SKKN 2019 - Dong - Khai thác và phát triển các giá trị truyền thống văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông hiện nay

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN

TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 3

------œ&œ------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
QUẢN LÝ

Đề tài:

“KHAI THÁC VÀ PHÁT TRIỂN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG
VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG THPT HIỆN NAY”

Người thực hiện: PHAN TRỌNG ĐÔNG
Chức vụ: Hiệu trưởng
Đơn vị: trường THPT Diễn Châu 3 – Nghệ An
Điện thoại: 0915249666
Email:

Diễn Châu, tháng 7 năm 2019
-----


MỤC LỤC
Trang
Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ.............................................................................................3
1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.................................................................................3
1.2. MỤC TIÊU VÀ TÍNH MỚI VỀ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI.......................4
1.2.1. Mục tiêu, phạm vi nghiên cứu và áp dụng....................................................4
1.2.2. Tính mới về khoa học của đề tài...................................................................4

Phần II. NỘI DUNG................................................................................................5
2.1. GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG..........................5
2.1.1. Khái niệm văn hóa.........................................................................................5
2.1.2. Khái niệm truyền thống và giá trị truyền thống văn hóa nhà trường............5
2.2. THỰC TRẠNG VÀ VAI TRỊ VĂN HĨA NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG
THPT.............................................................................................................9
2.2.1. Lịch sử truyền thống các trường THPT Nguyễn Xuân Ôn, Diễn Châu 2,
Diễn Châu 3...................................................................................................9
2.2.2. Thực trạng văn hóa ở trường THPT trong thời gian qua.............................13
2.2.3. Thực trạng phát triển giá trị truyền thống văn hóa nhà trường ở trường
THPT trong thời gian qua............................................................................14
2.2.4. Vai trị của văn hóa nhà trường...................................................................15
2.3. KHAI THÁC VÀ PHÁT TRIỂN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG VĂN
HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG THPT HIỆN NAY.............................18
2.3.1. Tuyên truyền, giáo dục, phát huy vai trò của dư luận xã hội......................19
2.3.2. Ban hành quy định, xác lập các quy tắc ứng xứ văn hóa nhà trường..........20
2.3.3. Phối hợp giữa nhà trường với chính quyền, gia đình và xã hội..................22
2.3.4. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, Ban Giám hiệu và các tổ chức
trong nhà trường..........................................................................................24
2.3.5. Nâng cao vai trò của đội ngũ giáo viên; tăng cường giáo dục chính trị, tư
tưởng và đạo đức, lối sống cho học sinh.....................................................26
2.3.6. Đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục văn hóa nhà trường phù hợp với
mục đích giáo dục.......................................................................................28
2.3.7. Đổi mới phương tiện giáo dục và huy động hợp lý các nguồn lực nhằm
nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa nhà trường.........................................32
2.3.8. Đổi mới hình thức đánh giá, biểu dương, khen thưởng, xử lý nghiêm khắc
những thành viên có hành vi sai phạm về văn hóa, đạo đức, lối sống........37
2.4. KẾT QUẢ VIỆC PHÁT TRIỂN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG VĂN
HÓA NHÀ TRƯỜNG.................................................................................38
Phần III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ......................................................................42

1. Kết luận.............................................................................................................42
2. Kiến nghị...........................................................................................................42
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................44


Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1.

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Luật giáo dục năm 2005 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật
giáo dục số 38/2005/QH11 đã đặt mục tiêu đối với giáo dục phổ thông là “giúp học
sinh phát triển tồn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ
bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách
con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân;
chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Trong Cương lĩnh Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI chỉ
rõ “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi
dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và
con người Việt Nam...". Nghị quyết số 33-NQ/TW của Hội nghị lần thứ chín, Ban
Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã xác định “Xây dựng nền văn hóa và con
người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh
thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng
tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát
triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân
chủ, công bằng, văn minh”.
Trong những năm qua, công tác giáo dục và đào tạo của các trường phổ thơng
đã có nhiều chuyển biến tích cực. Chất lượng giáo dục các mơn văn hóa được nâng
cao, việc giáo dục đạo đức học sinh được chú trọng. Tuy nhiên, mặt trái của nền kinh
tế thị trường đã ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sư phạm trong nhà trường thậm chí

đang hàng ngày, hàng giờ trực tiếp tác động đến quá trình hình thành và phát triển
nhân cách của học sinh. Trước những tác động đó các đơn vị trường học đang thật sự
lúng túng trong việc thực hiện quản lý nhằm hướng tới một nền giáo dục lành mạnh.
Nhà trường là một thiết chế chuyên biệt của xã hội, nơi diễn ra những hoạt
động sư phạm, nơi truyền bá những nét đẹp văn hóa một cách khn mẫu và bài bản
nhất. Văn hóa nhà trường tạo ra một môi trường quản lý ổn định, giúp cho nhà trường
thích nghi với mơi trường bên ngồi, tạo ra sự hịa hợp bên trong. Văn hóa nhà trường
sẽ giúp cho nhà trường thực sự trở thành một trung tâm văn hóa giáo dục, là nơi hội
tụ sức mạnh trí tuệ và lịng nhân ái trong xã hội, góp phần tạo nên một sản phẩm giáo
dục toàn diện. Do đó, văn hóa nhà trường có vai trị to lớn trong việc thay đổi và phát
triển nhà trường. Văn hóa nhà trường không chỉ ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động
của nhà trường, mà cịn là cơng cụ quan trọng để thực hiện đổi mới tổ chức, quản lý
giáo dục trong nhà trường.
Phát triển các giá trị truyền thống của văn hóa nhà trường là biện pháp quan
trọng để nâng cao chất lượng giáo dục. Phát triển các giá trị truyền thống của văn hóa
nhà trường giúp gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa cốt lõi của một nhà trường,
duy trì những giá trị truyền thống tốt đẹp và ngăn chặn được những ảnh hưởng tiêu
3


cực từ phía mơi trường xã hội. Vậy muốn phát triển các giá trị truyền thống của văn
hóa nhà trường đạt kết quả cao cần có q trình quản lý phù hợp. Tuy nhiên thực tiễn
trong quá trình quản lý tại các nhà trường còn gặp rất nhiều hạn chế về nội dung cũng
như cách thức hoạt động. Điều này cản trở các nhà trường tạo nên một văn hóa đặc
trưng.
Vì vậy, bên cạnh việc trang bị kiến thức các mơn văn hóa, nhà trường cịn phải
thực hiện tốt việc giáo dục đạo đức, hoàn thiện nhân cách, xây dựng tác phong văn
hóa cho học sinh. Chính vì thế vấn đề xây dựng và phát triển một văn hóa nhà trường
tích cực có tác động rất lớn tới việc đạt được mục tiêu giáo dục và đào tạo của nhà
trường. Tuy nhiên, bối cảnh đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay địi hỏi mỗi

nhà trường phải hình thành một đặc trưng văn hóa cho đơn vị mình, tạo nên thương
hiệu riêng. Chính vì thế việc phát triển văn hóa nhà trường ổn định và đặc trưng là
một địi hỏi cấp thiết. Từ nghiên cứu và thực tiễn công tác quản lý, tôi đã xây dựng đề
tài sáng kiến kinh nghiệm “Khai thác và phát triển các giá trị truyền thống văn hóa
nhà trường ở trường trung học phổ thơng hiện nay”.
1.2.

MỤC TIÊU VÀ TÍNH MỚI VỀ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI

1.2.1. Mục tiêu, phạm vi nghiên cứu và áp dụng
Xác định những giá trị truyền thống văn hóa cần phát triển trong trường THPT.
Đề xuất những biện pháp nhằm hình thành, phát triển những giá trị truyền
thống văn hóa cần phát triển góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục trong nhà
trường.
Đề tài được triển khai thực hiện tại các trường THPT Nguyễn Xân Ôn, Diễn
Châu 2, Diễn Châu 3, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.
1.2.2. Tính mới về khoa học của đề tài
“Khai thác và phát triển các giá trị truyền thống văn hóa nhà trường ở trường
trung học phổ thông hiện nay” là một đề tài được nghiên cứu lần đầu trên địa bàn
huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Những biện pháp do tác giả đề xuất có giá trị thực
tiễn làm cơ sở khoa học cho công tác quản lý, phát triển văn hóa ở các trường trung
học phổ thơng trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

4


Phần II. NỘI DUNG
2.1. GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG
2.1.1. Khái niệm văn hóa
Tại Hội nghị Quốc tế các nhà văn họp tại Mexico do UNESSCO tổ chức năm

