Thái độ của giáo viên trung học cơ sở về chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần học đường

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRẦN THỊ THANH TÂM

THÁI ĐỘ CỦA GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ
VỀ CHƯƠNG TRÌNH HUẤN LUYỆN NÂNG CAO HIỂU BIẾT
VỀ SỨC KHỎE TÂM THẦN HỌC ĐƯỜNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

HÀ NỘI – 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRẦN THỊ THANH TÂM

THÁI ĐỘ CỦA GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ
VỀ CHƯƠNG TRÌNH HUẤN LUYỆN NÂNG CAO HIỂU BIẾT
VỀ SỨC KHỎE TÂM THẦN HỌC ĐƯỜNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC
Chuyên ngành: Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên
Mã số: 8310401.05

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Trần Thành Nam

HÀ NỘI – 2020

i


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành chương trình học
và luận văn thạc sĩ Tâm lý học, tôi đã nhận được vô vàn sự hỗ trợ và giúp đỡ
của các cá nhân và các tập thể.
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS. Trần Thành Nam – người
thầy đầy trí tuệ, nhiệt huyết và luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong quá
trình học tập và nghiên cứu đề tài luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả các thầy cô trong khoa Các khoa học
giáo dục và Trung tâm Thông tin Hướng nghiệp, Nghiên cứu và Ứng dụng
Tâm lý luôn nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn và truyền lại những tri thức quý
giá tới các học viên trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin cảm ơn TS. Mai Quốc Khánh – giảng viên trường Đại học Sư
phạm Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ trong quá trình thực hiện khảo sát online
và các thầy cô giáo đến từ 64 trường trung học cơ sở trên địa bàn 17 tỉnh,
thành phố trong cả nước, đã nhiệt tình tham gia khảo sát.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp –
những người luôn động viên, khích lệ và hỗ trợ tôi trong suốt hơn 2 năm hoàn
thành chương trình học thạc sĩ.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 14 tháng 6 năm 2020
Tác giả luận văn

Trần Thị Thanh Tâm

ii

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN...................................................................................................ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..............................................................vi
DANH MỤC BẢNG......................................................................................vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ................................................................................viii
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN.......................................6
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu................................................................6
1.1.1. Tổng quan các chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức
khỏe tâm thần học đường..........................................................................6
1.1.2. Tổng quan các nghiên cứu về chương trình huấn luyện nâng cao
hiểu biết về sức khỏe tâm thần học đường..............................................15
1.2. Các hướng nghiên cứu về thái độ.........................................................17
1.2.1. Các hướng nghiên cứu về thái độ..................................................17
1.2.2. Các thang đo dùng để nghiên cứu về thái độ................................ 18
1.3. Các khái niệm công cụ.........................................................................20
1.3.1. Khái niệm thái độ..........................................................................20
1.3.2. Khái niệm sức khỏe tâm thần (SKTT)..........................................30
1.3.3. Khái niệm sức khỏe tâm thần học đường......................................31
1.3.4. Chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần
học đường................................................................................................33
1.3.5. Giáo viên trung học cơ sở............................................................. 36
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1..................................................................................42
CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................43
2.1. Tổ chức nghiên cứu..............................................................................43
2.1.1. Địa bàn nghiên cứu....................................................................... 43
2.1.2. Mẫu nghiên cứu............................................................................ 46

iii

2.2. Tiến trình nghiên cứu...........................................................................47
2.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận........................................................47
2.2.2. Giai đoạn khảo sát thực tế.............................................................48
2.3. Phương pháp nghiên cứu......................................................................48
2.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu...................................................48
2.3.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.............................................49
2.3.3. Phương pháp thống kê toán học....................................................52
2.4. Đạo đức nghiên cứu.............................................................................52
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.......................................................54
3.1. Thực trạng thái độ của GV THCS về chương trình huấn luyện nâng cao

hiểu biết về sức khỏe tâm thần học đường..................................................54
3.1.1. Thực trạng nhận thức của GV THCS về chương trình huấn luyện
nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần học đường.............................. 54
3.1.2. Cảm xúc của GV THCS khi tham gia hoặc được mời tham gia
chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học đường.........69
3.1.3. Hành vi của GV THCS đối với chương trình huấn luyện nâng cao
hiểu biết về SKTT học đường.................................................................71
3.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến mức độ nhận thức về SKTT học đường
của GV THCS.............................................................................................78
3.2.1. Mối quan hệ giữa sự hiểu biết của GV về SKTT học đường với
kinh nghiệm tham gia chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về
SKTT học đường.....................................................................................78
3.2.2. Mối liên hệ giữa nhận thức về sự cần thiết của chương trình huấn
luyện với sự hiểu biết đầy đủ về SKTT học đường................................ 79
3.2.3. Mối quan hệ giữa nhận thức về lợi ích khi tham gia chương trình
tập huấn về SKTT học đường với sự hiểu biết đầy đủ về SKTT học
đường...................................................................................................... 80

