Khu Di Tích Lịch Sử Địa Đạo Củ Chi, Thành Phố Hồ Chí Minh Trong Đời Sống Văn Hóa Cộng Đồng Hiện Nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HẰNG

KHU DI TÍCH LỊCH SỬ ĐỊA ĐẠO CỦ CHI,
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA
CỘNG ĐỒNG HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NGÀNH VĂN HÓA HỌC

HÀ NỘI - 2020


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HẰNG

KHU DI TÍCH LỊCH SỬ ĐỊA ĐẠO CỦ CHI,
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA
CỘNG ĐỒNG HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NGÀNH VĂN HÓA HỌC
Mã số: 922 90 40

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM DUY ĐỨC

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu
của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là
trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy
đủ theo quy định.

Tác giả

Nguyễn Thị Hằng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.2. Cơ sở lý luận

Trang
1
7
7
20

Chƣơng 2: GIỚI THIỆU KHU DI TÍCH LỊCH SỬ ĐỊA ĐẠO CỦ CHI
VÀ GIÁ TRỊ CỦA KHU DI TÍCH LỊCH SỬ ĐỊA ĐẠO CỦ CHI, THÀNH
PHỐ HỒ CHÍ MINH

41

2.1. Tổng quát về Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi, Thành phố Hồ
Chí Minh
2.2. Giá trị của Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh

41
46

Chƣơng 3: NHẬN DIỆN GIÁ TRỊ, VAI TRÒ CỦA KHU DI TÍCH LỊCH
SỬ ĐỊA ĐẠO CỦ CHI TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CỘNG ĐỒNG

3.1. Vị trí của Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi trong đời sống văn
hóa cộng đồng
3.2. Nhận diện giá trị của Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi trong đời
sống văn hóa cộng đồng
3.3. Nhận diện vai trò của Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi trong đời
sống văn hóa cộng đồng

64
64
73
93

Chƣơng 4: BÀN LUẬN VỀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ, VAI TRÕ KHU DI
TÍCH LỊCH SỬ ĐỊA ĐẠO CỦ CHI TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HOÁ
CỘNG ĐỒNG

4.1. Những nhân tố tác động đến giá trị, vai trò của Khu di tích lịch sử
Địa đạo Củ Chi trong đời sống văn hóa cộng đồng
4.2. Những vấn đề đặt ra
4.3. Một số khuyến nghị nhằm phát huy giá trị, vai trò của Khu di tích

lịch sử Địa đạo trong đời sống văn hóa cộng đồng
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ
CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

106
106
110
127
135
138
139
151


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

DTLS

: Di tích lịch sử

ĐSVH

: Đời sống văn hóa

ĐSVHCĐ

: Đời sống văn hóa cộng đồng

KDT

: Khu di tích

KDTLSDĐCC

: Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi

NCS

: Nghiên cứu sinh

TP. HCM

: Thành phố Hồ Chí Minh


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1:

Số lƣợt khách thăm viếng Khu di tích từ 2012 đến 2018

65

Bảng 3.2:

Biết thông tin về Khu di tích qua các kênh theo nhóm tuổi

66

Bảng 3.3:

Mức độ tham quan Khu di tích theo nhóm cƣ dân

68

Bảng 3.4:

Mục đích tới viếng thăm Khu di tích theo nhóm tuổi

71

Bảng 3.5:

Giá trị lịch sử của Khu Di tích đánh giá theo nhóm tuổi

74

Bảng 3.6:

Giá trị khoa học của Khu di tích theo nhóm trình độ học vấn

81

Bảng 3.7:

Giá trị văn hóa của Khu di tích theo nhóm cƣ dân

84

Bảng 3.8:

Giá trị văn hóa mang lại hiệu quả theo nhóm cƣ dân

86

Bảng 3.9:

Tổng doanh thu của Khu di tích từ 2014 đến 2018

89

Bảng 3.10:

Chất lƣợng cuộc sống 5 năm trở lại đây của cộng đồng
cƣ dân địa phƣơng

Bảng 3.11:

90

Chất lƣợng dịch vụ vui chơi, giải trí của Khu di tích lịch
sử Địa đạo Củ Chi

90

Bảng 3.12:

Lợi ích kinh tế do Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi

92

Bảng 3.13:

Các dịp đến thăm Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi

100

Bảng 4.1:

Đánh giá về chất lƣợng nhân lực lao động trong Khu di tích

122


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Trang
Biểu đồ 3.1:

Số lƣợng khách du lịch thăm Địa đạo Củ Chi
(2014-2018)

64

Biểu đồ 3.2:

Biết thông tin Khu di tích qua các kênh

65

Biểu đồ 3.3:

Mức độ tham quan Khu di tích Địa đạo Củ Chi

68

Biểu đồ 3.4:

Mục đích tới viếng thăm Khu di tích

70

Biểu đồ 3.5:

Giá trị lịch sử của Khu Di tích

73

Biểu đồ 3.6:

Giá trị khoa học của Khu di tích theo nhóm tuổi

79

Biểu đồ 3.7:

Giá trị văn hóa của Khu di tích

82

Biểu đồ 3.8:

Giá trị văn hóa mang lại hiệu quả cho đời sống văn
hóa cộng đồng

85


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài luận án
Trong hai cuộc kháng chiến trƣờng kỳ của dân tộc, nhân dân Việt Nam
đã phải đổ biết bao xƣơng máu, hy sinh về tính mạng, mất mát về vật chất và
tinh thần để giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nƣớc. Nhân dân Sài Gòn Chợ Lớn - Gia Định đã cùng nhân dân cả nƣớc quyết tâm vƣợt qua mọi gian
khổ hy sinh và kiên cƣờng anh dũng chiến đấu vì hòa bình, độc lập, tự do,
thống nhất Tổ quốc. Nhiều di tích Lịch sử ở Thành phố Hồ Chí Minh (TP.
HCM) đã trở thành những dấu tích phản ánh sinh động truyền thống anh hùng
của nhân dân Việt Nam nói chung, của quân và dân Sài Gòn nói riêng. Cho
đến nay, những di tích lịch sử đó vẫn còn nguyên giá trị trong đời sống văn
hóa cộng đồng (ĐSVHCĐ).
Thành phố Hồ Chí Minh có 172 di tích đã đƣợc xếp hạng, với 02 di
tích quốc gia đặc biệt, 56 di tích quốc gia (02 di tích khảo cổ học, 30 di tích
kiến trúc nghệ thuật, 24 di tích lịch sử) và 114 di tích cấp Thành phố (66 di
tích kiến trúc nghệ thuật, 48 di tích - lịch sử) [71, tr.3]. Trong đó, Khu di tích
lịch sử Địa đạo Củ Chi (KDTLSĐĐCC) đã khẳng định rõ trí tuệ, sức mạnh, ý

