Xây dựng đảng cộng sản việt nam về đạo đức theo tư tưởng hồ chí minh trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HA NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TRẦN THỊ HỢI

XÂY DỰNG ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM
VỀ ĐẠO ĐỨC THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH
TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

HÀ NỘI - 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HA NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

TRẦN THỊ HỢI

XÂY DỰNG ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM
VỀ ĐẠO ĐỨC THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH
TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

Chuyên ngành : Hồ Chí Minh học
Mã số : 62 31 02 04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS, TS LẠI QUỐC KHÁNH

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng
tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.
Tác giả luận án

Trần Thị Hợi


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 4
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN......................................................................................................... 10
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .......................... 10
1.1.1. Tình hình nghiên cứu tƣ tƣởng xây dựng Đảng về đạo đức của Hồ Chí Minh10
1.1.2. Tình hình nghiên cứu xây dựng Đảng về đạo đức trong giai đoạn hiện nay .. 18
1.1.3. Tình hình nghiên cứu sự vận dụng tƣ tƣởng xây dựng Đảng về đạo đức của
Hồ Chí Minh ............................................................................................................. 23
1.2. KHÁI QUÁT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ
NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU .............................................. 31
1.2.1. Khái quát kết quả nghiên cứu liên quan đến đề tài ......................................... 31
1.2.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu ............................................................ 32
Tiểu kết chƣơng 1...................................................................................................... 34
Chƣơng 2 TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO
ĐỨC - NỘI DUNG VÀ GIÁ TRỊ ........................................................................... 35
2.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM....................................................................................... 35
2.1.1. Khái niệm đạo đức .......................................................................................... 35
2.1.2. Khái niệm xây dựng Đảng về đạo đức ............................................................ 37

2.1.3. Khái niệm tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng về đạo đức .................. 39
2.2. NỘI DUNG TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ
ĐẠO ĐỨC ................................................................................................................ 41
2.2.1. Vị trí, vai trị của xây dựng Đảng về đạo đức ................................................. 41
2.2.2. Nội dung xây dựng Đảng về đạo đức.............................................................. 48
2.2.3. Giải pháp xây dựng Đảng về đạo đức ............................................................. 67
2.3. GIÁ TRỊ TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO
ĐỨC .......................................................................................................................... 85
2.3.1. Bổ sung và phát triển những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc ............... 85

1


2.3.2. Góp phần vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về xây dựng đạo
đức của đảng cầm quyền ........................................................................................... 87
2.3.3. Cung cấp cơ sở lý luận cho việc xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về
đạo đức ..................................................................................................................... 88
2.3.4. Trực tiếp góp phần xây dựng Đảng về đạo đức trong thời kỳ cách mạng giải
phóng dân tộc, xây dựng đất nƣớc ............................................................................ 91
2.3.5. Tiếp tục giải quyết những vấn đề trong xây dựng Đảng về đạo đức hiện nay 94
Tiểu kết chƣơng 2...................................................................................................... 98
Chƣơng 3 NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG, THÀNH TỰU, HẠN CHẾ VÀ
NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO ĐỨC ..... 99
3.1. NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ........................................................................ 99
3.1.1. Thuận lợi, cơ hội ............................................................................................. 99
3.1.2. Khó khăn, thách thức .................................................................................... 101
3.2. THÀNH TỰU, HẠN CHẾ TRONG XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO ĐỨC
THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH ...................................................................... 103
3.2.1. Thành tựu và nguyên nhân ............................................................................ 103
3.2.2. Hạn chế và nguyên nhân ............................................................................... 123

3.3. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO ĐỨC
THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH ...................................................................... 140
3.3.1. Nội dung xây dựng Đảng về đạo đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh cần cụ thể,
thiết thực, phù hợp với tình hình mới...................................................................... 140
3.3.2. Cần phát huy tồn diện vai trị của các chủ thể trong xây dựng Đảng về đạo
đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh .............................................................................. 141
3.3.3. Giải pháp xây dựng Đảng về đạo đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh phải đồng
bộ ............................................................................................................................. 142
Tiểu kết chƣơng 3.................................................................................................... 144
Chƣơng 4 PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO
ĐỨC THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY.. 145
4.1. DỰ BÁO TÌNH HÌNH QUỐC TẾ VÀ TRONG NƢỚC TÁC ĐỘNG ĐẾN
XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO ĐỨC ..................................................................... 145

2


4.2. PHƢƠNG HƢỚNG XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO ĐỨC THEO TƢ TƢỞNG
HỒ CHÍ MINH ....................................................................................................... 147
4.3. GIẢI PHÁP XÂY DỰNG ĐẢNG VỀ ĐẠO ĐỨC THEO TƢ TƢỞNG HỒ
CHÍ MINH .............................................................................................................. 154
4.3.1. Nhóm giải pháp phát huy vai trị lãnh đạo của Đảng trong xây dựng Đảng về
đạo đức .................................................................................................................... 154
4.3.2. Nhóm giải pháp nâng cao nhận thức, ý thức học tập, tu dƣỡng, rèn luyện và
nêu gƣơng của cán bộ, đảng viên, nhất là đảng viên đứng đầu .............................. 167
4.3.3. Nhóm giải pháp tăng cƣờng hiệu quả quản lý, điều hành của Nhà nƣớc trong
xây dựng Đảng về đạo đức ...................................................................................... 173
4.3.4. Nhóm giải pháp phát huy vai trị tích cực, chủ động của Nhân dân, Mặt trận
và các tổ chức đoàn thể trong xây dựng Đảng về đạo đức ..................................... 179
4.3.5. Nhóm giải pháp đấu tranh với âm mƣu của thế lực thù địch; hạn chế tác động

tiêu cực từ bên ngoài ............................................................................................... 182
Tiểu kết chƣơng 4.................................................................................................... 186
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 187
DANH MỤC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................. 190
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 191
PHỤ LỤC

3


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh - ngƣời sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện Đảng Cộng
sản Việt Nam, Ngƣời đã dành cả cuộc đời cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, vì
độc lập dân tộc và tự do, hạnh phúc của nhân dân. Trong công tác xây dựng
Đảng, Ngƣời đã từng khẳng định: “Đảng có vững cách mệnh mới thành cơng,
cũng nhƣ ngƣời cầm lái có vững thuyền mới chạy” [21 tr. 289]. Vì vậy, mối quan
tâm thƣờng trực của Ngƣời là xây dựng Đảng “là đạo đức, là văn minh”, đƣa
Đảng trở thành một tổ chức tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, lƣơng tâm của dân tộc
và thời đại; có đạo đức, năng lực, trí tuệ cao; có trình độ văn hóa, lý luận, đủ sức
tiên phong dẫn đƣờng cho dân tộc và nhân dân qua các giai đoạn phát triển của
lịch sử. Trong công tác xây dựng Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh cả về
chính trị, tƣ tƣởng, tổ chức và đạo đức, trong đó đạo đức là nền tảng, là gốc của
các mặt chính trị, tƣ tƣởng và tổ chức; là một bộ phận căn bản nhất, chỉ đạo mọi
tƣ duy và hành động của ngƣời cộng sản. Ngƣời quan niệm: xây dựng Đảng về
chính trị, tƣ tƣởng, tổ chức nếu không đặt trên nền tảng đạo đức thì khơng thể có
hiệu quả vững chắc và lâu dài. Chủ tịch Hồ Chí Minh khơng chỉ đề ra hệ thống
chuẩn mực đạo đức cách mạng mà bản thân Ngƣời đã gƣơng mẫu thực hiện
những chuẩn mực đó trong thực tiễn và trở thành một mẫu mực điển hình về đạo