iv


3.2.4. Mối quan hệ giữa giới tính, trình độ học vấn và số năm kinh
nghiệm, số tuổi của GV THCS với sự nhận thức về SKTT học đường. 83
3.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến cảm xúc của GV THCS về các vấn đề
SKTT học đường.........................................................................................84
3.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến đến mức độ sẵn sàng tham gia các nội
dung trong chương trình tập huấn nâng cao hiểu biết về SKTT học đường.
86
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3..................................................................................88
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................. 90
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................92
PHỤ LỤC........................................................................................................97

v


ĐTB
GV
GV THCS
HS
SD
SKTT
SL

vi


DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Số lượng khách thể nghiên cứu...................................................... 43
Bảng 2.2. Một số đặc điểm khách thể nghiên cứu..........................................46
Bảng 3.1. Nhận thức của GV THCS về khái niệm sức khỏe tâm thần...........54
Bảng 3.2. Nhận thức của GV về mức độ cần thiết của chương trình nâng cao
hiểu biết về SKTT trong công việc của mình................................................. 56
Bảng 3.3. Lý do GV tham gia chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về
SKTT học đường.............................................................................................57
Bảng 3.4. Nguồn thông tin mà các GV có thể tiếp cận các chương trình huấn
luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học đường................................................60
Bảng 3.5. Nhận thức của GV về lợi ích của chương trình nâng cao hiểu biết
về SKTT học đường........................................................................................62
Bảng 3.6. Nhận thức chung của GV THCS về các vấn đề SKTT học đường 66
Bảng 3.7. Cảm xúc của GV THCS khi tham gia hoặc được mời tham gia
chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học đường.................70
Bảng 3.8. Kinh nghiệm tham gia các chương trình huấn luyện nâng cao hiểu
biết về SKTT học đường.................................................................................72
Bảng 3.9. Hành vi của GV THCS về các vấn đề SKTT học đường...............73
Bảng 3.10. Mức độ sẵn sàng của GV THCS khi được mời tham gia vào từng
nội dung của một chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học
đường cụ thể....................................................................................................77
Bảng 3.11. Mối quan hệ giữa nhận thức về lợi ích khi tham gia chương trình tập

huấn về SKTT học đường với sự hiểu biết đấy đủ về SKTT học đường........81

vii


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Nhận thức của GV THCS về khái niệm SKTT học đường........55
Biểu đồ 3.2: Nhận thức của GV THCS về mức độ cần thiết của chương trình

nâng cao hiểu biết về SKTT học đường..........................................................57
Biểu đồ 3.3. Lý do GV tham gia chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết
về SKTT học đường........................................................................................59
Biểu đồ 3.4: Nguồn thông tin mà GV THCS có thể tiếp cận các chương trình
huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học đường.......................................61
Biểu đồ 3.5: Nhận thức của GV THCS về lợi ích của chương trình huấn luyện
nâng cao hiểu biết về SKTT học đường..........................................................65
Biểu đồ 3.6. Nhận thức chung của GV THCS về các vấn đề SKTT học đường .. 69

Biểu đồ 3.7: Cảm xúc của GV THCS khi tham gia hoặc được mời tham gia
chương trình huấn luyện nâng cao hểu biết về SKTT học đường...................71
Biểu đồ 3.8: Kinh nghiệm tham gia chương trình huấn luyện nâng cao hiểu
biết về SKTT học đường.................................................................................73
Biểu đồ 3.9: Hành vi của GV THCS về vấn đề SKTT học đường.................76
Biểu đồ 3.10. Mức độ sẵn sàng của GV THCS khi được mời tham gia vào
từng nội dung của một chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT
học đường cụ thể.............................................................................................78

viii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sức khỏe tâm thần (SKTT) là một bộ phận không thể tách rời trong
định nghĩa về sức khỏe của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong đó sức khỏe
tâm thần không chỉ có nghĩa là không mắc các rối loạn tâm thần mà còn bao
hàm trạng thái thoải mái, sự tự tin vào năng lực của bản thân, tính tự chủ,
năng lực và khả năng nhận thức tiềm năng của bản thân.
Sức khỏe tâm thần học đường được hiểu là những vấn đề về sức khỏe
tâm thần ở lứa tuổi học đường. Theo một nghiên cứu của Ủy ban Y tế Hà Lan