chí của con ngƣời Việt Nam trong đấu tranh giành độc lập.
Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi là nơi gắn liền với những kỳ tích
của chiến tranh nhân dân, trở thành biểu tƣợng rực rỡ của lòng yêu nƣớc và ý
chí bất khuất, quật cƣờng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam trong
thời đại Hồ Chí Minh. Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi có giá trị lịch sử,
khoa học, văn hóa rộng lớn, trở thành biểu tƣợng anh hùng của dân tộc mà cả
nƣớc tự hào. Có thể khẳng định, Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi thuộc loại
sáng tạo độc đáo, chƣa từng xuất hiện trong lịch sử các cuộc chiến tranh vệ
quốc ở bất kỳ nơi đâu trên thế giới. Chính vì lẽ đó, tháng 12/2015, Thủ tƣớng
Chính phủ công nhận KDTLSĐĐCC là Di tích Quốc gia đặc biệt.


2
Về phƣơng diện khoa học, KDTLSĐĐCC đã nhận đƣợc sự quan tâm
nghiên cứu của các nhà khoa học ở trong và ngoài nƣớc. Các công trình
nghiên cứu này đã tập trung giới thiệu những nét khái quát về KDTLSĐĐCC,
phát hiện và cung cấp một số thông tin quan trọng về quá trình xây dựng và
phát triển của Khu di tích (KDT), khẳng định các giá trị văn hóa - lịch sử, đặc
biệt là tinh thần dũng cảm, sáng tạo, kiên cƣờng, bất khuất của quân và dân
Củ Chi trong những năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến chống Pháp và
Mỹ cứu nƣớc. Tuy nhiên, những công trình này mới chỉ đề cập đến một số
khía cạnh khác nhau của Khu di tích. Chƣa có công trình nào tập trung nghiên
cứu về KDTLSĐĐCC trong ĐSVHCĐ nhƣ một đề tài chuyên biệt, có hệ
thống từ chuyên ngành văn hóa học. Việc hệ thống hóa và hoàn thiện lý luận
về giá trị và vai trò của di tích lịch sử cách mạng đối với đời sống văn hóa
cộng đồng cũng chƣa đƣợc quan tâm đúng mức. Hơn nữa, việc nghiên cứu về
các giá trị văn hóa của KDTLSĐĐCC cũng cần đƣợc nghiên cứu sâu sắc hơn
để tiếp tục bảo tồn và phát huy các giá trị này đối với sự phát triển kinh tế - xã
hội của Thành phố.
Về phƣơng diện thực tiễn, trong thời kỳ đổi mới hiện nay, những dấu

ấn về cuộc sống sinh hoạt, chiến đấu của các chiến sỹ qua các thời kỳ đã và
đang đƣợc phục hồi, phục dựng để phục vụ đời sống văn hóa cộng đồng
trong nƣớc và quốc tế, giúp họ hiểu đƣợc hoàn cảnh sống và chiến đấu đầy
gian khổ, khó khăn nguy hiểm, nhất là ý chí quyết tâm chiến đấu và chiến
thắng của quân dân Sài Gòn trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân
Pháp và đế quốc Mỹ xâm lƣợc. Các hoạt động của Khu di tích từng bƣớc
đƣợc đổi mới để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của cộng đồng. Tuy nhiên,
theo đà phát triển của cơ chế thị trƣờng, mở rộng quan hệ giao lƣu hội nhập
quốc tế, cùng với sự phát triển của dân trí, nhu cầu văn hóa của ngƣời dân
ngày càng đa dạng. Điều đó đòi hỏi KDTLSĐĐCC cần đƣợc đánh giá một
cách sâu sắc các giá trị cũng nhƣ vai trò vốn có của nó, trên cơ sở đó có thể


3
phát huy yêu cầu thỏa mãn nhu cầu sáng tạo và hƣởng thụ các giá trị văn hóa
của cộng đồng và là nguồn lực đóng góp cho sự phát triển bền vững kinh tế xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh. Vì vậy, nghiên cứu sinh (NCS) chọn đề
tài: "Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh trong
đời sống văn hóa cộng đồng hiện nay" làm Luận án nghiên cứu để giải
quyết những vấn đề nêu trên.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. M c ti u nghi n c u
Trên cơ sở làm rõ những giá trị của KDTLSĐĐCC, luận án tập trung
khảo sát, đánh giá giá trị, vai trò của khu di tích này đối với ĐSVHCĐ. Từ đó
bàn luận về những vấn đề đặt ra nhằm phát huy giá trị, vai trò của
KDTLSĐĐCC trong ĐSVHCĐ hiện nay.
2.2. Nhiệm v nghi n c u
Để thực hiện mục tiêu trên luận án cần thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau:
- Tổng quan các tài liệu liên quan đến đề tài luận án, làm rõ một số vấn
đề lý luận về giá trị di tích lịch sử trong ĐSVHCĐ và xác định lý thuyết
nghiên cứu làm cơ sở để triển khai nội dung luận án.

- Khảo sát, đánh giá các giá trị, vai trò của KDTLSĐĐCC đối với
ĐSVHCĐ.
- Bàn luận những vấn đề đặt ra trong việc phát huy giá trị và vai trò
KDTLSĐĐCC đối với ĐSVHCĐ.
3. Câu hỏi nghiên cứu
- Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi đƣợc hình thành trong bối
cảnh lịch sử nào?
- Những giá trị cơ bản của KDTLSĐĐCC và vai trò của nó trong
ĐSVHCĐ hiện nay nhƣ thế nào?
- Những vấn đề gì đang đặt ra trong việc phát huy giá trị và vai trò của
KDTLSĐĐCC đối với xây dựng ĐSVHCĐ hiện nay?