đức cách mạng.
Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng về đạo đức có ý nghĩa lý luận và
thực tiễn sâu sắc, góp phần bổ sung và phát triển những giá trị đạo đức truyền thống
của dân tộc, đóng góp to lớn vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về xây
dựng đạo đức của đảng cầm quyền, là cơ sở lý luận quan trọng cho việc xây dựng
Đảng Cộng sản Việt Nam vững mạnh qua từng thời kỳ, góp phần vào sự nghiệp
lãnh đạo cách mạng đi đến thành công của Đảng. Đồng thời, những chỉ dẫn về xây
dựng đạo đức trong Đảng cũng nhƣ tấm gƣơng đạo đức của Ngƣời đã và đang soi
sáng cho công tác xây dựng Đảng cũng nhƣ trong sự nghiệp xây dựng một nền đạo
đức mới trong toàn xã hội hiện nay.

4


Từ khi ra đời đến nay, nhìn một cách tổng thể, quán triệt và vận dụng sáng
tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh vào cơng tác xây dựng Đảng,
Đảng Cộng sản Việt Nam đã từng bƣớc xây dựng đƣợc đội ngũ vững mạnh, tổ chức
vững chắc, có lập trƣờng chính trị, tƣ tƣởng vững vàng và đặc biệt là đạo đức cách
mạng trong sáng “tận trung với nƣớc, tận hiếu với dân”, trên cơ sở đó hoàn thành
những nhiệm vụ to lớn mà Tổ quốc và nhân dân giao phó. Tuy nhiên, nhìn thẳng
vào thực tế, cũng phải khẳng định rằng, trong một số thời điểm, trên cả phƣơng diện
lý luận và thực tiễn , Đảng chƣa thực sự quan tâm đầ y đủ

hoặc chƣa thực hiện có

hiệu quả vấ n đề cớ t tƣ̉ đó là xây dựng Đảng , trong đó có vấn đề xây dựng Đảng về
đạo đức. Nội dung xây dựng Đảng về đạo đức đôi khi chỉ đƣợc lồng vào các nội
dung khác của công tác xây dựng Đảng. Đây là một khuyết điểm lớn, nhất là trong
điều kiện Đảng cầ m quyề n .
Những năm vừa qua, mặc dù Đảng ngày càng nhận thức rõ và có những biện

pháp quyết liệt nhằm tăng cƣờng hiệu quả của công tác xây dựng Đảng về đạo đức
nhƣng sự suy thoái về đạo đức trong đội ngũ cán bộ, đảng viên vẫn chƣa bị đẩy lùi,
thậm chí có mặt, có bộ phận cịn diễn biến tinh vi, phức tạp hơn. Sự suy thoái đó đã
tác động xấu tới cơng tác xây dựng Đảng về chin
́ h tri ,̣ tƣ tƣởng, tổ chƣ́c. Suy thoái
đa ̣o đƣ́c, lố i số ng tấ t yế u đi liề n với nhƣ̃ng tha hóa về đô ̣ng cơ chin
́ h tri ̣ , nhận thức
tƣ tƣởng, thậm chí là sự suy yếu về tổ chức. Thƣ̣c tra ̣ng này đang đe do ̣a tới sinh
mê ̣nh của Đảng và sƣ̣ tồ n vong của chế đô ̣ . Điều đó địi hỏi chúng ta càng cần phải
nhận thức sâu sắc, tồn diện tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng về đạo đức,
đánh giá đúng thực trạng công tác xây dựng Đảng về đạo đức những năm vừa qua
để tìm ra các giải pháp một cách khả thi và hiệu quả.
Nhân loại đã trải qua hai thập kỷ đầu của thế kỷ XXI và đang hƣớng tới
những năm tiếp theo với nhiều diễn biến rất phức tạp, khó lƣờng. Điều đó địi hỏi
Đảng Cộng sản Việt Nam, với tƣ cách là một đảng cầm quyền phải thật sự vững
mạnh, đủ tâm, đủ tầm, đủ bản lĩnh, trí tuệ để đƣa đất nƣớc phát triển bền vững
trong thời đại tồn cầu hóa. Hơn nữa, cơng cuộc đổi mới hiện nay đòi hỏi Đảng
phải quy tụ và phát huy đƣợc sức mạnh, tài trí của nhân dân; nâng cao vị thế dân
tộc, tiềm lực của quốc gia. Cội nguồn sức mạnh và sự phát triển của Đảng là ở

5


lịng dân, ở khí phách, bản lĩnh dân tộc. Việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng để Đảng
trở thành hạt nhân đoàn kết, quy tụ toàn dân tộc trở thành vấn đề cốt yếu, trong đó
vấn đề đạo đức của Đảng là vấn đề có ảnh hƣởng trực tiếp đến niềm tin của dân
với Đảng, là vấn đề sinh mệnh của Đảng.
Về phƣơng diện khoa học, xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức
theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh khơng phải là vấn đề hồn tồn mới nhƣng là vấn đề
chƣa đƣợc nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống trong thời gian vừa qua.

Xuất phát từ những yêu cầu, đòi hỏi cấp bách cả về lý luận và thực tiễn, tôi lựa
chọn vấn đề: “Xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức theo tư tưởng Hồ Chí
Minh trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài Luận án Tiến sĩ, chuyên ngành Hồ Chí
Minh học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Làm rõ tƣ tƣởng xây dựng Đảng về đạo đức của Hồ Chí Minh, vận dụng để
đánh giá thực trạng, từ đó đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp xây dựng Đảng về đạo
đức trong giai đoạn hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, khái quát những kết quả
đã đạt đƣợc và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu;
- Làm rõ nội dung, khẳng định những giá trị lý luận, thực tiễn của tƣ tƣởng Hồ
Chí Minh về xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức;
- Đánh giá thực trạng công tác xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức
theo tƣ tƣởng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh thời gian vừa qua;
- Đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp tiếp tục xây dựng Đảng về đạo đức trong
giai đoạn hiện nay theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức và
vận dụng trong xây dựng Đảng về đạo đức giai đoạn hiện nay.