1982, trên cơ sở 200 định nghĩa khác nhau về văn hóa, bản tuyên bố chung của Hội
nghị đã đưa ra định nghĩa về văn hóa “Văn hóa được đề cập đến như là một tập hợp
của những đặc trưng về tâm hồn, vật chất, tri thức và xúc cảm của một xã hội hay
một nhóm người trong xã hội mà nó chứa đựng, ngồi văn học và nghệ tḥt còn có
cả cách sống, phương thức chung sống, hệ thống giá trị, truyền thống và đức tin”.
Như vậy, văn hóa khơng phải là một lĩnh vực riêng biệt. Đó là tổng thể các giá
trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo phục vụ cho sự phát triển của xã hội.
Văn hóa đã cấu thành nên một hệ thống các giá trị truyền thống, thẩm mỹ và lối sống
mà từng dân tộc dựa vào đó mà khẳng định bản sắc riêng của mình
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra định nghĩa: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích
của cuộc sống, lồi người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức,
pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng
ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát
minh đó là văn hóa”.
2.1.2. Khái niệm truyền thống và giá trị truyền thống văn hóa nhà trường
2.1.2.1. Khái niệm truyền thống
Truyền thống vốn là một từ Hán - Việt. Trong cuốn Từ điển Hán - Việt của Đào
Duy Anh "Truyền thống: đời nọ truyền xuống đời kia". Trong từ điển tiếng Việt phổ
thông truyền thống được định nghĩa là "thói quen hình thành từ lâu đời trong lối sống
và nếp nghĩ, được truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác".
Theo quan niệm của các nước phương Tây, Truyền thống (tradition) có nghĩa là
"giao", "chuyển giao". Bách khoa thư Pháp định nghĩa "Truyền thống là tất cả những
gì người ta biết và thực hành bằng sự chuyển giao từ thế hệ này đến thế hệ khác,
thường là truyền miệng, hay bằng sự bảo tồn và noi theo những tập quán, những cách
ứng xử, những mẫu hình và tấm gương".
Như vậy, có thể hiểu "truyền thống" như là một hệ thống các tính cách, các thế
ứng xử của một cộng đồng, được hình thành trong lịch sử, trong môi trường sinh thái
và nhân văn nhất định, trở nên ổn định, trường tồn nhưng khơng vĩnh cửu, có thể
được định chế hóa bằng luật hay bằng lệ (phong tục tập quán) và được trao truyền từ
thế hệ này sang thế hệ khác. Có thể gọi là sự di truyền văn hóa bên cạnh sự di truyền

sinh vật về thể xác - để đảm bảo tính thống nhất của một cộng đồng trong lịch sử.
Mọi sự phát triển đều xuất phát từ truyền thống, con người từ khi sinh ra trong một
5


gia đình, một xã hội đã bị chi phối bởi truyền thống và các hiện tượng văn hóa cũng
vậy. Tuy nhiên mọi vấn đề đều có tính hai mặt, truyền thống cũng vậy. Truyền thống
nào cũng có truyền thống phù hợp và truyền thống khơng phù hợp. Truyền thống có
thể thúc đẩy sự phát triển nhưng mặt khác nó cũng có thể cản trở sự phát triển.
Truyền thống mang tính cộng đồng. Truyền thống được chuyên chở, lưu giữ trong ký
ức và từ đó điều khiển hành động của cá nhân. Nhiều khi nó trở thành vơ thức, con
người cứ hành động theo các quy định. Truyền thống có thể thay đổi, nhưng trong sự
ổn định.
2.1.2.2. Khái niệm giá trị truyền thống văn hóa
Giá trị truyền thống là sự tuyển chọn những truyền thống tốt đẹp mang ý nghĩa
tích cực và tiêu biểu cho bản sắc văn hóa dân tộc. Trong các giá trị truyền thống có
cái biến đổi nhanh, có cái bị đứt gẫy, và cũng có cái bền vững trường tồn.
VD: Trong hệ thống giá trị văn hóa Việt Nam, tinh thần yêu nước là một giá trị
truyền thống bền vững và trường tồn, tuy nhiên nội dung của nó cũng có q trình
hình thành, phát triển và biến đổi, nâng cao qua các quá trình lịch sử.
Việt Nam là một nước giàu truyền thống văn hóa với 54 tộc người cùng chung
sống. Tính đa dạng về văn hóa tộc người thể hiện trên bình diện văn hóa các nhóm
ngơn ngữ - tộc người, và văn hóa các nhóm địa phương của mỗi tộc người. Như Việt
- Mường, Tày - Thái, Môn - Khơme, Nam Đảo, Mông - Dao, Tạng - Miến, Hoa...
Mỗi tộc người lại gồm nhiều nhóm địa phương với sắc thái văn hóa phong phú. Các
sắc thái văn hóa tộc người ấy đan kết, thâm nhập, tiếp biến giữa nhân tố bản địa và
ngoại lai, tạo nên bức tranh đa sắc của văn hóa Việt Nam.
Truyền thống văn hóa và nội dung của truyền thống văn hóa rất đa dạng và
phong phú. Trong phạm vi nghiên cứu vấn đề đưa giáo dục giá trị văn hóa truyền
thống ở tuổi học sinh trong nhà trường phổ thông, chỉ tập trung vào những giá trị

truyền thống văn hóa tinh thần tiêu biểu, cốt lõi của dân tộc Việt (Kinh), phù hợp với
lứa tuổi, cấp học của các em, đồng thời nhằm phát huy vai trò của truyền thống đối
với xây dựng nhân cách văn hóa học sinh trong cuộc sống và yêu cầu phát triển của
đất nước hiện nay.
Trong xã hội hiện thời, khi quan niệm về giá trị truyền thống văn hóa người ta
thường dùng cách phân chia văn hóa ra thành văn hóa truyền thống và văn hóa hiện
đại. Song, theo tơi nghĩ cách phân định tách bạch truyền thống - hiện đại chỉ có thể có
phần đúng đối với những loại giá trị văn hóa vật chất.
Cịn đối với những giá trị văn hóa tinh thần, ví dụ như: tinh thần yêu nước, ý
thức dân tộc, uống nước nhớ nguồn... khó có thể phân định tách bạch truyền thống
với hiện đại. Khơng thể có tình yêu nước truyền thống khác biệt với tình yêu nước
hiện đại, hay ý thức độc lập tự cường dân tộc truyền thống khác ý thức độc lập tự
6


cường dân tộc thời hiện đại... mà những giá trị truyền thống văn hóa đó vẫn tồn tại
được phát huy, phát triển lên một trình độ mới phù hợp với yêu cầu đổi mới và phát
triển của thời đại. Bởi vì, cái được gọi là hiện đại hiện thời thực chất là những cái giá
trị văn hóa cốt lõi được bảo tồn, lưu truyền từ trong truyền thống (quá khứ đã qua)
được phát triển nâng lên ngang tầm với trình độ văn hóa thời nay (tạm gọi là hiện
đại), trải qua dòng chảy của lịch sử lại được trở thành giá trị văn hóa truyền thống của
quá khứ, để cho những thời sau, sau nữa kế tục, phát triển nâng lên, cứ thế... cứ thế
mãi...
Từ những lý giải trên, có thể đi đến một quan niệm về giá trị truyền thống văn
hóa Việt Nam trên lĩnh vực văn hóa tinh thần là "biết cách định hướng, lựa chọn, kế
thừa, thu nạp và phát triển các giá trị văn hóa, dù nội sinh hay ngoại sinh, của quá
khứ hay hiện tại, để làm giàu và phát triển vốn di sản văn hóa tinh thần dân tộc và
theo kịp thời đại tiến bộ". Vốn di sản văn hóa ấy là tài sản văn hóa chung thể hiện
truyền thống văn hóa Việt Nam, đồng thời thể hiện sức mạnh của bản lĩnh, bản sắc
văn hóa Việt Nam trong lịch sử văn hóa dân tộc.

Nhờ có vốn di sản văn hóa dân tộc rất phong phú, đa dạng và đặc sắc mà giá
trị truyền thống văn hóa của dân tộc Việt Nam thật to lớn, bởi nó đã hình thành nên
một bảng giá trị tinh thần khả dĩ làm "nền tảng sức mạnh tinh thần" và là động lực
cho công cuộc xây dựng phát triển đất nước hiện thời.
Như vậy, truyền thống văn hóa Việt Nam tự tồn với những giá trị bắt nguồn từ
tinh thần nhân bản khoan dung Việt Nam, đó là dịng sữa ni dưỡng tinh thần Việt
Nam, tơi luyện bản lĩnh, xây dựng nhân cách văn hóa con người Việt Nam qua các
thế hệ cho tới hôm nay.
2.1.2.3.