4
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối t

ng nghi n c u

Luận án tập trung nghiên cứu giá trị, vai trò của KDTLSĐĐCC trong
ĐSVHCĐ.
4.2. hạm vi nghi n c u
- Không gian: Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi - TP. HCM.
- Thời gian: giai đoạn 2014 - tháng 6/2019.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5

h

ng ph p lu n

Luận án sử dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử, quan điểm của Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí
Minh về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa; đƣờng lối chính sách của Đảng
và Nhà nƣớc về phát huy vai trò của di tích lịch sử cách mạng trong thời kỳ
đất nƣớc hội nhập quốc tế.
5 2 H ớng tiếp c n
- Luận án tiếp cận nghiên cứu theo hướng liên ngành: kết hợp giữa văn
hóa học, sử học, xã hội học, bảo tàng học… để chú ý đến tính toàn diện của
vấn đề nghiên cứu KDTLSĐĐCC trong ĐSVHCĐ.
53

h

ng ph p nghi n c u

- Phương pháp tổng hợp và phân tích tài liệu: Phƣơng pháp này đƣợc
sử dụng để thu thập, khai thác, tổng hợp thông tin từ các nguồn có sẵn có liên
quan đến đề tài nghiên cứu, bao gồm các văn kiện, tài liệu của Đảng và Nhà
nƣớc ở Trung ƣơng và địa phƣơng, các công trình nghiên cứu từ các nhà khoa
học, các báo cáo, thống kê, kết quả điều tra… của chính quyền, ban ngành,
đoàn thể, tổ chức, cá nhân có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến
KDTLSĐĐCC. Phƣơng pháp này đƣợc thực hiện từ giai đoạn bắt đầu nghiên
cứu luận án, cùng với hoạt động sƣu tầm, tổng hợp, dịch các nguồn tài liệu.
- Phương pháp điều tra xã hội học: Sử dụng phƣơng pháp điều tra xã


5
hội học nhằm thu thập những tƣ liệu thực tế về thực trạng giá trị và vai trò của
KDTLSĐĐCC đối với ĐSVHCĐ. Đề tài sử dụng cả bảng hỏi và phỏng vấn

trực tiếp để thu thập thông tin. Phƣơng pháp này sử dụng trong hoạt động
khảo sát.
Trong luận án NCS xây dựng 01 bảng hỏi với 269 phiếu hỏi dành cho
ngƣời dân Huyện Củ Chi, trong đó tập trung điều tra tại 02 xã: Phú Mỹ Hƣng
và Nhuận Đức. Ngoài ra, cũng tiến hành điều tra 192 phiếu hỏi dành cho khách
du lịch khi đến tham quan tại KDTLSĐĐCC để có sự so sánh, đối chiếu.
- Phương pháp điền dã: Đó là những lần thực địa của NCS ở địa bàn
nghiên cứu, cụ thể là những quan sát và ghi những hình ảnh khi đến thực địa
tại KDTLSĐĐCC. Từ năm 2017 đến năm 2019, tác giả đã tiến hành nhiều
đợt khảo sát thực địa khác nhau. Từ quan sát tổng quan về địa bàn nghiên
cứu (cảnh quan của Khu di tích, đối tƣợng du khách, đời sống của ngƣời
dân 2 xã Phú Mỹ Hƣng và Nhuận Đức…) đến các hoạt động diễn ra tại
KDTLSĐĐCC.
- Phỏng vấn sâu
Tiến hành 20 cuộc phỏng vấn về chủ đề nghiên cứu, trong đó có tính
đến các yếu tố nhƣ giới tính, tuổi tác, mức sống, học vấn, địa bàn cƣ trú,…
của ngƣời dân Củ Chi, của khách tham quan trong và ngoài nƣớc. Ngoài ra,
còn phỏng vấn thêm cán bộ công tác tại KDTLSĐĐCC.
Các câu hỏi phỏng vấn tập trung vào những vấn đề, nội dung chƣa
đƣợc lƣợng hóa ở bảng hỏi, nhất là những cảm nhận về các giá trị và vai trò
của KDTLSĐĐCC trong ĐSVHCĐ hiện nay.
6. Đóng góp của luận án
- Về mặt lý luận: Luận án góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận
về ĐSVHCĐ, di tích lịch sử cách mạng, xác định giá trị, vai trò của di tích
lịch sử trong ĐSVHCĐ.
- Về mặt thực tiễn: Luận án là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho


6
việc nghiên cứu, xây dựng ban hành các chính sách cần thiết để phát huy giá

trị, vai trò của KDTLSĐĐCC trong xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội
của ngƣời dân huyện Củ Chi nói riêng, Thành phố Hồ Chí Minh nói chung.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo, nội dung
chính của luận án đƣợc kết cấu 4 chƣơng, 10 tiết.
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận
Chƣơng 2: Giới thiệu Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi và giá trị của
Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh
Chƣơng 3: Nhận diện giá trị, vai trò của Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ
Chi trong đời sống văn hóa cộng đồng
Chƣơng 4: Bàn luận về phát huy giá trị, vai trò Khu di tích lịch sử Địa
đạo Củ Chi trong đời sống văn hóa cộng đồng


7
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

Là một trong những di sản văn hóa nổi bật của Thành phố,
KDTLSĐĐCC không chỉ là hiện thân, chứng tích trƣờng tồn về tinh thần
thép, ý chí bất khuất, sự sáng tạo của quân và dân trong cuộc kháng chiến
chống Mỹ cứu nƣớc mà còn có giá trị văn hóa rộng lớn, trở thành biểu tƣợng
anh hùng của dân tộc mà cả nƣớc tự hào. Chính vì vậy, cho đến nay đã có một
số công trình nghiên cứu về KDTLSĐĐCC. Các nhà nghiên cứu đã tiếp cận
nghiên cứu KDTLSĐĐCC ở nhiều góc độ khác nhau.
Dƣới góc độ nghiên cứu của luận án, NCS khái quát phần tổng quan
tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài của luận án "Khu di tích lịch sử Địa
đạo Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh trong đời sống văn hóa cộng đồng hiện