6


3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức
đƣợc thể hiện trong các bài viết, bài nói và hoạt động chỉ đạo thực tiễn của Ngƣời.
- Thực trạng công tác xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức theo tƣ

tƣởng Hồ Chí Minh đƣợc nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2011 đến nay. Luận án
chọn năm 2011 bởi đây là năm đƣợc đánh dấu bằng Đại hội XI của Đảng - Đại hội
đã đặc biệt nhấn mạnh đến vấn đề xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức
và từ đó đến nay, cơng tác xây dựng Đảng về đạo đức đã diễn ra rất sinh động, cần
đƣợc nghiên cứu thấu đáo trên cơ sở vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh.
- Phƣơng hƣớng và giải pháp tiếp tục xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về
đạo đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh đƣợc luận giải với tầm nhìn đến 2025.
4. Cơ sở lý luận, thực tiễn, phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Đề tài đƣợc thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ
tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đƣờng lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây
dựng Đảng.
4.2. Cơ sở thực tiễn
Thực tiễn công tác xây dựng Đảng về đạo đức, nhất là trong thời gian từ
2011 đến 2019, thành tựu và những hạn chế.
4.3. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ
nghĩa Mác - Lênin, tác giả lựa chọn các phƣơng pháp chuyên ngành và liên ngành
của khoa học xã hội và nhân văn, trong đó có khoa học chính trị, nhằm thực hiện
các nhiệm vụ của luận án.
Chƣơng 1, tác giả chủ yếu sử dụng phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, nghiên
cứu văn bản để đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài: “Xây dựng Đảng
Cộng sản Việt Nam về đạo đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay”.
Chƣơng 2, tác giả sử dụng nhiều phƣơng pháp khác nhau để làm sáng tỏ vấn
đề cần nghiên cứu. Cụ thể, tác giả sử dụng phƣơng pháp khái quát hoá, trừu tƣợng
hoá để xây dựng các khái niệm công cụ. Trong phần nội dung tƣ tƣởng Hồ Chí Minh

7

về xây dựng Đảng về đạo đức, tác giả sử dụng phƣơng pháp lơgíc và phƣơng pháp
lịch sử, kết hợp phƣơng pháp lơgíc với phƣơng pháp lịch sử nhằm hệ thống hóa, phân
tích nội dung tƣ tƣởng. Để đánh giá giá trị lý luận và thực tiễn, tác giả chủ yếu sử
dụng phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, khái quát hoá.
Chƣơng 3, tác giả sử dụng phƣơng pháp phân tích để đánh giá những yếu tố
tác động, thấy rõ những tác động thuận lợi và những khó khăn, thách thức. Phƣơng
pháp điều tra xã hội học đƣợc dùng để phân tích những thành tựu và hạn chế trong
thực trạng công tác xây dựng Đảng về đạo đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Cụ thể,
tác giả luận án đã tiến hành điều tra 450 phiếu, trong đó có 300 phiếu cho đối tƣợng
là cán bộ, đảng viên (bao gồm cả đảng viên là cán bộ lãnh đạo, quản lý và đảng viên
không phải là cán bộ lãnh đạo, quản lý) và 150 phiếu cho đối tƣợng là ngƣời dân.
Số phiếu hợp lệ thu về là 450 phiếu. Kết quả điều tra đƣợc xử lý trên phần mềm
SPSS cho ra những số liệu cụ thể và tỷ lệ phần trăm tƣơng ứng. Phƣơng pháp dự
báo cũng đƣợc sử dụng để làm rõ thêm những vấn đề đặt ra.
Chƣơng 4, tác giả chủ yếu sử dụng phƣơng pháp dự báo, phân tích, tổng
hợp, diễn dịch kết hợp với kết quả của điều tra xã hội học để đề xuất phƣơng
hƣớng và giải pháp xây dựng Đảng về đạo đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh giai
đoạn hiện nay.
5. Đóng góp mới của luận án
Một là, góp phần làm rõ khái niệm, hệ thống hóa, phân tích những nội dung
tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng về đạo đức;
Hai là, góp phần đánh giá đúng thực trạng xây dựng Đảng Cộng sản Việt
Nam về đạo đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2011 đến nay;
Ba là, đề xuất đƣợc phƣơng hƣớng và một số giải pháp có giá trị tham
khảo nhằm nâng cao hiệu quả của việc xây dựng Đảng về đạo đức trong giai
đoạn hiện nay theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận án góp phần làm sáng tỏ nội dung và khẳng định giá trị tƣ tƣởng Hồ Chí
Minh về xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức; góp phần đề ra các phƣơng

8


hƣớng và giải pháp, có giá trị tham khảo, nhằm xây dựng lý luận xây dựng Đảng về
đạo đức trong giai đoạn hiện nay.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho việc
nghiên cứu, giảng dạy, học tập tƣ tƣởng Hồ Chí Minh ở các trƣờng chính trị, các
trƣờng đại học và cao đẳng ở Việt Nam.
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần cung cấp cơ sở cho thực tiễn cơng
tác xây dựng Đảng nói chung và xây dựng Đảng về đạo đức nói riêng.
7. Kết cấu của luận án
Ngồi phần mở đầu, kết luận, danh mục cơng trình nghiên cứu của tác giả đã
cơng bố liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của
luận án bao gồm 4 chƣơng, 10 tiết.

9


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1.1.1. Tình hình nghiên cứu tƣ tƣởng xây dựng Đảng về đạo đức của Hồ
Chí Minh
Nghiên cứu tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam về
đạo đức có một số cơng trình tiêu biểu sau:
Cuốn Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức của tác giả Thành Duy (chủ biên),
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. Các tác giả đã trình bày có hệ thống về

nguồn gốc, nội dung và giá trị tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh. Cụ thể, trong phần
nguồn gốc hình thành tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh, các tác giả khẳng định, tƣ
tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh là sự tiếp thu có chọn lọc truyền thống đạo đức của dân
tộc, tƣ tƣởng tiến bộ về đạo đức của phƣơng Đơng và phƣơng Tây, trong đó đỉnh
cao là chủ nghĩa Mác - Lênin. Phần nội dung tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh, các
tác giả tập trung phân tích những nội dung cơ bản của tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí
Minh theo các giai đoạn lịch sử, trong cách mạng giải phóng dân tộc và trong sự
nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc [21]. Cơng trình cũng khẳng định giá trị lý luận
và thực tiễn của tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh và sự cần thiết phải vận dụng tƣ
tƣởng đó của Ngƣời trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.
Trong cuốn Tìm hiểu tư tưởng đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh, Nxb Lao
động, Hà Nội, 2002, tác giả Nguyễn Thế Thắng đã bổ sung, hệ thống hóa những nội
dung cơ bản của tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh bao gồm những vấn đề nguồn gốc,
nội dung, bản chất của tƣ tƣởng đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh và sự vận dụng tƣ
tƣởng đó trong sự nghiệp đổi mới hiện nay [119]. Tác giả đã đi sâu phân tích sự
giống và khác nhau giữa đạo đức cũ và đạo đức mới, tính kế thừa và sự phát triển của
tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về đạo đức để làm rõ bản chất cách mạng của tƣ tƣởng. Ngoài
những phẩm chất đạo đức cơ bản đã đƣợc đề cập đến nhƣ: trung với nƣớc, hiếu với
dân, cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng vơ tƣ, từ khảo cứu các tác phẩm của Hồ Chí

10


Minh, tác giả cịn nêu và phân tích những chuẩn mực đạo đức khác nhƣ: nhân, nghĩa,
trí, dũng, tín; học tập khơng mệt mỏi; đồn kết, đồn kết, đại đồn kết; bốn phƣơng
vô sản đều là anh em.
Sách Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam do Đại tƣớng
Võ Nguyên Giáp (chủ biên), Nxb CTQG, Hà Nội, 2003. (Kết quả nghiên cứu đề tài
khoa học cấp Nhà nƣớc, mã số KX.02.01 “Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và con đƣờng cách
mạng Việt Nam” thuộc Chƣơng trình khoa học và công nghệ cấp Nhà nƣớc KX.02 về

