(Luận văn thạc sĩ) quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận cầu giấy, thành phố hà nội
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.32 MB, 106 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
PHƢƠNG KIẾN QUỐC
QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẦU GIẤY, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
Hà Nội – 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
PHƢƠNG KIẾN QUỐC
QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẦU GIẤY, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM VĂN DŨNG
XÁC NHẬN CỦA
CÁN BỘ HƢỚNG DẪN
XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CHẤM LUẬN VĂN
PGS.TS. Phạm Văn Dũng
PGS.TS. Nguyễn Trúc Lê
Hà Nội – 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan đây là kết quả quá trình học tập và nghiên cứu của
bản thân dƣới sự hƣớng dẫn tận tình của PGS.TS. Phạm Văn Dũng. Các số
liê ̣u và trích dẫn trong luâ ̣n văn là trung thƣ̣c , có nguồn gốc rõ ràng và đáng
tin câ ̣y. Tác giả xin chịu trách nhiệm hồn tồn về tính trung thực, chuẩn xác
của nội dung luận văn.
Hà Nội, ngày 1 tháng 7 năm 2017
Tác giả luận văn
Phƣơng Kiến Quốc
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thƣ̣c hiê ̣n luâ ̣n văn tha ̣c
sĩ quản lý kinh tế, tác giả tâ ̣p
trung nghiên cƣ́u , hê ̣ thố ng hoá cơ sở lý luận, thu thâ ̣p số liê ̣u , vâ ̣n du ̣ng lý
luâ ̣n vào phân tích tình hình và giải quyế t vấ n đề thƣ̣c tiễn đă ̣t ra . Với sƣ̣ nỗ
lƣ̣c ho ̣c tâ ̣p, nghiên cƣ́u, đến nay tác giả đã hoàn t hành báo cáo luâ ̣n văn tố t
nghiê ̣p. Tác giả luôn nhâ ̣n đƣợc sự giúp đỡ chỉ bảo và nhƣ̃ng góp ý
vô cùng
quý báu của thầy hƣớng dẫn và các t hầ y cô, các đồng nghiệp , cũng nhƣ sƣ̣
quan tâm đô ̣ng viên của gia đình đã giúp tác giả hoàn thành luận văn này.
Tác giả xin chân thành cảm ơn tấ t cả nhƣ̃ng ngƣời đã giúp đỡ tác giả, các
cơng trình mà tác giả đã tham khảo, trích dẫn cũng nhƣ sự hƣớng dẫn, giúp đỡ
của các thầy cô Trƣờng Đa ̣i ho ̣c Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, các thành
viên trong Hô ̣i đồ ng chấ m luâ ̣n văn tố t nghiê ̣p , đă ̣c biê ̣t là sƣ̣ hƣớng dẫn , chỉ
bảo tận tình của PGS.TS. Phạm Văn Dũng - giảng viên hƣớng dẫn tác giả
thực hiện luận văn này.
Do các giới hạn về kiến thức và thời gian nghiên cứu, chắc chắn luận văn
còn có những thiếu sót và hạn chế. Tác giả mong nhận đƣợc sự chỉ dẫn, góp
ý, nhận xét của thầy cô giáo và bạn bè đồng nghiệp.
Tác giả xin trân trọng cảm ơn!
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... i
DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ ii
DANH MỤC HÌNH VẼ ................................................................................... iii
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ
LUẬN, THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP
QUẬN ............................................................................................................... 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................ 5
1.2. Cơ sở lý luận về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc cấp quận/huyện ....... 8
1.2.1. Ngân sách nhà nước và thu ngân sách nhà nước cấp quận/ huyện . 8
1.2.2. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận/huyện ...................... 15
1.3. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách nhà nƣớc của một số địa phƣơng
và bài học cho quận Cầu Giấy, Hà Nội ....................................................... 27
1.3.1. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách nhà nước của một số địa
phương .................................................................................................. 27
1.3.2. Bài học kinh nghiệm đối với thu ngân sách nhà nước quận Cầu
Giấy, thành phố Hà Nội ........................................................................ 31
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN ...................... 33
2.1. Nguồn tƣ liệu, số liệu ........................................................................... 33
2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ........................................................... 33
2.3. Các phƣơng pháp xử lý số liệu ............................................................ 34
2.3.1. Phương pháp phân tích ............................................................... 34
2.3.2. Phương pháp tổng hợp................................................................ 34
2.3.3. Phương pháp thống kê ................................................................ 35
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN CẦU GIẤY ............................................................ 36
3.1. Đặc điểm kinh tế và xã hội của Quận Cầu Giấy ảnh hƣởng đến quản lý
thu ngân sách nhà nƣớc Quận ..................................................................... 36
3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................. 36
3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ............................................................ 37
3.2. Phân tích thực trạng quản lý thu NSNN trên địa bàn Quận Cầu Giấy
trong giai đoạn 2011 - 2015 ........................................................................ 42
