(Luận án tiến sĩ) nghiên cứu đối chiếu thời quá khứ trong tiếng pháp và những phương thức biểu đạt ý nghĩa tương ứng trong tiếng việt

D A I HOC Q U Ó C GIÀ HA NĨI
T R O Ị N G D A I HOC K H O A HOC X À HÒI V A N H À N V À N

PHAM VÀN RAI
(PHAM OUANG TRaÒNG)

NGHIÉN CÙtr BÒI CHIÉU THÒI QUA RHlT TRONO
TIÉNG PHÀP VA NHXJTNG P H l / d N G THI/C BIEU DAT
Y NGHÌA TUTdNG tfNG TRONO TIÈNG VIÈT

(luiyèti ngdnh:
Ma so:

Ly luàn nyoii nuu
()5.()4.0S

LN ÀN TIÉN SÌ N G Q VÀN

NGliỊI HNG DAN KHOA HOC
GSTS OINH VÀN OL/C

HA NOI 2003


GIAI THÌCH CÀC KY HIÉU, CHÙ" VIÈT TÀT
SU DUNG TRONO LUÀN ÀN

-Tiéng Viét:
D.Q.B

Dièp Quang Ban

N.C.

Nam Cao

N.D.D.

Nguyén Due Dan

DVD

Dinh Vàn Due

C.X.H.

Cao Xn Hao

N.C.H

Ngun Cóng Hoan

T.H.

Tó Hồi

H.M.

Hng Minh

N.K.r.

Ngun Kim Tliàn

N.D.T

Ngun Dinh Tlii

N.M.T

Ngun Minh Tliuyél

H.C.T.

Ho Chù Tich

N.T.T

Ngó Tal Tó

II- Ticng Phap:

An.

Anouilh

Ar.

Aragon

Ay.

Aymé

CE

Camus Alberi

Dh.

Dhólel

FA

Fulur anlérieu


F.P

Fulur proche ( luang lai gàn)

F.S

Fulur simple ( luang lai don)

G.M.

Gerzes Magnane

Ga.

Cascar

Gam.

Gam arra

GÌ

Giraudoux

J.R.

Jules Roy

Imp.

Imparfail (Qua khù khóng hồn ihành)

J.

Jouglel René

La.

Lanoux

Mau.

Mauriac

Mo.

Monod Manine

Mon.

Monlherlanl

P.

Proposilion (Ménh de)

RA

Passe anlcrieur (Qua khù iruòc)

RC

Passe compose (Qua khù kép)

RP

Participe passe (Qua khù phàn tu)

P.Q.P

Plus-que-parfail (Qua khù iruóe)

RS

Passe simple (Qua khù don)

P.Surc

Passe surcomposé (Qua khù kép iruóc)

Pr

Présenl (Hién lai)

Q.

Queneau Raymond

S.E.

Sainl-Exupcry

Sai.

Salacrou

Si.

Slil André

Tli.

Thomas

Tr.

Troyal Henri

V.

Vaillanl Roger

Ve.

Vercors

II


MUC LUC
•

•

Nìị dàu

Trang
1. Giói thiéu de tài cùa Ln àn.

1

2. Muc dich va y nghìa cùa Ln àn.

2

3. Dói taang
Ln

va phqm

vi nghién

cùu cùa

4

àn.
m

Chuonq I

4. Nhiéni vii nghién cùu cùa Luàn àn.

5

5. Phitang phàp nghién cùu.

5

6. Bó cuc cùa Luàn àn.

6

co SO LY LUÀN VE KHÀINIÈM THÒI, THÈ

1^

LIÉN QUAN DÉN DOI TUONO KHÀO SÀT CÙA
LUÀN ÀN.
L

Th&i theo quan diém triét hoc va thịi

10

trong ngón ngù hoc.
IL

Càc quan diém khàc nhau ve thịi ngù

24

phàp cùa dịng tu.

ChuDìiQ II

IIL

Nhàn thùc ve thịi, the trong tiéng Phàp

33

IV.

Vàn de thòi, the trong tieng Viet.

46

mài

Qi'^ KHU NGÙ PHÀP TRONG TIENG

53

Thịi qua khù trong tiéng Phàp nhìn tu

33

PHÀP
L

phuang dien ngù phàp.


//.

Thịi

qua khù

tiéng

tuang lién vói nghìa

Phàp

trong

mói

va càc hình

thài

79

cùa dóng tu.
III.

Ve lói dùng thịi qua khù tiéng Phàp

96

qua ngón ngù mot so tàc phdm vàn hoc
Phàp.
IV.

Ve lói dùng thịi qua khù tiéng Phàp

i 14

trong ngón ngù mot .so bào chi Phàp.
V.

Chumq

ìli

May tiéu két ve thịi qua khù tiéng Phàp.

THỊI QUA KHÙ TIENG PHÀP VA CÀC EOI

122

126

BIÉU DATY NGHÌA QUA KHÙ TRONG TIENG
VIÉT QUA NHÙNG t)Ĩl CHiÉU.
I.