“Nghiên cứu tƣ tƣởng Hồ Chí Minh”) [43]. Trong phần thứ hai, chƣơng VII của cuốn
sách, các tác giả đề cập đến nội dung cơ bản của tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh bao
gồm: vị trí, vai trị của đạo đức cách mạng; những chuẩn mực đạo đức chung và đối với
từng đối tƣợng cụ thể; con đƣờng và phƣơng pháp tu dƣỡng, rèn luyện đạo đức cách
mạng theo tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh.
Tác giả Song Thành với cơng trình Hồ Chí Minh - Nhà tư tưởng lỗi lạc, Nxb
CTQG, Hà Nội, 2005. Tác giả khẳng định, Hồ Chí Minh đã kế thừa những giá trị
đạo đức tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu những giá trị tiến bộ của đạo đức nhân loại,
phƣơng Đông và phƣơng Tây, tiếp thu tƣ tƣởng đạo đức Mác - Lênin. Về vị trí, vai
trị của đạo đức cách mạng, tác giả khẳng định: Hồ Chí Minh coi đạo đức là gốc của
ngƣời cách mạng; trong điều kiện Đảng cầm quyền, đạo đức là yêu cầu hàng đầu
đối với ngƣời lãnh đạo; đạo đức cũng là nhân tố quan trọng tạo nên sức hấp dẫn của
chủ nghĩa xã hội [110]. Tác giả Song Thành cịn phân tích những chuẩn mực đạo
đức nhƣ: trung với nƣớc, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng, vơ tƣ; u
thƣơng con ngƣời, sống có tình, có nghĩa; tinh thần quốc tế trong sáng. Nói đến tƣ
tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh khơng thể khơng đề cập đến nội dung quan trọng đó là:
xây đi đơi với chống; nêu gƣơng ngƣời tốt việc tốt; bồi dƣỡng ý thức đạo đức gắn
liền với thực hành và rèn luyện đạo đức trong thực tiễn; coi trọng quá trình tự giáo
dục và rèn luyện của mỗi ngƣời. Sách Bác Hồ - tấm gương đạo đức sáng ngời, Nxb
CTQG, Hà Nội, 2016 gồm 7 chuyên đề, tác giả Song Thành tập trung phân tích
những phẩm chất cần có của cán bộ, đảng viên của Đảng trên cả ba lĩnh vực: tƣ
tƣởng, đạo đức, phong cách theo tấm gƣơng Hồ Chí Minh [111]. Tác giả khẳng
định, tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí Minh về cần, kiệm, giản dị, coi khinh sự xa hoa,

11


đời tƣ trong sáng, đức khiêm tốn phi thƣờng, lòng nhân ái khoan dung, tình yêu
thƣơng sâu sắc với con ngƣời, biểu tƣợng của khát vọng hịa bình, hữu nghĩ, tinh
thần quốc tế trong sáng, tấm gƣơng suốt đời tự học và rèn luyện trở thành bất tử.

Sách Biện chứng của tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
của tác giả Lại Quốc Khánh, Nxb. CTQG, Hà Nội, 2009. Cơng trình tập trung
nghiên cứu vấn đề biện chứng của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam từ góc độ triết học, trong đó, khi luận giải biện chứng khách quan của cách
mạng Việt Nam đƣa tới sự ra đời của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, tác giả
đã làm rõ vị trí, vai trị của Đảng Cộng sản Việt Nam trong biện chứng khách quan
đó, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng đặc biệt của các phẩm chất của Đảng Cộng
sản Việt Nam, trong đó, nền tảng là phẩm chất đạo đức cách mạng. Theo tác giả,
xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam nói chung, xây dựng Đảng về đạo đức nói
riêng, là một khởi điểm quan trọng trong biện chứng hình thành chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam.
Tác giả Trần Văn Giàu trong cuốn Hồ Chí Minh - Vĩ đại một con người, Nxb
CTQG, Hà Nội, 2010 đã tuyển chọn những bài viết khác nhau để trình bày một cách
hệ thống về cuộc đời và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh - nhà hiền triết, anh
hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất, lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Việt
Nam [44]. Trong phần thứ hai “Vĩ đại một con ngƣời”, tác giả đã phân tích những
chuẩn mực đạo đức cơ bản trong tƣ tƣởng cũng nhƣ tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí
Minh đó là: trung với nƣớc, hiếu với dân, suốt đời phấn đấu hy sinh vì dân, vì nƣớc,
kiên trì bất khuất, khiêm tốn giản dị, thƣơng yêu, quý trọng con ngƣời, thấu tình đạt
lý, u trẻ, kính già, trọng phụ nữ.
Sách Đảng ta là đạo đức, là văn minh của tác giả Trƣơng Ngọc Nam và Hoàng
Anh (đồng chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011. Phần “Những bài nói, bài
viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh”, các tác giả chọn lọc một số bài nói, bài viết đƣợc sắp
xếp theo thứ tự thời gian. Phần “Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng ta là đạo
đức, là văn minh” gồm một số bài viết của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu phân
tích nội dung tƣ tƣởng và việc vận dụng tƣ tƣởng của Ngƣời vào công tác xây dựng
Đảng. Trong các bài viết, các tác giả khẳng định, Hồ Chí Minh chính là ngƣời đặt nền

12

móng tƣ tƣởng và phát triển quan điểm về xây dựng Đảng Cộng sản là đạo đức, là văn
minh. Ngƣời khơng chỉ nêu tƣ tƣởng mà cịn là tấm gƣơng trong thực hành đạo đức
cách mạng. Di sản Ngƣời để lại có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đấu tranh chống quan
liêu, tham nhũng và công tác xây dựng Đảng hiện nay.
Tác giả Mạch Quang Thắng với bài viết Văn hóa, đạo đức Hồ Chí Minh - giá
trị bất diệt, Tạp chí Quốc phịng tồn dân, bản điện tử, ngày 26-5-2016. Tác giả
khẳng định: Thực tiễn cho thấy, sức sống mãnh liệt của giá trị văn hóa, đạo đức Hồ
Chí Minh đã thấm vào tinh thần dân tộc, hun đúc nên giá trị văn hóa, đạo đức Việt
Nam và lan tỏa, hòa vào đời sống tinh thần của các dân tộc tiến bộ trên thế giới. Đó
cũng là một trong những lý do Hồ Chí Minh trở thành chiến sĩ tiên phong, năng động,
tích cực nhất trên thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hịa bình, độc lập, dân chủ và
tiến bộ xã hội [116].
Đạo đức Hồ Chí Minh là sự thống nhất giữa tƣ tƣởng và hành động, giữa
nói và làm, hƣớng tới tiến bộ xã hội. Tƣ tƣởng đó bao gồm những nội dung về vị
trí, vai trò của đạo đức, những phẩm chất đạo đức cơ bản. Tấm gƣơng đạo đức Hồ
Chí Minh đã “lan toả, thẩm thấu, trở thành giá trị văn hóa vĩnh hằng trong các thế
hệ ngƣời Việt Nam và nhân dân tiến bộ toàn thế giới”. Bài viết Vấn đề Đảng Cộng
sản cầm quyền trong các quan điểm của Hồ Chí Minh, Tạp chí Nghiên cứu Hồ
Chí Minh, số 1-2017. Tác giả Mạch Quang Thắng cho rằng, Hồ Chí Minh trung
thành với học thuyết Mác - Lênin, đặc biệt là những nguyên lý của Lênin về đảng
kiểu mới, đồng thời vận dụng và phát triển sáng tạo những nguyên lý đó vào điều
kiện cụ thể của Việt Nam. Một trong những sáng tạo của Hồ Chí Minh là vấn đề
đảng cầm quyền. Tác giả phân tích ở những khía cạnh nhƣ: Một trong những yếu
tố để giữ vững tƣ cách của một Đảng Cộng sản cầm quyền đó là lực lƣợng cán bộ,
đảng viên phải luôn luôn trong sạch, vững mạnh; muốn cầm quyền vững chắc,
Đảng Cộng sản phải thực hiện tốt các nguyên tắc hoạt động. Đồng thời, tác giả
nêu một số vấn đề liên hệ cho công tác xây dựng Đảng theo tinh thần Nghị quyết
Trung ƣơng 4 khóa XII.
Tác giả Phạm Ngọc Anh với bài viết Quan niệm của Hồ Chí Minh về suy