3.2.1. Bộ máy quản lý thu NSNN .......................................................... 42
3.2.2. Tình hình lập kế hoạch thu NSNN quận Cầu Giấy ..................... 46
3.2.3. Thực hiện kế hoạch thu NSNN .................................................... 49
3.2.4. Tình hình kiểm tra, thanh tra thu NSNN ..................................... 60
3.3. Đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN trên địa bàn Quận Cầu Giấy . 62
3.3.1. Những mặt đã đạt được............................................................... 62
3.3.2. Những mặt tồn tại, hạn chế ......................................................... 64
CHƢƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN
THIỆN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN
QUẬN CẦU GIẤY ......................................................................................... 66
4.1. Phƣơng hƣớng, nhiệm vụ trọng tâm phát triển kinh tế - xã hội Quận
Cầu Giấy giai đoạn 2016 - 2021 ................................................................. 66
4.1.1. Phương hướng phát triển ............................................................ 66
4.1.2. Nhiệm vụ trọng tâm phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016
- 2021 .................................................................................................... 66
4.2. Quan điểm hoàn thiện quản lý thu ngân sách Quận Cầu Giấy ............ 68
4.3. Giải pháp hoàn thiện quản lý thu NSNN trên địa bàn Quận Cầu Giấy,
Hà Nội ......................................................................................................... 70
4.3.1. Nâng cao chất lượng lập kế hoạch thu ngân sách ...................... 70
4.3.2. Hoàn thiện quản lý đối với các nguồn thu ngân sách chủ yếu trên
địa bàn ................................................................................................... 70
4.3.3. Tăng cường vận động, giáo dục, tuyên truyền về thuế ............... 80
4.3.4. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và đội ngũ quản lý thu NSNN ......... 83
4.3.5. Đẩy mạnh sự phối hợp giữa cơ quan thuế với chính quyền, đồn
thể, các cấp và các cơ quan đơn vị liên quan trên địa bàn về quản lý
thu NS .................................................................................................... 84
4.3.6. Đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm và thực hiện chế độ
khen thưởng ........................................................................................... 86
4.4. Kiến nghị .............................................................................................. 87
4.4.1. Các kiến nghị với Trung ương .................................................... 87
4.4.2 . Kiến nghị với Chính phủ, Bộ Tài chính ..................................... 88
4.4.3. Đối với UBND Thành phố Hà Nội .............................................. 89
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 91
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 93
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
Chữ viết tắt
Nguyên nghĩa
1
CTN-NQD
Công thƣơng nghiệp - Ngồi quốc doanh
2
HĐND
Hội đờng nhân dân
3
KBNN
Kho bạc nhà nƣớc
4
KT - XH
Kinh tế xã hội
5
NQD
Ngoài quốc doanh
6
NS
Ngân sách
7
NSĐP
Ngân sách địa phƣơng
8
NSNN
Ngân sách Nhà nƣớc
9
NSTW
Ngân sách Trung ƣơng
10
QLNN
Quản lý nhà nƣớc
11
QSDĐ
Quyền sử dụng đất
12
SXKD
13
TCKH
Tài chính – Kế hoạch
14
TNCN
Thu nhập cá nhân
15
TNDN
Thu nhập doanh nghiệp
16
TTCN
Tiểu thủ công nghiệp
17
UBND
Ủy ban nhân dân
Sản xuất kinh doanh
i
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT
Bảng
1
Bảng 3.1
2
Bảng 3.2
3
Bảng 3.3
4
Bảng 3.4
5
Bảng 3.5
6
Bảng 3.6
7
Bảng 3.7
Nội dung
Giá trị sản xuất các ngành trên địa bàn Quận Cầu
Giấy giai đoạn 2011-2015
Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội Quận Cầu Giấy
giai đoạn 2013 - 2015
Bảng số giao kế hoạch thu NSNN trên địa bàn
quận Cầu Giấy giai đoạn 2011 - 2015
Tình hình thực hiện kế hoạch thu NSNN trên địa
bàn quận Cầu Giấy giai đoạn 2011 - 2015
Tổng hợp thu NSNN theo từng sắc thuế trên địa
bàn quận Cầu Giấy giai đoạn 2011 - 2015
Kết quả thu thuế CTN - NQD so với dự toán của
quận Cầu Giấy từ năm 2011 - 2015
Tình hình thực hiện thu phí và lệ phí so với dự tốn
đƣợc giao của quận Cầu Giấy giai đoạn 2011 - 2015
Trang
39
40
48
50
52
54
56
Tình hình thực hiện thu tiền sử dụng đất so với dự
8
Bảng 3.8
toán đƣợc giao giai đoạn 2011 - 2015 trên địa bàn
57
quận Cầu Giấy
9
Bảng 3.9
Tình hình thực hiện thu khác ngân sách so với dự
toán của quận Cầu Giấy giai đoạn 2011 - 2015
ii
59
DANH MỤC HÌNH VẼ
STT
1
Hình
Hình 1.1
Nội dung
Hệ thống NSNN Việt Nam
iii
Trang
16
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Với vai trị là cơng cụ điều tiết vĩ mơ nền kinh tế, định hƣớng phát
triển sản xuất, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội của đất nƣớc, ngân
sách nhà nƣớc (NSNN) là công cụ không thể thiếu đối với mỗi quốc gia. Do
đó, quản lý, sử dụng NSNN hiệu quả là một trong những yêu cầu quan trọng
hàng đầu của bất kỳ chính phủ nào nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội,
đặc biệt trong điều kiện nhu cầu chi ngày càng lớn, tình trạng bội chi ngân
sách thƣờng xuyên, nguồn thu ngân sách ngày càng khó khăn.
