(Luận án tiến sĩ) phương pháp vật lý quang phổ với việc xác định thành phần của khoáng vật phenspat ở một số vùng việt nam

MỊ DÌU

Phenspàt l à ahom khồng v ^ t pho b i e n n h a t t r o n 3 càc s i l i c a t
cua vo t r a i d a t , caun?; co ta^t t r o n g hau h o t càc dà macma ,
tram txoh va bion c h a t .
Khi nghiSn c^iu thành phan v j t c h a t cua l'hcnspat
trSn
t h e g i d i va d * V i | t Nam dà s i d ^ g càc phudng phàp ahung ,
kfnh h i e n v i phan cyc de xac djnh thành phan càc l o g l khoàng
v ^ t f phifdng phap phan t x c h hoa ngc do xac djnh t h à n h phan
cua oxyt nhSm, oxyt s i i l e , oxyt c a a x i van van, phiidug phàp
t r a c quang ngjn lUa de Kac d|.nh tiiành phan cua N a t r i v a
Keili ; phìtdng phap Rengen de phan t x c h cau t r u c cua khoàng
vglt va xac djnh cac i o g a khoàng vgt .
Trong
pho da T;rd
t o kiem va

n h i e u n^ t r 3 Igii day phUda.^- piiàp v§.t l y quang
t h à n h phUdng phàp chu yeu tx-^Sn t h e f,idi de xào
phan hoa hgc n o i chung v a t h à n h ì h a n càc njizySn
kxea Ixiem n o i r i § n g »
•
.

Tac g i à l u a n v^n da nghiSn e'fu ^.: dung phUdag phàp
vgt ly qiianz pho h o a j n^TO^ v a p h a t xg do xac djnh t h à n h
phan cua khoàng vglt p h e n s p à t d ' m j t so vung V i § t Tlan,

T <5 N G

q U AN

p h e n s p à t l à nhon khoan^- vjit pho b i e n nhat t r o n g cac
s i l i c a t cua vo tx'ài d a t , chuu;;; co m^Jt t r o n g hau h e t cac doi
tUjfiij ngnièn ctfu chu yeu cua dja c h a t cac c^a inacraa, tram
t x c h va b i e n c h a t ,
Thành phan p h e n s p à t bao ^om na3ng khoan.i; v | t b i e n t h e
cua h | ba cau t i Kil0.ili-Op) o c t o c l a i Na(Alax-Og) Anbit v a
Oa(Al2SÌ20g) A n o c t i t (hxnh 1)
K^SÌ^OQ?

Ilình 1, niou do
b i e a dien thành
phan cua p h e n s p à t

A

N a ^ Al Si ^Og7

G a ^ l ^ ^ 2^a-7

Thành piian gàn dung cua cac lo§d p h e n s y a t tx'oag h |
YXAIGÌ JGQ) - . ; a ( A l o i , 0 « ) - GaCAlpoi^Og) b3n pxiài diiịng cham
hxnh 1 l à càc c3ung t h e hoà t a n cua day K C A I S Ì ^ O C . ) - Ca(Alp.
Si-^Op) t i g i a n do t r S n t a t h à y P h e n s p à t co h a i day cnxnh
0 ^ ^9
0 .
liQg vdx hax nhom phy,

«

a ) Phy nhom p h e n s p à t c a n x i - n a t a ? i con ::gi l à P l a g i o c l a r
gon 1 logli hon hjp tònj hxnh l i | n t y c g i 3 a rTa(Al3i,G^) v a
Ca(Al2SÌ20g),
b ) Vhg nhom P h e n s p à t k a l i - n a t r i d^ l à hon a^p
hxnh d*nhx^t dò cao cua K(MGÌJJ^)
- naCUSi^Oo),
p a

dong

pị

l ' i cSng thUc hoa ajo t i n h t h e cua r h e n s p à t t a t h à y c à c


7

nguySn t o kiom va k i e n tho dong v a i t r o c a t i o n l i S n k e t t r y c
t i e p v à i càc -oc ijailc anion ( A i 3 i , 0 g ) h o ^ c (Al23Ì20g)va c a c h
phàn Ghia r a h a i nhom cun^* càn cU vac sg. co n ^ t cua cac
nguySn t o kiera va kiem t a o , TrouG t y arj.ea / a i tx*ị cua cac
ngu:>'§u t o k i e n ph^^ OÙU^C vào thành phàu cua dunr; djch
tjto
khoàng va g i a i dojn tjio Ithoang, 'j?ron:3 qua t r x n h k e t t i n h mac
-ma d*gxai do^n dàu aeu dua_: CIÌCVL ^ i à u Ga tfxx lati;::; dong
p h e n s p à t c a n x i Ga(Al2^'^2^3^' ^^^^" ^^^^^ ^^'^^"^ *^^"-^ ^^^^ n a t r i
t h l Ila cuag Ga zgo r a day P h e n s p à t c a n x i n a t r i , v i r à n g ban
kxnh ion cua Ha'''(0,98A) nen chung thay t h e don-; hxnh cho

nhau d ' t r o n g mgn:; t i m i t h e cua p h e n s p à t m^t c a c a l i e n t ^ c
vdx b à t cif t y l y nào, b à t cha. oa l u j t d t e c t i ,

Sy thay the g i 3 a Oa^* v a Na * l à sy t h a y t h e khàc hóa
t r ^ cho non nuon daa bào oan bang tj.nh d i f a t h x p h a i t h a y
t h e cà nhón n.-^uyca t o ?Ja
.31
oho nhóia nguySu t o Ga
Al^**
nou dutig djch g i a u n a t r i thx so tgio r a Phonspat n a t r i
Na/"AlGi^0o_7« ^^^^ à.un.£. d^ch d ' . i l i i o t d^ cao co k a i i v a n a t r
thx cauo tjLO thành day dong hxnh l i S r . t u e K / " A 1 J Ì , 0 Q 7
Na^AlSi.,0g_7 son:; v i do I d a b|.i kin.\ i o n ha (0,9aA ) v a dj
Idù cua bàn Icxcii i o n K * ( l , 53>A) khàc nhau khà I d a cho nSn
k h i nl-ii^t d^ ra5i trifàng tgic khoarg hg tfiàp, t h x hon hj^p dong
hxnh nà^^ bj. phà v3 se tgio r a cac khoan;: v|Lt t-hencpàt n a t r i
( A n b x t ) , p h e n s p à t k a l i C m i c r o i i n hay o c t o c l a ) r i S n g b i j t j b S i
vgy t r o n g thyc t e thttèng gglp nh5;i:: d a i Anbit nàia xea g i 3 a
nhiJng t i n i i t h e n i c r o l i n » Ngii3i t a thifàn;: g j i h i | a tu^ng t r e r
l à hi^n tii^ng p e c t i t hoeu Ban c h a t cua h i f n t'JjJng nay l à sy
pha huy hon hjp dong hxnh cua p h e n s p à t k a l i - n a t r i ,

ITgoài r a k a l i con t h a y t h e v d i b a r i tjio ohành p h e n s p à t
k a l i - b a r i tu'c l à day hon hdp don;:; hxnh KCAl,ai,Co3[ - B a ( A l ^ 3 i .
\

f

A

^

2,

€

nhifng logd nay x t gglp tron,.; t y nhxen,
BSH cghh nii3ng nguySn t o kiem va kiem t h o l à nguySn t o
chxnh t r o n g khoàng v ^ t p h e n s p à t con co m^tt cua c à c nrjuyèn
t o k i e n hiem Cs, Li va Rb, rjy phSn bo cua càc nguySn t o ki'èi
h i e o t r o n g khoàng v ^ t p n e n s p a t hoàn t o à n phy t h u ^ c vào che


d j cua dung dj.cn t§io khồng, vào hàn liXJng cua cac n.juySn t o
kieni pho b i e n ahU n a t r i va k a l i ,
NguySn t o L i t i ve t l u i i c u a t hóa h9C tlix no i^at gan t x n h
c h a t hoa h9C cua I J a t r i , K a l i , Rubidi va G e s i , nhUng t h e o
t x n h c h a t hoa t i n h t h e t h x d§ Idn cua ban kxnh i o n Li*(0,73A
gan bla," dS l&n cua bàn kxnh i c n Na*(0, 9 ^ A ) Ì: làc rai" xa d8
l5:-i han kxnh i o n cua càc ngujSn t o K*(l, 33*), Rb*(l,/^9A) ,
va Ga'**(l,65A), Piou này co y n^haa r a t l 5 n k h i x e t den hàm
luf^ng cua L i t i t r o n i : s i l i c a t n ó i chung v a t r o n g kxioàng v ^ t
p h e n s p à t :iól r i 6 a g , d^c b i j t l à càc l o ^ p h e n s p à t I:iBm, Theo
càc k e t qua phm t x c h dj-nh lUJng hàm lUJng cua L i t i t r o n g
0