Lói tri nhàn thịi, the cùa ngi Viét.

128

//.

Mot so chi tó duo e dùng cho thịi, the

134

trong tiéng Viét.
III.

Càc khia canh cùa y nghìa the va càc

145

chi tó trong tiéng Viét.
IV.

Càc lói dién dat y nghìa qua khù thng

149

gap trong tiéng Viét.
V.

Nhùng

dói sành

giùa

Phàp va Viét trong phqm

hai ngón

ngù

159

vi hieu dat y

nghìa qua khù.

IV


Chuunp IV MOT KIÉM NGHIÉM DICH SONG NGÙ PHÀP -

177

VIÈT VA VIÈT - PHÀP CÙA NGUÒI VIÉT CO
LIÉN QUAN DÉN THỊI QUA KHÙ TIENG PHÀP
177

• Muc tiéu
^ Kiém nghiém irén ihirc té cùa nguòi Viét dà
hoc tiéng Phàp de lim ra nhùng nel luang dóng
va di biél trong lói tri nhàn y nghTa càc thòi qua
khù tiéng Phàp cua nguòi Vici .

177

• Xt phàt diém
^ Khà nàng hieu thịi qua khù tiéng Phàp khi
dich tu tiéng Phàp sang tiéng Viét..
^ Khà nàng chon thòi qua khù tiéng Phàp khi
xuàt phàt tu bàn ngù tiéng Vici.
>^ Nhùng yéu lo tàc dóng tói qua irình dich.
• Phuong

193

phàp.

>^ Ngun tàc chon màu bài dich \'à dói tuang
thiJc nghiém.
^ Phuang phàp ih tre hicn.
• Két qua: mot so nhàn xét ve lói tri nhàn
càc thòi qua khù tiéng Phàp cùa
Viét.
^ Vàn de thòi.
^ Vàn de the.
^ Vàn de thòi thè.

nguòi

184


=• Két ln.

202

•'•' Càc cóng Irình lién quan dén ln àn cùa tàc già
dà due/c cóng bó.

204h

^' - Pài lièti tham khào.

205

VI


MODAU
1- Giói thiéu de tài cùa luàn àn
''Nghién cùu dói chiéu thòi qua khù tiéng Phàp va nhùng phucrng
thùc bicu dal y nghTa lucmg ùng Hong tiéng Vici" là de lai nghién cùu i ut ra
lù ca so Ihirc lién cùa gàn 30 nàm hoc làp va giàng day tiéng Phàp à iruòng
Dai hoc Su pham Ngoai ngù nay là Dai hoc Ngoai ngù - Dai hoc Quóc già
Ha Nói cùa tàc già.
Tlnrc lién cùa qua Irình day va hoc tiéng Phàp ó Viet Nam cùng nhu
cịng vice dich Ihl dà cho Ihày nguòi Viét gap kh(') khan trong vice su
diing càc thòi qua khù cùa tiéng Phàp do ngù nghìa da dang cùa nị va btVi
su khàc bici ngù phàp cùa hai loai hình ngón iigCr. VA lai. cho dén nay con
co rat il nhùng cịng irình nghién cùu ce* bàn phuc vu cho vice guing da)
ngoai ngù nói ehung va tiéng Phàp nói licng nhat là nhùng cịng Irình
nghién cùu dói chiéu vói tiéng me de cùa ngi Vici.
Nhìn chung. vice hoc mot ngón ngù mai ln ehiu ành huong cùa
nhùng ngón ngù ma ngi hoc dà ire (tiéng me de ) nhàì là ve mal eau
irùc cùa ngón ngù dị. Anh hU(tng này se co nhCmg tàc dịng khàc nhau idi
vice ht)c mot ngoai nú. Su giịnt: nhau uiùa hai he ihịnii nn nú se uiùn
chi) vice hoc niiịn nuCr FTKVÌ (JLTDC de dànu licm. Trai lai. iihùmu su khac nhau
hoàc co ve giong nhau se làm \'iee hoc kh('> khan h(tn. Xac dinh diioc nhirnii
giòng nhau va khac nhau do se giiip cho nguòi da) ngoai ngù iranh ihu
dirige nhGmu chuvèn di li'ch cUc va han che direte nhumu chuvèn di lièu ciSc
cùa lieng me de Irong vice giàng day va hién st>an giào irình phù hop \(Vi
dòi liiong ngUcti hoc. Nhò kèl qua nhùmg cịng Irình nghièn curu dịi chiéu
V(ti lieng me de ma lịi cùa ngi hoc C() ihe diroc dir dồn bài ngi day de
lùdt) co nhCrng loai hình bài làp ihi'ch hop h(tn.