Quản lý NSNN bao gờm hai hoạt động chính: quản lý thu NSNN và
quản lý chi NSNN. Trong đó, quản lý thu NSNN là hoạt động đầu vào, tạo
quỹ NSNN nhằm đảm bảo ng̀n tài chính để thực hiện các nhu cầu chi tiêu
của Nhà nƣớc, các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nƣớc. Tuy
nhiên, trên thực tế thời gian qua, thu NSNN của nƣớc ta bị tác động bởi nhiều
yếu tố của nền kinh tế đang trong quá trình phát triển, dẫn đến có những năm
thất thu, giảm NSNN. Do vậy, để đảm bảo nguồn quỹ NSNN, trƣớc hết cần
quản lý tốt hơn nữa hoạt động thu NSNN ở các cấp.
Hệ thống NSNN bao gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa
phƣơng (ngân sách của các cấp chính quyền địa phƣơng); đƣợc quản lý thống
nhất, tập trung dân chủ, hiệu quả, tiết kiệm, công khai, minh bạch, công bằng;
có phân công, phân cấp quản lý; gắn quyền hạn với trách nhiệm của cơ quan
quản lý nhà nƣớc các cấp. NSNN cấp quận là một cấu phần của ngân sách địa
phƣơng; thông qua thu ngân sách, chính quyền cấp quận vừa thực hiện việc
điều tiết các hoạt động kinh tế trên địa bàn quận theo những mục tiêu chung,
đáp ứng các nhu cầu thiết yếu ở địa phƣơng (chi thƣờng xuyên và chi đầu tƣ
phát triển…), vừa thực hiện chức năng kiểm tra, kiểm soát các hoạt động sản
xuất kinh doanh, dịch vụ, chống các hành vi hoạt động kinh tế trái pháp luật.
1
Quận Cầu Giấy là một đô thị mới của trung tâm thành phố Hà Nội, đang
trong quá trình quy hoạch phát triển, hoàn thiện cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội;
trong thời gian qua, Quận Cầu Giấy đã đạt đƣợc khá nhiều thành tựu trên
nhiều lĩnh vực. Đối với thu NSNN, Quận đã triển khai những giải pháp đồng
bộ, điều hành linh hoạt và chủ động, phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị trong
việc thực hiện các nhiệm vụ thu, hầu hết các năm đều vƣợt dự tốn thành phố
Hà Nội giao; ƣớc tính tổng thu NSNN trên địa bàn theo phân cấp giai đoạn
2011 - 2016 đạt 16.374 tỷ đờng, tốc độ tăng thu bình qn đạt 10,96%
(Nguồn: Báo cáo tình hình kinh tế xã hội quận Cầu Giấy từ 2011-2015). Mặc
dù vậy, so với tiềm lực kinh tế - xã hội, Quận chƣa tạo ra đƣợc nhiều hình
thức huy động, giải pháp bời dƣỡng ng̀n thu, khai thác hiệu quả nguồn thu
tiềm năng, quản lý hiệu quả các nguồn thu, đặc biệt cần có các giải pháp ổn
định nguồn thu khi biến động kinh tế - xã hội xảy ra (năm 2011 do ảnh hƣởng
của tình hình suy thối kinh tế nên thu ngân sách Quận chỉ đạt 68,6%)
(Nguồn: Báo cáo tình hình kinh tế xã hội quận Cầu Giấy từ 2011-2015).
Do vậy, với mong muốn nghiên cứu giải pháp hoàn thiện hơn quản lý thu
NSNN của quận Cầu Giấy, tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu “Quản lý thu
ngân sách nhà nước trên địa bàn Quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội” làm đề
tài luận văn thạc sĩ.
Câu hỏi nghiên cứu của luận văn:
Quản lý thu NSNN tại quận Cầu Giấy có những hạn chế, bất cập gì? Ủy ban
nhân dân quận Cầu Giấy cần phải làm gì và làm nhƣ thế nào để hồn thiện quản lý
thu NSNN của Quận?
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu nhằm đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu
NSNN trên địa bàn quận Cầu Giấy.
2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa và làm rõ hơn những vấn đề lý luận, thực tiễn về quản lý
thu NSNN cấp quận;
- Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN trên địa bàn quận
Cầu Giấy giai đoạn 2011-2015;
- Đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện quản lý thu NSNN trên
địa bàn quận Cầu Giấy trong giai đoạn tới.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý thu NSNN quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Quản lý thu NSNN trên địa bàn quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội trong
giai đoạn 2011 đến 2016.
4. Những đóng góp mới của Luận văn
- Hệ thống hóa và làm rõ hơn một số vấn đề về lý luận và thực tiễn trong
quản lý NSNN nói chung và quản lý thu NSNN cấp quận nói riêng.
- Là rõ thực trạng quản lý thu NSNN tại quận Cầu Giấy trong thời gian
qua; chỉ ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân.
- Trên cơ sở đó, Luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý
thu NSNN trên địa bàn quận Cầu Giấy trong thời gian tới trên cơ sở định
hƣớng kinh tế - xã hội của quận Cầu Giấy.
Với những nghiên cứu và đề xuất trên, Luận văn có thể làm tài liệu tham
khảo cho các cơ quan Nhà nƣớc ở địa phƣơng trong việc lãnh đạo, quản lý thu
NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn gờm 4 chƣơng:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận, thực tiễn
về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc cấp quận.
3
Chƣơng 2: Thiết kế và phƣơng pháp nghiên cứu.