0

9

9

7

cac khoan^v vgit dii^c chx r a d bang 1,
Ban,-, 1. Gg pr.an bo hai-; liignr; cua l ^ i t i troUi;: càc l o g i khoàng:
v|t
! TSn khoàatr v ^ t :

Hàm lujJng L i t i V o

:i

l'àc g i à

:

•

t
1
:
:

Octocla
Microiin
AAbit
cligocla

:£h8n^' p h a t h i j a don 0 , 1

jKhong p h a t h i f n den 0 , 0 8 5
sKhon^ phat h i j i i dea 0 , 0 2 5
*0,00C2 den 0,0015
••

t.f/\/,Vlaxova :
tVi^n nguy&nto:
dal; hiem L. X, :
ì
t
•

Tueo bang 1 t a t lay haa iU^ao cua L i t i cao n u a t t r o n g
o c t o c l a gap oa i à n so c l a r e ( T h e p Ap Vino,:radov 19G2 t h x t r ^
so Giare cua Li l à 0,0032)» còli t long tiiifàng t h l hàm l i i j n g
cua L i t i xap x i so Giare tn^ua c h i eòa x*àt t h à p hJ.* oà so
Giare» Tron.j càc thành i-go p e c i r a o ì t d^c higt l à càc t h à n h
tg:o ra^n 3.ogi Anbit;-Xpcda.nen tax hàa lUj^ng cua L i t i difjJc
t a n g cao t à 0 , 1 V o den 0 , 9 ^ / o , sy ta.ag haTi Id^d^ cua L i t i
cùn,; vói sy tèing hàm l i i j n g cua waiìri tron>^ càc t iàuh tjio cua
p e c i a a t x t n,:,-u^rea co hiem palin nào chuh r t o ce t h e cyng s i n h e
cua l a - L i l à tiidng doi c.iat che, 3onj cian-: ohài t n à y r à n g co
t r u S a g hgp t h à n u ogo pecrnatiu g i à u :iati»i tnì hồ^ì t o à n vaag
m|it T i , Qua do nj^tfài t a co t u e l y g i à i dd^o sy co a

t r o ^ S khoàng v | t phenspàt l i S n quan don qun t r x n h t h a n h tgLO
c u a khoàng v ^ t p h e n s p à t n a t r i ,
Nguyen t o Rubidi co do Idn bàn kxnn i o n Rb*(l,49A) l ó n
hdn nhieu dg Idn hon kxnh L i (0,78A), nhiing ve m^t d^a hóa

t h x tx;ih c h a t cua Rb Igii gan txnh c h a t cua ngu:/Sn t o K a l i ,
The i o n hóa cua Rb t h a p , do d i e n ara cua Kb cung t u à p , d o l i n h
djng cua Rb cao nen Rb co a a i e u kha nàng tham g i à phan
Uug
t r o n g cac qua tritila tgo khồng •
Trong t y nhxen Rb thuòng d i lùeri v d i K a l i , Gesi, T a l i ,
L i t i vaa l ì a t r i vx txnh cliat hóa h^>o t i a . . t.ie nhU kxch
thUdc cua bau kxnu ion Hb'^(l,49A) gan v5i dj l 5 n bàn kxnh i o
i o n K*(l, 3 > i ) , .ra"*(l,^9A). Cs*(l,6>A) no kriàc b i e t v d i d§
l 3 u bàn icxnh i o n I^a*(0,v3A) v^ ion L i * ( 0 , 5 3 A ) . Ilàin lii^ng
t r u n g bxnii cua Rb t r o u g vó t r a i d à t ( i r j . so d a r e ) l à 0 , 0 1 5 /
Rb phan taxi t r o n g mging t i n n t h e cua nhieu l o j d iriicang v | . t ,
Tronr. cec Lhoàn^, v^t i b o n s p a t hàr;: lU^ng cua Rb di/^c xac djnli
d bang 2.
Ban^ 2.

3y phan, bo hGx\ Id'^.:,. cua Uh troni.:; cac l o ^
v a t phonspat

: 'i'Sn khoàng v ^ t :

Ilam lif^ng

:

khoan

Tac g i à

•

: octocla
j .jicrolin
Aabit
Cligocla

: 0,01 - 0,2?
: 0 , 0 1 - 2,88
: ICion,; p h a t hi5n - 0,039
; 0,081

,*„^,,,^

:
•

II,

•

:'::»V, Vlaxova:
: I u . .(,Xlopnev
:V.I,Vecnatsk
:
-ki
: I u , X.Xlopnjsv

T^ bang 2 t a ths^^ hàm iU^ng cua Rb t r o n g x^henspàt K a l i
n h i e u hóa t r o n g phon^ìpat N a t r i , T r o n j khoàng v ^ t p h o n s p a t
K a l i t h i i m b i d i t h a y t h e dBng h3.nh cùn. • hóa t x ' | v d i K a l i

n g h l a l à nò co t h e ohicm cho cua K^ili t r o n g mgmg t i n h t h e
p h e n s p à t K a l i , hàn lU^ng cua Rb t/lag cao t r o n g p h e n s p à t Keili
d * g i a i dojLn c u c i cua qua t r x n h t ^ c khoàng.


10
Trong khoàng vgt phenspàt K a l i cun:; nhu t r o n g càc khoàng
v | t K a l i nou tòn tgx don.T t h 3 i cà Rubidi va Gesi thx chi:fa co
Cd s d ' d e n ó i dea s y t h a y t h e dong hxnh g i 5 a chung ma co t h e
tron.., càc khoàng vgt này cà Rb v a Cs cùn;- t h a y t h e dong hxnh
cho K a l i . Trong nhQng t r u ò n g h^p này thx cà Rb, Gs v à K
3
t r o n g oùng myt t o h^p ojng s i n h v d i nhau, Quan hg g i 3 a Rb
v ó i L i , Ta v a Na chiia dUJc g i a i quyeo t . r i j t de t r o n g cac
khoaug v§it Kali» i'hàn bxch cac so l i y u tuyc t e ve htx^ lifjng
cua Rb t r o n g càc logli p h e n s p à t cun.i; txhxl t r o n ; ; cac kuoàng vgt
khàc, ngu3i t a t h ^ r à n j lu^ng Rb co t h e d'i vào njing t i n h
t h e cua càc P h e n s p à t trifdc t i S n phy t h u j c vào non.: dj cua i o r
RIb'tronr!; dung d.j.ch tjio khoàng, vào d^c xxn.\\ t h a y t h e dong
hxnh cuu Rb t r o n g càc khồiig vgit và thịi j^iari tgo khồng,Nong
dg cua Rb t r o n g Phenspàt K a l i và cac khồng vjlt K a l i kìiàc cu£
qua t r x n h p e c m a t i t và càc qua t r x n h hglu macma thiiSag dxigc
t ^ n g cao» Theo Gonsmit g i a i thxcn thx kxch thUdc cua i o n Rb
qua l5n ouo nSn no ton t j d d ' c u o i cac qua brxnh tgio khoàng »
Arens v à L i o e n b e r g cho r à n g Rb dU'-^c tj.p trunr^ cun •:: v d i K
ti»ong dung t h e t à n dti(dunc' t h e p o c i r a t i t ) b d i fche nong d§ Rb
t r o n . j cac Phenspàt K a l i ( m i c r o l i n ) cua cac mgich p e c u a t i t
thuòng t a n g cao»
Khi x e t don hUdng t i e n t r i e n cu?, qua t r x n h t y nhièn ngUc
t a thuàng dung t y 1^ hàa l^i^ng g i 3 a K/Rb de suy doàn r a c à c

pha cua qua brin'i tjio ithoang, ho^c c a c ddi cua t h à n h tjio t y
n h i e n T a u x d n ( l 9 6 l ) dj txnn r a h^^ so t^p tx*ung cua Ro t r o n g
càc P h e n s p à t K a l i theo cong thifc cau :
^ ^ i / k n (kv P h e n s p à t )
Vf r

^ n/]r^

cua dà

t r o n g do S^n/k
1^ ^^ l'-f^ng n gay Su t i cua Rb, t.c-?n ào l\ign{
nguyen tii cua K? l i n | co aày Tauxdu da dàun gxa diigo càc
l o j i i .i'honspat co g i à tx*^ oSng n j n i § p do kha nàag t^p
trung
Rb t r o n , ' chung, Ngoài r a n^uòi oa con sS dgag càc !i:';uy&n t o
khàc nuau t r o n g r h o u s p à t , vx àg Rb/'Xe, VCo^Gs^o , , . .
de


Il
dàna gxa càc qua t r i n a tnànu tjio cux càc khoàng v j t .
Gs l à n^-uyèn t o .cejivpho bien t r o n t y nhiSn b d i vfy- vip(
xac d^aL hàm lU^n,'j cua Gesi t r o n g càc khoàng v a t chifa co so
l i ^ u day du cnxah x à c , tió dịj h o i phiidag phàp phan t x c h co d{
ohxnh xàc và cà d^ nhay cao, nari lU^ag t r u n g bxn : cua Gs
tronts vo t r a i d a t lo""*^- lO^'^Oy^ , Hxni: t h à i tBa tiii. cua
Gs
t r o n g càc khồng. v ^ t n ó i chung v à tron^^ cac 7hen.^;i^;at n o i
r i e n g chiia ó.\X^c nghiSn ciiu ky hàn liidng t r u n ( : bxnh cua Cs

t r o n g càc khồng v a t ÌMĨC chi d bang 5,
MEIS-J.