nay" theo những vấn đề cơ bản dƣới đây.
1.1.1. Những công trình nghiên cứu về di sản văn hóa trong đời
sống văn hóa cộng đồng
Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng văn hóa ở nước ta hiện nay của
tác giả Hoàng Vinh [118] đã đƣa ra định nghĩa đời sống văn hóa và trên cơ sở
đó, tác giả đƣa cấu trúc của đời sống văn hóa bao gồm: sản phẩm văn hóa, thể
chế văn hóa, các dạng hoạt động văn hóa và những con ngƣời văn hóa.
Cùng tác giả Hoàng Vinh trong công trình Những vấn đề văn hóa trong
đời sống xã hội Việt Nam hiện nay [119] đã đề cập đến mấy vấn đề về xây
dựng ĐSVHCĐ ở nƣớc ta hiện nay. Tác giả đã phân kỳ quá trình hình thành
và phát triển sự nghiệp xây dựng đời sống văn hóa cộng đồng ở Việt Nam
theo 03 giai đoạn: phong trào hoạt động văn hóa quần chúng trong thời kỳ
cách mạng giải phóng dân tộc (1945 - 1975); Xây dựng đời sống văn hóa ở cơ


8
sở (cộng đồng) trong bƣớc đi ban đầu thời kỳ cả nƣớc xây dựng chủ nghĩa xã
hội (1976 - 1990); Xây dựng đời sống văn hóa cộng đồng trong điều kiện cơ
chế thị trƣờng, định hƣớng xã hội chủ nghĩa (1990 - trở đi). Từ đó, tác giả đã
khẳng định xây dựng đời sống văn hóa cộng đồng là một nhiệm vụ chiến lƣợc
của Đảng và Nhà nƣớc muốn đƣa sản phẩm văn hóa tới tận ngƣời dân tạo
điều kiện để họ thực hiện quyền làm chủ trên lĩnh vực sáng tạo và hƣởng thụ
phúc lợi văn hóa.
Viện Văn hóa và Phát triển (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh)
trong Giáo trình lý luận văn hóa và đường lối văn hóa của Đảng [115], đã
góp thêm một cái nhìn về đời sống văn hóa. Theo đó, đã đƣa ra định nghĩa về
đời sống văn hóa cũng nhƣ cấu trúc của ĐSVH.
Cuốn Văn hóa và phát triển ở Việt Nam - một số vấn đề lý luận và thực
tiễn của Viện Văn hóa và phát triển (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh) [116] có bài viết về xây dựng đời sống văn hóa cộng đồng ở nƣớc ta

hiện nay. Bài viết nhấn mạnh công tác xây dựng đời sống văn hóa cộng đồng
luôn đƣợc Đảng cộng sản và Nhà nƣớc Việt Nam đặc biệt coi trọng. Nó đã trở
thành một trong những mục tiêu quan trọng trong công cuộc xây dựng đất
nƣớc. Bên cạnh đó, tác giả cũng đƣa ra quan niệm về cộng đồng và văn hóa
cộng đồng.
Công trình Về cuộc vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn
hóa của tác giả Nguyễn Hữu Thức [102], đã đề cập đến khái niệm đời sống
văn hóa, trên cơ sở lý luận xác đáng đánh giá thực trạng hoạt động phong trào
Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH.
Bài viết Về khái niệm đời sống văn hóa của tác giả Nguyễn Thị
Phƣơng Lan [57] cũng đã đƣa ra khái niệm về đời sống văn hóa. Đồng thời
nhấn mạnh đời sống văn hóa bao gồm những hoạt động sản xuất và tiêu thụ,
sáng tạo và hƣởng thụ các giá trị văn hóa nhằm đáp ứng nhu cầu văn hóa của
con ngƣời, thông qua các thiết chế văn hóa và các thể chế văn hóa. Bên cạnh


9
đó, tác giả đã đƣa ra mô hình cấu trúc đời sống văn hóa bao gồm: con ngƣời
văn hóa, nhu cầu văn hóa, hoạt động văn hóa và sản phẩm văn hóa.
Cuốn sách Văn hóa Việt Nam một số vấn đề lý luận và thực tiễn, của tác giả
Trần Thị Kim Cúc [25], đã nêu lên cơ sở lý luận về phát triển đời sống văn hóa
cộng đồng, trong đó đã làm rõ: đời sống văn hóa, đời sống văn hóa cộng đồng, phát
triển ĐSVHCĐ. Làm rõ ý nghĩa cũng nhƣ nội dung phát triển ĐSVHCĐ.
Trong công trình Những vấn đề lý luận và thực tiễn về đời sống văn
hóa, môi trường văn hóa do Đinh Vân Chi chủ biên [23], tập hợp 20 bài viết
của các nhà quản lý, nghiên cứu văn hóa. Ở cuốn sách này, khái niệm đời
sống văn hóa đƣợc đề cập chủ yếu là về quá trình sáng tạo ra các giá trị văn
hóa và sử dụng các giá trị văn hóa đã đƣợc sáng tạo đó vào trong cuộc sống
thực tiễn, làm rõ các thành tố cấu thành ĐSVHCĐ, xác định đặc điểm, vai trò,
chức năng của ĐSVH và thực tiễn xây dựng ĐSVH, môi trƣờng văn hóa nông

thôn, đô thị, văn hóa gia đình, trƣờng học, nơi công cộng… ở nƣớc ta.
Cuốn sách Đời sống văn hóa thanh niên đô thị ở nước ta hiện nay của
đồng tác giả Nguyễn Thị Hƣơng và Vũ Thị Phƣơng Hậu [54] đã đƣa ra nhận
thức khái niệm đời sống văn hóa có tính phổ biến. Bên cạnh đó, làm rõ cấu trúc
của đời sống văn hóa thanh niên đô thị với các thành tố: chủ thể hoạt động văn
hóa, hệ thống các thiết chế và sản phẩm văn hóa và các hoạt động văn hóa.
Bài báo Khái niệm và cấu trúc đời sống văn hóa của tác giả Trần Đức
Ngôn [66] khẳng định đời sống văn hóa là sự chiếm lĩnh của con ngƣời đối
với môi trƣờng văn hóa thông qua các hoạt động cụ thể để từ đó hình thành
nhân cách. Mỗi cá nhân có một đời sống văn hóa riêng. Tuy nhiên, đời sống
văn hóa cá nhân khi đi theo cùng một xu hƣớng thì sẽ hình thành đời sống văn
hóa cộng đồng. Về cấu trúc tồn tại, đời sống văn hóa có thể đƣợc phân chia
thành hai cấp độ: cấu trúc bề mặt là diện mạo của đời sống văn hóa, bao gồm:
các hoạt động tiếp nhận - hƣởng thụ văn hóa, các hoạt động thực hành truyền bá văn hóa, các hoạt động sáng tạo văn hóa. Cấu trúc bề sâu là bản


