở Việt Nam, quản lý dạy học là nhiệm vụ trọng tâm của người quản lý các cơ
sở giáo dục, đồng thời cũng là nội dung quan trọng nhất trong công tác quản lý
trường học. Chính vì vậy vấn đề quản lý hoạt động
dạy học luôn được các nhà
nghiên cứu khoa học, các nhà quản lý giáo dục đề cập trong các cơng trình nghiên
cứu khoa học.
Có nhiều đề tài tiến sĩ và thạc sỹ quản lý giáo dục nghiên cứu về các biện
pháp quản lý hoạt động dạy học trong nhà trường phổ thông. Liên quan trực tiếp
đến đề tài tác giả đang nghiên cứu có một số cơng trình sau đây:
Vũ Thị Ngân nghiên cứu về đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học mơn tốn ở
các
trường THPT huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình theo định hướng giáo dục THPT sau
năm
2015 ”, Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục, 2016; Tác giả đã xây dựng khung lí luận
về hoạt động dạy học mơn Tốn qua đó phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy
học mơn tốn ở các trường THPT và đề ra 3 nhóm biện pháp.
Dương Văn Thanh nghiên cứu về đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học mơn
tốn trong các trường THPT tỉnh Thái Bình”, Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục,
2014; Tác giả đã khảo sát thực trạng dạy học mơn tốn ở tỉnh Thái Bình trong các
trường THPT và đưa ra 5 biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn toán.
7
Đỗ Cao Thượng nghiên cứu về đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học mơn tốn
đáp ứng u cầu phát triển năng lực cho học sinh dân tộc-miền núi tại trường THPT
Trần
8
Can tỉnh Điện Biên”, Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục, 2015; tác giả đã bước đầu
nghiên cứu về các hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng mới trên địa bàn khó khăn
và đề ra 5 biện pháp.
Các nghiên cứu nêu trên của các nhà khoa học trong và ngoài nước là những
tri thức làm tiền đề cho việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục và quản
lý hoạt động dạy học trong các trường học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả
giáo dục, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của đất nước.
Các tác giả đã đưa ra được cơ sở lý luận của hoạt động dạy học mơn tốn, thực
trạng việc quản lý hoạt động dạy học mơn tốn là một mơn quan trọng ở trường
THPT. Nhưng hướng tới chương trình giáo dục phổ thơng mới, khi mà các hoạt động
dạy học hướng tới việc phát triển năng lực của người học, đặc biệt là với mơn tốn là
bộ mơn với nhiều kiến thức khoa học, rất khó thay đổi phương pháp dạy học truyền
thống cũng như các quản lý. Để có thể quản lý hoạt động dạy học mơn tốn theo
hướng phát triển NLHS ở các trường THPT được nâng cao hiệu quả, tác giả thấy cần
nghiên cứu sâu hơn về nội dung này.
Trên cơ sở các nghiên cứu tổng quan về dạy học theo hướng phát triển NLHS,
nhìn chung các tác giả đã đề cập đến các vấn đề: nội dung, chương trình theo tiếp cận
NL người học; thiết kế bài dạy và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển
NLHS nhưng vấn đề quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển NL HS mới chỉ
được nghiên cứu dưới góc độ kế hoạch giáo dục và quản lý giáo dục, cịn đi sâu cụ
thể vào từng mơn học ở trường THPT thì chưa có nhiều nghiên cứu, bởi mỗi một bộ
mơn có đặc thù riêng đặc biệt là mơn Tốn một môn khoa học cơ bản.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Hoạt động dạy học
Bàn về hoạt động dạy học thì mỗi tác giả lại đưa ra những khái niệm khác
nhau đứng trên góc độ nghiên cứu và tiếp cận khác nhau.