thối đạo đức - nhìn từ góc độ văn hóa Đảng, Tạp chí Nghiên cứu Hồ Chí Minh, số

13


1-2017. Tác giả phân tích hai nội dung: Đạo đức cách mạng - một bộ phận hợp
thành văn hoá Đảng và Chủ nghĩa cá nhân - biểu hiện tập trung của sự suy thoái văn
hoá Đảng. Tác giả khẳng định: Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng đến đạo đức, giáo
dục đạo đức cách mạng, chống suy thoái đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên,
nhất là trong điều kiện Đảng cầm quyền. Nội dung quan điểm của Ngƣời là sự tổng
kết hoạt động của nhiều đảng cộng sản, cơng nhân trên thế giới, q trình lãnh đạo
cách mạng Việt Nam của Đảng trên một phƣơng diện nền móng, đạt đến chiều sâu
triết lý và mang tầm vóc văn hố.
Sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhận diện và đấu tranh với những biểu hiện suy
thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên của tác tác giả Tô
Lâm, Nxb CTQG Sự thật, 2018. Từ những bài nói, bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh,
tác giả trích dẫn những quan điểm của Ngƣời về 27 căn bệnh, biểu hiện suy thoái tƣ
tƣởng chính trị, đạo đức, lối sống, bao gồm: tham ơ; lãng phí; bệnh quan liêu; chủ nghĩa
cá nhân; tham danh vọng, tham địa vị; hủ hóa; bệnh lƣời biếng; bệnh kiêu ngạo; bệnh
hiếu danh; bệnh chủ quan; bệnh hẹp hòi; bệnh xa quần chúng; kéo bè, kéo cánh; bệnh
cận thị; bệnh cá nhân; bệnh tị nạnh; thói ba hoa; bệnh bàn giấy; cậy thế, bệnh công thần;
bệnh cấp bậc; bệnh khai hội; bệnh ham chuộng hình thức; bệnh địa phƣơng chủ nghĩa;
kèn cựa, suy bì đãi ngộ và địa vị; bệnh độc đốn; bệnh hách dịch; vơ kỷ luật, kỷ luật
không nghiêm. Mỗi căn bệnh và những biểu hiện đƣợc hệ thống hóa thành các vấn đề:
quan niệm, biểu hiện, nguyên nhân, tác hại, phƣơng châm và biện pháp chữa trị.
Trong di sản Hồ Chí Minh để lại, tác phẩm Đạo đức cách mạng, không phải
là tác phẩm đầu tiên bàn về đạo đức cách mạng nhƣng là tác phẩm trình bày một
cách hệ thống, hồn chỉnh và bao qt những vấn đề cơ bản về đạo đức cách mạng.
Kỷ yếu Hội thảo khoa học “60 năm tác phẩm Đạo đức cách mạng - giá trị lý luận và
thực tiễn đối với công tác xây dựng Đảng hiện nay”, năm 2018 gồm 3 nội dung

chính. Trong phần: “Tác phẩm Đạo đức cách mạng - những vấn đề lý luận cơ bản”,
các tác giả phân tích quan niệm của Hồ Chí Minh về “Đạo đức cách mạng”, về vai
trò của xây dựng Đảng về đạo đức, vai trò của đạo đức cách mạng đối với ngƣời
cán bộ, đảng viên; vai trò, ý nghĩa của việc học tập lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin
đối với việc tu dƣỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên; về mối

14


quan hệ gắn bó mật thiết giữa cán bộ, đảng viên với nhân dân; về tự phê bình và phê
bình; về chống chủ nghĩa cá nhân. Bài viết của tác giả Phạm Hồng Chƣơng khẳng
định: “Nghiên cứu ba tác phẩm Đường cách mệnh, Sửa đổi lối làm việc và Đạo đức
cách mạng (1958), có thể thấy nội hàm khái niệm đạo đức cách mạng đƣợc Hồ Chí
Minh trình bày và giải thích một cách tồn diện, hệ thống với lơgíc chặt chẽ và khái
quát nhất - từ nguồn gốc, vai trò, nội dung, giá trị của đạo đức cách mạng và biểu
thị đầy đủ các chuẩn mực đạo đức của cán bộ, đảng viên - là trong bài Đạo đức
cách mạng, đăng trên tạp chí Học tập, tháng 12-1958. Đây là khơng chỉ là văn bản
hồn chỉnh nhất cả về tên gọi, nội dung, hình thức và lơgíc mà cịn thể hiện những
quan niệm về nội hàm đạo đức cách mạng của Hồ Chí Minh gần nhất về thời gian
với chúng ta. Trong đó, Ngƣời nêu rõ các chuẩn mực và những chuẩn mực này
không chỉ đƣợc đặt trong mối quan hệ biện chứng với nhau mà trong từng nội dung
của mỗi chuẩn mực cũng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
Xây dựng Đảng thực sự vững mạnh là điều Hồ Chí Minh đặc biệt trăn trở và coi
trọng trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, tác giả Lê Văn Yên trong bài viết
“Xây dựng Đảng “là đạo đức, là văn minh” theo quan điểm của Hồ Chí Minh”, Tạp chí
Lịch sử Đảng, số 5 - 2018 phân tích một số nội dung cơ bản của vấn đề xây dựng Đảng
“là đạo đức, là văn minh”: Trƣớc hết là xây dựng và rèn luyện đạo đức cách mạng; tiếp
đó là tăng cƣờng sự đồn kết, thống nhất trong Đảng; thực hành dân chủ rộng rãi, thực
hành tự phê bình và phê bình; giữ gìn mối liên hệ máu thịt giữa Đảng với dân.
“Bằng tƣ duy biện chứng và chủ nghĩa nhân văn cao cả, mọi vấn đề trong công

tác xây dựng Đảng về đạo đức đều đƣợc Hồ Chí Minh giải quyết hài hịa và tất cả đều
hƣớng tới mục đích xây dựng văn hóa Đảng, “văn hóa làm ngƣời” cho đội ngũ cán
bộ, đảng viên”, tác giả Trần Thị Minh Tuyết trong bài viết “Tính nhân văn trong quan
điểm xây dựng Đảng về đạo đức của Hồ Chí Minh”, trên Tạp chí Lịch sử Đảng, số
332 (7-2018) đã phân tích, làm rõ giá trị nhân văn trong quan điểm xây dựng Đảng về
đạo đức của Hồ Chí Minh thể hiện ở một số điểm cơ bản: Mục đích xây dựng Đảng
về đạo đức; quan điểm và các chuẩn mực đạo đức cách mạng; phƣơng pháp xây dựng
đạo đức giàu tính văn hóa; cách thức xử lý hài hịa những vấn đề cốt yếu của cơng tác
xây dựng Đảng.