– Việt Nam (MCNV) phối hợp với Sở GD-ĐT tỉnh Quảng Trị tiến hành khảo
sát thực trạng SKTT tại 3 trường THPT, trường THPT Vĩnh Linh, THPT A
Túc (Đakrông) và THPT Đông Hà. Kết quả của cuộc khảo sát ở Trường
THPT Vĩnh Linh cho thấy, có 104 em (9,03%) có vấn đề về SKTT, 56 em
(5,01%) rối loạn về cảm xúc, 27 em (2,42%) có rối loạn về hành vi, 21 em
(1,88%) tăng động, 19 em (1,7%) có vấn đề về bạn bè và 22 em (1,97%) có
vấn đề về tiền xã hội.
Năm 2011, một nghiên cứu về các vấn đề sức khỏe tâm thần của trẻ em
và vị thành niên trên thế giới đã đưa ra con số thống kê có khoảng 10-20% trẻ
em và vị thành niên chịu ảnh hưởng của các vấn đề sức khỏe tâm thần [16].
Theo thông tư 31 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành ngày
18/12/2017 về việc hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh
trong trường phổ thông chứng tỏ rằng vấn đề sức khỏe tâm thần học đường đã
được quan tâm hơn. Trong điều 8 vể tổ chức, cán bộ đã yêu cầu nhà trường
cần có Tổ tư vấn, có giáo viên kiêm nhiệm để thực hiện công tác tư vấn cho
học sinh, những giáo viên đó phải là người có kinh nghiệm và được đào tạo,
bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ tư vấn tâm lý (có chứng chỉ nghiệp vụ tư
vấn tâm lý học đường theo chương trình do Bộ GD&ĐT ban hành). Như vậy,
các thầy cô sẽ là người tham gia trực tiếp vào quá trình hỗ trợ tâm lý cho học
1


sinh trong trường học, vì vậy các thầy cô sẽ cần phải nâng cao hiểu biết về các
vấn đề SKTT học đường.
Lứa tuổi học sinh THCS là lứa tuổi xảy ra hiện tượng dậy thì ở hầu hết
các em học sinh. Đặc trưng của lứa tuổi này là sự phát triển nhanh, mạnh mẽ
nhưng không cân bằng cả về thể chất và tâm lý. Từ đó dẫn đến hàng loạt các
vấn đề khó khăn tâm lý và các vấn đề SKTT xuất hiện. Các thầy cô cần phải
là những người có kiến thức để phát hiện sớm và có những sự hỗ trợ sớm cho
những HS đó, tránh gây ra những hậu quả nặng nề.

Ngày 22/3/2019 ở trường THCS Phù Ủng (Hưng Yên) đã xảy ra vụ
việc 5 em học sinh nữ đánh hội đồng một bạn học sinh khác cùng lớp, ngoài
ra nhóm học sinh này còn quay clip lại và gửi clip cho một số bạn khác cùng
lớp như khoe một chiến tích của mình. Được biết bạn học sinh bị đánh có
hoàn cảnh rất khó khăn, là học sinh hiền lành và trước kia đã từng bị bắt nạt
rất nhiều lần: bắt chép bài hộ, viết bản tường trình, trực nhật lớp … Sau khi sự
việc xảy ra, bạn học sinh đó đã bị sốc tâm lý và phải nhập viện điều trị ở bệnh
viện tâm thần Hưng Yên.
Từ những lý do trên tôi quyết định thực hiện đề tài: “Thái độ của giáo
viên trung học cơ sở về chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về
sức khỏe tâm thần học đường”. Luận văn kì vọng có thể trả lời câu hỏi:
Thái độ của thầy cô về tính cấp thiết của việc nâng cao hiểu biết về sức khỏe
tâm thần học đường? Mức độ sẵn sàng tham gia của thầy cô đối với những nội
dung có trong một chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức khỏe
tâm thần cụ thể là the Guide? Những yếu tố nào ảnh hưởng đến thái độ của
giáo viên về chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần
học đường? Trên cơ sở đó đề ra các giải pháp và xây dựng chương trình phù
hợp giúp nâng cao hiểu biết của GV THCS về các vấn đề SKTT học đường.
2.

Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện nhằm tạo tiền đề để xây dựng chương trình
2


tập huấn nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần học đường cho giáo viên
trung học cơ sở trong bối cảnh hiện nay. Từ đó góp phần nâng cao hiệu quả
trong công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông nói riêng và
trong công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trong nhà trường và cộng đồng nói
chung.

3. Giả thuyết nghiên cứu
Các GV THCS đều nhận thức được tầm quan trọng của chương trình và
có cảm xúc tích cực nếu được mời tham gia vì vậy các GV THCS sẵn sàng
tham gia vào các nội dung của chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về
SKTT học đường.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu.
4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu lý luận
-

Tổng quan các chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT

học đường.
-

Tổng quan các nghiên cứu về chương trình huấn luyện nâng cao hiểu

biết về sức khỏe tâm thần học đường.
Tổng quan các hướng nghiên cứu và các thang đo nghiên cứu
về thái
độ.
-

Thao tác các khái niệm liên quan đến đề tài: Thái độ, giáo viên trung

học cơ sở, chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần
học đường, sức khỏe tâm thần, sức khỏe tâm thần học đường.
-