S.y puàn bo cua Gs troar: cac lo^ii ahoarit'; vp-t.

Khoàng vgt
r ' i i c r o l i n C d i càng
:vdi l e p i d o l i t
:trong pecmatit)
:fricrolin ã ã ã ã ô
:Anbit , .
ôligocla

11^

ITani lUJng

0,1 ?:h6ag
Khong
KhSng

0,5
p h à t hien - 0,020
p b à t hiSn - 0 , 0 0 3
p h à t hiSn - 0,002

Tac g i à

•ì.A»Xolodob
lu.X.Xlopnev

Xlepnov
Xlepnev

:

Gs co l i g n quan v d i cac phenspàt f^ali, hàm Itijng cua Gs
t r o n g m i c r o l i n l à I d n , d^c b i ^ t l à T ì c r o l i n tron^: p o c m a t i t
d i cun " vói l e p i d o l i t . Ve txnu c h a t hoa hgc t i n i t h e Cs gan
gui v ó i Rb, l'a v à K, Theo Vlaxop tlix Gs pbàn t à n t r o n g càc
khoàn,3 v ^ t . l à do d^.c d±è:n hoa t i n i i t h e cua Gs, dgic diom cau
t r u c cua càc khoàng v ^ t cnUa Gs, hàm lU^ng cua Gs t r o n g dung
dj.ch và t h S i g i a n t j o khoàng bàn kxnh ion Gs v à K khàc b i | t
nhau do co s y thay t h e K bSng Cs g^p khó khì^n, do do hàm
lU^ng cua Gs t r o n g p h e n s p à t K a l i thiiSog n jheo hdn Gs t r o n g
mica, d i e u này co l i e n quan den càu t r u c t i n h t h e cua
càc
khoàng v j t , Hglt khao hàm lif^ng cua dung dj.c'i tgio khoàng cung
l à yeu to quyeb djnh doi vdi dy /nan t à n cua Gs t r o n g khoàng
v|it» rhon : thuàng nàra lU^ng cua Cs t r o n g i n i c r o l i n cua càc
g i a i dojoi p o c m a t i t g i à u Gs hdn t r o n g l a i c r o l i n cua càc g r a n i


12
d g i a i dogin trUdc, lìgay cà t r o n g cac ddx idiac n^au cua cung
m^t tbàn p o c m a t i t thx hà.a lUjJng cua Gs t r o n g r a i c r o l i n cung
t h a y d o i , Ghxna v i vgiy n.,u5i t a thuSiig sd dga-.^ ty 1§ Rb/Gs
h o j c K / G S do xac djna txnh c h a t phan ddi cua càc mj-Ch poema
- t i t , hojlo phan r a cac pha cua t o à n b j qua t r x n h p e c m a t i t
ho^Q càc qua t r x n h b i c a doi hju .jiacma khàc,
TrS 1 day cnung t 3 i diia r a cac so l i § u nsAiiiSn oxtn càc

nguySn t o Kxe:^ và kiB;n hiem ta?on: càc 10511 khoàng v ^ t chu yei
l à khoaag vgt phenspàt da dttjc c8ng bo d*LiSn x8 và tr&n t h e
g i d i , Gon d V i e t ^am thx v i | c nghiSn cUu càc nguySn t o kiem
v à ki^m hiem do g i a i a u y e t càc vàn de cua d4.a c h a t aa\i : sy
phaii bo cua cac kiè:i hiem t r o n g p h e n s p à t góp puàn g i a i quyet
nh3n^, l y do ton tgd và sy co m^t cua càc nguySn t o kie*n hiem
t r o n g Phenspàt cua nuóo ta» Zac djna t o hyp cgng s i n h cua
càc n-^yèn t o nhy vói càc ngiiy&n t o k i e n khàc nhaa danh g i à
t r i è a V9n>_; chUa nguySn t o kiem hiem cua p h e n s p à t và càc thàni
tjio ciiiia cac p h e n s p à t này^ Giai quyot sy phan dói cua cac
thànu tjioCnhU tuànti tjio p o c m a t i t ìdai h ó a , . , ) , G i a i quyet phài
càc g i a o dojin t r o n g qua t r x n h t^u khoàng bang t y so g i 2 a càc
ngu^^Sn t o kiem và kiem h i e n nhu K/Rb ; K/GS hay Rb/Gs van vai
Xac djnh hkm lUdng cac k i a lojii kiem và kiem hiem Gs, Rb,
Li va IJa, K t r o n g tchoang v a t p n e n s p a t V i e t iJam và càc t h à n h
tjio t y naiSn khac con g^p kho khan chu'a co t à i l i Su nào cong
bo m. cSvig t a c xac djnh chxnh xac cac hàm l u ^ n g Gs, Rb, Li
và ha, K ' t r o n g càc khồng v | t d'^nong d§ nao dan.^ ^^0 khó khàì
VX phxión:; phap pn^n t x c h hoa h9C tuy co nhieu \iu diom song
hign nay ch^ia xàc djnh r i e n g b i | t uàm l i i j n g cua càc n-cuySn t
Cs, Rb, Li v à K, Ila d'non':: dS .qua nho, c3 l o " ' o / »
/e
Phttdng phàp t r a c quang ngjn luta de xàc fj^cxh hàa Itf^ng
cua nguySn t o kiem và Iciera iiiem co n h i e u ifu diem ce df nhrjy
cao, d§ cnxnti ..càa Idn co t h e xàc dj.nh dj niijy doi vdi Li
là
1 0 " 5 o / ^ i Rb 1 0 " % / Q ; OS 10"'^0/^ ; K lO^^^^^ . ..^ I c ' ^ o ^ ^
v d i dj s a i so t o à n phUdug t r u n g bxnh t x u u t h e o coug tiiàc

13

là 5V0 - loVo.
.

0

.

0

^

Nhtfng phUdng p^iàp t r a c quang n^yg^ luta p h à i chuàn b | màu khà
cong phu t r a i qua cao khan pna aàu, t a c h mau bB.ng phifdng
phap ho.H h j c , do do no pm; thuSc vào dg %x^h k t i i o t cua cac
hóa c h a t , ph^ t h u j c vào d j t i n h Iciiiot cua -dix non va ap s u a t
khx nen, phy t h u j c vào dj t i n n ]diiet v a ao s u a t cua khx dot
nhd A c e t y l e n , \\\vivi : cìicu do hiSn nay r a t kho khàc phuc d '
nude t a , Ngoài r a phUdng phap t r a c quang np;gn IvLa phu t h u j o
r a t niiieu vào t h à n h phan th\i 5 co t r o n g màu, k h i xac d^nh Rb
L i , Gs, Ha, K neu t r o n g duni^j d;^ch màu p^ian t x c h Gs 00 nong
d§ 0 , 0 1 ^ / 0 t u a v i ^ c xac dj.nh cac nguySn t o trSu gJLp n h i e u
kho khSin ve dg cnxnh xac cuii _, nliJ. dg na^^,
phudng phap quang pho hap t h y nguySn t u ve phUdng d i ^ n
l y t n u y e t no co d^ i i n ^ cao hdn paiión.r, phap quang pho p h à t
xg - VX d ' t r o n g dun^ cijch so n.;uySn tU t r u n g hoa co càc buSc
song xinr; vói bufdc song c§ug Uudng co ichà nàng hàp t a y nang
l\i^vi- nrùoa hdn n^ar^ luyng cun,]; Ci.xna vjicn cong fiuSng do f à t
r a khi b j la.ch t u x c h d pho puat; xgi nguyen t u , Mhiìng ctieu do

chx dung v d i càc nguySn t o co t h e kxch thx eh c a o , con nhSiig
nguyen t o co t h e i o n và co t h e kxch t h i c u t h a p nhìl ìiin l o ^
kie:i v à kiem u i e n tiix df nL^ cua pnUdng phap ha • t h y né^ySn
tii ko.n n a i e u i à a so v d i phudng phap quang pho p n a t XJL »
Trong nhieu aam t r S Igd. d^ phUdn,; phap phan t x c h quan?»
pho p h à t xgi xac d^nh càc aguySn t o Gs, Rb, L i , Na v à K dà
t r d thàn.i phUdi-- phai,i chu yeu d t r e n t h e . ; i d i cu:ig nhU d*
nufóc t a »
T 5 dau t h e icy 20 t r d Ijii day dà cSng bS hàa ; lo^it cSng
t r x n t i nghiSn ciiu cac {jhiJdng phàp xac d^ah dia.i lujSng kàm th€
bang bJdc song cua cac nguySn t o v d i cac dien kiSn kxch thxc
g a i pho thxch hj^p de xac d^nh càc nguyen to do, n"*ày nay vói
v i S o pnau siuii r a cac lojii may quang pho co n^ing s u a t phan