Khi xem xét HĐDH, có nhiều cách tiếp cận khác nhau như tiếp cận hướng vào
hoạt động dạy của thầy hoặc tiếp cận hướng vào hoạt động học của trò. Dạy học
hướng vào hoạt động học của trò thì trọng tâm của HĐDH được đặt vào hoạt động
học của HS chứ không phải vào hoạt động dạy của GV. Nói cách khác, GV là người
tạo ra
9
việc học, gợi cho HS khám phá và tạo dựng kiến thức, tạo ra các môi trường học
tập mạnh mẽ; nâng cao chất lượng học tập, v.v…
Chung quan điểm với các nhà nghiên cứu Phạm Viết Vượng, Nguyễn Sinh Huy,
Nguyễn Văn Lê, Trần Thị Tuyết Oanh, Thái Duy Tuyên, Đặng Thành Hưng… chúng
tơi cho rằng: Dạy học là q trình, trong đó dưới tác động chủ đạo (tổ chức, điều
khiển, lãnh đạo) của thầy, học sinh tự giác, tích cực, tự tổ chức, tự điều khiển quá
trình nhận thức, nhằm đạt được các mục tiêu học tập. [49]
Ở trường THPT, HĐDH mơn tốn là q trình hình thành kiến thức tốn học
hoặc vận dụng nội dung kiến thức đó bao gồm như:
Nhận dạng và thể hiện: một phương pháp, một quy tắc, một định lí,… Những
hoạt động tốn học phức hợp: định nghĩa, phương pháp chứng minh, giải tốn quỹ
tích, giải tốn dựng hình,…
Những hoạt động trí tuệ phổ biến trong tốn học: lật ngược vấn đề, xét tính
giải được, phân chia trường hợp,… và thơng qua hình thành hoạt động trí tuệ tốn
học chung: phân tích, tổng hợp, tính toán, tư duy giải quyết vấn đề, so sánh, trừu
tượng hóa, khái qt hóa,…
Những hoạt động ngơn ngữ: khi u cầu HS phát biểu một tính chất, giải thích
một định nghĩa, trình bày lời giải một bài tốn,…
Do đó có thể hiểu, hoạt động dạy học mơn tốn ở trường THPT là quá trình,
tương tác giữa GV và HS, trong đó dưới tác động chủ đạo của GV, HS tự giác, tích
cực, tự tổ chức, tự điều khiển q trình nhận thức, nhằm đạt được các mục tiêu học
tập của mơn Tốn trong trường phổ thơng.
1.2.2. Hoạt động dạy học mơn tốn theo hướng phát triển năng lực học sinh
1.2.2.1 Năng lực học sinh
Bàn về khái niệm NL có rất nhiều tác giả nghiên cứu, khái niệm NL được sử
dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục.
Trong chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể: “Năng lực là thuộc tính các
nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và q trình học tập, rèn luyện,
cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá
nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,…thực hiện thành cơng một loại hoạt động
nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể” [26].
10
Từ đó, có thể hiểu: Năng lực của học sinh phổ thông là khả năng vận dụng kết
hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện tốt các nhiệm vụ học tập và giải quyết
có hiệu quả những vấn đề có thực trong cuộc sống của các em.
Khi nói đến năng lực học sinh là nhấn mạnh đến khả năng thực hiện,vận dụng
kiến thức tức là người học phải biết - làm chứ không dừng lại ở biết - hiểu và hành
động “làm” ở đây được gắn với kiến thức và kỹ năng chứ không phải “làm” một cách
máy móc.
1.2.2.2 Đặc điểm dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh
Tổng hợp các quan điểm của các nhà nghiên cứu cho thấy, dạy học theo hướng
phát triển NLHS được thể hiện ở những đặc trưng sau:
- Dạy học thông qua các hoạt động của HS: GV tổ chức liên tiếp các hoạt động
học tập, từ đó giúp HS tự khám phá những điều chưa biết, GV không cung cấp, áp đặt
kiến thức có sẵn mà chỉ tổ chức, chỉ đạo HS tiến hành các hoạt động học tập: tái hiện
kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáo tạo kiến thức vào giải quyết các
tình huống.
- Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học: Rèn luyện cho HS những
tri thức phương pháp để HS biết cách đọc sách giáo khoa, tài liệu học tập, biết cách tự
tìm tịi và phát hiện kiến thức mới, đồng thời rèn luyện cho HS các thao tác tư duy:
phân tích, tổng hợp, khái qt hóa…từ đó hình thành và phát triển những tiềm năng
sáng tạo của các em.
- Tăng cường học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác: Mục đích để tạo
điều kiện cho HS được nghĩ, được làm, được thảo luận nhiều hơn. Lớp học chính là
mơi trường giao tiếp thầy - trị và trò - trò nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm
của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập.
- Kết hợp đánh giá của thầy với đánh giá của trò: Quan tâm đến đánh giá kết
quả học tập trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống các câu hỏi, bài tập. Chú
trọng rèn luyện kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của HS. Khi đánh giá phải
nêu được cách sửa chữa các sai sót.
1.2.2.3 Dạy học mơn toán theo hướng phát triển năng lực học sinh
Hiện nay, dạy học được tiếp cận với 2 quan điểm dạy học đó là dạy học định
hướng nội dung và dạy học theo chuẩn đầu ra hay còn gọi dạy học theo định hướng
phát triển năng lực học sinh.
11