15


Sách 50 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Kỷ yếu Hội thảo
khoa học cấp quốc gia, Nxb CTQG Sự Thật, 2019. Các bài viết khẳng định quan điểm
Hồ Chí Minh về tầm quan trọng của xây dựng Đảng về đạo đức nhƣ: “Xây dựng Đảng
trong sạch, vững mạnh trong điều kiện hiện nay theo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí
Minh” của tác giả Nguyễn Văn Công; về một trong những giải pháp nhằm xây dựng
Đảng về đạo đức có những bài viết: “Tự phê bình và phê bình theo Di chúc của Chủ
tịch Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Minh Tuấn, “Giữ gìn mỗi quan hệ mật thiết
giữa Đảng với Nhân dân hiện nay” của tác giả Lê Văn Lợi, “Di chúc của Chủ tịch Hồ
Chí Minh với việc giữ gìn mối quan hệ giữa Đảng với Nhân dân trong công cuộc đổi
mới hiện nay” của tác giả Phạm Thị Thanh Mai…
Chủ nghĩa cá nhân là mặt đối lập với đạo đức cách mạng, do đó xây dựng Đảng
về đạo đức khơng thể khơng nói đến chống chủ nghĩa cá nhân. Luận án Tiến sĩ Chống
Chủ nghĩa cá nhân trong cán bộ, đảng viên ở nước ta hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí
Minh (2018) của tác giả Phạm Thị Thúy Vân làm sáng tỏ những nội dung cơ bản trong
tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa cá nhân và chống chủ nghĩa cá nhân. Luận án cũng
phân tích những hình thức biểu hiện và tác hại của chủ nghĩa cá nhân trong cán bộ,
đảng viên, từ đó đề xuất một số giải pháp góp phần đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân

trong cán bộ, đảng viên ở Việt Nam hiện nay theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh...
Luận án tiến sĩ Tư tưởng Hồ Chí Minh về kỷ luật của Đảng và vận dụng trong
chỉnh đốn Đảng hiện nay (2019) của tác giả Nguyễn Hải Yến góp phần cung cấp
những luận giải về một trong những nội dung và giải pháp trong xây dựng Đảng về đạo
đức theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh đó là vấn đề kỷ luật Đảng. Luận án phân tích cơ sở lý
luận và thực tiễn tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về kỷ luật của Đảng, hệ thống hóa những nội
dung tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về kỷ luật của Đảng, phân tích làm rõ quan điểm Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa kỷ luật của Đảng và chỉnh đốn Đảng để từ đó thấy đƣợc sự
cần thiết phải vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về kỷ luật của Đảng trong chỉnh đốn
Đảng hiện nay. Trên cơ sở phân tích thực trạng vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về kỷ
luật của Đảng trong chỉnh đốn Đảng hiện nay, luận án đã đƣa ra những giải pháp có
tính khả thi nhằm vận dụng hiệu quả tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về kỷ luật của Đảng, góp
phần tăng cƣờng chỉnh đốn Đảng trong giai đoạn hiện nay.

16


Trên thế giới đã có hàng trăm cơng trình khoa học viết về cuộc đời, sự
nghiệp và những cống hiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng thời ca ngợi tấm
gƣơng đạo đức của Ngƣời. Trong sách Một giờ với đồng chí Hồ Chí Minh, Nxb
Thanh niên, Hà Nội, 2007, tác giả X.A - Gien đê, Cố Tổng thống Chi Lê viết về
đạo đức của lãnh tụ Hồ Chí Minh: “Cuộc đời gƣơng mẫu và nếp sống giản dị của
Chủ tịch đã khắc sâu trong tâm trí chúng tơi... Khơng có vẻ kiêu kỳ, khơng có gì
ngạo mạn trong lời nói, mà chỉ thấy niềm tin mãnh liệt vào nhân dân”. Nói về lẽ
sống của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chuẩn mực đạo đức cao nhất của ngƣời chiễn sĩ
cộng sản, Báo Gơ - ran - ma (Cu Ba) viết: “Trung tâm cuộc đời của Ngƣời, lẽ sống
của Ngƣời là nền độc lập và sự thống nhất của nƣớc Việt Nam và do đó Ngƣời
đƣợc hàng triệu nhân dân Việt Nam và thế giới kính mến... Hồ Chủ tịch thuộc lớp
ngƣời vơ song khó ai có thể sánh kịp, khó ai có thể vƣợt hơn. Nhƣng với sự kết
hợp những đức tính đó Ngƣời cũng là tấm gƣơng mà nhiều ngƣời khác có thể noi

theo”. Tác giả R.A Ri Xmen - đi, Tổng Bí thƣ Đảng Cộng sản Urugoay đánh giá
về đạo đức của Hồ Chí Minh: “là một cán bộ mẫu mực: bất khuất, có khả năng
đấu tranh vì tự do, vì sự vĩ đại của con ngƣời, vì niềm tin ở sự tất thắng của cách
mạng, cho dù gơng cùm có treo trên cổ... Đồng chí Hồ Chí Minh trở thành một
nhân vật thần thoại đối với nhân dân và thanh niên Việt Nam, có đức tính khiêm
tốn, giản dị, trung thành với nguyên lý cách mạng, giàu lịng nhân đạo”...
Ngồi những cơng trình nêu trên, cịn có những cơng tác trình khác nghiên cứu
tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng về đạo đức nhƣ tác giả Trần Bạch Đằng,
“Nỗi bận tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Đảng vơ sản trở thành Đảng cầm quyền”
in trong sách Hồ Chí Minh - anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa, Nxb
Khoa học xã hội, 1990. Tác giả Trần Đình Huỳnh, Mạch Quang Thắng, Tư tưởng Hồ
Chí Minh về đảng của chúng ta, Nxb Lao động, Hà Nội, 1993. Tác giả Triệu Quang
Tiến (chủ biên), Phạm Hồng Chƣơng, Nguyễn Thanh Tâm..., Tư tưởng Hồ Chí Minh
về xây dựng Đảng, Nxb Lao động, Hà Nội, 2004...
Những cơng trình trên đã đi sâu nghiên cứu tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về đạo đức,
nhất là đạo đức cách mạng, khẳng định vị trí, vai trị, những chuẩn mực đạo đức của
cán bộ, đảng viên và một số biện pháp để xây dựng Đảng về đạo đức. Đồng thời, các