14
g i a i Idn phtfdng phàp quang pho p h a t xgi da p h a t t r i e n don miic
khà hoàn cnxnh, no da t r 5 t h à n h phudng phàp kiiSng t h e t h i e u
(WjSc t r o n g càc ed sd*nghiSa cUu v à san xuàl;,
Trong cac phutdng phap pnSn txch quang pho djnh l^i^ng
tù^' theo t r ^ g t h à i cua cac l o ^ mau dem phan t x c h n;,arài t a
c h i a r a làm ha logli phutdug phàp phSn t x c h : phufdng phàp phSn
txch iClix - xàc d^nh cac c h a t khx ; phu'dng phàp ph^n t x c h dung
d j c h - xac d^-na cac c h a t co t r o n g dun.: dj-Ch ; phiidn:^ P^ap
phan t x c h cac laàu r à n dung de phSa t x c h t r u c t x c p cac inàu dat
da, qugmg, kim I051Ì van van»
nhxn chung, phUdu.^;; phap phtxa t x c h quang pho dung d i c h oc
nhSng Uu. diaa chuan b^ màu dau v à màu phan t x c h ddn g i a n x t
ton c5ng, cac cau tii phSn bo dBng deu ; cau t r u c cua nau phàn
txcxì khonh enn hai^ den k e t qua phan t x c h , ::hà n^i^a^^ cua

phiidng phap ph&n t x c h quang pho dung d j c h g i a n dojtn pò dg
nhjy và dg l ^ p Igx kha t h a p , phiidng phap phan t x c h quang pho
dun~: d j c h l i S n t y c co d§ nh|iy cao hdn, i'UrJyc die-- chu yeu cua
phxidng phap phan t x c h dung d^ch l à bo day dun,j dj.ch Idn hdn
s e l a i h i ^ n uuf^ng n o , làai phàii I d n dun .• J^ch bàn r a khoi
t r u S a g kxch tl'xch, do do làm giara h x | u s u a t s i di^ng dung djci]
Be day cua l 6 p dung djcb co àr:a bu3ng san sàc de 1 qua t r x n h
cua Idp dung d^-ch thx ou5ng d^ càc v^cn quan.^ pho E^rrr9
^^
^

X

0

0

0^0^«fc

tà i S n , con I g i ciidng dS cac kim l o ^ i co t r o n g màu d
bj. giam, hiSn tjUc^ng nhiy cM^c ,^iai tiixch do i d o dung dj.ch day
nSn l u ^ n g hdi niidc d i vào trulàa;;: kxcn t l i i c h tèing iSn do do il
t&ig lii^ng k i a Hp t r o n ; ; pla3ma(5ag v d i t à n g cuèng d§ càc vgicl:
quang pho cua Ivdro)» NguySn t o hydro co t h e i o n hóa cao, net
khSng l à n giam t y so cUiSng do v^ch nguySn tvi va vgch i o n ,
Nhifn-; VX lU^^nj Idu khx H^ di vào t r u 5 a g texoh t h x c h làm tSLng
t o c d0 khu,/ech t à n epa cac phan t i t u e l à là^i giam t h S i g i a n
ItCu I j d tining bxnh cua cac puan tut p h à t sàng t r o n g plasma, de
do l à : g i a u cuòng df vjich quang pho cua nguySn t o ld.u l o j i ,

HMO-IS


15
Muzghin con cho r à n g Idp dung d j c h t r e n d i 9 a cyc da l à n cho
qua t r i n a kxah t:ixch dgi. cau bang c h ^ và làm anh hu'dng den
càc yeu t o khó kie-:i t r a niiJ àp s u a t khx quyen, n h i e t d^ v à
df à.a khSng I^MI^ txnh c h a t hóa l y cUa dung d j c h phar; t x c h . , .
do do aiiù hUdng don df c/ixnn xac cuo iihep pna.n t x c h , Wgoai r
r a l u y u g lóti hdj niidc d i vào truSiig kxch thxch l à r t a n g
cii^ng 1^ cua quang pnc dam v à quang pho l i S n t u e , Ung v d i
t ^ o tiiànn goc Oli" v à cac phSr. trd Hp, 11^0,, t r o n . ; qua t r x n h
kxch ti*xch,
phudng pààp phaii t x c h càc màu rSn dà a- dyng phan t x c h
hdn phitdug phap phSn txch dung l].ch vx no ':hon : d a i hoi k i e n
tiriUc hoa hgc cung nnu cac dung cu hoa c h a t , Trong n h i e u
t r u à n g hgip phUdng puàp paan ti.ch quang nho màu r à n de s 5 dyag
co t h e phan t x c n hàng logit màu tron,^; t h S i g i a n n j à n , co t h e
pa^n t x c h tronr; nhieu nguyen t o t r o n g noG .;àu, phifo'ng phap
quan-: pho d:^na lu^lng màu ràn co d§ nhgj cao so v d i phu:dng
p.nàp dun_: dj.ch, lIhUng phUdng phap quan,: pho ph^n txch nàu ràn
can doi lio..L cao dieu kiSn s a u : r:àa biS:: d j ; , ^ và rjau pnàn
t x c u p n a i giong nhau ve thàn i puàn, cau crac và dging nàu,
PhUdng phaf-"^ phan txch quan^j pho p h a t xji xac dinh c à c
nguyen t o : Gs, Rb, Li va ;ia, K da co t i l à u nh5n,-; cong t r x n h
nghien cUu du'^c cnu y n i a o l à cong t r x n h cua K, S, Ilein v à 3 , R»
T a i l l o r C^J
"^^ 1959 xàc :l4.nh L i , Rb, Gs t r o n j d a t là v ó i
nguon saiig ho quang niot c h i e u , dien oUc tnan ngu/Sn t o so
sành K dg:^ dg na§y Li C , 0 0 0 l V o den 0, GClVo s a i so t y doi

• 5 V 0 . iJàra 1962 T,Borovic-Romanova Ci^J
^^^"^ d*jah L i , Rì>, Oa
t r c U o d a t da xiha t r e n Kel t y Ig 1:1 nguou satii,, ho quang m§t
c h i e u , l a y phong de so s a n a , oadc son^ pixa'd t i c h tx»ong Arùng
do và hong n g o ^ d j t dg ti .i|y l i 0 , 0 0 0 5 V o - 0 , 0 C O l V o , Rb:
0 , 0 0 2 - 0 , 0 1 ; Gs 0,Cu5 - 0 , 0 1 , s a i so t y doi t 6 dan • 1 3 ^ /
Kàm 1958 B. G»Ma-lUc Ci>J 2cào d i n a Rb, Gs t r o n g u à t dà, khồn
vgz caac d|m l'Ia'JOv và opt than dịn;.' ho quang xoay c h i e u , u g u y S
t o 30 ^axici l à Ag dà dyt ^ìU^c d§ x\h%y Rb 0,U05^/o - 0 , 5 ° / o