Han the nùa, viéc giài thfch hay minh boa cho quy tàc khóng phài
bao già cùng giùp duac cho ngi hoc ngoai ngù ma co khi con gay rói
ihém cho ngi hoc. Vày con dng nghién cùu dói chiéu \ai tiéng me de
sé là mot giài phàp giùp cho nguòi hoc tiép thu nhanh han va thù vi han khi
hoc mot ngoai ngù. Ca .sa ly luàn cùa vàn de nghién cùu dói chiéu cùng dà
duac khàng dinh bịi nhà ngón ngù hoc My Noam Chomsky, ngi sàng làp
ra trng phài tao sinh, khi óng dua ra hai khài niém rat quan trong là khài
niém: "Phó niém" (universel) va "cài riéng" (particularilé). Càc phó niém là
nhùng cài chung giùa càc ngón ngù, chùng tịn lai trong tu duy chung nhà't,
a bé sàu cùa ngón ngù. Ngồi càc phó niém là nhùng di biél loai hình lue
nhùng cài riéng ve cà'u tao cùa càc ngón ngù. Va nhùng cịng irình nghién
cùu dói chiéu dàu lién dà ra dịi a My vào ihịi ky phàt tricn manh me cùa
ngón ngù hoc ùng diing bai si; gap gò cùa truòng phài càu trùc luàn
(strucluralisme) vói ly thuyél hành vi (béhaviorisme)
Chùng la déu biét ràng ngón ngù là cóng cii giao tiép. Nhti càu giao
tiép cùa mói dàn toc dù lac hàu hay vàn minh déu gióng nhau. Ngón ngù
càc dàn toc co nhùng diém gióng nhau nhu gióng nhau \é nghTa. Cài duac
bié'u dal gióng nhau nhung phuang thùc biéu dal lai khàc nhau. Dò chi'nh là
nhùng ca so cùa nghién ci'ru so sành dòi chiéu de de lai cùa luàn an co linh
khà Ihi.

2 - Muc dich va v nghTa cùa luàn àn
a -Ve indt l\ ludn:
Vice nghién cùu già tri su diing ctia càc thịi qua khù trong tiéng Phàp di
ành sàng cùa càc thành ttni ngón ngù hoc khóng chi dìmg ị \iéc mó tà càc
dan vi, càc két càu ngù phap ma con quan làm dén càc hành dóng ngón ngù
bao góm càc khi'a canh kéì hoc. nghTa hoc va dung hoc. Thịi ngù phàp
trong ngón ngù Chàu Àu nói chung khóng chi dan thuàn là màt biéu hién
bang hình ihài cùa dóng tu ma nị con là nhùng y nghTa chùa di/ng trong dò.

Va ve phuang dién này, trong so càc ngón ngù chàu Àu duac biét dén ò
Viét Nam Ibi thòi cùa tiéng Phàp dà nói danh ve dị phùe lap cùa nị.
Khi nghién cùu dói chiéu vói tiéng Viét, de lai .se dóng góp mot so cu
lièu va bó sung mot so nhàn thùc mai vào viéc so sành càc phuang thùc
biéu dal y nghTa ngù phàp khàc nhau giùa hai ngón ngù thc loai hình dan
làp va bién tó, giùa càc phuang thùc biéu dal y nghTa ngù phàp bang vi tri tu
va hu tu (tiéng Viét) va phuang thùc biéu dal y nghTa bang dang ihùc tu
cùa dóng lù (tiéng Phàp), lù dị góp thém phàn minh dinh vàn de thịi-thé
trong tiéng Viét.
Két qua nghién cùu sé góp phàn vào ITnh virc giào hoc phàp ngoai
ngù a Viét Nam nhàt là viéc dir dồn duac nhùng lói cùa ngi Viét khi su
diing thòi qua khù trong tiéng Phàp de lù dị xày diJng duoc nhùng loai hình
bài tàp phù hap vói ngi Vici trong qua irình hoc tiéng Phàp.
h - Ve ìudt tinte tién
De tài nghién cùu nhàm góp phàn giàm boi nhùng khó khan lùng
tùng CLia sinh vién Viét Nam trong qua irình hoc tiéng Phàp, cu thè là trong
viéc tiép càn mot loai hình ngù phàp khàc vói tiéng me de ma ó dị pham irù
thịi mang nhùng sàc thài ngù nghTa - ngù phàp da dang dén mùc chi li.
Hiéu rị nhiJTis tuons dóns \'à khàc biét ve v nshTa qua khù irons
tiéng Viét \'à tiéng Phàp se giùp cho \'iéc dich ihuàt lù tiéng Phàp sang tiéng
Viét va lù tiéng Viét sang tiéng Phàp duac tòt han nhàm phtic \u \iéc phàt
trién giao Iiru \'àn hoà va hap tàc khoa hoc ky ihuàt giùa Viét Nam vói càc
nc trong khói cịng dóng Phàp ngù.
Mài khàc, sir khóng trùng hap cùa càc he ihóng nhùng pham irù ngù
phàp trong càc ngón ngù khàc nhau dà khién cho \iéc phàn biét giùa tu
vung va ngù phàp khóng phài là de dàng; cài ma trong ngón ngù này nhàt
ihiét phài thè hién bang ngù phàp ihì trong ngón ngù khàc lai duetc thè hién
bang lù virng. Vf dii nhu su khàc biét gifra nhùng y nghTa cua càc hình thài