Khái niệm văn hóa nhà trường

Văn hóa nhà trường là khái niệm rất quan trọng vì nó có tác dụng định hướng
cho việc lựa chọn và phân định nội dung xây dựng tiêu chí văn hóa nhà trường. Có
rất nhiều các tác giả trong và ngồi nước có những cơng trình nghiên cứu liên quan
đến văn hóa nhà trường. Mỗi tác giả có cách tiếp cận và nghiên cứu khác nhau, song
nhìn chung đều đề cập đưa ra những khái niệm cơ bản nhất về văn hóa nhà trường.
Qua nghiên cứu các khái niệm về văn hóa, văn hóa tổ chức, những quan niệm về văn
hóa nhà trường, thấy rằng Tác giả Phạm Quang Huân đã đưa ra một khái niệm hết
sức khúc triết, dễ hiểu và tác giả lựa chọn làm khái niệm của đề tài:
“Văn hóa tổ chức của một nhà trường là hệ thống niềm tin, giá trị, chuẩn mực,
thói quen và truyền thống hình thành trong quá trình phát triển của nhà trường, được
các thành viên trong nhà trường thừa nhận, làm theo và được thể hiện trong các hình
thái vật chất và tinh thần, từ đó tạo nên bản sắc riêng cho mỗi tổ chức sư phạm”. Có
thể hiểu một số nét cơ bản về văn hóa nhà trường như sau:
7


* Hệ thống niềm tin
Niềm tin “là một sự hỗn hợp độc đáo giữa các thành phần nhận thức, cảm xúc,

ý chí, nó có sức mạnh như một sự tất yếu bên trong quy định hành vi cá nhân". Có thể
nói bản chất của xây dựng văn hóa là định hướng tư duy. Tiến trình xây dựng và thay
đổi VH trong tổ chức là quá trình để người ta tin rằng nên tư duy như thế nào là đúng,
là tốt, trên cơ sử niềm tin đó người ta có hành động tương ứng.
* Hệ thống giá trị
Giá trị được coi như là thước đo đúng và sai, xác định những gì nên làm và
khơng nên làm trong cách hành xử chung và riêng của con người trong một nhà
trường. Mỗi nhà trường lựa chọn một hoặc một số giá trị để làm tơ chỉ mục đích cho
mọi hành động, như: giá trị nhân văn, tình yêu thương giữa những con người trong
tập thể; sự trung thực hoặc khả năng đổi mới thường xuyên để nâng cao chất lượng
các hoạt động dạy học, giáo dục …
Giá trị trong nhà trường được phân chia thành 2 loại:
Loại thứ nhất là các giá trị mà nhà trường đã hình thành và vun đắp trong cả
quá trình xây dựng và trưởng thành.
Loại thứ hai là những giá trị mới mà cán bộ quản lý hoặc tập thể giáo viên, học
sinh mong muốn nhà trường mình có và tạo lập từng bước nhằm đem đến sự phát
triển mới phù hợp với yêu cầu của xã hội.
Hệ thống các giá trị cốt lõi của nhà trường liên quan đến sự tôn trọng người
thầy với “tôn sư trọng đạo”, nhấn mạnh “tiên học lễ, hậu học văn”.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, giá trị cốt lõi của văn hóa nhà trường nói
chung, văn hóa quản lý vận dụng trong nhà trường nói riêng là coi trọng con người,
kết hợp đức trị với pháp trị để duy trì sự ổn định, hướng tới sự hài hịa và phát trển
bền vững.
* Các chuẩn mực
Chuẩn mực xử sự là các kiểu hành vi cụ thể, là sự cụ thể hóa các giá trị, niềm
tin và trơng đợi của các thành viên trong tổ chức, là cách thức con người ứng xử
trong một xã hội nhất định. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh là chuẩn mực khơng mang tính
tuyệt đối.
Các chuẩn mực có thể liên quan đến mọi khía cạnh đời sống làm việc, từ cách
tư duy, nhìn nhận vấn đề (VD: ở tổ chức này người ta đi thẳng vào vấn đề, tổ chức

khác tư duy kiểu vòng vo, né tránh nói thẳng vấn đề), cách gắn sự kiện với công việc,
8


với các mục tiêu lâu dài, cách cụ thể hóa mục tiêu, đến lòng tự trọng, quan hệ liên cá
nhân, quan hệ với cộng đồng và XH, và các biểu tượng như lơgơ, phù hiệu...
Trong các chuẩn mực, có chuẩn mực về hình thức và chuẩn mực về nội dung.
- Các chuẩn mực về hình thức:
+ Lơgơ, biểu tượng; khẩu hiệu, phương châm làm việc ;
+ Kiến trúc và cách bài trí nơi làm việc ;
+ Trang phục ;
- Chuẩn mực về nội dung :
+ Sứ mệnh, mục tiêu của nhà trường ;
+ Quy trình, thủ tục, nề nếp, phong cách làm việc: các quy trình, thủ tục, các
nghi thức là các chuẩn mực hành động ;
+ Quan hệ giao tiếp ứng xử nội bộ và với bên ngoài;
+ Cách thức tổ chức cơ cấu và phân công nhiệm vụ;
+ Thái độ đối với việc thực thi nhiệm vụ, đối với cái mới, đối với sự thay đổi;
+ Phong cách lãnh đạo: có nhiều phong cách lãnh đạo, tuy nhiên phong cách
lãnh đạo dân chủ có nhiều ưu điểm trong việc phát huy tinh thần trách nhiệm, ý thức
tự giác của các thành viên:
+ Mức độ chuyên nghiệp trong thực thi công việc: đây là chỉ số nổi bật phản
ánh văn hóa của một nhà trường;
+ Phương pháp truyền thơng: cách thức truyền thơng cũng là nét văn hóa bởi
đó là cách thức giao tiếp người - người: ý kiến được truyền đạt trực tiếp hay gián tiếp,
theo hướng một chiều độc đoán “truyền lệnh” hay hai chiều dân chủ đối thoại, thông
qua phương tiện truyền thống hay hiện đại.

9

2.2. THỰC TRẠNG VÀ VAI TRỊ VĂN HĨA NHÀ TRƯỜNG Ở
TRƯỜNG THPT
2.2.1. Lịch sử truyền thống các trường THPT Nguyễn Xuân Ôn, Diễn
Châu 2, Diễn Châu 3
2.2.1.1. Lịch sử truyền thống trường THPT Nguyễn Xuân Ôn
Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn được thành lập vào tháng 3/1946 và là ngôi
trường cấp III đầu tiên của huyện Diễn Châu.
Ra đời trong hoàn cảnh đó nên khó có thể kể hết những vất vả, thiếu thốn.
Nhưng nhờ sự tâm huyết của thầy giáo hiệu trưởng Cao Xuân Huy và tập thể giáo
viên, nên chỉ trong vài năm trường đã nhanh chóng phát triển về số lượng và khẳng
định về chất lượng.
Quá trình phát triển, trường trải qua nhiều giai đoạn khác nhau. Trong đó, một
trong những dấu mốc ghi dấu ấn về hoạt động của nhà trường đó là năm 1950 khi
trong đợt cải cách giáo dục lần thứ nhất, trường được quốc lập hóa và trở thành
Trường Phổ thơng cấp 2 Diễn Châu (gồm các lớp 5,6,7). Đến năm học 1954 – 1955
trường có thêm 1 lớp 8 (hệ cấp 3). Ra đời trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, điều
kiện dạy và học rất khó khăn, nhưng thầy và trị nhà trường luôn phát huy tinh thần tự
lực, tự cường vượt lên mọi gian khổ, hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Cuối năm học 1967 - 1968, trường được ngành Giáo dục Nghệ An tặng danh
hiệu cao quý “Trường 5 nhất”: nhất về tỷ lệ học sinh đậu tốt nghiệp lớp 10, nhất về tỷ
lệ học sinh đậu đại học và chọn đi học nước ngồi, nhất về cơng tác bổ túc văn hóa,
nhất về thành tích lao động và phục vụ chiến đấu và nhất về phong trào văn nghệ
“Tiếng hát át tiếng bom”.
Bên cạnh đó, cũng có rất nhiều học sinh xuất sắc đã trưởng thành từ sự dìu dắt
của các thầy, cô giáo, nhiều người nay là giáo sư, tiến sỹ, là bác sỹ, kỹ sư, đang giữ
trọng trách ở nhiều lĩnh vực quan trọng.
Hiện tại Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn tập hợp được đội ngũ giáo viên giỏi,
kỷ cương, nề nếp với 100% cán bộ, giáo viên, nhân viên có trình độ đại học. Trong
đó, có 1 giáo viên chuẩn bị bảo vệ luận án tiến sỹ, 34/84 cán bộ giáo viên có trình độ

thạc sỹ, 34 giáo viên đã được công nhận giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh.
Cơ sở vật chất ngày càng được bổ sung, tăng cường với nhiều phịng học,
phịng chun mơn được trang bị đầy đủ và hiện đại. Khuôn viên trường thân thiện,
sạch đẹp. Quy mô nhà trường luôn ổn định 39 lớp với gần 1.600 học sinh.
2.2.1.2.