Nghiên cứu các quy định, thông tư của nhà nước về các hướng dẫn

thực hiện hỗ trợ tâm lý cho học sinh phổ thông.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu thực tiễn
-

Nghiên cứu nhận thức của GV THCS về khái niệm SKTT học đường,

mức độ cần thiết của chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT
học đường, lợi ích của chương trình nâng cao hiểu biết về SKTT học đường.
Nghiên cứu cảm xúc của GV THCS khi được mời tham gia
chương


3


trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học đường.
- Nghiên cứu mức độ sẵn sàng tham gia vào từng nội dung của chương
trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học đường.
-

Tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức, cảm xúc và hành vi

của GV THCS đối với chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT
học đường.
Ngoài ra, chúng tôi cũng nghiên cứu lý do mà GV sẽ tham gia
chương
trình, nguồn thông tin mà GV có thể tiếp cận được các chương trình huấn
luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học đường và thời điểm nào phù hợp để tổ
chức chương trình sao cho có nhiều GV tham gia nhất.
5.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5.1. Đối tượng nghiên cứu
Thái độ của GV THCS về chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết
về sức khỏe tâm thần học đường.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
345 GV THCS ở các trường THCS trên cả nước, có đại diện ở cả ba
miền Bắc – Trung – Nam, có đại diện trường ở khu vực nông thôn, thành phố,
bán đô thị, miền núi.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Phương pháp này để khai thác tài liệu, báo, tạp chí khoa học, các công
trình nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam từ đó xây dựng cơ sở lý luận cho
luận văn.
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
-

Chúng tôi sử dụng bảng hỏi để điều tra về thái độ chung về việc nâng

cao hiểu biết về SKTT học đường và thái độ về một chương trình nâng cao
hiểu biết về SKTT học đường cụ thể của GV THCS.

4


6.3. Phương pháp xử lý số liệu
Chúng tôi sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 23.0 để sử lý số liệu.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ

lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Tổng quan và cơ sở lý luận
Chương 2: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu.

5


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Tổng quan các chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức
khỏe tâm thần học đường.
Trên thế giới
Ngay từ những năm đầu thế kỉ 21, ở một số nước trên thế giới đã có
nhiều chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần
(SKTT) ở trường học và đã đạt được thành công nhất định.
- Một số chương trình ở Australia: MindMatters, Schools Research Initiative,
Mental Illness Education, Mental health first aid, Sucide Intervention Project,
Mental health first aid treining for high school teachers.
- Một số chương trình ở Hoa Kì: The Science of Mental Illness curiculum
supplemant, Mental Illness Awereness Week program, The Guide.
Một số chương trình ở Anh và Đức: Mental Health Awareness in
Action
program, “Crazy? So what! It’s normal to be different”
-

Malawi và Tanzania: The African Guide: Malawi version (AGMv)

-

Campuchia: The Guide

-

Canada: the Guide

6


Chương trình Mental Illness Awareness Week nhằm nâng cao nhận thức
của thanh thiếu niên với việc tìm kiếm sự giúp đỡ cho các vấn đề SKTT. Các
chủ đề được nói đến trong chương trình gồm có: tâm thần học, ma túy, rượu,
tự tử, trầm cảm. Hầu hết các học sinh đã tham gia chương trình đều hứng thú
và bày tỏ sự quan tâm đến việc tìm hiểu thêm về các chủ đề SKTT. Các học
sinh tham gia chương trình đã có thái độ tích cực với việc tìm kiếm sự giúp đỡ
của các bác sĩ tâm thần.. Như vậy, bước đầu chương trình cũng đã có sự thành
công nhất định trong việc nâng cao hiểu biết về một số vấn đề SKTT và giúp
thay đổi thái độ về việc tìm kiếm sự giúp đỡ từ các bác sĩ tâm thần giúp cho
việc can thiệp được thuận lợi hơn [12].
Chương trình MindMatter cung cấp một khung chương trình nhấn
mạnh vào việc thúc đẩy sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên trong môi
trường học đường theo hướng tiếp cận toàn trường. Đây là chìa khóa giúp
nâng cao sức khỏe thanh thiếu niên vì nó có tiềm năng phát triển các phản ứng
cộng đồng tích hơn với các nhu cầu của thanh thiếu niên. Thông qua việc to ra
môi trường tiếp cận toàn trường có lợi cho sức khỏe tinh thần và có kết nối
với những lực lượng trong cộng đồng khác, trường học trở thành chìa khóa để
giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần cho thanh thiếu niên trên tất cả khía
cạnh của cuộc sống. Chương trình đã giúp nhận ra vai trò quan trọng của nhà
trường trong việc giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh và
giúp cho quá trình sàng lọc học sinh có vấn đề để có hướng can thiệp kịp thời