ngù phap '"Indermite" (khóng xàc dinh) va "Conlinuous" (liép dién) trong


tiéng Anh hay "imparfail" trong tiéng Phàp chi co thè duac thè hién bang
càch miéu là trong tiéng Viét. Còng irình nghién cùu dói chiéu này se góp
phàn làm sàng tó cài ranh giói à'y.
Két qua cịng trinh nghién cùu dói chiéu Phàp-Viél này giup ihém
kinh nghiém cho viéc bién soan giào irình va sàch hoc tiéng Phàp cho ngi
Viét dòng thòi cùng cung cà'p mot tu lièu càn thiét cho nhùng nhà nghién
cùu Phàp mn lìm hiéu tiéng Viét.
Cịng Irình nghién cùu dói chiéu này cùng se giùp làm rị ihém vice
nhìn nhàn vàn de thịi, thè cùa tiéng Viét va góp phàn nhó bé vào nhùng
thành tiru nghièn cùu tiéng Viét, tnót ngón ngù dang dịi bịi nhfrng khàm
phà mói.

3 - Pịi tuona va pham vi nghién cùu cùa luàn àn
Luàn àn nghién cùu nhùng vàn de ly luàn \à thiic tién \é thòi. the co
lién quan dén tiéng Phàp va tiéng Viét. Trong cóng irình nghién ctru này.
chùng lòi tiép thu cài khung ly luàn ve "thòi'' cùa Comrie (1976, 1985) \à
cùa Lyons (1977) dóng thịi tiép thu càch dinh nghTa "thè" cùa Lyons. Khi
xem xét \'àn de thịi. the trong tiéng Phàp. hoc thu\éì cùa Guillaume
'Tlìéorie des aspects des tnodes et des temps. /929"(Ly thu\ét \'é thòi the
thùc) là mot Irong nhùng ca sa ly luàn de phàn ifch y nghìa ihịi. thè trong
tiéng Phàp \à tiéng Vici.
Pham \i nghièn cùu cua luàn àn là càc thòi qua khù trong lièng Phàp
va càc phuang thùc biéu dal y nghTa tuong img trong tiéng Viét. Càc thòi
qua khù trong liéng Phàp duac xem xét trèn hình dién két hoc. nghTa hoc de
di dén he ihóng già tri su dung cùa chùng cùng nhùng dac irung vàn bòa
duac gàn két trong càc thịi qua khù tiéng Phàp. Dói vói tiéng Viét. vàn de
thịi, thè thc dia hai lù virng nhiéu han là ngù phàp hay theo hoc ihuyét

cùa Guillaume ibi liéng Viét ihièn ve thòi hàm an (temps impliqué) tue là
the. Luàn àn se de càp dén nhCmg plurong thùc biéu dal y nghTa thòi gian


nói chung va y nghTa qua khù nói riéng trong tiéng Viét so sành dói chiéu
de di dén nhùng két luàn ve sir tuang dóng va khàc biét trong càch tri giàc
thòi gian cùa nguòi Phàp va nguòi Viét.

4 - Nhiém vu nghién cùu cùa luàn àn
a - Nhùng y nghTa thòi va the khàc nhau cùa càc thòi qua khù trong tiéng
Phàp: Passe compose - Imparfait - Passe simple qua mot so sàch ngù
phàp, mot so tàc pham vàn hoc va trong bào chi Phàp.
b - Dói chiéu vói nhùng phuang thùc biéu dal y nghTa qua khù trong tiéng
Viét de tìm ra nhùng tuang dóng va khàc biét ve mài tri nhàn thòi gian cùa
nguòi Phàp va nguòi Viét.
e - Nhùng giao thoa vàn bòa Phàp -Viét va Viét-Phàp trong càch hiéu dal y
nghTa qua khù.
d - Nhàn xét vice thirc nghiém dich Phàp-Viél va Viél-Phàp lién quan dén
thịi qua khù cùa tiéng Phàp de tìm ra nhùng khó khan cùa sinh vién Viét
Nam trong viéc tiép càn y nghTa cùa càc thòi qua khù trong tiéng Phàp.

5 - Phuoìig phàp nghièn cùu
a - Phàn tich m^ùni;h7a:
Phàn tfch ngù nghTa dugc coi nhu là mot phuang phàp chù yéu khi
xem xét càc thòi qua khù cùa tiéng Phàp . Bai le nhàn tó ngù nghTa khóng
chi là khài niém do lù ngù biéu ibi ma con bao góm moi ihịng lin thc ve
cài dupc biéu hién cùa lin hiéu ngón ngù . Vói y nghTa dị . nhàn lo ngù
nghTa co quan he mal thiét vói y thùc va làm ly xà hói cùa cịng dóng ngi
bàn ngù . Nói mot càch khàc . nhàn tó ngù nghTa là sir biéu hién . su phan
ành hién thirc khàch quan ihóng qua y thùc cùa cịng dóng ngi bàn ngù .