Lịch sử truyền thống trường THPT Diễn Châu 2
10


Trường THPT Diễn Châu 2 được thành lập từ năm 1965, trên cơ sở tách ra từ Trường
cấp 3 Diễn Châu 1 (nay là Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn). Nhiệm vụ của trường là
đào tạo giáo dục con em học sinh vùng Trung, Bắc Diễn Châu và một số xã huyện
Yên Thành (Đô Thành, Đức Thành, Thọ Thành).

Trải qua 53 năm thành lập, trường đã góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nguồn
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đóng góp vào q trình xây dựng và phát triển q
hương, đã đạt được nhiều thành tích. Hiện nay trường có 95 cán bộ, giáo viên, nhân
viên, trong đó 100% giáo viên đạt chuẩn đào tạo, có 32 giáo viên đạt trình độ đào tạo
trên chuẩn (35%); qua các thời kỳ các nhà giáo đã được công nhân các danh hiệu bao
gồm: 02 giáo viên giỏi cấp quốc gia; 26 giáo viên giỏi cấp tỉnh; 81 giáo viên giỏi cấp
trường; 100% đạt lao động tiên tiến; 40 người đạt chiến sỹ thi đua cấp cơ sở (42%);
05 người đạt chiến sỹ thi đua cấp tỉnh (5%); 01 người được tặng danh hiệu “Nhà giáo
ưu tú”; 02 người được tặng bằng khen của Thủ tướng; 10 người được tặng bằng khen
của Bộ Giáo dục và Đào tạo; 15 người được tặng bằng khen của UBND tỉnh; 01
người được tặng bằng khen của Tổng Liên Đoàn lao động Việt nam; 03 người đã
được Trung ương đoàn tặng bằng khen; 02 người đã được tặng Bằng khen Cơng đồn
giáo dục Việt Nam; 02 người được tặng bằng khen của Liên đoàn lao động tỉnh và rất
nhiều giáo viên được tặng giấy khen các loại.

11


Năm học 2018-2019 tồn trường có 39 lớp với tổng số 1506 học sinh, trong đó
khối 10 có 13 lớp 549 học sinh, khối 11 có 13 lớp 474 học sinh, khối 12 có 13 lớp
483 học sinh. Đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên 98 người, gồm 4 cán bộ quản lý,
85 giáo viên, 6 nhân viên, 2 bảo vệ, 1 phục vụ. Hệ thống cơ sở vật chất và phòng làm
việc bao gồm 10 phòng làm việc theo chức danh, 19 phòng làm việc theo chức năng.
2.2.1.3.

Lịch sử truyền thống trường THPT Diễn Châu 3

Trường THPT Diễn Châu 3 tiền thân là phân hiệu 2 của trường cấp 3 Diễn
Châu 2 từ năm 1977 đảm nhận giáo dục học sinh 10 xã vùng trung Diễn Châu. Năm
1981 Bộ Giáo dục ra quyết định thành lập trường với tên gọi trường cấp 3 Diễn Châu
3, từ đó đến nay đã hơn 30 năm.

12


Trải qua quá trình xây dựng và trưởng thành, tập thể cán bộ, giáo viên và học
sinh của trường luôn sát cánh bên nhau để vượt qua bao khó khăn, giữ vững phong
trào thi đua “dạy tốt – học tốt”. Đến nay đội ngũ các thầy giáo, cô giáo đều đã đạt
chuẩn và trên chuẩn, 1 thầy giáo được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng ba,
2 thầy cô giáo được tặng danh hiệu “Nhà giáo ưu tú”, 2 thầy giáo được Thủ tưởng
Chính phủ tặng Bằng khen, 8 thầy cô giáo được Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo
tặng Bằng khen, 3 thầy cô giáo được công nhận danh hiệu “Tài năng sư phạm”, 38
lượt thầy cô giáo được công nhận giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh, nhiều thầy cô giáo
được công nhận giáo viên giỏi, chiến sỹ thi đua các cấp.
Những đóng góp to lớn của nhiều thế hệ thầy trò trường THPT Diễn Châu 3

trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo đã được trao tặng những phần thưởng cao quý,
đáng tự hào. Năm 2005 được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động
hạng ba; Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo tặng Bằng khen năm học 1998 – 1999 và
2002 – 2003; được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Cờ đơn vị dẫn đầu trong phong trào thi
đua năm học 2008 – 2009; nhiều năm liền trường đạt danh hiệu tiên tiến và tiên tiến
xuất sắc cấp tỉnh, được UBND huyện, UBND tỉnh, Tổng liên đồn Lao động Việt
Nam cơng nhận là “Đơn vị văn hoá” và nhiều Bằng khen, Giấy khen khác trên các
mặt công tác. Chi bộ nhà trường liên tục được công nhận là Chi bộ trong sạch vững
mạnh tiêu biểu, được Đảng bộ tỉnh Nghệ An tặng Bằng khen năm 2009; Cơng đồn
13


nhà trường luôn là đơn vị xuất sắc, được Công đoàn Giáo dục Việt Nam, Liên đoàn
Lao động Nghệ An, Cơng đồn giáo dục Nghệ An tặng nhiều Bằng khen, giấy khen,
Đoàn trường liên tục là đơn vị xuất sắc, được nhận bằng khen của Trung ương Đoàn,
Tỉnh đoàn.
2.2.2. Thực trạng văn hóa ở trường THPT trong thời gian qua
Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, đã
đưa tới nhiều thay đổi đáng kể về mặt kinh tế và đời sống sinh hoạt. Nhiều yếu tố tích
cực tạo thuận lợi cho phát triển nhân cách học sinh. Song cũng khơng ít những yếu tố
tiêu cực như mặt trái của cơ chế thị trường, các tệ nạn xã hội, các loại sách báo, văn
hóa phẩm độc hại đang hàng ngày ảnh hưởng xấu đến lối sống và phát triển nhân cách
của học sinh.
Nhìn chung về tình hình tư tưởng, đạo đức, học sinh có nhận thức đúng đắn về
trách nhiệm, nghĩa vụ trong học tập, rèn luyện tu dưỡng đạo đức để trở thành con
ngoan trị giỏi, thành người có ích cho xã hội. học sinh rất quan tâm đến những vấn
đề chính trị xã hội như công bằng xã hội, tương lai cá nhân và tiền đồ của xã hội. Bởi
vậy, các em có nhu cầu rất cao về thơng tin, được hiểu biết và thi thố trí tuệ. Điều này
được thể hiện rõ bằng kết quả xuất sắc của các em học sinh tham dự các cuộc thi. Tuy
nhiên việc bỏ học và thất học ở ở bậc học THPT cũng đang là vấn đề xã hội đáng

quan tâm nếu không nói là đáng báo động.
Bên cạnh nguyên nhân chủ yếu về tâm sinh lý lứa tuổi dẫn đến tình trạng phạm
tội ngày càng tăng của lứa tuổi này. Có những trường hợp học sinh phạm tội rất đáng
báo động về sự suy thoái đạo đức nhân cách như sử dụng bạo lực, dùng vũ khí đâm
chém thầy cơ giáo đang dạy dỗ mình, hiếp dâm tập thể, tổ chức thành các băng nhóm
có tính chất cơn đồ gây rối trật tự trị an…
Nhận định về các mặt yếu kém trong văn hóa - xã hội, Nghị quyết ban chấp
hành Trung ương 5 khóa VIII viết "... Tệ sùng bái nước ngồi, coi thường những giá
trị văn hóa dân tộc, chạy theo lối sống thực dụng, cá nhân, ích kỷ... đang gây hại đến
thuần phong mỹ tục của dân tộc. Không ít trường hợp vì đồng tiền và danh vị mà chà
đạp lên tình nghĩa gia đình, quan hệ thầy trò, đồng chí, đồng nghiệp... Ma túy, mại
dâm và các tệ nạn xã hội khác gia tăng...".
Có thể nói ý thức tự tôn dân tộc và lòng tự hào về những giá trị truyền thống
dân tộc đến nay vẫn có ý nghĩa và có giá trị thiêng liêng trong các thế hệ Việt Nam.
Hiếu học, trọng học, khuyến học cũng là một truyền thống quan trọng của người Việt
Nam mặc dù nước ta là một quốc gia đang phát triển với những chỉ số còn rất thấp về
mức sống và thu nhập. Thể hiện một số nội dung sau:
Thứ nhất, truyền thống trọng học có ý nghĩa đối với học sinh trong việc hịa
mình vào cuộc sống văn minh hiện đại địi hỏi phải có sự hiểu biết, kiến thức và động
14