Chƣơng 3: Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận
Cầu Giấy.
Chƣơng 4: Quan điểm và một số giải pháp nhằm hoàn thiện việc quản
lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn quận Cầu Giấy.
4
CHƢƠNG 1:
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH
NHÀ NƢỚC CẤP QUẬN
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong quá trình thực hiện báo cáo luận văn, tác giả đã tìm kiếm, nghiên
cứu các cơng trình nghiên cứu về quản lý NSNN và quản lý thu NSNN để
thấy đƣợc những khoảng trống trong các cơng trình nghiên cứu và tìm hƣớng
nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ của tác giả; đờng thời tham khảo, trích dẫn
những nội dung đã đƣợc công nhận làm minh chứng cho các nội dung trong
báo cáo luận văn của tác giả. Một số cơng trình nghiên cứu điển hình:
- Otto Eckstein (1989), Public finance, foudation of Modern economices
Series (Tài chính cơng, nền tảng của loạt kinh tế hiện 3 đại), nhận định trốn thuế
đƣợc xem nhƣ một trong những hiện tƣợng phải đƣợc kiểm sốt đối với bất kỳ
chính phủ nào; trố n thuế tỷ lệ thuận với sự lỏng lẻo trong quản lý tài chính cơng
và ngun nhân gốc dễ của nó là sự sơ hở của pháp luật; việc chống thất thốt
thuế phải bắt đầu bằng việc hồn thiện luật pháp về quản lý tài chính cơng.
- Báo cáo thƣờng niên “Kinh tế Việt Nam 2011: Nền kinh tế trước ngã ba
đường” đã phân tích thực trạng thu NSNN của Việt Nam thông qua vấn đề nợ
công của Việt Nam; đƣa ra một số nhận định quan trọng xác định nguyên
nhân và đề xuất những giải pháp hạn chế thâm hụt thu NSNN của Việt Nam.
- Bài báo “Thực hiện dự toán ngân sách 2017: Bài học từ năm ngân sách
2016” của PGS.TS. Vũ Sỹ Cƣờng, Học Viện Tài chính, Tạp chí Tài chính kỳ
1 tháng 2/2017, nghiên cứu phân tích, đánh giá kết quả thu NSNN năm 2016;
những nhân tố tác động đến tăng thu NSNN và rút ra những bài học cho năm
2017; đồng thời dự báo cơ hội và thách thức đối với dự toán NS năm 2017.
5
- Bài báo “Kinh nghiệm quản lý ngân sách của một số nước” của GS.TS.
Trần Thị Lan Hƣơng - Đại học Bách Khoa Hà Nội, Tạp chí Tài chính số 11
kỳ 1/2015.
- Luận án tiến sĩ “Nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tỉnh
An Giang giai đoạn 2011- 2015 và tầm nhìn đến 2020” năm 2012 của nghiên
cứu sinh Tô Thiện Hiền, trƣờng Đại học ngân hàng, TP. Hờ Chí Minh, đã hệ
thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về hiệu quả quản lý ngân sách nhà nƣớc;
góp phần làm sáng tỏ lý thuyết về vị trí, vai trị của hệ thống ngân sách địa
phƣơng và mối quan hệ hữu cơ trong quan hệ cân đối giữa ngân sách trung
ƣơng và ngân sách địa phƣơng theo nguyên tắc phát triển kinh tế ngành và
lãnh thổ (khu vực)...
- Luận văn thạc sĩ kinh tế chính trị “Quản lý thu ngân sách nhà nước ở
Việt Nam”, năm 2006 của học viên Cao Thị Thu Hƣơng, đã làm rõ cơ sở lý
luận về thu NSNN, quản lý thu NSNN; nghiên cứu kinh nghiệm của một số
quốc gia trên thế giới (Trung Quốc, Pháp và Hàn Quốc); phân tích, đánh giá
thực trạng quản lý thu NSNN của Việt Nam và đề xuất, kiến nghị những giải
pháp hoàn thiện quản lý thu NSNN của Việt Nam giai đoạn 2006-2010 và đến
năm 2020.
- Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế “Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà
nước tại quận Cầu Giấy”, năm 2015 của học viên Nguyễn Thị Chiến, đã hệ
thống hóa và làm rõ hơn một số vấn đề về lý luận và sự cần thiết trong quản
lý NSNN nói chung và quản lý NSNN cấp quận nói riêng; tự thực trạng giai
đoạn 2010-2014, đề xuất một số giải pháp tăng cƣờng quản lý NSNN tại quận
Cầu Giấy.
- Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng “Quản lý thu - chi ngân sách nhà
nước trên địa bàn quận Long Biên” năm 2016 của học viên Nguyễn Phƣơng
Linh, nghiên cứu tổng quan NSNN, quản lý thu chi NSNN; đề xuất những
6
giải pháp hoàn thiện quản lý thu chi của quận Long Biên trên cơ sở khảo sát,
phân tích, xác định những nguyên nhân, hạn chế của thu - chi NSNN trên địa
bàn quận Long Biên.
- Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế “Quản lý thu ngân sách nhà nước tại
huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang”, năm 2015 của học viên Nguyễn Huy Thao,
nghiên cứu lý luận và ứng dụng vào thực tiễn quản lý thu NSNN qua đó xem
xét thực trạng thu NSNN trên địa bàn huyện; đề xuất các giải pháp nhằm
hoàn thiện quản lý thu NS trên địa bàn, góp phần ổn định ngân sách hàng
năm và đầu tƣ phát triển kinh tế - xã hội huyện Việt Yên, Bắc Giang.
- Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế “Hồn thiện triển khai dự án hiện đại
hóa thu, nộp ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Cầu Giấy, Hà Nội”, năm
2014 của học viên Nguyễn Thị Phƣơng Anh, tập trung nghiên cứu về những
thành công và những tờn tại trong q trình triển khai Dự án Hiện đại hóa
thu, nộp NSNN trên một địa bàn cụ thể; đề xuất, kiến nghị các giải pháp giúp
hoàn thiện triển khai Dự án trên địa bàn quận Cầu Giấy.
Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu đã khái qt, làm rõ cơ sở lý
luận về quản lý NSNN, quản lý thu NSNN; đề xuất, kiến nghị những giải
pháp hiệu quả đối với thực trạng của các đơn vị. Liên quan đến quản lý thu
NSNN tại quận Cầu Giấy, cho đến nay đã có một số luận văn thạc sĩ: “Hoàn
thiện quản lý ngân sách nhà nước tại quận Cầu Giấy”; “Hồn thiện triển
khai dự án hiện đại hóa thu, nộp ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Cầu
Giấy, Hà Nội”; tuy nhiên các nghiên cứu trên có đối tƣợng nghiên cứu, phạm
vi nội dung và phạm vi thời gian nghiên cứu khác với đề tài nghiên cứu luận
văn thạc sĩ của tác giả.
Thực hiện đề tài luận văn “Quản lý thu ngân sách nhà nƣớc tại quận
Cầu Giấy”, tác giả đã tham khảo, kế thừa những thành tựu về lý thuyết và trên
cơ sở thực tiễn quản lý thu NS tại quận Cầu Giấy giai đoạn 2011-2015. Tuy
7
nhiên, nghiên cứu quản lý thu ngân sách nhà nƣớc quận Cầu Giấy dƣới góc
độ quản lý kinh tế vẫn là khoảng trống. Luận văn này tập trung nghiên cứu
khoảng trống đó.
1.2. Cơ sở lý luận về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc cấp quận/huyện
1.2.1. Ngân sách nhà nước và thu ngân sách nhà nước cấp quận/ huyện
1.2.1.1. Ngân sách nhà nước cấp quận/huyện
Cho đến nay có rất nhiều quan niệm của các nhà nghiên cứu về ngân
sách Nhà nƣớc, song vẫn chƣa có khái niệm thống nhất. Tuy nhiên khi bàn
đến khái niệm ngân sách Nhà nƣớc thì có 2 quan niệm phổ biến về ngân sách
Nhà nƣớc. Quan niệm thứ nhất cho rằng ngân sách Nhà nƣớc là bảng kế
hoạch thu chi bằng tiền của Nhà nƣớc trong một khoảng thời gian nhất định.
Quan niệm thứ hai cho rằng ngân sách Nhà nƣớc là tổng số tiền thu và chi của
Nhà nƣớc.
Hai quan niệm phổ biến trên chỉ phản ánh đƣợc hình thái hoạt động bề
ngồi của ngân sách và mặt vật chất của ngân sách, nhƣng nếu nhìn về bản
chất bên trong thì chƣa thể hiện đƣợc nguồn gốc kinh tế xã hội của ngân sách.
Trong thực tế, thuật ngữ thu - chi ngân sách đã đƣợc khái quát hóa, trong
đó thu đƣợc hiểu là tất cả các nguồn tiền đƣợc huy động cho Nhà nƣớc cịn
chi bao gờm các khoản chi và các khoản trả khác của Nhà nƣớc, đồng thời
hoạt động thu - chi ngân sách đƣợc tiến hành rất đa dạng và phong phú trên
hầu hết các lĩnh vực, tác động đến mọi chủ thể kinh tế - xã hội. Nhƣ vậy, có
thể nói đằng sau hoạt động thu, chi của ngân sách đơn thuần là sự thể hiện các
quan hệ kinh tế, xã hội giữa Nhà nƣớc với các chủ thể.
Nhƣ vậy, từ những nội dung trên, có thể rút ra khái niệm chung về ngân
sách nhƣ sau: Xét trên phƣơng diện nội dung bên trong có thể coi ngân sách
Nhà nƣớc là sự biểu hiện các quan hệ tiền tệ phát sinh trong quá trình tạo lập,
8
phân phổi và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc về cơ bản theo
ngun tắc khơng hồn trả trực tiếp.
Mặc dù có nhiều định nghĩa theo các cách tiếp cận khác nhau về NSNN,
nhƣng trong báo cáo luận văn này, tác giả sử dụng định nghĩa tại Luật Ngân
sách Nhà nƣớc số 83/2015/QH13, 25/06/2015 của Quốc hội Khóa 13 (sau đây
gọi là Luật NSNN),
“Ngân sách nhà nước: là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được
dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà
nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm
vụ của Nhà nước”.
“Ngân sách địa phương là các khoản thu ngân sách nhà nước phân cấp
cho cấp địa phương hưởng, thu bổ sung từ ngân sách trung ương cho ngân
sách địa phương và các khoản chi ngân sách nhà nước thuộc nhiệm vụ chi
của cấp địa phương”.