Vi thè nhàn tó ngù nghTa \'ùa gàn lién \ai nhàn tó xà bịi vùa co linh dịc làp
tuang dói cùa nị trong dịi song ngón ngù . Tliịi qua khù ngù phàp cùa


tiéng Phàp là mot trong nhùng phuang tién biéu hién ngù nghTa . Luàn àn
phàn tfch càc truòng hap CLI thè duac su dung trong ngón ngù vàn hoc, bào
chi de rùt ra nhùng y nghTa khàc nhau cùa càc thòi qua khù tiéng Phàp va
nhùng han che cùa nguòi Viét trong viéc tri nhàn nhùng y nghTa khàc nhau
này .
h - Phia/nij phdp c/ux nap:
Quy nap càc hién tuang lù nguón tu liéu chon loc tu mot so tàc phàm
vàn hoc va bào chi Phàp hoàc càc tàc pham dà duoc dich va àn Irành bang
.song ngù va càc ngù lièu làp hap lù càc bài làm cùa sinh vién Viét Nam co
lién quan dén dói tuang nghién cùu .
e - Dói chiéu:
àp dung càc thù phàp dói chiéu xuàt phàt dicm tu tiéng Phàp de lìm ra
nhCnig urang dóng va khàc bici trong càch tri nhàn y nghTa thịi gian nói
chung va y nghTa qua khù nói riéng.
d - Cdc phuo/ii: phdp n.nhién cùìi n<:dn nad hoc klidc: .sd dung cdc phiamg
phdp ngón n gii hoc khac nhif: thóng kè, phdn tic h iiiih liuo'ng ngù (anh. mo
hình liod vd khdi qudt hod ddc dicm cùa tùng dói tKong.

6 - Bó cuc cùa luàn àn
Luàn àn bao góm 4 chuong

CHUONG I: CO SO LV L l À N VE KH.AI MÉINI THÒI. THE LIÉN
QUAN DÉN DÒI TUONG KHÀO SAT CIJA LUÀN ÀN .
Chircvns nàv nhàm ciài quvét nhùnc vàn de co tfnh chat Iv luàn làm
ca sa cho \'iec nghicn cuu phan lich càc ihòi qua khu irong liéng Phàp bao
gòni 4 muc:

/. Tildi trong quan niém triét hoc rà thịi trong ngón ngu hoc


2. Càc quan diém khàc nhau ré th&i ngù phàp cùa dóng tu
3. Nhàn thùc ve thịi, thè trong tiéng Phàp
4. Vàn de thòij the trong tiéng Viet
CHUONG II: CÀC THÒI QUA KHlT N G 0 PHÀP TRONG TIÈNG
PHÀP
Chuong này nhàm phàn tich càc già tri su dung khàc nhau cùa càc
ihòi qua khu lieng Phàp (Passe composé-Imparfait-Passé simple) qua mòl
so' tàc pham vàn hoc Phàp va bào chf Phàp góm 5 muc:
1. Th&i qua khù trong tiéng Phàp nhìn tir phuong dién ngù phàp.
2. Th&i qua khù tiéng Phàp trong moi tuong lién vói nghìa va càc
hình thài cùa dóng tu.
3. Ve lai dùng thịi qua khù tiéng Phàp qua ngón ngù mot so tàc
phàm vàn hoc Phdp.
4. Ve lèi dùng thịi qua khif tiéng Phdp trong ngón ngù mot so hdo
chi Phàp.
5. Mot so tiéu két ve thòi qud khù trong tiéng Phdp.

CHUONG III: THÒI QUA KHU TIÉNG PHÀP \ À CÀC LĨI BIÉU
DAT Y NGHÌA QUA KHÙ TRONG TIÈNG VIET QUA

NHCNG

DÒI CHIÈU
Chuong này nhàm phàn tfch vàn de biéu dal y nghTa thịi gian nói
chung \'à y nghTa qua khù nói riéng irong tiéng Viét góm 4 miic:
/. Edi tri nhàn thòi, the cùa nguòi Viét
2. Mot so chi tó difoc dùng cho thdi , the trong tieng Viet

.?. Cac Idi biéu dat y nghìa qua khù trong tieng \'iet
4. Nliùng ddi sành Phdp-Viét va Viét-Phàp trong pham vi biéu dat
y nghìa qua khù


CHUONG IV: MOT KIÉM NGHIÉM DICH SONG NGÙ(PHÀPVIÉT VA VIÈT- PHÀP) CÙA NGUÒI VIÈT LIÉN QUAN DÉN THÒI
QUA KHÙ TIÈNG PHÀP .