1«
Gs 09005^/0 - 0, 5^/0 s a i so t y doi 1 8 - 1 0 ° / o , Nàra i 9 6 0
( A . G,Kretanoh C^^J ^^^^ d\nh t r o n g khồng v§it bang ho quang
xoa,y c h i e u , do g i à t r | tuySt doi cuSng I9 Vjich quang jjho dgit
dg uu^y 0 , 0 5 - l^/o sa.^ so ± l o V o , nà.'i 1982 ( l . i»Da]charxa)
C^J
^^^ à\nh L i , Hb t r o u g d a t dà co '<;r3n thSia GaGO^ và b § t
than ty 1^ ( i i : l : l ) kxca tnxch bàn': ho quang m§'^ cliieu djjit
doa CIỊ nh§br Li 0,0001 - O , 0 l V o , So 0,0')1 - 0,0,^>Vo s a i so
t y dói 5^/0. Gan day co con;:] t r x n h ÌA» K, Ruxanop. / " G _ 7 x à c
d^nh Rb, G-:^^ Li t r o n g dàó dà và khồng vjlt t ^ e n nen MagCO^
bàn-_: t r a c quang ngyn iUa iciix a o e t y l e n do oUJa,, do v^ch quang
pho •:xhn{^ t e bào quan . d i | n vung bUdc song laien do và hong
n g o . ^ djiv dU^c d§ nh|ly Rb 0, D02V0, Gs den G , C . J 2 V O » - i ^-^n
0 , 0 v : l V o sax so • 1 5 V o . lìàm 1931 Jf.K.Ruxanop^ ClJ
^^c
djnh ilb. L i , Gs t r o n g b i o t i t và a n b i t ( 1 : 1 ) dung ho viuang
x o a / c h i e u , li^^uyen to so sành Na dgit den dg u n ^ Rb 0,0001*^/o
Co dea 0 , 0 0 0 2 ° / o , Li den 0,bCOlVo v d i s a i so ± 1 0 . if^m 19£0

|C,r;, Alocxàngdropì xàc dinh ria, K t r o n g khoàng v ^ t p h e n s p à t
v ó i nguon ho quaa,j xoay criieu do ciiòng do t u y o t doi vgich
quac:; pho, vun-^ khà k i e n dà xac djnh dg whg^ ha 0,0005*^/0 ,
K 0,0 5 V 0 s a i so • I 5 V 0 ,
3» Kha n6xx{t, t h y c t e de Un-; dynr; pho hOu.: n : : o ^ hap t h y
v à phan x^ do nL^niSn ct:fu Ichoan;_; v a t ,
rho ijaan x^ v à hap t a y liong ngo^ii l à dàc trUng cua dao
d§nfC VX M8, ve y ngaxa gan giong nr^d su dao djng h§.t vx mS,
chx Kaac tàn so dao d^nz l i e n Kot cu-i hgit vx mS co t h o s a i
l | c a Idn hdn sy tUdn- t a c v d i dao dgn:s, d'mgLUg t i n n t h e hay '
s y tUdng t a c ben t r o n g cua phan t S nQ::y v d i piian t i knàc,
Mgtt khac, h i e u Ung teuS.ig d i e n tii t a c dung l e u t i a ^^anz làm . ''
l | c h t r u d n g tUdng t à c cua cac h^it, pho ha . t h y v à p^^^ yig
houf^ ngojd chx r a sy s a i l | c h cua h a i ye'u t o l à tao so dao
^nu\ và h-Adnj djch chayon chua,-; cua motnen,
éy xàc l ^ p l y tiìuyec và t x n h qui V-igt ti-t--. ed od^cua s j
phy t h u j c pilo hap tag v à phan X§L hong n g c ^ cua cau t r u c


17
r i S n g cua v à i c n a t cho phàp àp d^ng pho hong n g o j i nghiSn cUi
nh3ng vàn de sau cua khoàng vglt,
1 - Càn cu vào v^ t r x và so lUdng càc dan hap t h y hong
ngogà de doan n n ^ cac nhom paan tSc t r o n . j cac knoang v ^ t , Tha
dy nhom GIÙ» CaC hay c a t i o n NO**» anion 30^7 ^^t*
^4~* • •
(C»n»A-lcch-xang-dr8p 1965) Z " 8 . 7
2 - Doan nh^n moi l i f n k e t khoanj v^tCxac nu^n t h e o so
lUJng, sy t à c h doàn và vj. t r x dàm), ( D , K, Ax*-khi-pen-co Z"l5_y
1931)»

3 - Xac djah dj h o t t i n h cua c h a t , Ket t i n h hay IchSng
dj.nh hxnh(doi v d i t i a a t h e dj^c trUng l à sy t a c h dara hap t h y )
(Le-con-td|il956)
C^GJ
^ - Xac "i^-nh dgni và luyn*.T cxMóz cViUa t r o n g càu t r u c
khoàng vjLt(T»G,Bolitrva) C^Jt
C -7.
5 - NghiSn cUu qua t r x n h chuyen b i e n cua v y t c h a t k h i
t a n g n h i | t d§ v à cac phan Ung khac h x n i thành c h a t mdi hon
hgp pha khe hS cua san pham v à sy phSu l y , Cr/iun-td J.M»,1980)
/•IGJ

^

^

•-

6 - Nghien cUu dj^c trUng cua tgip c h a t : djing dong ìixnh,
t x n h c h a t ed hjcCkhonj nho hdn 1 - 5 ^ 0 ) dging donj; hxnh cua tgij
c n a t xuaó ^liSn s y djch chuyen v i t r x và dong t h 5 i t h a y doi
cU^ng d§ dam h a t h y nào do cua c h a t ban dau, (Takenchi I , ,
Japan (1978)
C^lJ
7 - '2hoQ U . I # G l i u c n i n a X l 9 3 2 ) dà can cU vào sy d^ch
chuyen dai. pho hap t b y hon^- ngojii, t y 1§ tuye.: txnh, so lUjSng
dong 'cà.v^h cua h a i logd khoàng v | t nay nhieu hJn t r o n g truàng
hj^;i hon h(^p Cd hyo, t y so cUÒn;^' dg d a i ìiàn t h y cua moi khồng
v ^ t , t y I g v ó i so lUdng khoàn,^ v|it tUdng àng t r o n g h^p c h a t
de xàc d^-nh ban dinh Ixión^ t h à n h phan hoa h9c cua moi khoàng

v|lt»
Trong lu|Ln vàn cua chung t o i n-hiSn c&u càc d i ^ u k i p n
toL Uu cua phUdug phap v^t l y quang pho hon 3 n.:;05u. p h à t xgi di

V^L-1/4l€!


X8
xac dj.nh t h à n h phan cua khoàng v j t ,
I» Quang pho p h à t xgi,
1 - NghiSn cUu và txm càc d i e u kien t o i iXu ve thSng so vgt I j
cua nguon kxcn t n x c h ; sy phy tnuoc n h i | t d j cua plasma t r o n g
he quang vào dging diS J C^C, V.^ t r x danh ho quang, cuSng d9
dong ho quang vào tnànn phan v^lt c h a t t r o n g màu phan t x c h , , , ,
nghiSn cU^a c h a t phu g i à , che t^o '^làu t i Su cnuan, chjn cac
nguyen to so sành, cac phnz pì^ap phan t i c h va -Qhxlón^ phap
higi chxnh càc k e t qua nhlm nang cao d§ nh^^
de t i n c ^
và
d§ chxnh xàc cua phep phan t x c h quanj, piio j^nat xgt k h i xac
djnn hài'i lU^ng càc nguySn t o L i t i , [ l a t r i , K a l i , Rubidi v à
Gesi t r o n g khoàng v^t»
2 - xàc djnh \.hành phan càc n ;uySn to tyo uà, tgo qu^ng bang
pbUdng phàp quang pho d:j.nh lUyng gan dung v à d^ah l u y n g .
I I » Quang pho hBag n g o j i .
1 - NgiiiSn cUu và xàc d;^nh cac t a n so d{ia trUng, cuSng dg
cua dàm pho honc^; n^ojii hap thy^ sy dj.Gh chuyen, t à c h dàm v à
mat d i cua càc daa pho hopg ngojii hap tiiy de xac djnh tgip
c h a t Cd n9C, sy t h a y t h e dong liin'i hay khSng dong hxnh, xàc
d^nh lu^ng nu3o chUa t r o n g khoàng v | t ,

2 - xày dyng ed sd cua phiiónz phap phan txch quan^- pho hong
ngojd do xac djnh thanh pban cua oxyt nhom, oxyt s i l i c , o x y t
c a n x i , , . , ; xàc d i n h hàm lUJng cua càc 1O§LÌ kncàng v y t
p h e n s p à t K a l i , P h e n s p à t Canxi v à Phenspàt ? j a t r i , , , .
I l i » llaj dyng mo hxnh phan t x c h t h à n h pPian vgt
c h a t cua khoàng v ^ t Phonapàt»