Trong thời kì kinh tế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, NSNN của nƣớc ta
tổ chức thành hai cấp: ngân sách Trung ƣơng và Ngân sách tỉnh, thành phố.
Việc phân cấp là phù hợp vơi nhiệm vụ của mỗi cấp chính quyền trong việc
huy động tối đa ng̀n lực tài chính. Ở thời kì này ngân sách quận/huyện chỉ
đóng vai trị là một cấp dự toán.
Ngày 15/05/1978, với chủ trƣơng xây dựng quận/huyện thành một cấp
có cơ cấu hoàn chỉnh, có tƣ cách là một đơn vị kinh tế công nông nghiệp phát
triển tồn diện, Hội đờng Chính phủ đã ra Nghị quyết 108/CP xác định quyền
hạn và trách nhiệm của chính quyền địa phƣơng cấp Quận/Huyện về quản lý
tài chính, ngân sách. Nghị quyết có quy định khoản thu, chi ngân sách Huyện.
Tiếp đó đến ngày 19/11/1983 Hội đồng bộ trƣởng ra Nghị quyết số
138/HĐBT về việc cải tiến ngân sách địa phƣơng, nói rõ hơn về quyền hạn và
trách nhiệm của ngân sách Quận/Huyện.
9
Sau Đại hội Đảng lần thứ VI nền kinh tế nƣớc ta chuyển đổi sang nền
kinh tế thị trƣờng có sự quản lý của Nhà nƣớc, định hƣớng XHCN. Cùng với
sự đổi mới của nền kinh tế đất nƣớc, Ngân sách Huyện cũng đƣợc xác định lại
vai trò, nhiệm vụ của mình. Cụ thể là ngày 27/11/1989 Hội đờng bộ trƣởng đã
ra Nghị quyết số 186/ HĐBT về phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trong
đó có ngân sách quận/huyện. Ngày 16/02/1992 Hội đồng bộ trƣởng ban hành
Nghị quyết số 186/HĐBT sửa đổi bổ sung cho Nghị quyết 186/HĐBT ngày
27/11/1989.
Kỳ họp Quốc hội khóa IX đã khẳng định: quận/huyện là một cấp chính
quyền có Ngân sách, ngân sách Huyện là một bộ phận hợp thành ngân sách
địa phƣơng thuộc hệ thống NSNN.
Nhƣ vậy ngân sách nhà nƣớc cấp quận/huyện là một cấp ngân sách thực
hiện vai trò chức năng, nhiệm vụ của NSNN trên phạm vi địa bàn quận/huyện.
Tìm hiểu qua trình hình thành ngân sách quận/huyện ta có thể thấy ngân
sách quận/huyện từ một cấp dự toán đã trở thành một cấp ngân sách có ng̀n
thu và nhiệm vụ chi riêng. Đó là một hƣớng đi đúng đắn trong q trình phát
triển nền tài chính quốc gia. Trƣớc tiên nó giúp ngân sách cấp tỉnh, TP, Trung
ƣơng giảm đƣợc khối lƣợng công việc, bên cạnh đó nó cũng giúp các cấp
chính quyền có thể nắm bắt đƣợc tình hình kinh tế nói chung và tài chính nói
riêng từ cơ sở.
Ngân sách quận/huyện mang bản chất của NSNN, đó là mối quan hệ
giữa ngân sách huyện với các tổ chức, cá nhân trên địa bàn quận/huyện trong
quá trình phân bổ sử dụng các nguồn lực kinh tế của quận/huyện. Mối quan
hệ đó đƣợc điều chỉnh, điều tiết sao cho phù hợp với bản chất Nhà nƣớc
XHCN. Đó là nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân dƣới sự lãnh đạo của Đảng
cộng sản Việt Nam. Nhà nƣớc Việt Nam là nhà nƣớc của công nhân và nhân
dân lao động- bộ phận chiếm tuyệt đối đại đa số trong xã hội. Do vậy lợi ích
10
của Nhà nƣớc XHCN Việt Nam khơng có gì hơn ngoài mong muốn đƣợc
phục vụ tổ quốc, phục vụ nhân dân.
Có thể nói việc ngân sách quận/huyện trở thành một cấp ngân sách đã
làm cho bộ mặt NSNN mang một diện mạo, sắc thái mới, nền tài chính quốc
gia trở nên lành mạnh hơn. Thực tế đã chứng minh trong những năm qua, xét
ở cấp độ quận/huyện tình hình kinh tế- kinh tế tài chính có những bƣớc tiến
đáng kể. Ngồi ra, Ngân sách quận/huyện cịn thể hiện bản chất chính trị của
Nhà nƣớc ta thơng qua việc thực hiện đúng đắn, hiệu quả, có sáng tạo các chủ
trƣơng chính sách của Đảng và Nhà nƣớc. Tuy nhiên bên cạnh những điểm đã
phát huy đƣợc là một loạt những hạn chế cần khắc phục kịp thời, đòi hỏi sự
quan tâm, tâm huyết của các cá nhân, ban, ngành phối hợp cùng giải quyết.
Chức năng của ngân sách nhà nước cấp quận/huyện
Qua phân tích về bản chất của ngân sách nhà nƣớc và tính tất yếu khách
quan của ngân sách nhà nƣớc có thể thấy ngân sách nhà nƣớc cấp huyện xét
về chức năng bao gờm các khía cạnh chủ yếu sau đây: Ngân sách nhà nƣớc là
công cụ thực hiện việc huy động và phân bổ ng̀n lực tài chính trong xã hội;
đằng sau hoạt động thu chi ngân sách bằng tiền là sự thể hiện quá trình phân
bổ các yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất kinh doanh.