1. Muc tiéu: Kiém nghiém trèn ihirc té cùa ngi Viét hoc tiéng
Phàp de tìm ra nhùng nel tuang dóng va di bici trong lói nhàn thùc
thịi qua khù tiéng Phàp cùa nguòi Viét

2. Xuàt phàt diém:
Xuàt phàt dicm lù tiéng Phàp vi tiéng Phàp phong phù ve hình thài a
ITnh N'ire này.
a - Khà nàng hieu thòi qua khù tiéng Phàp khi dich lù Phàp sang
Vici
b - Khà nàng lira chon thòi qua khù tiéng Phàp khi xuàt phàt tu
bàn ngù liéng Viét
e - Nhùng yéu tó tàc dịng lai qua trình chu\ én dich tu tiéng Phàp
sang liéng Viét va tu tiéng Viét sang tiéng Phàp.

3. Phuoiig phàp:
il - Ni^uyèn tdc clion nidu bài du li: Bài chua co ban dich hién hành
va co lién quan dén dói ttrig khao sài là càc thịi qua khù tiéng
Phàp .
/; - Dói tiùms: Sinh \ién khoa liéng Phàp he phièn dich nàm ci
khồ cùa trng Dai hoc Ngoai ngù - Dai hoc Qc già Ha Nói.
e - Phifo'ni' plìdp thùc hièn: Dói chiéu

8


4 - Ket qua : Phàn tich va long hap càc lòi de rùt ra nhùng khàc
nhau trong càch tri nhàn y nghìa càc thài qua khù tiéng Phàp cua
nguài Viet.
a - Vàn de th&i.
h - Vàn de the.
e - Vàn de thòi the.

NHÙNG KÈT LUÀN CUA LUÀN ÀN.

9


CHUONGI
c o s o LY LUÀN VE KHÀI NIÉM THÒI, THE LIÈN QUAN
DÈN DĨI TirONG KHÀO SÀT CÙA LN ÀN
Khóng ai co thè phù nhàn dugc ràng vài chat vàn dóng irong khóng
gian va thịi gian. Thịi gian ln gàn lién vói mot sir tình va mot sir tình
nhàt dinh bao già cùng gàn lién vói mot vàn dịng nào dò va co mot dò dai
thòi gian nhàt dinh. Viéc nghién cùu va xàc dinh pham irù thòi cua dong lù
dà co mot lich su làu dai. ARIXTOT, nguòi dal nén móng cho hoc thuvét
ve càc loai lù dà cho ràng dóng lù phài dac diém là co "thịi gian". (Theo
P.X. Ku/netsov, Principy izuxhcniya grammaliki, Moskva 1961. tr.59)

l-THÒI THEO QUAN DIÉM TRIÉT HOC VA THỊI TRONG
NGĨN NOCr HOC:
•

L Tlìịi uian theo quan diém triét hoc
Xcl \é mal Iricì hoc, thài gian là mịl hình ihùc lón lai cua \'ai chàì.
No dién lién va duac do dém bang nhùng dan \'i cu the ngàw già nàm,
thàng... va là mot thuóc tfnh ca bàn cùa vài chat. Val chàì lón lai ln phai
vàn dón^, ihịi gian khóns dóne khung vài chàu \'àl chàì \àn óịn'H khóne
ngimg khóng the phi tun tfnh ma phài trai ra. Vày thài gian cùng dién
lién theo SU" \'àn dóng cùa vai chàì, no khóng bi giói han nhu khóng gian.
Trong quan nicm Iricì hoc, linh mói chiéu cùa thài gian dng nhu là lut
dói.
TTiịi uian iromi irict hoc iiàn x'ói su \'an dóniz. Vàn dón^ irai ra ihco
mói lién irình thì ihói gian cùng dicn tién ihco mot lun tfnh chù khóng
the phi tUNcn ifnh. Tliịi gian là su Iricn khai cùa \'àn dóng, cùa càm giàc
trong y ihi'rc. Su dién tién 66 nàm irong y thùc cùa con nguòi. Tu du\ cua
con nguài là phan ành khàch ihc, phan ành nhùng lón lai \al chat duón vàn

lu


dóng). Con ngi nhàn thùc hình thùc vàn dóng cùa vài chat lue trong thòi
gian. Thòi gian ma con nguòi nhàn thùc duac là ihịi gian khàch quan a
ngồi y thùc cùa con nguòi. Xà bòi phàt trién ihùc day ngón ngù phàt trién.
Càc pham Irù ngù phàp thng phàn ành pham irù logie nhung khóng nhàt
thiét nhùng pham irù ngù phàp phài trùng khóp day dù vói càc pham trù
logie. Vf du dóng tu cùa càc ngón ngù An-Au chi pham trù thịi gian chù
khóng pham trù khóng gian. Nhung nhu the khóng co nghìa là càc dàn
toc nói càc tiéng An-Au khóng co khài niém ve khóng gian. Phài nói ràng
ngón ngù là di san cùa nhiéu the he. Mói ngón ngù co nhùng quy tàc riéng
biét ben canh nhùng quy tàc pho bién cho moi ngón ngù va càc dàn toc
phàn ành hién ihuc khàch quan vào ngón ngù khóng hồn tồn gióng nhu
nhau. Do dị, su lón lai hay khóng lón lai cùa mot pham Irù ngù phàp nào