19
phan tiiU niiat
PhUdng phàp vgit l y quang pho p h à t xg v ó i v i Se xàc d-^nh t h à n h
phan cua khoàng v ^ t p h e n s p à t ,
I» PhU':!ng phàp vgt 1^ quang pho vdi v i ^ c xàc dpxh t h à n h phan
I l a t r i , K a l i , R u b i d i , Cosi và L i t i t r o n g khoàng v ^ t p h e n s p à t ,
§1» hh5i:i::; vàn de ton t j i uiyn nay cua v | t l y
quang pho p h à t xy khi xàc d4.nh H a t r i , : : a l i , Rubidi và Cesi
t r o n g khoàng vgt p h e n s p à t .
càc nguyen t o t^o dà, tgio qu?^g và n^^uySn to hiem co
t h e i o n hóa r a t cao và n h i ^ t dg hoa h d i t r o n g ho quang
c3
t r e n duói 7000^K l^;ii l à tuànn phan chu yeu t r o n g knoang v|lt
Phenspàt (c3 t r e n 9 o V o trj^ng lUyng cua khoàng vgt p h e n s p à t )
con càc n^^xyen t o k i e n và kie'a hiem co t h e i o n , u h i S t do hoa
h d i t r o n g ho quang r a t t h a p ( a h i | t do hoa hdi cua J e s i c3
3960^K don laW^K ; L i t i t u 4680°K den 4 3 5 o \ ; l^abri t u
^••IW^K dea •'f700^K ; Rubidi bS -^M^O^K den 42Ó0^K ; /Cali
4 2 0 0 ^ K ) chx chiem m^i. t y i f r a t nho c3 lO^^O/^ don l O ° / o
t r j n ' : lU^n3 cua khoang v ^ t Phenspàt» Do l^c d±oz\ càu t^io cua
d a t dà, ìrhồng v a t noi chun ^ va khồn,, v ^ t j^henspàt n o i
r i e n g co t h à n n phan qua phUc t§ip nSn t r o n g ph^n t x c h quang

pho djnh lUdng xac dj-nn cac nguySn bo kiem và kiem hiem
thuSn,:; gjlp p h a i nniJng kho khan f khSn : kiem s o a t "^uyc qua
trxnli hay hdi cua càc nguySn t o co tron^=: màu t h e c cac d i e u
k i | n ve n h i e t dg, t a S i g i a n , kaon.; hga che iu^c mUc t o i
da
anh bUdng cua thànn phan thii ba don n juyen t o ph3n t x c h , k h 3 n
t h o a man dieu kign càn bhag n h i ^ t d^tXri, cua ho quang v à phu
hgp vói n h i e t d j bay hdi cua cac ujuySn co kiem và kiem h i e
r a t kirió dam bao do l^p Igx cua cac qua t r x n h phan txch,Ghxnb
ahac:; kho kuàn do non paUda ;, pnap pnàn ti.eh quang pno p h à t
xg vói nguon sang l à ho quanr^: xoay c h i e u , mjfc c h i e u xàc d:ìnì.
c à c nx;uyen t o ^ ; a t r i , K a l i , S t r o a x i , L i t i , Rubidi và Gesi
tron-s khoàng v ^ t p n e n s p a t mdi d.;^t dUjJc Lvueang xàc d^nh t^ 1


20

den lO^^oy v ó i s a i so tồn phUdng t r u n g bxnh txnn t h e o s a i s
tfcon^ ke l a I p V o » De klìàc phuc nauyc die;a nói t r S n nLiieu nhà
phSin txch hóa hgc và v a t l y dà Ung dung phiióa^^ puap t r a c quali
ngjn luta de xàc dinh I ^ a t r i , K a l i và L i t i ,
De g i a i quyet n:i5ng nhuyc diém t r S n cua phUdng phap quan
pho p h a t Kg Khi xac d:^nn N a t r i , K a l i , L i t i , Cesi v à Rubidi
t r o u g khoang vgt phonspat nxiha txaa/, cao dg aaliy và d§ chxnh
xac cua phep phan txch t S i da t i e n hành nghiSn cUu cac van de
sau :
1 - càc thSng so v | t l y cua nguon sàug kxch t h x c h hS
quang,
2 - Khào s à t a h i | t do plasma cua ho quang t r o n g qua t r x h
kxch thxch»

3 - i}jng diSn cyc dUdi v a kxcn thUdc c a c knoang cach cua
d i j n cyc phan t i c h cunj nhiX cac che dg kxch t h x c h ,
4 - Ohe tgLO nàu t i S u chuàn, nghiSn cUu c h a t phu g i à ,
nguySn t o so sanh, xU l y cac k e t qua ,
§2, Khao s a t sy b i e n t h i e n a h i e t dg cua ho quang
k h i xac d^ria cac nguyen t o ' ì a t r i , K a l i , ììubidi, L i t i v a C o s i ,
2 - 1 , Con.; thuc de xac d:^nh n h i S t do plasma tron^r ho quan
N h i e t dg cua plasma t r o n g ho quang dUdc xac dj.nh bang
phUdng phap cua Bouman £'VòJ
do t y so cuSng dg h a i vjicb quan
pho cua aguySn t o dà l i i e t trUdo de kxcn t h x c h v à g i à t r ^
P - h ^ . A . g / 2 (1)
g l à t r j n g lUjfng thong ke
h l à h i n g so
•^ t a n so

5

tong gxa tr^ trgng lujng thong k§ doi vói m^t nguySn
tS hay ion
A là n^y%n th lU^ng
!C7 30 c\lònz dg cua h a i vgich quang pho cua nguyen tuC t r u r

^-:- \jLa

^3 •


M
hồ l à t

ÌLI-.

= / ; Ì 3 . . . h2r^

-^12

^i2

^

(2)

KT

Trong do
lAjf

II 2

^^ cuàng dg vjich quan .; pho

P- ^ Pp

l à xac s u a t chuyen d è i

% l / %.2

"^^ nàng lUgng &ng v ó i v j c h i l v à i 2

T
l à nliiSt ì^ cua plasma t r o n g ho quang,
T S cong thUc ( 2 ) t a co
T

= ( ^ i l . ^ )
K

0,43 : (Ig - ^ ^
i2

- Ig - ^ ^ )
^i2

(3)

xàc djnh n h i g t d§ cua plasma t r o n g ho quang sU dyng c^p
vjLCh kera co càc bUdc song 5072, lA, 3075,9A và 5282f.3A co t h e
kxch thxch L"Udaj Ung 8,08 cv, ^^,0l cv va 7 , 7 3 cv và g i à
trj
cua I g — 1 ^
= 2,58 ^:Ì-?C I g —^
= 5,26 th^sy càc g i i
2
2
,
t r ^ t r e n vào c o n ; thuc ( 3 ) co cong tivUc xac ajnh n h i e t dB
t r o n g ho quang |
' 20510
2,58.2^^ I3072

^5070

ho{J.c

18850
T s

7

OC, ^

T

(o

^5070

Tu' oSnj thWo (^i), muon xac dj.nh n h i g t dg tron-^ ho quang
Cux can t r g n vào màu phan tmch mgt li-C^ng kem v d i non.i <*$
0 , 0 1 ^ / 0 sau do xac djnh gxa tr^. cuòng dg cua cac trgich kom có
buóc song 3072, lA, 3075,9^ v a 3282^, thay vào con-^ t h u c ( 4 )
se txm duyc n h i S t dg plasma cua ho quang ,
2-2» Nni^t àg ho quang phy thugc vào càc uhong so vjlt 1;
cua nguon kxch t h x c h ,
NhiSt do cua plasma t r o n g ho auang cnón^ d^t den g i à t r
càn onng niiiec dong, g i ù t r i nhd.ot dg t r o n g ho quang t h o à Lia3


23
nguySn t o L i , Rb, Cs bay h d i deu d^n on dj.nh t r o n g khoang

t h 3 i g i a n 150gy l u e dò n'higt dS cua ho quang cung knSng t h a y
doi,
Nguyen nhhn chxnb anh huóng den n h i e t d§ plasma, v à d§
den cua cac v j c h quang pho L i , Rb , Gs khSng p h à i nSng d§
nguySn t o có t r o n g màu, hay cuSng d j don.j dign vx cac yeu t o
t r S n d ba t r u S n g hyp l à nhU nhau, ciix khac nhau ve d i e u k i | n
kxch thxch ; Vx t r o n g cac nguon san ; tnUc nhìii nggn lUa , ho
quang , t i a d i | n l à qua t r x n h va chgun cua nguyen tU v d i cac
Ioga hgit chuyen dga^ nnann cnxem^'the. Qua t r x n h va cagou cua
d i | n t 5 v ó i nguySn tuf ve phUdng d i | n nàng lUJng co t h e xày
r a t h e o nhieu c a c h khac nhau neu d^nr^ nàng cua d i e n tU l/2rav''
nho hdn nàng luyng kxch t h x c h mUc c j n g hu3ng cua nguySn t 3
t h x nguySn tu: khSng b j kxcn tlaxch, dgirs n^ar, do se phan p u o i
cho h a i hjit v a chgm theo d^ah l u a t va chjun dan h o i , Neu dgng
nàng cua d i | n t u Idn hdn nàng lUdng Sng v d i ragt trgin : t h à i
kxch t u x c h cua nguySn tU, djìc b i j t l à trging t h a i kxch t n x c h
O^ng hudng, sau k h i va chgm, nguySn t u có t h e chuyen sang
trging t h a i kxch t h x c h , m§t phan dgxx-^ nàng cua dign t S duyc
dùng vào v i | c kxch thxch, m§t pnàn con Igx s e dUdc phan p b o i
cho h a i hyt do theo dj.nh l u ^ t va chgm khong dàn h o i t a có the
viet