10
chất của đời sống văn hóa, bao gồm: các giá trị nhận thức, các giá trị tƣ
tƣởng, các giá trị tình cảm. Hai cấu trúc này tác động ảnh hƣởng lẫn nhau.
Trong mỗi cấu trúc, các thành tố cũng đều có mối quan hệ biện chứng.
Cuốn sách Di sản văn hóa trong xã hội Việt Nam đương đại của nhiều
tác giả [70], các bài viết trong cuốn sách là những trƣờng hợp nghiên cứu về
đa dạng các loại hình di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của ngƣời Việt và
các tộc ngƣời thiểu số trên cả ba miền Bắc, Trung, Nam của nƣớc ta. Với
những góc tiếp cận khác nhau về những vấn đề đặt ra đối với di sản văn hóa
của Việt Nam trong bối cảnh xã hội đƣơng đại. Đó là những sự vận động,
thay đổi của di sản văn hóa dƣới tác động đa chiều của những sự biến chuyển
về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Những vấn đề về hội nhập văn hóa, sáng
tạo truyền thống, phục hồi di sản, bảo tồn di sản, khai thác di sản trong bối
cảnh mới. Đó là những thuận lợi và thách thức, những sự đồng thuận và mâu

thuẫn trong vấn đề nhìn nhận về di sản văn hóa hiện nay.
Một số luận án tiến sĩ chuyên ngành Văn hóa học đề cập đến khái niệm
và cấu trúc đời sống văn hóa, đời sống văn hóa cộng đồng cũng nhƣ di sản
văn hóa trong đời sống cộng đồng. Ví dụ nhƣ, Nguyễn Duy Hùng trong Lễ
hội Phủ Dày trong đời sống văn hóa cộng đồng hiện nay [52] đề cập khái
quát đến khái niệm đời sống văn hóa, đời sống văn hóa cộng đồng; nghiên
cứu, đánh giá những ảnh hƣởng, tác động và vai trò của loại hình lễ hội này đối
với đời sống văn hóa cộng đồng. Nguyễn Thị Thanh Mai trong luận án Lý Nam

Đế trong đời sống văn hóa của cư dân vùng châu thổ Bắc Bộ [62] đã tập
trung làm rõ về khái niệm đời sống văn hóa cũng nhƣ cấu trúc của đời sống
văn hóa, bên cạnh đó, đã làm rõ về hình tƣợng ngƣời anh hùng dân tộc Lý
Nam Đế trong đời sống văn hóa của cƣ dân vùng châu thổ Bắc Bộ, tìm hiểu
vai trò cũng nhƣ quá trình vận động, biến đổi của hiện tƣợng văn hóa này
trong đời sống văn hóa từ xƣa đến nay.
Do mục tiêu nghiên cứu khác nhau nên những vấn đề nghiên cứu về


11
đời sống văn hóa và ĐSVHCĐ cũng chƣa có tiếng nói thống nhất. Tuy nhiên,
những thành tựu nghiên cứu trên đây đã giúp tác giả luận án có điều kiện để
tiếp thu, kế thừa phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài của mình.
1.1.2. Những công trình nghiên cứu về hệ giá trị
Cuốn sách Giá trị học của tác giả Phạm Minh Hạc [41], đã cung cấp cơ
sở lý luận để đúc kết và xây dựng Hệ giá trị chung của ngƣời Việt Nam trong
thời đại công nghiệp hóa theo hƣớng hiện đại, mở cửa hội nhập với khu vực,
với thế giới.
Cuốn sách Hệ giá trị Việt Nam của tác giả Ngô Đức Thịnh [99], đã
tổng kết và rút ra những giá trị tiêu biểu của văn hóa truyền thống Việt Nam
trên các phƣơng diện chính yếu sau: ứng xử và khai thác các tài nguyên thiên

nhiên, lao động sản xuất, hoạt động đảm bảo đời sống, ứng xử xã hội và quản
lý cộng đồng, sáng tạo nghệ thuật, giáo dục, đời sống tâm linh, giao lƣu, sự
nghiệp giữ nƣớc. Những giá trị văn hóa này kết tinh thành di sản văn hóa.
Bên cạnh đó, cuốn sách đã đề xuất các giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy
các giá trị văn hóa truyền thống trong đổi mới và hội nhập.
Cuốn sách Hệ giá trị Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại và con
đường tới tương lai của tác giả Trần Ngọc Thêm [97] đã giới thiệu khung lý
luận cho việc nghiên cứu giá trị và xây dựng hệ giá trị ở Việt Nam. Đồng
thời, đã xác định hệ giá trị Việt Nam trong truyền thống, các đặc trƣng cơ bản
của từng giá trị; đánh giá thực trạng biến động của hệ giá trị Việt Nam truyền
thống trong giai đoạn hiện nay, chỉ ra những thói hƣ tật xấu đang nảy sinh,
những giá trị mới đang hình thành, cần đƣợc phát huy. Những thành tựu
nghiên cứu về giá trị này là cơ sở để NCS tiếp thu nghiên cứu về giá trị của
KDTLSĐĐCC.
1.1.3. Những công trình nghiên cứu về di tích lịch sử và phát huy
vai trò của di tích lịch sử ở Thành phố Hồ Chí Minh
Bộ sách Địa chí văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh của các tác giả Trần