dị là và'n de ngón ngù hoc chù khóng phài là mot vàn de logie hoc.
2. Thịi theo quan diem cùa ngfr hoc
Qua irình tu duy là qua trình nhàn thùc thè giói. Ngón ngù là cóng cu
cùa con ngi de nhàn thùc va phàn ành ihé giói khàch quan. Vi vày ngón
ngù cùng tham già vào nhùng pham trù \'àl chàì trong dị co ihịi gian va co
quan he vói thịi gian nhung khóng iruc liép ma qua tu du> cua con nguòi.
Tu duy phan ành ihé giói nhung khóng sao chup ma vói su dóc làp cùa con
ngi. ch(^ nén mói cóng dóng mot càch nhìn ihịi gian va thè hién ihịi
gian trong ngón ngù (ha\' ngón ngù hồ thịi gian) khàc nhau. Ngón ngù là
mot cóng cu cùa tu duy. No phuc vu càch thùc chù quan tiép càn thuc lai
cùa mói cịng dóng, mói cà nhàn. Trong ngón ngù day dù càch phuc \'u
tu du\ irong \'iéc phàn ành ihuc lai. Ngón ngù cua càc dàn toc co nhùng
diém gióng nhau nhu gióng nhau ve nghTa. Cài duac biéu dal gióng nhau
nhung phuang lién biéu dal eó thè khàc nhau. V nghTa ihòi gian cung duac
biéu dal moi càch khàc nhau irong mói loai hình ngon ngù.
2.L Thịi là mot dac trirnt! éa vi núr

11


Chùng ta dà biét ràng, cài cól lói cùa qua trình giao tiép là nghìa.
NghTa cùa mot su lình ln gàn lién vai vi ngù. Vi ngù là dac Irung cùa chù
the. Trong vi ngù co thịi gian gàn vói su lình ma su tình ihì ln vàn dóng
cho nén khóng the nói dén thịi ma khóng nói dén thè. Trong ngón ngù, mói
cau là mot thóng diep ma thóng qua dò nguòi la ihuc hién mot nhàn dinh.
Do là nghTa cùa càu. NghTa cùa càu lién quan lòi bàn chàì cùa su lình. Vi
vày ma thịi dà Irị thành mot dac trung cùa vi ngù.
Thòi trong càu de xàc dinh thòi vi ngù. Vi ngù duac biéu dal trong
dai da so bang mot dóng lù cho nén ngi la dà gàn thịi vào dóng lù. Trong
truc^tng hap ngón ngù co pham trù ihịi, dóng lù co khi khóng co nghTa Irong

càu ma chi' co chùc nàng dành dàu thòi. Vf du dóng lù 7:7re'' irong liéng
Phàp hay ''lo hc^" trong liéng Anh khóng co nghTa gì ma chi de dành dàu
thịi cùa su tình duac biéu dal trong càu. Con nhùng ngón ngù khóng dành
dàu thịi nhu liéng Vici thì khóng càn nhùng dóng lù nhu vày. Vf du càu
liéng Phàp '7/ est cncore jcunc'"' Irong liéng Vici khóng càn dóng lù ^'Aiih
ày con tre'''
Mot dóng lù khi duac chia ihì nị biéu ihi vi ngù \à lình ihài ifnh cùa
càu, nị tham già vào qua trình tao nghìa cùa càu.
Vfdu:
/. // travaìlle (No daiiii làm vice)
2. Il travaillera (No scìùm

viéc)

3. Il a travaillé (Nị del làm vice}
Nhu vày, ihịi cùa dóng lù phàn ành nhàn thùc cùa ngi n(')i va dién
bién cùa su lình trong mói quan he v(Vi ihịi gian. Dị là quan he vói thịi
diém phài ngón va ihịi diém xày ra su lình.
Xu hUiVng nhìn dóng lù vói tu càch là mot lù loai de phàn chia loai
dóng lù vai nhùng y nghTa dac irung cùa n(') dị là khi tàch dóng lù de nhìn
riéng le. Vf du irong liéng Phàp khi phàn chia dóng lù • ^ Juralir