^dtS •

^n^^

-

^dtS •

^AgtS

•

^

K v à K* l à d^m^ nàng trUÓc v à sau k h i va chgun, En l à nà
l u y n g cua nguySn tU d'^trging t h à i kxch t h x c h , Nhiet d§ cua
plasma t r o n g ho quang chu yeu phy t h u j c vào vgln t o c cua d i | n
t u và phy t h u j c vào mUc nàng l u y n g cua n^^ySn t 5 v ó i vjin t o c
V cua d i f n tu: cnxnh vx l y do do dien cyc mang màu l à d i g n cy(
dUdng, bang logLt diSn t 5 bay ve d i | n cyc dUdng va chgun v ó i
c à c Ui^uySn t o ch5a t r o n g màu gay iSn n h i g t dj t r o n g ho quang
t h e o c8ng thUc 5
C^J


UG

;

150

I

^

tì& t h i ^2+ir &xhhg b l l n thtèn y*Uarnnhi^x d§
- Ile qiang mSfe; Ahilu r*|ij^ iqaag irnSu ila d i | n èm I
ut qùang xoay r-hiSu

3'-' Ho quang tỡ3Đb -ããhiiu ^^A fflang mau l diffl-dtỡằaJEig
t,.

»

••
OD -^ C»
'N. v ^ ^
CTt C^ %>i
^ 4t fV)

51

88
Vi

CO
\
M
0^

03
^
H
lU

-^ -P^
'^
^

H OD 00
Vn

(7^
^^
O
VH

0%
\j*
^;
V>-*

CT* (Ti
u j V)
^
^
ViM Njd

O

^

O

O

O

O

H

••
et

^

o o

PS ca,
•o>

fr^

C3*

rX

3
CSp.

C3,

e
d

o

g-

<
C3
o

3*

U3

C
0

3
CT3
•tJ

g.

P

!-• O

H

^0

<»

4»
*

H3 3 O ã

^
H

C2ô
0
lỡ

O

ã(ằ
et

o (^
w vi >3
05

09 S3 -O vO
-A

fô

a,

M

M

#ã

ãã

O

NO

M

ã*

^

O
>3

0^

^

CD cr

Cn

C3

O

H

ô

0^

o ro ^x co Vi

ão>
o
pô
o

oo oo
00 CD

ãd
M

ô
ô
eằ M

o o
00

ôã

O

C^

-N3

a> co
O

\ r SI vj^

o*

o

cs

o

o o o
e ^ -s3 ff>

^ SI
^
0

o^ (T OS c^" cr c

fi)

cr 0^ ,0; ^

C3

Vii

^

^

.^

C>

-A a*

o

1^

00 00
O O

S.

3»

o v ' vT -»a -^ 2 c^

00 P
S I CT

,

D Si

o

o o c o o e p p O M p Mp p
4t

SI

oo ^

O»

CD

O
S!

H-

o o oc

^ co
ui co
o

O O O O O O O M O O
vjì ^ ^:r -s2 \J^ vO \ i l O V>4 C>
- > > J l E U - A f O C C » ^ H » C D V

S ! S3

ro o

M
PtCi

J3

g

'

a-

8§S§8§S8l^88l|

et
H
o

0
3"

O

v;^ o

C3

H-

$0!>

o o o o o o o o o p

^ I r ~cr o

W

e;
o

j

H»::r !
«TOH- ì
Ci

O H'TI»

0

o o o e o o o e o o o o

et

*9

\Jt

a
o>

«

o

XX

o
o

r

3

Ivi -O ce ^

"J* VJ^ H» O

e

M
•

ru

VTi

j 4 50 ^ O_0 f fuu_
-S \ VX
O O V>4

S f00» ?Q ^ ' ^v .Ov o 5
O
O ^J^
o ôã

l-ằM

M

O M

M ^

O

O

^

O

O

H

CD oc e

*

0

ãã

^ 9I

O

vn
-i
VT 1i
vn
4^

M

-o
v>4
4^
ãã
ãã
M

O

H

O

^

O

M

4 « « • « « ;
0...C ? 4. ? v ~
X > .S> ằ >^3 C j

^

19
o

M

i

IH

o
Ci

lo
<

s

p
b

o

1

ôã

S3 c^
OH*

0"3 3

t5

3

oiằ

DM

O O O O O C O t - ' O M C p

lUVP

^ V T O v S t ^ O O O V f f O O O M V T

o o o e o o e o e

i

fuVjl

O

M

O

4t

M

vn

o

O

VJi

O

-^O0->CO-*HVl23C0VJìVnC:-

«fl5>

VX

oa
O


25
dN
V, dV
N

.

N^

V2

p
e ~ ^

l à vgn t o c cua d i f n
l à so hgit

[5]
t5

Cac di^n t u t r o n g nguon Gang tuStn theo dìnr^ l u a t ( 5 )
d§ng nàng t r u n g binh cua diSn t 5 có tr4. so
mv^
3
K =
s

Kt
(6)
2
2
T 5 c5ng thUc ( s ) t a t h a y n h i | t dg T ph^ t h u j c vào v§ln t o
o2a V cua d i f n tuC (djng nàng cua diSn tu:) d i e u do có t h o k e t
l u | n : NhiSt dj cua ho quang mjt C i i o u diSn c^o mang man l à
d i f n cgc dUdng Idn hdn ho quang xoay c h i e u và ho quang m§t
c h i e u d i f n c^c mang màu l à diSn cUc am,
Sj,

HÌnh dan-; v à k i o h thUdc diSn cUc

PhUdng phap phan t i c h quang pho p h a t zcg xàc dj.nh t h à n h
phan hoa hgc cua Ichoang vjlt v a d a t da co hàng tr&n n3m nay ,
da p h a t t r i e n r a t phong phu bao gom nliiou phUdng phap cg t h e
diXJc gin v ó i m}t àgrx^ d i | n o^c kliàc nhau, Nhiin;^' p h à i t h o à man
cac y?u cau sau : Thành phan cac nguySn t o can phan t i c h dU^c
dUa vào ngyn IvLa ho quang n h i e u n h à t ; Gau t r u c cua màu kh3ng
' anh hUdng den k e t qua nghiSn cUu ; Vice chuan bj. màu phan
t i c h và màu t i S u chuan i t ton cSng,
NghiSn cUu h i n h dang kxcn thc d i | n c^c nhìun t à n g khà
nàng dUa màu phan t i c h vào nggn l 5 a ho quang de t à n g dg nhgyfy
dàm bào c h i n a xac cua phép phan t i c h . Vifc dành g i à cac logd
h i n h dang d i | n c^c thSng qua cac càn cU sau :
1 - Ognz duòng cong t^ay h d i ghi dU^o t r o n g qua t r l n h
k i c h t n i c h quang pho, fci 5 v d i moi. k i c h thUÓc d i ^ n c^c cy t h e ,

2 - ViSc nh^xì x o t và so sành d j den, dg nhgy v à d§ Igp 1
I g d cua cac vgich quang pho fing vói moi l o g d k i c h t h x c h cy the

3 - H0t t r o n g ySu cau quang trjn,::, cua d i f n c^c t r o n g


26
phàn t i c h quang phc l à n h i S t d^ t r o n g d i | n c^c chong d§it g i à
t r j . cSn bSng và kh^ng doi t r o n g qi?à t r i n h k i c h t h i c h quang f o .
De xem x e t vàn de này, chuU:-; t S i dà t i o n hành do n h i | t dg xìn^^
vói nliieu dgui,; diSn c^c khàc nnau modg muon tiin dUdc 1 d^ng
d i | n c^c co n t d ^ t d9 t r o n g plasma cua ho quang d^t g i à t r j . tìl
40C0^- 5000^^: n h i g t d^ khong doi t r o n g t h à i gian tvL 2 den 3
p h u t de t h o a man v ó i dieu k i e n bay hdi vào t r u à n g k i c h t h i c h
cua L i , Rb, Os v à Na, K.
Ket qua nghiSn cUu ve aiiiSt d j , g i à t r i dg den cua cac
vgLCh quan., pho k h i t h a y doi càc djin^, d i | n c^c kiiàc nnau nhU 3
h i n h 2 dUdc b i e u dien ó bang 5»