12
Văn Giàu, Trần Bạch Đằng [37] gồm 4 tập: Tập I, gồm các bài nghiên cứu về
lịch sử; Tập II, gồm các nghiên cứu về văn học, báo chí, giáo dục; Tập III,
gồm các nghiên cứu về nghệ thuật; Tập IV, gồm các bài nghiên cứu về tƣ
tƣởng và tín ngƣỡng. Bộ sách đã khái quát lịch sử truyền thống cách mạng
của ngƣời dân Thành phố, đóng góp nhiều tƣ liệu mới có giá trị, góp phần
khẳng định những phẩm chất tốt đẹp của ngƣời dân TP. HCM qua các thời kỳ
lịch sử; đồng thời, làm rõ tinh thần sáng tạo về văn hóa vật chất và tinh thần
của nhân dân Thành phố, góp phần tạo nên những thắng lợi trong chiến tranh
cũng nhƣ trong hòa bình xây dựng Thành phố.
Cuốn sách Di tích lịch sử - văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh của Bảo

tàng Cách mạng TP. HCM [11] đã giới thiệu khái quát vị trí và đặc điểm lịch
sử - văn hóa, từng di tích tiêu biểu của Thành phố nhằm giúp bạn đọc hiểu
thêm về quá trình đấu tranh và xây dựng Sài Gòn - TP. HCM 300 năm, góp
phần vào việc giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.
Công trình Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn
Thành phố Hồ Chí Minh của Đặng Văn Bài, Trƣơng Quốc Bình và Nguyễn
Quốc Hùng [2] đã tập hợp các bài tham luận của các nhà khoa học, các nhà
quản lý hoạt động văn hóa về bảo vệ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể ở
ở TP. HCM và đề suất các giải pháp nhằm bảo vệ và phát huy di sản văn hóa
phi vật thể trên địa bàn trong thời gian tới.
Cuốn sách Miền Đông Nam Bộ con người và văn hóa của Phan Xuân
Biên [13] đề cập đến đặc điểm lịch sử - văn hóa của Sài Gòn - TP. HCM và
những vấn đề lý luận có tính quy luật về quá trình phát triển văn hóa Thành
phố. Những vấn đề nêu ra trong cuốn sách đã gợi mở cho việc nghiên cứu đặc
điểm của di tích lịch sử ở TP. HCM.
Công trình Những giá trị văn hóa đô thị Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí
Minh do Tôn Nữ Quỳnh Trân [107] khẳng định những giá trị văn hóa của TP.
HCM hôm nay đã đƣợc định hình và phát triển; đƣợc kiểm chứng trong suốt


13
chiều dài hơn 300 năm lịch sử khai phá và xây dựng Thành phố. Những giá trị
cơ bản về văn hóa vật thể và phi vật thể đã làm nên một bản sắc Sài Gòn xƣa
và nay. Đây cũng chính là nguồn động lực quan trọng cho sự phát triển của
Thành phố giai đoạn hiện nay.
Cuốn sách Hành trình di sản văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh của tác
giả Nguyễn Thành Rum [83] đã giới thiệu những nét đặc trƣng, tiêu biểu của
các di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn TP. HCM. Tác giả nhấn mạnh trong
quá trình hình thành và phát triển, nhiều giá trị vật chất và tinh thần đã đƣợc
hun đúc thành những di sản văn hóa của TP. HCM góp nên những tự hào của

vùng đất Sài Gòn - Gia Định xƣa và TP. HCM hiện nay.
Cuốn sách Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh, hành trình 100 năm
(1911 - 2011) của nhiều tác giả [69] ghi dấu các sự kiện của Sài Gòn nhƣ
những cột mốc khởi đầu đặc biệt của lịch sử cách mạng. Đánh giá vai trò của
TP. HCM trong sự nghiệp kháng chiến chống xâm lƣợc, là miền đất "đi trƣớc
về sau" nhƣng lại là miền đất dẫn đầu cả nƣớc trong sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa.
Cuốn sách Đình chùa lăng miếu - Di sản văn hóa vật thể của người
Việt tại Thành phố Hồ Chí Minh do Hồ Sơn Diệp, Nguyễn Văn Hiệp [27] đã
đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp bảo tồn, phát huy các giá trị di sản
vật thể trong quá trình xây dựng nền văn hóa mới.
Cuốn sách Sài Gòn Đất và người của tác giả Nguyễn Thanh Lợi [60].
Vùng đất Sài Gòn xƣa và nay đƣợc tác giả vẽ nên bằng những nét chấm phá.
Những tên đất, tên ngƣời, diễn biến lịch sử, nhịp sống đời thƣờng đã làm nên
một nét riêng có của Sài Gòn.
Cuốn sách Khảo cổ học đô thị và việc bảo tồn di sản văn hóa Sài Gòn Thành phố Hồ Chí Minh của Nguyễn Thị Hậu [42] từ góc nhìn khảo cổ học
đã khái quát quá trình hình thành và phát triển qua các thời kỳ của vùng đất
Sài Gòn, giới thiệu nhiều di sản của TP. HCM có trong lịch sử cũng nhƣ hiện


14
trạng, đặc trƣng cơ bản của Sài Gòn - TP. HCM, từ đó đã cho chúng ta thấy
đƣợc các giá trị di sản văn hóa của mảng đất này. Đặc biệt, là những vấn đề
đặt ra làm thế nào để bảo tồn di sản văn hóa trong quá trình phát triển đô thị ở
giai đoạn hiện nay.
Cuốn sách Quản lý và khai thác di sản văn hóa trong thời kỳ hội nhập
của nhiều tác giả [71], đã tập hợp các bài viết về thực trạng công tác quản lý,
bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. Tìm ra giải pháp thích hợp để bảo tồn và
phát huy thành công những sản phẩm du lịch mang tính đặc thù mang đậm
bản sắc văn hóa dân tộc cũng nhƣ đặc trƣng của các vùng miền, đặc biệt là