cơ học tập, đỗ đạt cao của học sinh có sự khác nhau trong các gia đình có truyền
thống khác nhau. Nếu học sinh trong gia đình thuần nơng động cơ số 1 của việc học
tập là thoát ly khỏi đồng ruộng, để không phải lao động chân tay vất vả, thì động cơ
số 1 của việc học tập của học sinh trong các gia đình có truyền thống lao động tự do
(nghề thủ cơng, kinh doanh có thể, v.v...) là kiếm được nhiều tiền. Cịn trong các gia
đình có truyền thống học hành thì động cơ số 1 của việc học tập là để có khả năng hịa
nhập vào cuộc sống hiện đại, là giữ gìn và phát huy truyền thống hiếu học, trọng học
vấn có trong gia đình, dòng họ. Gắn với truyền thống hiếu học, trọng học là truyền

thống "tôn sư, trọng đạo". Truyền thống tôn sư trọng đạo vẫn là một giá trị truyền
thống đang chi phối giá trị cuộc sống của con người Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên,
trong thực tế, đã có những biểu hiện lệch lạc của một bộ phận phụ huynh học sinh tới
"thăm" thầy cô với động cơ không lành mạnh như: xin điểm cho con, bao che khuyết
điểm khi con vi phạm ở trường lớp v.v..., thậm chí có phụ huynh học sinh vì nhẹ dạ,
q nghe con đã có hành vi xâm phạm thô bạo danh dự và thân thể thầy cơ giáo.
Những hành vi xấu xa đó đã bị dư luận xã hội, báo chí lên án. Chính truyền thống tôn
sư trọng đạo không bao giờ cho phép bất cứ ai có hành vi tương tự như vậy đối với
thầy cô giáo. Và những người thầy, người cô để xứng đáng với vị thế xã hội cao quý
đó cần phải biết lấy "học sinh làm trung tâm", đó mới là nền tảng bền vững của quan
hệ thầy - trị và truyền thống tơn sư trọng đạo.
Một biểu hiện tích cực của truyền thống cộng đồng được nhiều người Việt
Nam ngày nay vẫn quan tâm đó là đánh giá về quan hệ gia đình và ảnh hưởng tích
cực của truyền thống gia đình tới định hướng giá trị của học sinh. Tuy nhiên, cuộc
sống theo cơ chế thị trường thời mở cửa cũng có khơng ít những tác động làm biến
đổi những giá trị truyền thống.
2.2.3. Thực trạng phát triển giá trị truyền thống văn hóa nhà trường ở
trường THPT trong thời gian qua
Trường học ngày nay là một thiết chế trong hệ thống giáo dục quốc dân của
nước ta. Mục tiêu của nhà trường là đào tạo ra những nhân cách hay con người có
nhân cách văn hóa. Đó là "Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể
chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức". Vấn đề là nhà trường phải tạo
điều kiện để học sinh chuyển học vấn thành nhân cách văn hóa hay con người có giáo
dục. Khi xã hội tiến lên nền kinh tế tri thức thì - con người có giáo dục sẽ là biểu
tượng của xã hội, là người thể hiện và sáng tạo ra các tiêu chuẩn của xã hội.
Để có nhân cách văn hóa nội dung giáo dục của nhà trường nói chung và giáo dục
giá trị truyền thống văn hóa nói riêng cho học sinh phải phù hợp và thiết thực.
Theo nhận định chung của xã hội hiện nay chương trình học của học sinh trung
học phổ thơng cịn nặng nề, q tải, nặng tính lý thuyết, nhẹ thực hành. Tình trạng học
sinh học vẹt, học nhồi nhét, từ đó khó có thể phát huy tư duy độc lập, chủ động sáng tạo

và một phương pháp học tập tích cực.
15


Điều quan trọng hiện nay, khơng ít dư luận xã hội báo chí phản ánh những hiện
tượng tiêu cực phản văn hóa đang xuất hiện trong nhà trường: sự vi phạm quy chế thi
cử, tình trạng học sinh vơ lễ, thậm chí có học sinh, phụ huynh học sinh có hành vi côn
đồ xâm phạm thô bạo tới thân thể thầy cô giáo, hạ nhục người thầy trước đám đông.
Hành vi bạo ngược đó hồn tồn khơng bao giờ cho phép diễn ra trong quan hệ thầy trò của truyền thống văn hóa dân tộc ta từ ngàn xưa.
Ở trường trung học phổ thông của chúng ta hiện nay theo phản ánh của giáo
viên bộ môn giáo dục công dân rằng: với chức năng nhiệm vụ dạy học sinh đạo đức,
trách nhiệm cơng dân, pháp luật, song số tiết cịn q khiêm tốn, ít ỏi so với nhu cầu
hình thành, phát triển nhân cách văn hóa cho học sinh ở tuổi học sinh. Nên hiệu quả
giáo dục còn thấp, khiến khó có thể hình thành trong các em tư tưởng, thói quen, nếp
sống đạo đức, văn hóa, lối sống mà xã hội hằng mong muốn.
Nhìn chung, những chuyển biến ban đầu về cuộc vận động "Toàn dân đoàn kết
xây dựng đời sống văn hóa" trong trường học được nhận diện rõ nhất là việc tổ chức
các hoạt động văn nghệ, ngồi ra là một số hoạt động văn hóa như phong trào thi đua
"Dạy tốt, học tốt", cuộc vận động "Kỷ cương - tình thương - trách nhiệm" phong trào
xây dựng trường học văn minh ... Tuy nhiên để xây dựng một mơi trường văn hóa giáo dục lành mạnh, ngăn ngừa và đẩy lùi tệ phản văn hóa xâm nhập học đường, tạo
dựng lối sống, nếp sống văn hóa, nhân cách văn hóa trong học đường đang và sẽ là
một nhiệm vụ nặng nề của ngành giáo dục - đào tạo. Dẫu sao, những cố gắng mà Bộ
Văn hóa thông tin và Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp đưa việc xây dựng đời sống
văn hóa trong trường học đang góp phần đưa lại những dấu hiệu khả quan và từng
bước được thực thi.
2.2.4. Vai trò của văn hóa nhà trường
2.2.4.1. Vai trị của văn hóa nhà trường
Văn hóa nhà trường có ảnh hưởng đến tất cả các hoạt động diễn ra trong nhà
trường đó. Văn hóa là một mạng lưới mạnh mẽ của nghi lễ và truyền thống, chuẩn
mực và giá trị có ảnh hưởng đến tất cả mọi góc cạnh của đời sống nhà trường. Văn

hóa nhà trường quyết định đến việc các thành viên trong nhà trường tập trung chú ý
vào cái gì, họ cam kết như thế nào với nhà trường, họ nỗ lực làm việc đến đâu và
mức độ họ đạt được mục tiêu đề ra. Cụ thể, văn hóa nhà trường định hướng sự tập
trung của các thành viên nhà trường vào hành vi hàng ngày và tăng cường sự chú ý
vào những gì quan trọng và có giá trị. Nếu các giá trị và chuẩn mực cơ bản củng cố
cho việc học tập, nhà trường sẽ tập trung vào hoạt động học tập trong nhà trường.
Văn hóa nhà trường giúp xác định và xây dựng cam kết của nhà trường đối với các
giá trị cốt lõi. Nếu những nghi lễ, truyền thống, lễ kỉ niệm tạo ra tình cảm cộng đồng,
giáo viên, nhân viên, học sinh và cộng đồng đó sẽ xác định với nhà trường và cam kết
với những giá trị cốt lõi và các mối quan hệ ở đây. Đồng thời, văn hóa nhà trường
tích cực làm tăng động lực làm việc. Khi nhà trường công nhận những thành quả, giá
16


trị của những nỗ lực và cổ vũ cho những cam kết, nhân viên cảm thấy có thêm động
lực để làm việc chăm chỉ, cải tiến và ủng hộ sự thay đổi. Nếu một nhà trường có bối
cảnh khơng rõ ràng về mục đích, thiếu một tầm nhìn có khả năng truyền cảm hứng tới
mọi người, ít các buổi lễ mừng thành quả, nhân viên sẽ biểu hiện thiếu năng lượng
trong suốt q trình làm việc. Ngồi ra, văn hóa nhà trường tích cực góp phần quan
trọng cải thiện hiệu quả và năng suất làm việc trong nhà trường. giáo viên và học sinh
thành công hơn trong một môi trường văn hóa mà ở đó ni dưỡng sự nỗ lực làm
việc, cam kết với những giá trị đến cuối cùng, chú ý giải quyết các vấn đề và tập
trung vào việc học tập của tất cả học sinh.
Văn hóa có tác động rất lớn đến chất lượng giáo dục trong nhà trường thông
qua những ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến người dạy và người học. Mặt khác,
văn hóa nhà trưởng có ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục cịn bởi bản thân văn hóa
nhà trường cũng là một phần của chương trình giáo dục và đào tạo trong nhà trường
thông qua các môn học, hoặc là các giá trị văn hóa vật thể hoặc phi vật thể trong nhà
trường. Nó bao gồm tất cả các yếu tố ảnh hưởng tới các phong trào, hoạt động của
người dạy, người học trong nhà trường như: cảnh quan nhà trường, mối quan hệ thầy