[25].
Chương trình “Crazy? So what! It’s normal to be different” được thực
hiện với mục đích nâng cao nhận thức về SKTT cho những người trẻ và giảm
kì thị đối với người mắc tâm thần phân liệt dành cho học sinh THCS từ 14 –
18 tuổi. Hoạt động chính của dự án là buổi gặp mặt với bệnh nhân tâm thần
phân liệt. Chương trình đã giúp làm giảm lối suy nghĩ tiêu cưc, và tăng xu
7


hướng tích cực trong việc cải thiện khoảng cách xã hội. Chương trình có một
tên gọi gây tò mò cho người nghe vì vậy có thể thu hút được học sinh tham
gia chương trình. Ưu điểm của dự án này là chú trọng đến việc tìm bệnh nhân
tâm thần phân liệt có độ tuổi tương đồng với những người tham gia để người
tham gia dễ dàng xác định dấu hiệu của người mắc tâm thần phân liệt [30].
Chương trình phòng ngừa tự tử (Sucide Intervention Project) được thiết
kế dựa trên chiến lược giáo dục đồng đẳng nhiều lớp nhằm mục đích sử dụng
phương pháp phòng ngừa và can thiệp sớm như một biện pháp nâng cao năng
lực phản ứng với vấn đề tự tử trong trường đại học. Những người tham gia
được đào tạo để có thể nhận ra các vấn đề SKTT ở người khác và họ cảm thấy
thoải mái khi nói chuyện với các sinh vên khác về các vấn đề SKTT và có
kiến thức về các dịch vụ hỗ trợ SKTT dành cho sinh viên. Nhìn chung,
chương trình có hiệu quả trong việc nâng cao sức khỏe tâm thần bằng cách cải
thiện sự tự tin của những người tham gia chương trình trong việc phản ứng
với những sự đau khổ của những người khác [24].
Chương trình Mental Health Awareness in Action program thực hiện
nghiên cứu trên 472 học sinh các trường THCS ở Anh. Các học sinh được
tham dự hai hội thảo và hoàn thành khảo sát liên quan đến kiến thức, thái độ
và hành vi về SKTT. Trong giai đoạn đầu, các học sinh có phản ứng khá tiêu
cực về các vấn đề SKTT, ở giai đoạn sau thái độ tích cực tăng lên đáng kể.
Qua quá trình nghiên cứu nhận thấy có sự thay đổi lớn đối với những học sinh

nữ và những học sinh có mối quan hệ cá nhân với người có vấn đề về SKTT.
Kết quả của chương trình đã tạo ra những thay đổi tích cực về thái độ của
những người tham gia với những người có vấn đề về SKTT [26].
Chương trình The Science of Mental Illness curiculum supplement
nghiên cứu trên 1500 học sinh THCS trên toàn nước Mỹ nhằm đánh giá tác
động của một chương trình can thiệp về thái độ kì thị liên quan đến các vấn đề
8


SKTT. Hai câu hỏi nghiên cứu được kiểm tra là (1) Những kiến thức và thái
độ cơ bản về SKTT của nhóm học sinh này là gì? (2) tham gia vào khóa học
này có giúp nâng cao hiểu biết và cải thiện thái độ của học sinh về các vấn đề
SKTT hay không? Đây là một chuỗi các hoạt động trong chương trình được
hỗ trợ bởi rất nhiều đơn vị liên quan và được công nhận trên nhiều nước. Ưu
điểm của chương trình là nội dung kết hợp các khám phá khoa học tiên tiến,
dữ liệu khoa học chính xác và nghiên cứu trường hợp thực tế. Chương trình
chức các thông tin bao quát và sử dụng các chiến lược học tập tích cực, áp
dụng tư duy sáng tạo. Các module bao gồm cả các hoạt động trên lớp dựa vào
sách vở và hoạt động trên trang web, mỗi phần gồm 5-6 bài học được thiết kế
trong khoảng 45 phút được viết dưới dạng kế hoạch bài học để các giáo viên
không chuyên cũng có thể thực hiện được [32].
Chương trình Mental Illness Education góp phần đáng kể giúp tăng
nhận thức của học sinh về sức khỏe tâm thần, và cũng giúp giảm đáng kể sự
kì thị của những người tham gia đối với những người có vấn đề về sức khỏe
tâm thần. Tuy nhiên, chương trình chưa thực sự thành công trong việc khuyến
khích học sinh tìm kiếm sự trợ giúp [28]
Chương trình Beyondblue Schools Research Initiative được thiết kế để
đánh giá tác động của cách tiếp cận toàn diện đối với việc ngăn ngừa trầm
cảm ở thanh thiếu niên, thông qua sự tăng cường các yếu tố bảo vệ từ phía
môi trường và cá nhân trong bối cảnh trường học. Các yếu tố bảo vệ từ phía

môi trường gồm có: an ninh và an toàn, sự hỗ trợ xã hội và mối quan hệ xã
hội tích cực, sự tham gia và kết nối xã hội. Các yếu tố bảo vệ từ phía cá nhân
gồm có: kỹ năng giải quyến vấn đề, kỹ năng ứng phó và kỹ năng xã hội,
phong cách suy nghĩ tích cực. Nói chung chương trình đã có hướng tiếp cận
khá toàn diện và đầy đủ đối với việc ngăn ngừa trầm cảm ở thanh thiếu niên
[31].
9