các tỉnh Nam Bộ trong đó có TP. HCM.
Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế Hội nhập quốc tế về bảo tồn cơ hội
và thách thức cho các giá trị di sản văn hóa, của nhiều tác giả [72] tập hợp
những bài viết mang tính lý luận và thực tiễn nhằm xác định tính tất yếu của
hội nhập quốc tế trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa hƣớng
đến xác định các vấn đề nổi lên từ thực tiễn và đề xuất các cách tiếp cận, cách
thức quản lý, cơ chế hợp tác trƣớc những thách thức toàn cầu của hội nhập
quốc tế về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Bài báo ''Phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch ở
Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay'' [75] của Trần Thị Kim
Ninh đã nhấn mạnh đến vấn đề bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn
hóa gắn với phát triển du lịch ở TP. Hồ Chí Minh không chỉ mang giá trị văn
hóa tinh thần, mà còn góp phần phát triển kinh tế.
Những công trình nghiên cứu về di sản văn hóa TP. HCM đã đề cập
tƣơng đối toàn diện diện mạo di sản văn hóa của vùng đất Sài Gòn (xƣa) - TP.
HCM (nay). Với nhiều cách tiếp cận khác nhau: lịch sử, văn hóa học, chính trị
học... những công trình khoa học trên đã làm nổi bật những giá trị, truyền
thống văn hóa tốt đẹp cũng nhƣ các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể trên
địa bàn Thành phố; phân tích sâu sắc thực trạng công tác bảo tồn và phát huy


15
các di sản văn hóa; đề ra phƣơng hƣớng nhiệm vụ và giải pháp, khuyến nghị
nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, các di sản văn hóa
của TP. HCM vừa hiện đại vừa mang đậm bản sắc - xứng đáng là nơi hội tụ
và lan tỏa những giá trị tốt đẹp của văn hóa Việt Nam trên mảnh đất phƣơng
Nam. Tuy không đề cập trực tiếp đến KDTLSĐĐCC, nhƣng đây là những tƣ
liệu quý để NCS tiếp tục kế thừa phục vụ cho nghiên cứu luận án của mình.
1.1.4. Những công trình nghiên cứu về Khu di tích lịch sử Địa đạo
Củ Chi trong đời sống văn hóa cộng đồng

Năm 1996, sách Địa đạo Củ Chi trong lòng dân tộc và khách quý năm
châu tập 1 do Trần Đình Dũng chủ biên đã đƣợc xuất bản [28]. Có thể đây
chƣa hẳn là một công trình khoa học thực thụ bởi tài liệu này thuần túy là sự
tổng hợp các cảm tƣởng của khách tham quan trên khắp thế giới khi đến Khu
di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi. Tuy nhiên, qua đó có thể nhận thấy sức hút,
tầm ảnh hƣởng của Khu di tích Địa đạo Củ Chi trên phạm vi toàn cầu.
Cuốn sách Địa đạo Củ Chi của tác giả Hồ Sĩ Thành [92]. Tài liệu đƣợc
viết bằng ba ngôn ngữ Việt, Anh, Hoa với nội dung giới thiệu khái quát quá
trình hình thành và hoạt động của hệ thống Địa đạo Củ Chi, các giá trị lịch sử,
chính trị - quân sự trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc. Đến năm
2001, tác giả này cho xuất bản cuốn "100 câu hỏi và đáp về Địa đạo Củ Chi".
Sách đƣợc biên soạn bởi nhà thơ, thƣợng tá Hồ Sĩ Thành [95] - ngƣời đã gắn bó
hơn một thập kỷ đời mình với Củ Chi, Địa đạo Củ Chi - 100 câu hỏi đáp còn
giới thiệu nhiều câu chuyện cảm động về những ngƣời bác sĩ phẫu thuật đã sử
dụng phƣơng pháp lấy máu chảy ra để tiếp lại cho thƣơng binh, hay ngƣời mẹ
sinh con ngay trong địa đạo. 100 câu hỏi trong cuốn sách sẽ là 100 "mảnh" thông
tin hữu ích giúp bạn đọc có một cái nhìn toàn cảnh về Địa đạo Củ Chi, có những
thông tin "chính thống" nhƣ lịch sử hình thành, cấu trúc, độ dài của địa đạo,...
cũng có những thông tin rất thú vị và bất ngờ nhƣ biện pháp dùng tiêu ớt đâm
nhuyễn và xà bông của... lính Mỹ để đánh lừa hƣớng chó Bẹc-giê...


16
Sách Củ Chi ký sự của nhà văn Diệp Hồng Phƣơng [78]. Tác phẩm
đƣợc viết dƣới dạng tập bút ký nhằm ghi lại những chuyện kể về truyền thống
đấu tranh của quân và dân Củ Chi. Thông qua sách này ngƣời đọc có thể bắt
gặp chân dung của những nhân vật huyền thoại đã từng gắn bó máu thịt với
Khu di tích Địa đạo Củ Chi thông qua ngòi bút sinh động của nhà văn.
Cuốn Địa đạo Tân Phú Trung và Phước Vĩnh An cái nôi của Địa đạo
Củ Chi của tác giả Võ Tấn Tạo [90]. Tác phẩm chủ yếu là những ghi chép

khái quát về hệ thống địa đạo tại hai xã Tân Phú Trung và Phƣớc Vĩnh An,
thuộc huyện Củ Chi. Tác giả công trình này cho rằng ấp Bà Giã (xã Phƣớc
Vĩnh An) và ấp Cây Da (xã Tân Phú Trung) có thể là nguồn gốc xuất phát
đầu tiên của khu Địa đạo Củ Chi.
Cuốn sách Di tích lịch sử - văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh của Bảo
tàng cách mạng TP. HCM [11] đã giới thiệu khái quát vị trí và đặc điểm lịch
sử - văn hóa 43 di tích đã đƣợc công nhận di tích - lịch sử cấp quốc gia ở TP.
HCM, trong đó có Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi. Cuốn sách đã giúp độc
giả hiểu thêm về quá trình đấu tranh và xây dựng 300 năm Sài Gòn - TP.
HCM, cũng nhƣ góp phần vào việc giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.
Sách Địa đạo Củ Chi trong lòng dân tộc và khách quý năm châu (tập
2) do Trần Văn Tâm chủ biên đã đƣợc xuất bản [91]. Cuốn sách đã cung cấp
những hình ảnh và những dòng lƣu niệm nghĩa tình, yêu mến và cảm phục của
các đoàn khách trong nƣớc và nƣớc ngoài về sự chịu dựng gian khổ, bền bỉ của
quân dân Củ Chi, sự mƣu trí và dũng cảm của ngƣời chiến sỹ giải phóng quân
trong một giai đoạn lịch sử chống giặc ngoại xâm đầy gian khổ mà vẻ vang. Đây
là một sự thật lịch sử và cũng là sự cảm nhận, kính phục của nhiều đoàn khách
tham quan trong nƣớc và nƣớc ngoài khi đến thăm Địa đạo Củ Chi.
Hội thảo khoa học Khu Di tích lịch sử chống Mỹ cứu nước Củ Chi
(Ấp Phú Hiệp, xã Phú Mỹ Hưng, huyện Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh)
do Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch TP. HCM đã tổ chức [86]. Kỷ yếu tập