Ngân sách nhà nƣớc cấp huyện là bộ phận của tài chính nhà nƣớc nên
nó có chức năng phân phối, chức năng giám đốc. Trong nền kinh tế thị trƣờng
việc phân bổ nguồn lực xã hội đƣợc thực hiện chủ yếu theo hai kênh: kênh
của các lực lƣợng thị trƣờng và kênh của Nhà nƣớc thông qua hoạt động thu
chi của tài chính nhà nƣớc nói chung và ngân sách nói riêng từ đó nó còn có
chức năng điều chỉnh q trình kinh tế xã hội thơng qua các cơng cụ của nó.
Vai trò của ngân sách nhà nước cấp quận/huyện
Ngân sách quận/huyện có vai trò đảm bảo chức năng an ninh, quốc
phòng; thúc đẩy phát triển ổn định kinh tế xã hội, bù đắp những khiếm khuyết
của thị trƣờng, giữ vững ổn định công bằng xã hội và bảo vệ môi trƣờng.
11
Một là, ngân sách quận/huyện bảo đảm thực hiện chức năng Nhà nước,
bảo vệ an ninh trật tự cấp quận/huyện.
Cấp chính quyền quận/huyện cũng tổ chức ra cho mình một hệ thống các
cơ quan, đồn thể hành chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc.
Điều đó cũng có nghĩa là để cho các cơ quan đoàn thể đó hoạt động cần phải
có một quỹ tài chính tập trung cho nó - Đó chính là ngân sách quận/huyện.
Mặc dù không lớn mạnh nhƣ ngân sách Trung ƣơng nhƣng ngân sách
quận/huyện cũng tạo cho mình một vị thế nhất định nhằm chủ động trong việc
chủ động trong việc thực hiện chức năng Nhà nƣớc ở địa phƣơng. Tùy theo
phạm vi địa lý, tình hình kinh tế xã hội trên từng quận/huyện mà nhu cầu
đƣợc đảm bảo là khác nhau.
Hiện nay trên nƣớc ta có hàng triệu cơng chức đang làm việc trong bộ
máy Nhà nƣớc. Điều đó có nghĩa là để duy trì hoạt động của bộ máy này phải
tốn một khoản ngân sách khổng lồ. Mặc dù vậy trong khi Nhà nƣớc đang chắt
chiu trong chi tiêu và sử dụng và NSNN thì ở một số đơn vị việc sử dụng
ngân sách vẫn lãng phí và cịn tờn tại rất nhiều sai phạm bất cập. Do vậy, đòi
hỏi ngân sách quận/huyện với tƣ cách là Ngân sách của các đơn vị cơ sở cần
phải quản lý chặt trẽ, cấp phát đúng chính sách, đúng chế độ và hạn mức giúp
cho bộ máy Nhà nƣớc hoạt động tốt mà vẫn tiết kiệm, hiệu quả.
Trong các chức năng của Nhà Nƣớc, chức năng đảm bảo an ninh trật tự,
quốc phòng đóng vai trị đặc biệt quan trọng. Đây là cơng cụ quyền lực của
Nhà nƣớc nhằm bảo vệ ý chí của Nhà nƣớc, tạo điều kiện an toàn để
quận/huyện phát triển mọi mặt. Do vậy để có thể đảm bảo đƣợc chức năng
này, Ngân sách quận/huyện cần phải có kế hoạch cụ thể, chi tiết, có các khoản
dự phịng hợp lý.
Hai là, ngân sách quận/huyện là công cụ thúc đẩy phát triển ổn định
kinh tế
12
Để thực hiện tốt chiến lƣợc phát triển kinh tế- tài chính của cấp trên thì
quận/huyện cần phải sử dụng các cơng cụ sẵn có của mình để điều tiết, định
hƣớng. Một trong những công cụ đắc lực là Ngân sách. Các quận/huyện phải
căn cứ vào thế mạnh của địa phƣơng mình để định hƣớng phát triển, hình
thành cơ cấu kinh tế, kích thích phát triển. Đờng thời các quận/huyện phải
cung cấp kinh phí, vốn đầu tƣ, hỗ trợ về cơ sở hạ tầng và tạo môi trƣờng
thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động.
Quận/huyện phải xây dựng cho mình một tiềm lực kinh tế riêng. Đó là
các doanh nghiệp Nhà nƣớc do cấp quận/huyện quản lý. Loại hình doanh
nghiệp này đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế Huyện và cũng giúp
quận/huyện chủ động trong việc xây dựng và phát triển kinh tế.
Ba là, ngân sách quận/huyện là phương tiện bù đắp khiếm quyết thị
trường đảm bảo công bằng xã hội và các vấn đề môi trường.
Đây là vai trị khơng thể thiếu đối với Ngân sách mỗi quốc gia. Nó có tác
dụng xoa dịu nền kinh tế thị trƣờng. Nhƣ chúng ta đã biết, kinh tế thị trƣờng
là chạy theo lợi nhuận. Do vậy mà để lại một loạt các hậu quả nhƣ: Thất
nghiệp, phân cấp giàu nghèo, các vấn đề xã hội, đời sống của nhân dân không
đƣợc quan tâm, môi trƣờng bị ô nhiễm … Những điều đó tạo ra cho nền kinh
tế- xã hội một vực thẳm phía trƣớc. Cấp quận/huyện theo dõi các báo cáo tổng
hợp từ cấp xã, phƣờng phải có biện pháp quản lý giải quyết cụ thể.