17


tác giả cũng khẳng định giá trị to lớn của tƣ tƣởng xây dựng Đảng về đạo đức của Hồ
Chí Minh trên cả phƣơng diện lý luận và thực tiễn.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu xây dựng Đảng về đạo đức trong giai đoạn
hiện nay
Nghiên cứu về xây dựng đảng cộng sản nói chung và xây dựng Đảng Cộng sản
Việt Nam về đạo đức nói riêng thu hút đƣợc sự quan tâm của khá nhiều nhà nghiên
cứu, các nhà lãnh đạo và quản lý ở trong và ngoài nƣớc.
Tác giả Nguyễn Phú Trọng với cuốn sách Xây dựng, chỉnh đốn Đảng - một
số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb CTQG, Hà Nội, 2012. Cuốn sách có 4 phần, đề

cập đến những vấn đề lý luận cũng nhƣ thực tiễn, đúc kết những bài học, kết luận
quan trọng về công tác xây dựng Đảng nhằm xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam
ngày càng trong sạch, vững mạnh. Trong đó, phần thứ 4: “Rèn luyện đạo đức, lối
sống”, tác giả khẳng định những yếu tố làm nên uy tín của đảng viên, các giải pháp
để làm trong sạch đội ngũ của Đảng, về bản lĩnh của ngƣời lãnh đạo, về tinh thần
trách nhiệm, nói đi đơi với làm, dân chủ và kỷ luật. Đồng thời, tác giả luận bàn về
những hạn chế, yếu kém và những biểu hiện suy thoái đạo đức của cán bộ, đảng
viên nhƣ: bệnh thành tích, tham ô, tham nhũng, bệnh thành kiến… Tác giả Nguyễn
Phú Trọng trong sách Xây dựng chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ then chốt để phát triển
đất nước, Nxb CTQG sự thật, 2017. Cuốn sách tuyển chọn 10 bài phát biểu và trả
lời phỏng vấn của Tổng Bí thƣ từ sau Hội nghị Trung ƣơng 4 khóa XI về cơng tác
xây dựng Đảng. Tác giả khẳng định nhiều quan điểm của Hồ Chí Minh về cơng tác
xây dựng Đảng có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng, đánh giá thực trạng của
cơng tác xây dựng Đảng, trong đó có vấn đề xây dựng Đảng về đạo đức; nguyên
nhân của những hạn chế, yếu kém, đồng thời chỉ ra những phƣơng hƣớng trong thời
gian tới. Trên cƣơng vị là Tổng Bí Thƣ của Đảng, tác giả khẳng định quyết tâm
chính trị cao, kiên quyết, kiên trì đấu tranh nhằm ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thối về
tƣ tƣởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển
hóa” trong nội bộ, nhằm xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Bài viết: Quyết
tâm ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng, xây dựng tổ chức bộ máy và đội
ngũ cán bộ trọng sạch, vững mạnh, củng cố niềm tin yêu của nhân dân đối với

18


Đảng, Nhà nước, Tạp chí Cộng sản, số 7-2018. Đánh giá tổng qt về cơng tác
phịng, chống tham nhũng từ sau Đại hội XII đến tháng 6-2018, tác giả khẳng định:
“Cơng tác phịng chống tham nhũng đƣợc chỉ đạo ráo riết, quyết liệt, đạt nhiều kết
quả tích cực, rõ rệt, để lại dấu ấn tốt, đƣợc nhân dân rất hoan nghênh, đồng tình,
ủng hộ; các tổ chức quốc tế ghi nhận, đánh giá tích cực. Tham nhũng đang từng

bƣớc đƣợc kiềm chế và có chiều hƣớng thuyên giảm, góp phần giữ vững ổn định
chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà
nƣớc” [133, tr.4]. Tác giả phân tích những thành tựu nổi bật trong cơng tác phịng,
chống tham nhũng; các phƣơng hƣớng, nhiệm vụ và giải pháp trong thời gian tới.
Tác giả Mai Thế Dƣơng, Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của
Đảng nhằm nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên,
Tạp chí Cộng sản, số 841 (11-2012). Xuất phát từ nền tảng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, tác
giả phân tích, đánh giá thực trạng cơng tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng. Đây là một
nội dung của phƣơng thức lãnh đạo của Đảng, là bộ phận quan trọng trong tồn bộ
cơng tác xây dựng Đảng, trong đó liên quan trực tiếp đến cơng tác xây dựng Đảng về
đạo đức.
Trƣớc thực trạng việc thể chế hóa một số chủ trƣơng, giải pháp nhằm phòng
ngừa vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên cịn chậm, cơng tác phòng ngừa vi phạm
chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu, các tác giả Phạm Văn Trà, Nguyễn Mạnh Hùng, Đào Thị
Thu Hồng có cơng trình khoa học Một số giải pháp nâng cao khả năng phòng ngừa vi
phạm của tổ chức đảng và đảng viên, Nxb CTQG, Hà Nội, 2015. Các tác giả phân tích
cơ sở lý luận, thực trạng, phƣơng hƣớng và giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao khả năng
phòng ngừa vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên. Trong phần thực trạng, các tác giả
chỉ ra nguyên nhân quan trọng nhất của những hạn chế, yếu kém trong cơng tác phịng
ngừa vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên đó là chƣa có một hệ thống giải pháp đủ
mạnh và hiệu quả để phòng ngừa vi phạm trƣớc khi để xảy ra những vi phạm đáng tiếc
cần phải xử lý, đồng thời đƣa ra hệ thống các giải pháp từ phía Đảng, Nhà nƣớc và các
tổ chức chính trị - xã hội.
Trên Tạp chí Lý luận chính trị, số 2-2018, tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn có bài
viết Xây dựng đảng về đạo đức là nhiệm vụ cấp thiết trong bối cảnh hiện nay. Tác giả

19


cho rằng, những năm vừa qua mặc dù Đảng đã ban hành nhiều nghị quyết nhƣng dƣờng

nhƣ chƣa có sự chuyển biến rõ rệt trong việc khắc phục tình trạng suy thoái các mặt đạo
đức, lối sống và tƣ tƣởng chính trị, từ đó tập trung phân tích ngun nhân và một số giải
pháp góp phần tạo ra sự chuyển biến trong xây dựng đảng về đạo đức nhƣ: kiểm sốt
quyền lực, thực hành dân chủ trong Đảng và ngồi xã hội; chú ý đến năng lực thực sự
của ngƣời đứng đầu cơ quan, tổ chức; khắc phục những kẽ hở trong chính sách…
Bàn về các nội dung nhằm xây dựng Đảng bộ quân đội về đạo đức, tác giả
Nguyễn Trọng Nghĩa có bài viết Nâng cao chất lượng xây dựng Đảng bộ quân đội về
đạo đức trong tình hình mới, Tạp chí Cộng sản (chuyên đề cơ sở), số 133, 1-2018. Tác
giả đã phân tích một số nội dung cơ bản sau: một là, tiếp tục quán triệt sâu sắc lý luận
của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đƣờng lối của
Đảng trong nâng cao chất lƣợng xây dựng Đảng bộ quân đội về đạo đức; hai là, tăng
cƣờng giáo dục đạo đức cách mạng, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, trách
nhiệm và hành động của các cấp ủy và mọi cán bộ, đảng viên trong xây dựng Đảng bộ
quân đội về đạo đức; ba là, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ
sở đảng; làm tốt công tác quản lý, giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ,
đảng viên; bốn là, xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên có bản lĩnh chính trị vững vàng,
có trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức cách mạng, ý thức tổ chức kỷ luật, thực sự
tiên phong, gƣơng mẫu; năm là, tăng cƣờng cơng tác kiểm tra, giám sát, chủ động
phịng ngừa và tích cực đấu tranh, ngăn chặn những biểu hiện suy thoái đạo đức, lối
sống nảy sinh trong cán bộ, đảng viên.
Xây dựng Đảng về đạo đức trong tổ chức đảng và đảng viên của tác giả Nguyễn
Văn Định, Tạp chí Xây dựng Đảng, 6-2018, tr.9-11. Tác giả cho rằng, “thực hành đạo
đức của tổ chức đảng và đảng viên chính là thực hiện chức trách, nhiệm vụ của mình
với tinh thần trách nhiệm cao, hiệu quả, gƣơng mẫu chấp hành đƣờng lối, chính sách,
pháp luật của Đảng, Nhà nƣớc” [36]. Để xây dựng Đảng về đạo đức, tác giả nhấn mạnh
cần phải phát huy vai trò, trách nhiệm tự giác nêu gƣơng của tổ chức đảng và đảng viên
trong thực hành đạo đức, xây dựng và hoàn thiện hệ thống các quy định của Đảng,
pháp luật của Nhà nƣớc; phát huy vai trò của nhân dân, Mặt trận Tổ quốc và các tổ
chức chính trị - xã hội.