Chương trình Mental health first aid đào tạo những thành viên trong
cộng đồng để trợ giúp sớm cho những người mắc các vấn đề về SKTT. Khóa
học gồm 12 giờ chia làm 4 bài, mỗi bài 3 giờ. Chương trình cung cấp năm
bước để sơ cứu tâm lý bao gồm: (1) đánh giá rủi ro vấn đề tự tử hoặc tự hại,
(2) lắng nghe không phán xét, (3) trấn an và cung cấp thông tin, (4) khuyến
khích thân chủ tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp, (5) khuyến khích những
chiến lược tự lực. Chương trình đã mang lại kết quả khả quan cho những
người tham gia chương trình: có sự cải thiện phù hợp với các chuyên gia y tế
về phương pháp điều trị, cải thiện những hành vi giúp đỡ, tự tin hơn trong
việc cung cấp sự trợ giúp và giảm khoảng cách xã hội giữa những người có
vấn đề SKTT. Tuy nhiên chương trình chưa có sự đánh giá hiệu quả ở những
thân chủ được sự trợ giúp từ những người đã từng tham gia chương trình [17].
Chương trình Mental Health First aid for high school teachers là một
chương trình đã được chỉnh sửa sao cho phù hợp với đối tượng tham gia là
những giáo viên THCS và THPT và phù hợp với đối tượng giúp đỡ hướng tới
là các học sinh trong trường học. Quy trình đánh giá và đào tạo người tham
gia chương trình khá chặt chẽ, suốt cả quá trình thực hiện chương trình,
những người tham gia phải thực hiện 3 bài khảo sát: khảo sát đầu vào, khảo
sát đầu ra và khảo sát theo dõi sau 6 tháng; đồng thời để đánh giá tác động của
chương trình đến học sinh thì cũng đã có một khảo sát dành cho học sinh sau
quá trình theo dõi 6 tháng. Chương trình đào tạo đã giúp giáo viên có thêm

kiến thức, thay đổi niềm tin về việc trị liệu, trở nên giống như các chuyên gia
về SKTT, giảm sự kì thị và tăng sự tự tin trong việc giúp đỡ học sinh và đồng
nghiệp. Hiệu quả của chương trình cũng tác động gián tiếp đến các học sinh,
học sinh đã báo cáo rằng họ nhận được nhiều thông tin về SKTT hơn từ
những nhân viên nhà trường. Hầu hết các thay đổi được tìm thấy trong

10


6 tháng theo dõi sau khóa học. Tuy nhiên đối với những học sinh có vấn đề
SKTT thì chưa tìm thấy có hiệu quả [13].
Chương trình The Guide là một trong những chương trình giáo dục kiến
thức về SKTT đầu tiên được triển khai trong trường học ở Canada. Qua kết
quả đánh giá hiệu quả thực hiện chương trình, các nhà nghiên cứu thấy rằng,
chương trình The Guide có thể được thực hiện bởi các giáo viên trong trường
học, không nhất thiết phải là các chuyên gia về SKTT. Vì vậy, góp phần
nhanh chóng lan tỏa và mở rộng mô hình thực hiện giúp chứng minh tác động
tích cực của chương trình và cải thiện hiểu biết, thái độc của học sinh về các
vấn đề SKTT [12].
Chương trình The African Guide: Malawi version (AGMv) là chương
trình The Guide đã được chỉnh sửa sao cho phù hợp với điều kiện nghiên cứu
ở Malawi và Tanzania. Chương trình mang đến một cách tiếp cận hiệu quả và
bền vững để nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần cho các nhà giáo dục và
học sinh trên toàn cầu. Góp phần thúc đẩy sức khỏe tâm thần tích cực, giảm
sự kì thị. Với quy trình đánh giá 3 vòng: đánh giá đầu vào, đánh giá đầu ra và
đánh giá theo dõi sau 3 ngày, chương trình cho thấy có hiệu quả trong việc
nâng cao hiểu biết và thái độ của các nhà giáo dục với các vấn đề SKTT. Có
thể nói đây là một chương trình khá mới mẻ ở thời điểm đó đối với Malawi
nói riêng và những nước đang phát triển nói chung [18].
Chương trình School–base mental health literacy programs là một

chương trình mới được thích ứng ở Campuchia, chương trình được thiết kế,
đánh giá qua nhiều bước, sử dụng thang đo được thiết kế sẵn có trong chương
trình The Guide. Thông qua quá trình thực nghiệm đã cho thấy kết quả tích
cực trong việc nâng cao nhận thức, thái độ của GV và HS về các vấn đề SKTT
[25].