trị, bè bạn, các tổ chức đồn thể, các phong trào, hoạt động... và cả những băng rôn,
khẩu hiệu trong nhà trường.
Các nghiên cứu đều thừa nhận sự ảnh hưởng của văn hóa nhà trường đến chất
lượng giáo dục khi so sánh hai mơi trường văn hóa nhà trường: mơi trường văn hóa
nhà trường tích cực và mơi trường văn hóa nhà trường độc hại. Một mơi trường văn
hóa tích cực sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường. Ngược lại,
mơi trường văn hóa nhà trường có những yếu tố độc hại sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến
chất lượng giáo dục trong nhà trường.
Môi trường văn hóa ảnh hưởng xấu đến chất lượng giáo dục khi chứa đựng các
yếu tố tiêu cực. Đó có thể là sự thiếu chia sẻ mục đích và tầm nhìn khơng thống nhất
do dựa trên lợi ích cá nhân; cán bộ giáo viên khơng tìm thấy ý nghĩa trong cơng việc,
có suy nghĩ tiêu cực hoặc khơng có tình cảm với học sinh; quan niệm về quá khứ của
nhà trường như một câu chuyện của sự thất bại và thua cuộc; chủ nghĩa cá nhân cực
đoan ảnh hưởng lớn; nhà trường chấp nhận những hạn chế tồn tại và tránh sự đổi
mới. Văn hóa nhà trường tiêu cực cịn biểu hiện ở sự hạn chế của ý thức cộng đồng,
tồn tại nhiều suy nghĩ không tốt về đồng nghiệp và học sinh; nhà trường có ít truyền
thống hoặc các nghi lễ tích cực giúp phát triển ý thức cộng đồng; mạng lưới văn hóa
tạo điều kiện cho sự lan truyền của những thông tin tiêu cực, sai lệch; vai trị lãnh đạo
của Hiệu trưởng trong nhà trường khơng được phát huy…đã ảnh hưởng xấu đến sự
phát triển của nhà trường. Ngoài ra, sự phân tán và mâu thuẫn trong các mối quan hệ
của cán bộ, giáo viên nhà trường; sự xuất hiện thường xuyên của những nghi ngờ và
thù hằn cá nhân; cảm xúc thất vọng, chán nản xuất hiện trong cán bộ giáo viên cũng
là những biểu hiện của văn hóa nhà trường tiêu cực. Văn hóa nhà trường ảnh hưởng
đến chất lượng giáo dục bởi nó ảnh hưởng đến tất cả các hoạt động trong nhà trường.
17


2.2.4.2.

Văn hóa nhà trường với học sinh

Văn hóa nhà trường có ảnh hưởng trực tiếp đến học sinh theo học trong nhà
trường đó. Ảnh hưởng ở đây có thể theo cả hai hướng: tích cực và tiêu cực tùy theo
thực trạng văn hóa nhà trường.
Văn hóa nhà trường tích cực ảnh hưởng đến học sinh ở các khía cạnh sau:
Thứ nhất, văn hóa nhà trường tích cực tạo ra một mơi trường học tập có lợi
nhất cho học sinh. Mơi trường này kích thích được sự chủ động, tạo động lực cho
người học, khiến người học thực sự hứng thú và nỗ lực để đạt được kết quả học tập
tốt nhất. Trong mơi trường văn hóa nhà trường tích cực học sinh cảm thấy thoải mái,
vui vẻ, ham học; học sinh được tôn trọng, được thừa nhận, và cảm thấy mình có giá
trị; học sinh thấy rõ trách nhiệm của mình; tích cực khám phá, liên tục trải nghiệm và
tích cực tương tác với giáo viên, nhóm bạn và nỗ lực đạt thành tích học tập tốt nhất.
Thứ hai, văn hóa nhà trường tích cực tạo ra một mơi trường học tập thân thiện
với học sinh. Trong môi trường nhà trường thân thiện, học sinh cảm thấy gắn bó với
trường, lớp, thích thú với việc đến trường. Mơi trường thân thiện đảm bảo được các
yêu cầu cơ bản đó như an toàn với tất cả học sinh; cởi mở và chấp nhận các nhu cầu
và hoàn cảnh khác nhau của học sinh; khuyến khích học sinh phát biểu/bày tỏ quan
điểm cá nhân và xây dựng mối quan hệ ứng xử tôn trọng, hiểu biết lẫn nhau, học hỏi
lẫn nhau giữa thầy và trị.
Thứ ba, văn hóa nhà trường góp phần hình thành nên những nét phẩm chất,
tính cách riêng, được đánh giá là phù hợp và có giá trị cho học sinh của nhà trường.
Theo đó, học sinh ở các trường khác nhau sẽ có những đặc điểm khác nhau được hình
thành do quá trình tiếp nhận các ảnh hưởng từ môi trường nhà trường các em theo
học.
Mặt khác, các yếu tố độc hại cịn tồn tại trong văn hóa nhà trường nếu không
được cải thiện sẽ ảnh hưởng xấu đến người học. Trong một môi trường nhà trường
nặng về truyền thụ, giáo điều, áp đặt, học sinh sẽ trở nên thụ động, thiếu sự tự tin vào
bản thân. Môi trường nhà trường không thân thiện sẽ trở thành những rào cản khiến
học sinh không bộc lộ và phát triển hết được những khả năng của mình, khơng thực
sự hứng thú, có trách nhiệm tham gia vào các hoạt động học tập, vui chơi, lao động…

trong nhà trường.
2.2.4.3. Văn hóa nhà trường với giáo viên
Vai trị của văn hóa nhà trường đối với giáo viên cũng cần được nhìn nhận từ
hai góc độ đối lập: ảnh hưởng của nền văn hóa tích cực và ảnh hưởng của nền văn
hóa tiêu cực hay độc hại. Trong tổ chức nhà trường, văn hóa nhà trường tích cực sẽ
tác động rất lớn đến giáo viên. Tác động đó thể hiện ở nhiều phương diện:
18


Thứ nhất, khuyến khích mối quan hệ hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn
nhau giữa các giáo viên. Trong mơi trường đó, giáo viên cảm thấy thoải mái dễ dàng
thảo luận về những vấn đề hay khó khăn mà họ đang gặp phải; sẵn sàng chia sẻ với
nhau kiến thức và kinh nghiệm chun mơn; tích cực trao đổi phương pháp và kỹ
năng giảng dạy; quan tâm đến công việc của nhau và cùng hợp tác với lãnh đạo nhà
trường để thực hiện mục tiêu giáo dục đã đề ra.
Thứ hai, tạo bầu khơng khí tin cậy thúc đẩy giáo viên quan tâm đến chất lượng
và hiệu quả giảng dạy, học tập. Bầu khơng khí cởi mở, tin cậy, tôn trọng lẫn nhau tạo
động lực để giáo viên quan tâm cải tiến nâng cao chất lượng dạy và học đồng thời
góp phần cải thiện thành tích giảng dạy và học tập của trường.
Tuy nhiên cũng có khi trong văn hóa nhà trường tồn tại những yếu tố độc hại
hoặc những yếu tố theo thời gian khơng cịn phù hợp, trở thành sự cảm trở đối với
hiệu quả hoạt động của nhà trường. Đó là khi nhân viên bị phân tán, mục tiêu phục vụ
người học bị thay thế bởi các mục tiêu khác, những cái không phải là giá trị và suy
nghĩ tiêu cực tồn tại trong nhà trường.
2.2.4.4. Văn hóa nhà trường với mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh
Một trong những yếu tố quan trọng cấu thành nên văn hóa nhà trường là mối
quan hệ giữa các thành viên trong nhà trường. Mối quan hệ giữa giáo viên và học
sinh trong nhà trường có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả giáo dục. Trong mơi trường
văn hóa nhà trường tích cực cho việc học tập, mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh
là mối quan hệ hợp tác, khuyến khích, giáo viên và học sinh tương tác tích cực lẫn

nhau. Biểu hiện cụ thể ở các đặc điểm đó là: giáo viên đặt ra các mong đợi cao và rõ
ràng với học sinh; giáo viên tôn trọng học sinh; giáo viên giao tiếp trung thực, hiểu
biết và có sự cảm thơng với học sinh; giáo viên có các khuyến khích tích cực với học
sinh; giáo viên đặt ra các chuẩn mực hành vi cho học sinh; giáo viên, học sinh luôn ở
trong bầu khơng khí hợp tác. Trái lại, một bầu khơng khí tiêu cực trong mối quan hệ
giữa giáo viên và học sinh sẽ ảnh hưởng xấu đến kết quả giáo dục tồn diện. Đó có
thể là sự áp đặt, thiếu tơn trọng, thiếu sự công bằng của giáo viên với học sinh khiến
học sinh mặc cảm, tự ti, thụ động.
Bên cạnh đó, mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh trong nhà trường cịn có
ảnh hưởng rất lớn của những yếu tố thuộc về truyền thống văn hóa – giáo dục của
mỗi quốc gia.
Ở Việt Nam, trong mối quan hệ giữa giáo viên – học sinh, truyền thống “tôn sư
trọng đạo”, “nhất tự vi sư, bán tự vi sư” rất được đề cao. học sinh với giáo viên ln
địi hỏi phải có sự lễ phép, tơn trọng. Đặc điểm này mang ý nghĩa tích cực trong việc
giáo dục học sinh, tuy nhiên cũng có thể có những tác động khơng như mong muốn
nếu khiến cho học sinh khơng dám nói lên những suy nghĩ, cảm xúc thực của mình.
19