17
hợp 22 bài viết của các tác giả là những nhà chuyên môn am hiểu về Khu
di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi. Nội dung kỷ yếu xoay quanh các vấn đề nhƣ
sự hình thành, phát triển, kiến trúc độc đáo của hệ thống địa đạo; vai trò
của địa đạo trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu
nƣớc. Đặc biệt, vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị của di tích đã đƣợc nhiều
tác giả quan tâm tại Hội thảo.

Kỷ yếu hội thảo khoa học Phát triển du lịch di sản văn hóa trên địa
bàn Thành phố Hồ Chí Minh do Sở Du lịch TP. HCM và Hội Di sản văn hóa
TP. HCM phối hợp tổ chức [85], đã có bài viết về Địa đạo Củ Chi - trường
hợp điển hình về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa thông qua hoạt
động du lịch của tác giả Nguyễn Thị Việt Nga. Trong bài viết này tác giả đã
đề cập đến những giá trị văn hóa nổi bật của Địa đạo Củ Chi, hoạt động du
lịch hiện nay tại Địa đạo Củ Chi cũng nhƣ đề cập đến những thành tựu và hạn
chế trong hoạt động du lịch tại Địa đạo Củ Chi.
Riddle, L., "The Cu Chi Tunnels: A Dangerous Underground Warzone
in the Vietnam War" (Địa đạo Củ Chi: chiến trƣờng nguy hiểm dƣới lòng đất
trong chiến tranh Việt Nam) [82]. Bài báo giới thiệu về Địa đạo Củ Chi, thời
gian hình thành, vai trò của những địa đạo trong cuộc chiến. Các địa đạo đƣợc
sử dụng nhƣ nơi cƣ trú cho dân thƣờng cũng nhƣ quân đội, đồng thời là nơi
để di chuyển vật tƣ, thông tin liên lạc, thiết bị, và cung cấp khả năng thực
hiện những cuộc tấn công bí mật.
Krishna, A., ''A secret life in Cu Chi'' (Cuộc sống bí mật ở Củ Chi)
[123]. Bài báo giới thiệu về lịch sử hình thành, thiết kế của Địa đạo Củ Chi và
vai trò của Địa đạo Củ Chi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của quân dân
miền Nam trƣớc đây. Những ngƣời lính Việt Nam đã sử dụng địa đạo nhƣ
những tuyến đƣờng giao thông, vận chuyển vật tƣ chiến tranh, địa điểm hội
họp và nơi cƣ trú bình yên cho dân thƣờng.
Cuốn sách Hầm Củ Chi (câu chuyện khó tin về cuộc chiến tranh trong


18
lòng đất ở Việt Nam) của hai tác giả John Penycate và Tom Mangold, do Ngô
Dƣ dịch và xuất bản năm 1988 [56]. Dƣới góc nhìn của những học giả ngƣời
Mỹ, tinh thần anh hùng của quân và dân Việt Nam trong cuộc chiến đấu với
quân đội Mỹ ở Củ Chi đã hiện lên một cách sinh động và chân thực. Thông
qua đó, các tác giả cũng cho thấy thái độ đánh giá, nhìn nhận của mình về

cuộc chiến gây nhiều mất mát, đau thƣơng của cả hai chiến tuyến.
Donohue, L. ''Top 10 Ingenious Features Of The Cu Chi Tunnels'' (10
đặc điểm nổi bật về Địa đạo Củ Chi) [122]. Bài báo đề cập 10 đặc điểm nổi
bật về Địa đạo Củ Chi. Một trong những đặc điểm đó là miêu tả đời sống
cộng đồng diễn ra trong những địa đạo. Chịu đựng mọi khó khăn thiếu thốn,
ngƣời dân miền Nam ở mọi lứa tuổi, kể cả trẻ em và phụ nữ đều đƣợc dạy
cách đóng góp sức mình và chiến đấu trong những địa đạo. Tuy nhiên, cuộc
sống của họ không chỉ có chiến đấu. Dù bom đạn có thể rơi phía trên đầu họ,
những tiếng cƣời vẫn tràn ngập trong những bức tƣờng địa đạo. Họ vẫn hát,
nhảy múa, và diễn kịch trong những địa đạo. "Một tay cầm súng, tay kia cầm
đàn". Trong suốt thời kỳ chiến tranh, ngƣời dân vẫn có những giây phút vui
vẻ, bồi đắp tinh thần đoàn kết.
Mydans, S., ''Visit the Vietcong's World: Americans Welcome'' (Chào
đón những ngƣời Mỹ đến thăm thế giới của Việt Cộng) [124]. Bài báo là lời
giới thiệu về Địa đạo Củ Chi, một trong những chiến trƣờng nổi tiếng nhất
trong Chiến tranh Việt Nam đến với các du khách Mỹ. Giờ đây, Địa đạo Củ
Chi trở thành một trong những địa điểm du lịch hấp dẫn đối với các du khách
quốc tế đến tham quan tìm hiểu về cuộc chiến ác liệt diễn ra trong lòng địa
đạo giữa quân dân Miền Nam và quân đội Mỹ trƣớc đây.
Nhìn chung, các nghiên cứu kể trên chủ yếu tiếp cận KDTLSĐĐCC ở
góc độ lịch sử, du lịch, quảng bá... tập trung tìm hiểu các giá trị hiện vật hiện
có tại Khu di tích. Tuy vậy các giá trị văn hóa và những ảnh hƣởng đối với
đời sống văn hóa cộng đồng chƣa đƣợc nghiên cứu tổng thể, có hệ thống.