11


Tóm lại, hầu hết các chương trình giáo dục SKTT trên thế giới đã đạt
được mục tiêu, chứng minh tính hiệu quả khi đã làm tăng nhận thức, giảm thái
độ kỳ thị, qua đó thúc đẩy hành vi tìm kiếm trợ giúp chuyên nghiệp cho người
dân, GV cũng như HS.
Thông qua tổng quan các chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết
về SKTT trên thế giới, tôi thấy rằng chương trình Mental Health & High
School Curriculum Guide (The Guide) là chương trình đã được thực hiện ở
nhiểu quốc gia và đã có những bằng chứng chứng minh hiểu quả của chương
trình. Vì vậy, tôi chọn The Guide là chương trình mẫu để tìm hiểu thái độ của
GV THCS về một chương trình huấn luyện nâng cao hiểu biết về SKTT học
đường cụ thể.
Ở

Việt Nam
Cho đến thời điểm hiện tại, ở Việt Nam chưa có nhiều chương trình

nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần nói chung và sức khỏe tâm thần học
đường nói riêng. Có thể kể đến một vài chương trình điển hình như: Chương
trình chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh trường học thành phố Hà Nội của
bệnh viên tâm thần ban ngày Mai Hương, chương trình chăm sóc sức khỏe
tâm thần toàn diện “Nối kêt”, chương trình “The Guide” thích ứng ở Việt

Nam trong khuôn khổ luận án tiến sĩ của Bùi Thị Thanh Diệu (chương trình
Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên, trường Đại học Giáo dục).
Chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh trường học thành
phố Hà Nội. Chương trình được thực hiện tại 6 trường học ở 3 quận/ huyện
của Hà Nội: Đống Đa, Hai Bà Trưng và Từ Liêm, thời gian thực hiện chương
trình từ tháng 1/2005 – 1/2007 do bệnh viện tâm thần ban ngày Mai Hương
thực hiện. Với mục tiêu dài hạn là thành lập mô hình dịch vụ chăm sóc SKTT
học sinh trường học có thể nhân rộng về sau và mục tiêu ngắn hạn là khảo sát

12


thực trạng các vấn đề SKTT học sinh trên mẫu nghiên cứu tại Hà Nội; xây
dựng mạng lưới can thiệp sớm, tuyên truyền giáo dục, bảo vệ và chăm sóc
SKTT trẻ em lứa tuổi học đường tại các tuyến y tế cơ sở, y tế trường học và
tại bệnh viện tâm thần ban ngày Mai Hương [1].
Chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần học sinh trường học thành
phố Hà Nội có các hoạt động để thúc đẩy sức khỏe tâm thần dưới dạng các
buổi tập huấn: tập huấn cho những cán bộ đảm nhận công tác tập huấn, tập
huấn kiến thức về SKTT cho giáo viên, tập huấn kiến thức vể SKTT cho cha
mẹ học sinh, tập huấn kiến thức về SKTT cho nhân viên y tế trường học và
nhân viên y tế cộng đồng, tập huấn kiến thức về SKTT cho cán bộ lãnh đạo
các cấp. Có thể thấy, chương trình đã có sự tiếp cận toàn diện các nguồn lực
xung quanh học sinh để có thể hỗ trợ tốt nhất cho các vấn đề SKTT học
đường của học sinh.
Năm 2015, chương trình “Nối kết” do Trung tâm Thông tin hướng
nghiệp và Nghiên cứu, Ứng dụng tâm lý (CRISP), trường Đại học Giáo dục
thích ứng từ chương trình Reach Educators, Children and parent – RECAP
của Hoa Kì cho Weiss và Han thiết kế [34]. Để phù hợp với điều kiện thực tế
ở Việt Nam, các tác giả chỉ giữ lại một số thành tố: can thiệp lớp học cho toàn

bộ học sinh dựa trên chương trình can thiệp kĩ năng xã hội, hỗ trợ giáo viên
thông qua tư vấn quản lý lớp học, can thiệp cá nhân. Chương trình gồm 35 bài
học về các kĩ năng NỐI KẾT cho HS (40 phút/ bài/ tuần) với các nội dung về
xây dựng nội quy lớp học, kĩ năng thân thiền, kĩ năng lựa chọn hành vi, kĩ
năng bộc lộ và kiểm soát cảm xúc, kĩ năng tự chủ... do cán bộ tâm lý thực
hiện và được GV củng cố trong tuần [4].
Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ thực hiện các kĩ năng xã hội sau
thực nghiệm của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng và có ý nghĩa thống
kê, chứng tỏ rằng chương trình NỐI KẾT có hiệu quả trong việc cải thiện các
13