2.3. KHAI THÁC VÀ PHÁT TRIỂN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG
VĂN HĨA NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG THPT HIỆN NAY
Trong cơng cuộc đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước ta khẳng định và chủ
trương: sự nghiệp CNH, HĐH đất nước phải coi trọng việc bảo vệ di sản văn hóa dân
tộc, giữ gìn bản sắc dân tộc, nghĩa là giải quyết một cách khoa học, bảo đảm sự hài hòa
giữa hiện đại và truyền thống, lấy con người là mục tiêu và động lực của sự phát triển.
Điều đó cũng có nghĩa quan điểm của Đảng ta, một mặt, khơng chỉ nhìn truyền thống
văn hóa dân tộc như cái gì đó bất biến, cố hữu mà mặt khác, cần biết giải quyết tốt mối
quan hệ giữa truyền thống và hiện đại: "phát huy tới mức tối đa sức mạnh, nội sinh của
dân tộc, vừa tiến lên văn minh hiện đại, vừa giữ gìn được bản sắc dân tộc, tạo lập con
đường phát triển ổn định và bền vững. Đó là phương thức của sự phát triển lấy truyền

thống làm cơ sở tiến lên hiện đại, ngược lại, trên cơ sở hiện đại nâng cao và làm phong
phú truyền thống, không ngừng tăng cường tiềm lực nội sinh.
Việc giáo dục giá trị truyền thống văn hóa cho học sinh được thực hiện đồng
thời bởi nhiều biện pháp khác nhau. Mỗi biện pháp có giá trị đặc trưng, nhưng khi
thực hiện phối hợp đồng thời nhiều biện pháp, thì hiệu quả và chất lượng được nâng
lên rõ rệt. Dưới đây, tác giả xin nêu các biện pháp cụ thể như sau:
2.3.1. Tuyên truyền, giáo dục, phát huy vai trò của dư luận xã hội
Hiện nay, nhận thức về văn hóa nói chung và giá trị truyền thống văn hóa nhà
trường nói riêng của nhà quản lý giáo dục, giáo viên, viên chức phục vụ giáo dục, đào
tạo, học sinh trong Trường THPT chưa cao. Hệ quả là nhiều biểu hiện tiêu cực trong
nhà trường chưa được ngăn chặn, một số hoạt động giáo dục giá trị truyền thống văn
hóa nhà trường cho học sinh của Trường THPT chỉ cầm chừng, nhằm hoàn thành
nhiệm vụ. Vấn đề tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của
việc xây dựng giá trị truyền thống văn hóa nhà trường trong Trường THPT có ý nghĩa
to lớn. Điều này rất cần thiết, vì thực chất đây là hoạt động nhằm tạo ra sự hiểu biết
sâu sắc, tồn diện về mơi trường giá trị truyền thống văn hóa nhà trường cho các
thành viên trong nhà trường qua đó học sinh, thầy cơ cán bộ quản lý giáo dục, nhân
viên ... hình thành thái độ đúng đắn đối với những giá trị, chuẩn mực, mục tiêu phát
triển của nhà trường, bồi đắp các quan hệ giữa các thành viên trong nhà trường theo
hướng tích cực. Phát huy được vai trị tích cực của chủ thể, đối tượng trong việc giữ
gìn và phát triển các giá trị truyền thống văn hóa nhà trường ở các trường THPT sẽ
làm cho chất lương và hiệu quả giáo dục càng cao và phát triển theo chiều sâu, góp
phần tích cực vào việc hoàn thành các mục tiêu giáo dục và đào tạo của nhà trường
cũng như khẳng định được thương hiệu của trường với xã hội. Đây là việc làm địi
hỏi sự linh hoạt, nhuần nhuyễn thơng qua các phương pháp, hình thức giáo dục giá trị
truyền thống văn hóa nhà trường phù hợp với điều kiện nhà trường. Trong đó, cần lưu
ý những điểm sau:
20

- Tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về đổi mới giáo
dục, xây dựng môi trường văn hóa, mơi trường giáo dục ... tạo điều kiện xây dựng lối
sống và con người mới theo những chuẩn mực mà xã hội yêu cầu. Nâng cao nhận
thức cho giáo viên, học sinh, cán bộ công nhân viên nhà trường về vị thế, vai trò của
giá trị truyền thống văn hóa nhà trường đối với sự phát triển của nhà trường.
- Tổ chức, vận động hình thành các phong trào học sinh hướng tới các nhiệm
vụ xây dựng văn hóa nhà trường, tiến hành xây dựng và hồn thiện các tiêu chí, nội
dung về văn hóa nhà trường. Trên cơ sở đó ngăn chặn có hiệu quả sự xâm nhập của
các tệ nạn xã hội vào nhà trường, tạo lập mơi trường giá trị truyền thống văn hóa nhà
trường lành mạnh, an toàn, bền vững.
- Tạo dư luận xã hội rộng rãi, nhằm ủng hộ việc xây dựng môi trường giá trị
truyền thống văn hóa nhà trường lành mạnh, phê phán, đấu tranh chống lại các biểu
hiện không lành mạnh trong nhà trường, từ đó định hướng các nội dung cần đạt tới
trong nhiệm vụ xây dựng môi trường giá trị truyền thống văn hóa nhà trường THPT.

- Đặc biệt coi trọng vai trò, tác dụng của website của nhà trường trong việc
cung cấp thông tin, tuyên truyền, thông báo nội dung các hoạt động, biểu dương các
cá nhân điển hình, tập thể tiên tiến …
2.3.2. Ban hành quy định, xác lập các quy tắc ứng xứ văn hóa nhà trường
Đây là biện pháp nhằm tác động vào những điều kiện trực tiếp, quy trình cụ
thể, nội dung chi tiết cho các hành vi ứng xử nhằm phát triển giá trị truyền thống văn
21


hóa nhà trường trong trường THPT. Để đạt hiệu quả cao khi thực hiện biện pháp này,
cần lưu ý:
- Bảo đảm tính hiệu lực của các quy định về xây dựng văn hóa nhà trường.
Đây là yêu cầu nhằm làm cho q trình xây dựng mơi trường giá trị truyền thống văn
hóa nhà trường trong trường THPT từ “khả thi” trở thành “thực thi” cao. Điều này
được thể hiện ở sự hợp lý trong việc sắp xếp các quy tắc quy định, yêu cầu các đối

tượng phải thực hiện. Sự bao quát trong các nội dung, sự đa dạng trong các chế tài
(bao gồm khen thưởng - kỷ luật, biểu dương - phê phán, giáo dục - hành chính...) và
sự cân đối trong các phần của quy định để tạo ra sự đồng thuận, sự thống nhất, đồng
bộ trong quá trình tiến giáo dục và đánh giá hiệu quả của giá trị truyền thống văn hóa
nhà trường mang lại.
- Bảo đảm tính chuẩn mực của các tiêu chí về giá trị truyền thống văn hóa nhà
trường ở trường THPT. Việc đưa ra các tiêu chí trong quy tắc ứng xử văn hóa địi hỏi
phải có sự nghiên cứu kỹ lưỡng điều kiện thực tế của nhà trường ở nhiều khía cạnh
khác nhau. Tính chuẩn mực sẽ tạo cơ sở khoa học cho việc áp dụng thành cơng các
tiêu chí vào cơng tác đánh giá, bình xét các danh hiệu đảm bảo sự công minh, dân chủ
cho các chủ thể, đối tượng có thành tích trong q trình xây dựng, thực hiện văn hóa
nhà trường.