20


Đạo đức có tính giai cấp, tính dân tộc và phát triển qua các thời kỳ lịch sử
khác nhau. Ngoài những chuẩn mực đạo đức mang tính phổ biến nhƣ tính nhân đạo,
nhân văn, hƣớng thiện, mỗi dân tộc, mỗi tơn giáo lại có những tiêu chí, chuẩn mực
đạo đức riêng. Với quan điểm đó, tác giả Nguyễn Trọng Phúc trong bài viết Chuẩn
mực đạo đức trong Đảng - Lịch sử và những yêu cầu đặt ra hiện nay, trên Tạp chí
Cộng sản, số 906 (tháng 4-2018) đã chỉ ra những chuẩn mực đạo đức nổi bật của cán
bộ, đảng viên trong thời kỳ đấu tranh cách mạng. Đồng thời, tác giả cũng đƣa ra
những chuẩn mực đạo đức của Đảng trong hồn cảnh hiện nay nhƣ: hết lịng, hết sức
phục sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân; đặt lợi ích quốc gia dân tôc lên trên hết, “dĩ công
vi thƣợng”; cần, kiệm, liêm, chính, khơng tham ơ, tham nhũng, lãng phí, khơng lợi
dụng chức vụ, quyền hạn để trục lợi; không quan liêu, xa rời dân chúng, khiêm tốn,
giản dị, lối sống trong sạch, đề cao các giá trị văn hóa, nhân văn; đề cao tính trung
thực, u thƣơng đồng chí, sống nhân ái tình nghĩa.
Tác giả Hồng Chí Bảo có bài viết Những yếu tố tác động đến công tác xây
dựng Đảng về đạo đức trong giai đoạn hiện nay, Tạp chí Cộng sản, số 908 (tháng 62018). Trƣớc hết, tác giả đề cập đến những nhận thức mới về công tác xây dựng Đảng
từ thực tiễn 30 năm đổi mới và qua các văn kiện Đại hội XII. Tác giả khẳng định, “Phải
có bảo đảm về đạo đức thì xây dựng Đảng về chính trị, tƣ tƣởng, tổ chức mới thành
công, mới đạt kết quả, hiệu quả chắc chắn, bởi Đảng cũng nhƣ con ngƣời, nhƣ một cơ
thể sống, Đảng cũng từ các đảng viên mà hợp thành. Đức là gốc” [12]. Tác giả phân
tích những yếu tố tác động đến công tác xây dựng Đảng về đạo đức hiện nay, trong đó
có cả những thuận lợi và những khó khăn, trở ngại. Từ đó, tác giả đƣa ra các giải pháp
để thúc đẩy mặt thuận, khắc phục và đẩy lùi mặt nghịch nhằm tạo đƣợc những chuyển
biến thực sự trong xây dựng Đảng về đạo đức nói riêng và xây dựng Đảng nói chung.
Tác giả Bùi Thế Đức với bài viết Giáo dục liêm, chính với cán bộ, đảng viên việc cần thiết giữ Đảng trường tồn, trên Tạp chí Tuyên Giáo, số 6 – 2018 khẳng định
những nội dung quan điểm của Hồ Chí Minh về chữ “liêm” và chữ “chính”. Tác giả
phân tích: “Trên thực tế, nhiều đảng cầm quyền trên thế giới bị suy vong chính là do sự
tha hóa, biến chất trong Đảng, Đảng khơng cịn đủ uy tín trong lịng dân. Đảng chỉ có

thể cầm quyền khi vẫn cịn đủ uy tín bởi phẩm chất trong sạch, tinh thần liêm chính và

21


mang lại lợi ích thiết thực cho nhân dân” [40]. Từ những kết quả của công tác kiểm tra,
tác giả cũng phân tích thực trạng và cho rằng các giải pháp có tính khả thi của Nghị
quyết Trung ƣơng 4 khóa XII và Nghị quyết Trung ƣơng 7 về cơng tác cán bộ sẽ góp
phần thiết thực vào việc giáo dục tinh thần liêm, chính cho cán bộ, đảng viên.
Tác giả Khƣơng Dƣợc, Nghiên cứu vấn đề quy luật cầm quyền và xây dựng
Đảng cầm quyền, tài liệu học tập phục vụ cho lớp nghiên cứu của cán bộ Đảng và
Nhà nƣớc Việt Nam, Ban Xây dựng Đảng, trƣờng Đảng Trung ƣơng, Đảng Cộng
sản Trung Quốc, Bắc Kinh, 2010. Tác giả đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến nội
dung và các giải pháp xây dựng đảng cộng sản về đạo đức. Tác giả phân tích, một
Đảng muốn mở rộng nền tảng xã hội, giành lấy sự ủng hộ rộng rãi của nhân dân
có thể bằng những cách nhƣ: điều chỉnh chính sách của chính đảng hoặc chuyển
đổi mơ hình của chính đảng đó. Các chính đảng chủ yếu dựa vào chính sách và
thành tích chính trị của mình để giành lấy lòng đảng và lòng dân trong quản lý và
điều hành đất nƣớc [22]. Nói cách khác, đảng đó phải xây dựng và tổ chức thực
hiện đƣờng lối chính trị đúng đắn. Thực chất, đây chính là tiêu chí đạo đức quan
trọng của một tổ chức đảng cộng sản chân chính. Mở rộng dân chủ trong Đảng và
trong xã hội, phát huy vai trò của dân chúng là con đƣờng quan trọng để duy trì và
kéo dài tuổi cầm quyền của đảng. Đây cũng chính là giải pháp để xây dựng đạo
đức của tổ chức đảng và của cán bộ, đảng viên. Mặt khác, để củng cố địa vị cầm
quyền của mình, đảng phải coi trọng cơng tác phịng chống tham nhũng, đề xƣớng
liêm khiết. Giành lấy lòng dân, giành đƣợc sự ủng hộ của nhân dân chính là giải
quyết đƣợc tính hợp pháp chính trị của đảng cầm quyền.
Ngồi ra cịn có tác giả Nguyễn Trọng Phúc với cơng trình Vai trị lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới đất nước, tái bản, có bổ sung sửa chữa,
Nxb Chính trị Quốc gia, 1999. Vũ Oanh, Mấy vấn đề về xây dựng Đảng vững mạnh

đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1999. Xây dựng tổ
chức đảng trong sạch vững mạnh trong tiến trình hội nhập - Thực trạng và các biện
pháp thực hiện tiết kiệm..., Nxb Văn hố Thơng tin, Hà Nội, 2007. Hà Đăng, Để tự phê
bình và phê bình thật sự là vũ khí sắc bén, là giải pháp hiệu quả của công tác xây
dựng, chính đốn Đảng, Tạp chí Cộng sản, số 836 (6-2012).

22