mức độ thực hiện kĩ năng xã hôi, cụ thể là các kĩ năng tự khẳng định, hợp tác
và tự kiểm soát. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng có một số hạn chế: số lượng mẫu
quá nhỏ (chỉ làm ở trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm) không thể khái quát cho
toàn bộ trường Tiểu học ở Việt Nam, các diễn giải về hiệu quả trực tiếp của
chương trình chăm sóc SKTT NỐI KẾT đến việc cải thiện kĩ năng xã hội cần
cẩn trọng vì nghiên cứu này chỉ xem xét mức độ thay đổi kỹ năng xã hội như
một kết quả đầu ra [4]
Tác giả Bùi Thị Thanh Diệu cũng đã nghiên cứu tác động của chương
trình “The Guide” đến hiểu biết về SKTTT của GV và HS. Quy trình nghiên
cứu chặt chẽ, đảm bảo tính khoa học, có nhóm thực nghiệm và nhóm đối
chứng, các tập huấn viên và trợ lý nghiên cứu đều là những người có chuyên
môn: bác sĩ chuyên khoa 2, nhà tâm lý học, nhà tham vấn, nhân viên công tác
xã hội... Kết quả nghiên cứu cho thấy, trước tập huấn, giữa nhóm GV thực
nghiệm và nhóm GV đối chứng không có sự khác biệt trong hiểu biết về
SKTT, sau khi tham gia chương trình khả năng nhận diện và tìm kiếm thông
tin về rối loạn tâm thần của GV trong nhóm thực nghiệm tăng lên ngay sau
tập huấn và được duy trì sau 3 tháng. Cùng với dự gia tăng về kiến thức thì
thái độ kì thị đối với bệnh tâm thần của các GV cũng giảm xuống, yếu tố

nhiềm tin vào sự trợ giúp chuyên nghiệp ở nhóm GV thực nghiệm cũng có xu
hướng gia tăng. Kết quả này cũng tương tự như ở nhóm học sinh, trong khi
HS ở nhóm thực nghiệm có sự thay đổi tích cực thì HS ở nhóm chứng không
có sự thay đổi [2].
Sau quá trình nghiên cứu và thực nghiệm, tác giả đã đề xuất một số giải
pháp nhắm nâng cao hiệu quả chương trình giáo dục SKTT trong trường học
như sau:
-

Về thời lượng tập huấn: nên là 3 ngày, trong đó 2 ngày tập huấn lý

thuyết và 1 ngày thực hành việc giảng dạy nội dung chương trình.
14


-

Về thời điểm triển khai: cần phải tìm hiểu kĩ kế hoạch năm học và nên

tránh các thời điểm có nhiều hoạt động phòng trào hoặc thi cử.
-

Hình thức tổ chức chương trình giáo dục SKTT trong trường học: có

thể tổ chức dưới hình thức hoạt động ngoại khóa, truyền thông, các cuộc thi
tìm hiểu, triển lãm để thu hút sự quan tâm của học sinh và các lực lượng giáo
dục khác.
-

Về điều kiện thực hiện chương trình: cần phải có sự đồng ý của các

cấp quản lý, bên cạnh đó cần các công cụ hỗ trợ: máy chiếu, bảng, giấy, bút
màu, tài liệu phát tay vì vậy cần có kinh phí.
Trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, chương trình huấn luyện nâng cao
hiểu biết về sức khỏe tâm thần học đường dành cho giáo viên còn khá mới
mẻ. Vì vậy để một chương trình huấn luyện được triển khai cần phải có những
nội dung như sau: Sự kì thị đối với các bệnh tâm thần; hiểu biết về sức khỏe
tâm thần và bệnh tâm thần; thông tin cụ thể về bệnh tâm thần; kinh nghiệm về
bệnh tâm thần; tìm kiếm sự giúp đỡ; tầm quan trọng của sức khỏe tâm thần
tích cực. Với những nội dung như vậy chúng tôi sẽ khảo sát với các thầy cô về
sự sẵn sàng tham gia của các thầy cô với những nội dung này và cách thức tổ
chức phù hợp sao cho có nhiều thầy cô tham gia nhất có thể.
1.1.2. Tổng quan các nghiên cứu về chương trình huấn luyện nâng cao
hiểu biết về sức khỏe tâm thần học đường.
Hiện nay, các chương trình nâng cao hiểu biết về sức khỏe tâm thần dựa
vào trường học có hai nhóm: một nhóm tập trung vào sức khỏe tâm thần và
các rối loạn tâm thần phổ biển, nhóm thứ hai tập trung vào các rối loạn tâm
thần cụ thể. Tuy nhiên, có rất ít đánh giá một cách có hệ thống về hiệu quả của
các chương trình đó [33]
Năm 2007, Kelly và các cộng sự đã nghiên cứu tổng quan các can thiệp
15