- Xây dựng các quy tắc ứng xử văn hóa nhà trường để điều chỉnh nhận thức
của học sinh, hình thành nên những chuẩn mực về văn hoá đạo đức phù hợp với lứa
22


tuổi học sinh. Kết hợp với các nội quy, quy chế của học sinh do Bộ Giáo dục và Đào
tạo ban hành để soạn thảo ra quy tắc ứng xử cho phù hợp với điều kiện học tập sinh
hoạt và đặc thù của nhà trường. Việc xây dựng và hình thành các quy tắc quy định,
chuẩn mực về văn hoá, đạo đức trong Trường THPT cần đảm bảo những yêu cầu sau:
+ Các quy tắc đó phải có tác dụng nâng cao nhận thức, điều chỉnh thái độ hành
vi của học sinh trong mọi hoạt động. Tạo ra động lực bởi những chế độ khen thưởng
kỷ luật để thu hút học sinh phải tham gia;
+ Nội dung quy chế, quy định cần hướng vào đạo đức, lối sống, thái độ hành vi
ứng xử của học sinh, cán bộ, giáo viên, nhân viên trong các mối quan hệ nhà trường,
phải thiết thực, phù hợp với điều kiện hoàn cảnh của nhà trường và phù hợp với điều
kiện phát triển xã hội;
+ Phải phù hợp với pháp luật hiện hành, các chuẩn mực về đạo đức và văn hoá

chung của dân tộc;
+ Các quy định, quy tắc phải cụ thể rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu, dễ thực hiện.
- Thực tế trong hai năm học 2017-2018 và năm học 2018-2019 (phụ lục 2),
sau khi xây dựng quy tắc ứng xử văn hóa nhà trường đã cho thấy tính hiệu quả thực
tiễn rõ rệt: nề nếp làm việc, thái độ, hành vi của cán bộ, giáo viên, nhân viên, học
sinh nghiêm túc, đúng giờ, việc giao tiếp trở nên lịch sự, văn hóa, đúng mực. Khơng
có các hiện tượng tiêu cực xảy ra. Hiện tượng vi phạm của học sinh giảm rõ rệt,
không có học sinh bị kỷ luật vì ứng xử thiếu văn hóa văn minh trong nhà trường.
2.3.3. Phối hợp giữa nhà trường với chính quyền, gia đình và xã hội
Trong nền kinh tế thị trường, học sinh đang trở thành một trong những đối
tượng được các tổ chức kinh tế, đơn vị kinh doanh hướng tới với tư cách là những
khách hàng của họ. Theo đó, những sản phẩm, dịch vụ đáp ứng các nhu cầu của học
sinh ngày càng phong phú, đa dạng về chủng loại và cách thức phục vụ. Với những
chương trình khuyến mại hấp dẫn, nhiều cơ sở kinh doanh, tụ điểm vui chơi giải trí,
hàng quán đang thu hút một lượng không nhỏ những học sinh. Ngồi những tiện ích,
mặt tích cực do các dịch vụ này mang lại, cũng có những mặt trái rất đáng lưu tâm
như tổ chức cá độ, thách đố tiền bạc, cho ghi nợ để rồi “bắt nợ”, ... Chính bởi vậy,
cùng với sự chú trọng xây dựng các giá trị truyền thống văn hóa nhà trường, cần có
sự phối hợp giữa nhà trường với chính quyền sở tại, đặc biệt là cơng an, đồn thanh
niên để quản lý, giám sát các cơ sở, tụ điểm vui chơi, giải trí cũng như những hàng
quán đang hoạt động xung quanh trường THPT.

23


Trong quá trình định hướng và phát triển nhân cách học sinh, mối quan hệ giữa
nhà trường - gia đình - xã hội là môi trường sống, môi trường giáo dục suốt đời đối
với học sinh, nếu phối hợp tốt thì giáo dục đạo đức cho học sinh sẽ đạt hiệu quả tốt.
Gia đình là mơi trường đầu tiên vào đời của mỗi con người. Trong gia đình, mỗi cá
nhân được học những kinh nghiệm sống, những tri thức, những cách thức ứng xử đầu

tiên của mình, mỗi con người lớn lên trong tình cảm, sự thương yêu quan tâm, chăm
sóc của người thân. Họ khơng chỉ được học cách ứng xử trong gia đình, mà cịn được
giáo dục cách ứng xử với các quan hệ xã hội thông qua kinh nghiệm của người thân.
Đối với tuổi trẻ đặc biệt là học sinh thì giáo dục nhà trường là sự tiếp tục của
giáo dục gia đình. Ở đó giáo dục đạo đức được kết hợp với nhiều loại hình giáo dục
khác nhau nhằm phát triển hoàn thiện nhân cách. Giáo dục nhà trường là giáo dục có
bài bản, hệ thống nhất được chọn lọc và đạt chuẩn mực vì thế đây được xem là con
đường ngắn nhất, trực tiếp nhất để giáo dục những giá trị nhân văn, giáo dục nhân
cách, lối sống cho học sinh phù hợp với yêu cầu của xã hội.
Giáo dục xã hội là sự tiếp tục của giáo dục gia đình, giáo dục nhà trường, nó sẽ
củng cố và làm phong phú thêm những điều con người học được ở nhà trường và gia
đình. Giáo dục nhà trường, giáo dục gia đình, giáo dục xã hội là những lĩnh vực
không đứng biệt lập mà là những vòng quay đồng tâm kế tiếp và giao thoa nhau của
sự nghiệp giáo dục con người phát triển toàn diện cả Đức – Trí - Thể - Mỹ đặc biệt là
cho thế hệ trẻ thanh niên, học sinh.

24


Sự kết hợp giữa gia đình và nhà trường thể hiện ở việc cùng hợp tác, cùng trao
đổi thông tin để nắm bắt được đặc điểm tâm sinh lý, hoàn cảnh gia đình, mơi trường
sống của học sinh từ đó tìm ra phương pháp tác động vào họ phù hợp đem lại hiệu
quả cao nhất. Gia đình phải thường xuyên quan tâm đến tâm tư, tình cảm hay việc
học tập, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, ứng xử trong các mối quan hệ của con em
mình, có liên hệ thường xuyên với nhà trường để kết hợp với nhà trường uốn nắn
những biểu hiện lệch chuẩn của con, em mình cũng như của giáo viên, cán bộ công
nhân viên. Đồng thời tôn trọng nội quy quy chế của các ban ngành, của nhà trường,
có thái độ đúng mực trong quan hệ với nhà trường với giáo viên, giữ chữ tín cho thày
cô, theo truyền thống tôn sư trọng đạo để làm gương cho con em mình.
Tăng cường phối hợp với các tổ chức xã hội, nhằm phát huy tiềm năng xã hội

hoá trong giáo dục đạo đức cho học sinh. Vì phần lớn, thời gian của học sinh là học
tập tại nhà và cộng đồng cư trú, nếu chỉ chú ý đến giáo dục đạo đức tại trường thì
chưa đủ ảnh hưởng tới việc hoàn thiện nhân cách cho học sinh.
Cần giáo dục thuần phong mỹ tục của cộng đồng cho học sinh; tổ chức việc đi
tham quan thực tế, tìm hiểu lịch sử, phong tục tập quán tốt để tăng thêm tình yêu quê
hương đất nước.
2.3.4. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, Ban Giám hiệu và các tổ
chức trong nhà trường
Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng trong nhà trường đối với công
tác giáo dục chính trị tư tưởng cho học sinh trong đó có giáo dục văn hóa nhà trường.
Biện pháp này đòi hỏi phải đưa nội dung giáo dục giá trị truyền thống văn hóa nhà
trường vào nội dung hoạt động của nhà trường. Những nội dung đó phải được cụ thể
hóa thành những tiêu chuẩn, tiêu chí để nhận xét, đánh giá khi phân tích chất lượng
đảng viên, đồn viên, cán bộ quản lý, giáo viên, hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ của
Đoàn thanh niên, của chi bộ Đảng nhà trường.
Xây dựng một cơ chế phù hợp để tăng cường sự quan tâm của Ban Giám hiệu,
các giáo viên chủ nhiệm và các bộ phận đến việc phát triển văn hóa nhà trường, xem
đây là nhiệm vụ chính trị của nhà trường trong giai đoạn hiện nay. Ban Giám hiệu cần
có cơ chế theo dõi thường xuyên các buổi họp cán bộ lớp trong toàn trường để nghe
phản hồi từ phía học sinh về các mặt hoạt động của nhà trường nhằm có những điều
chỉnh, giải đáp kịp những thắc mắc của học sinh.
Phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ mơn, Đồn thanh
niên; Hội học sinh trong việc giáo dục giá trị truyền thống văn hóa nhà trường cho
học sinh như: thành lập đội thanh niên cờ đỏ giám sát, nhắc nhở các đoàn viên, thanh
niên của nhà trường thực hiện nội quy, quy chế của nhà trường. Tạo cơ chế cho học
sinh được tham gia vào việc xây dựng các tiêu chuẩn giá trị truyền thống văn hóa nhà
trường của nhà trường. Học sinh có thể đánh giá, góp ý xây dựng các mặt hoạt động
25