Dng cong bay hdi cua L i , Rb, Cs, và s^ bien t i d S n n h i ^ t
dg cua plasma t h e o t h à i g i a n cua cao djin:^ d i | n ogc khàc nhau
dUjc mo t a d do tnj, 3 v à 4 t u k e t qua cua t h ^ c nghiSm cho
phep cnung t a nn|Ln x e t : b i e n t h i e n n h i g t d j theo t h à i g i a n
cua djing dign c^c 2a, 2b ichong on dj-un bSlng dging d i ^ n cUc hinh
SLc và 2 s 9 Già t r i cuàng d j vgich quang pho thu dugc 0* dging
d i g a c^c h i n n 2a, 2b, 2d, 2e kom hdn dgng d i f n c\ic hxnh 2c và
2g oao k^n dÀga tJ^c Utah lìa, iìo^ ;3d., A c , NhiSt dg t r o n g ho
Bang 5» Thon;; su n i d g t dg và g i à t r j . dg den g h i dU^c vgch
quan^; pho Li* Gs, Rb k h i thgy doi dgin.; dign c^c .

:
••
:

•
m

•

t
t
t
1
t

Dang
di|n
a
b
e
d

e
g

ìirai|t

ì 4050
4125
; 4500
iì 5670
; 5915
i 5230

d j : Gic fcrj. df dea cua cac; vjich
quan ; pilo
| L Ì 6 7 0 7 » aX:038521,lA :Rb7300,23A
0,85
! : 0,75
! 1,35
! C,65
! 0,57
: 1,15

ô
ãã
ãã
ãã
-fã
*ã

0,73
0,65
1,30
0, 52
0,45
0,05

:
:
:

:

c,G7
0,58
1,15
0,42
0,38
0,92

1ỡ
ã
1

i
;
!

Sgi
so

:
:
*


àhi-xh \ 2-»-|-Gac-pd§ng d i | n cLjr*-khi--xa*> -i54nhi-|fa4T--K-^r-^-^
t r o n g khoang v a t P h e n s p à t

DB[ th^";j"-;Dcpcpig b i l a ; d i ? n i i h i | t do
mi^ voi ffar daxig d^iqn \f^gr^ kha^ nhau

Do j t h i \if . mbm

e
^uai Li lung voa cao dang d i e
khar^ nhau ,
T-m-


27

'

cua diSn cUc h i n h 2d, 2c l à l5n n u à t vi duSng Icxnh l o d i e n
cgc aho nSn màu bay vào trUÒng k i c h t h i c h khó khan, do do
n h i g t dg cua ho quang l à n h i g t dg cua d i | n c^c than l à cnu
yeu.
Tur k e t qua tiiu dUJc cua g i à t r j . nhigb d^ t r o n g ho quang,
g i à t r ^ dj dQix va duàng cong bay h d i cua L i , Gs, I?b t r o n g
bang G và do t i 4 3%^ k ' d t h a y doi k i c h thUdc cua dgtng d i | n
c^c h i n h 2c v d i du5n^; k m h l o di^n cUc t i Imm dea 5mm ; c h i e u
sàu cua l o d i | n ogc tùf Imra den 5mm, xu5a;, kxnii cua dogn thafc
tò 2mm den 4mm ; c h i e u d a i cua doga t i i ^ t L p t'à 3mm den 6mm.
Kich thuSc t o i Uu cua :ìi^n cgc hinh l e k h i xàc dj.nh N a t r i ,
L i t i , K a l i , Rubidi và Gesi l à :
•
~

DuSng
Chieu
fìnj

Chieu

k i n h l o dign cyc
sau l o dign c^c
k i n a doga tukt
d a i dogn t h i t

h
h
0

Z
s
•a

4mm
^mm
5miii

l o s 5mm

S^» Khồn.A cach dign cUc phy và dign c^Tc phan t x c h ,

Theo sd dò cua mà^' p h à t UBI-1 k h i diSn àp trSn h a i bàn
tg d i | n cua mgch dao djng d g t t d i g i à t r ^ dign àp phong dign
phg thuSc vào ntxieu yeu t o t r o n g do khoang cach cua di§n c^c
phan t i ò h và di^n c^c phu l à r a t quan t r g n g , v 5 i khoàug. cach
g i 3 a cac dign cUc càng I d n , thx d i | n ap phong d i j n p h a i càng
cao mdi xày r a sjjf phonr: d i | n g i 2 a h a i d i f n c y c ( t r o n g do Gg
phong dign giila h a i diun cUc phu co t a c d^ing*'moi'' cbo s^

phong ''liSa g i S a h a i dien c^o puàn t i c h ) qua do làm cho n h i g t
dg cua plasma càng c a o , và là:n t^àn;,: cuàng d^ cua v j c h i o n ,
ahUng khoang càcU cua h a i d i g a eUc khong t h e tàng iSn n h i e u ,
v i den uigt g i à t r j . n«ào do so r à c icho xày r a syf phón:^ di^n giiJg
h a i dign c^c, M|lt kuac, khoàng c a c a g i 3 a h a i diSn c^c ph3.n
t i c h tSng l e n , làm t à n g t h e t i c h plasma, va làiD uhng qua t r i n i
t r a o doi n h i g t dg du do lài.i giam n o i S t do cua p l a s m a , Dong
t h S i t h e t i c h cua plasma t à n g i S n , cung s e làm giam nong d§
và t u o i g i a n lUu I g i t r u n g b i n h cua cac paàn tU t r o n g plasma


Bau;; 6^

Ghi n h i ^ t do và l ù à t r i dS don cua Td, Gs^ Rb kiii
t h a y doi \<:^oh tnUJc càc l o a i dion cUc

:DU5ag kxnh : Jhieu aàu;I-aigt dg
:lo dign c^c5 lo CIgn : piasma *:
: £!:min
'C^c 1/mm
•
•

:

1,00

t

1,50

3 2,00
s 2,50
s 5,00
: 5,50
: 4,00
: 4,50
J 4,00
: 4,00
: 4,00
: 4,00
: 4,00
: 4,00
: 4,00
: 4,00
: 4,00

; 4,00

! 5CG0

\

4,OC

: 4740

;
1!
:

4,00
4,00
4,00

i 4è.50
J 4:.cc
: 4525

ã
*

ã

ô

J.
j.

.
:
:

i 4G50

.2,50
.5,00

J 4440
: 445C

5,50
4, CO

'• 4550

:

4325

'

ì

4,50

. 4800

t

1

5,00

it 6250

!

4515
4-^95

4;;oo
4325

^Cs

;

^Rb

:Gai
.so

0,32 :
0,57 :
0.95 • 0,83 : 0,35 :
1,05 : 0,':7 : 0,96 :
1,15 : 1,02 : 1,03 :
1,25 : 1,14 : 1,08 :
1,55 : 1,52 : 1,50 :
1,05 : 0,92 : 0,93 !
0,62 : 0,52 : 0,52 !
0,72 : 0,G6 ! 0,61 :
0,92 : 0,04 : 0,82 !
0,96 : 0,82 ! 0,79 '
1,15 : 0,97 • 0,92
1,55 : 1,27 • 1,12
1,50 : 1,42 : 1,41
0,95 : 0,83 • 0,35
0,65 : 0,57 : 0,62

.
• 0,35 :
• 0,25 !
8t 0,65 : 0,57 :

ì
ì
1
!
!
:

4360

^.i i

•

. 4,00
. 4,00
! 4,00
: 1,00
: 1,50
i 2,00

J'

:
!

:
J

•

NhSng yeu tquang pho. Do de can p h à i chgn khoang cach di.*^n cUc làm sao
do co dg nhay và dg l ^ p I g i cua phSp xàc d^-nh t u i c h hgp, Ket
qua nghien cUu t r i n i bay c5*bàng 7 v a (3, t a có t h o r u t r a k e t
lugtn k h i phan t i c h L i , Rb, Os, 'la , K t r o n g khoàng vgt
và
d a t dà d i e u k i e n t e i Uu k h o à n : cach dign c^c phan t i c h và
d i g a c^c pag l à 2,5niTn-«