Ngoài việc quan tâm đến đời sống vật chất của ngƣời lao động, và
quận/huyện phải thƣờng xuyên quan tâm đến đời sống văn hóa, tinh thần của
quần chúng nhân dân, xây dựng và cải tạo các khu vui chơi, giải trí lành mạnh
tiến bộ phục vụ cho nhân dân; các dịch vụ công cộng nhƣ giáo dục, y tế phải
giảm đƣợc chi phí cho ngƣời dân giúp cho đời sống của nhân dân ngày càng
đƣợc đảm bảo và nâng cao.
13
1.2.1.2. Thu ngân sách nhà nước cấp quận/huyện
Theo khái niệm NSNN, thu NSNN là hoạt động tạo nên khoản thu/quỹ
dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà
nƣớc có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm
vụ của Nhà nƣớc.
Nhƣ vậy, xét về hình thức, thu NSNN là một hoạt động, là quá trình của
nhiều hành vi, hành động của Nhà nƣớc; xét về nội dung, thu NSNN là quá
trình Nhà nƣớc sử dụng các quyền lực có đƣợc của mình để động viên, phân
phối một bộ phận của cải của xã hội dƣới dạng tiền tệ về tay Nhà nƣớc nhằm
hình thành nên quỹ NSNN.
Theo Luật NSNN, thu NSNN gờm: Tồn bộ các khoản thu từ thuế, lệ
phí; Tồn bộ các khoản phí thu từ các hoạt động dịch vụ do cơ quan nhà nƣớc
thực hiện, trƣờng hợp đƣợc khốn chi phí hoạt động thì đƣợc khấu trừ; các
khoản phí thu từ các hoạt động dịch vụ do đơn vị sự nghiệp công lập và doanh
nghiệp nhà nƣớc thực hiện nộp ngân sách nhà nƣớc theo quy định của pháp
luật; Các khoản viện trợ khơng hồn lại của Chính phủ các nƣớc, các tổ chức,
cá nhân ở ngồi nƣớc cho Chính phủ Việt Nam và chính quyền địa phƣơng;
Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.
Thu ngân sách cấp quận/ huyện có các đặc điểm sau:
Thứ nhất, thu NSNN phản ánh các mối quan hệ kinh tế nảy sinh trong
q trình phân chia các ng̀n tài chính quốc gia giữa nhà nƣớc với các chủ
thể trong xã hội, đƣợc xác lập trên cơ sở luật định, gắn liền với quyền lực của
Nhà nƣớc.
Thứ hai, thu NSNN có phạm vi rộng, liên quan đến hầu hết các đối tƣợng
trong xã hội. Thực chất của thu NSNN là lấy về cho nhà nƣớc một phần thu
nhập của các tổ chức và cá nhân trong xã hội. Do đó, các tổ chức, cá nhân...
có thu nhập đều là đối tƣợng của hoạt động thu NSNN.
14
Thứ ba, thu NSNN đƣợc thực hiện với nhiều phƣơng thức khác nhau,
trong đó chủ yếu là những khoản tiền Nhà nƣớc huy động vào ngân sách mà
không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho đối tƣợng nộp.
Thứ tƣ, thu NSNN gắn chặt với thực trạng kinh tế và sự vận động của
các phạm trù giá trị nhƣ giá cả, lãi suất, thu nhập... Sự vận động của các phạm
trù đó vừa tác động đến sự tăng giảm mức thu, vừa đặt ra yêu cầu nâng cao
tác dụng điều tiết của các công cụ thu NSNN.
1.2.2. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận/huyện
1.2.2.1. Khái niệm quán lý thu ngân sách cấp quận/huyện
Quản lý thu NSNN là quá trình Nhà nƣớc sử dụng hệ thống các cơng cụ
chính sách, pháp luật để khai thác các nguồn thu tập trung vào NSNN để thỏa
mãn các nhu cầu của Nhà nƣớc. Nói cách khác quản lý thu ngân sách nhà
nƣớc là các hoạt động của các cơ quan làm nhiệm vụ thu NSNN lên các
khoản thu NSNN bằng cách hoạch định kế hoạch, tổ chức triển khai kế hoạch
thu và phối hợp, kiểm tra, đánh giá quá trình thực hiện thu NSNN.
Trong quản lý các ng̀n thu ngân sách, thuế là nguồn thu quan trọng
nhất, thuế không chỉ chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số thu NSNN hàng
năm mà cịn là cơng cụ của Nhà nƣớc để quản lý vĩ mô nền kinh tế. Để phát
huy tác dụng điều tiết vĩ mơ của các chính sách thuế, Nhà nƣớc thƣờng xuyên
thay đổi nội dung của chính sách thuế cho phù hợp với diễn biến thay đổi thực
tế của đời sống kinh tế - xã hội và phù hợp vớ yêu cầu quản lý kinh tế, tài
chính từng thời kỳ.
Hệ thống quản lý NSNN đƣợc phân cấp quản lý nhƣ sau:
15