(e'ó nghTa


kéo dai) va •- duralif

(nghTa khóng kéo dai) da dàn dén nhùng han che

Irong vice phàn tfch nhùng truòng hap cùa càc càu sau:

a) Pierre est sorti à 7 heures (Pierre dà ra ngoài lue 7 giù)
h) Votre chemise sort de volre panlalon (Ao somi aia anh ilio ra
ngoàiquan)
Bàn ihàn dóng lù ^sortir'' (di ra) trong tiéng Phàp duac xép vào loai
dóng lù (-duratif) co nghTa khóng kéo dai de biéu dal càc su lình diém ifnh
ihng dùng ị ihịi qua khù kép (passe compose) nhu Iruòng hap càu a.
Nhung trong trU(mg hap càu b nị lai irị thành dóng lù " + duratif " mang
nghTa kéo dai. Nhu vày, mot dóng lù bàn ihàn nị fi khi là '' 4- duratif" hay "
- duratif" ma già tri kéo dai ( + duratif) hay khóng kéo dai (-duratif) phu
thuóc vào su lình ma nị biéu dal. Nhu vày càn phài dal dóng lù vào mói
quan he vói nhùng óiin vi ngón ngù khàc. Néu nhu lue dàu ihịi cùa dóng lù
chi óUiic nhàn thùc nhu mịl loai y niihTa kém theo dónu lù ihì dén na\ ihịi
khóng chi a bình dién ngù phàp ma con y nghTa logie \à y nghTa lình thài.
Vf du Irong càu:
// a munge toni le chocoiat que sa mere avait aeheté.
(Nò dà àn héi ehò keo sócịìa me muu)
Tlieo logie ihì hành dóng -acheter^ (muai phài duoc thuc hién lrU(ìc
hành dóng

inani^er'^^ (àn). Tfnh Logic này dà duoc ihé hién trong liéng

Phàp bang cÀc ihòi qua khù plus-que-parfait cho hành dóng xày ra Iru^Vc
va passe compose cho hành dóng xày ra sau. Hày so sành hai càu:
a) Un ISL\

M.Xest mort à Paris

h) luì ISL\

M X mourait ù Paris

(Le Fran^ais dans le Monde, 143 Annie Monnerìe)
Hai càu trèn déu biéu dal mot su tình (Ong X. chcì lai Paris nàm
ISl.^) nhi/ng v(Vi nhùng nghìa lình thài khàc nhau. Trng hap a. thịi qua
khù kép est mort\ód

chèl) thóng bào cai chét cua ó ng .\ nhu cài chèl cua


nhùng con ngi bình thng khàc. Trong trng hgp b, thịi Imparfait
mouraif\ù^

qua dịi) tàc dung nhan manh làm quan trong éa su tình

dugc biéu dal trong càu. Dói vai ngi bàn ngù càu b dùng trong trng
hap óng X là mot nguòi dac biét nào dò, cài chét cùa óng là mot su kién
quan trong va su kién quan trong dị dugc nói lai vói thịi Imparfait ma
ngi ta thuòng gap trong bào chf. Thòi a day con thè hién thài dị cùa
ngi nói dói vói su tình ma no biéu dal. Nhu vày thòi càn phài dugc xem
xét trén cà ba bình dién kéì hoc, nghTa hoc va dung hoc. Ba quan he này làp
Irung a dóng lù làm vi ngù trong càu. Vi ngù biéu hién cho su lình cùa càu,
là cài tao ra nghTa cua ménh de ngón ngù, là cài cho phép la ihuc hién mot
nhàn dinh irong càu. Vi ngù mot vai irị cuc ky quan irong trong càu.
Dóng lù gàn lién vói vi ngù va ihịi cùa dóng lù ihé hién dugc cà ba quan he
dò. Trong hành vi tao lòi cùa dung hoc, dóng lù phài dugc xem xcl irong
khuón khó vi ngù chù khóng phài trong khuón khó cùa lù loai. Tu dị la
the di dén kéì ln sau:
Trong ngón ngù, thịi gàn lién vói vi ngù \ì \i ngù thè hién mói su
tình ma su tình trong thuc lai gàn lién vói vàn dóng, \'àn dóng gàn lién vói
thịi gian. Ngón ngù phài thịi de phàn ành su kién dị.

Trong ngù phàp Irun thóng, vi ngù dién gàn vói ngù phàp logie
(Port-Royal) là mot trong hai thành phàn chfnh cùa càu:
Sujet

Chù ngù

+

predicai

i

Vi ngù

Trong dò, vi ngù là mot dóng lù. Dóng lù dugc chia lién quan
dén ngói va thịi. llieo quan diém cùa ngù phàp Irun thóng. dóng
lù dugc chia chi là de thuc hién su hgp ngói \à so \'ói chù ngù ma
Ihói.
Je maiige

Tu manges (ngói)

Il mange /Ils mungent (so)
14


Vói su phàt trién cùa ngón ngù hoc, dàn dàn nguòi ta ihày vi ngù co
vai Irò quan trong han va coi vi ngù là dinh cùa càu. Dò là khuynh hng
mai, khàc vói ngù phàp logie. Dai dién cùa khuynh hng này, L.
TESNIERE, dà cho ràng càu khóng co hai thành phàn chfnh ma chi eó mot

trung làm là dóng lù. Càc thành tó nhu Sujet (chù ngù) cùng nhu Objet
(tàn ngù) chi là thc tó ma thịi. Theo óng, càu chi eó mot két càu trong dò
vj ngù dóng lù là dinh vói nhùng mói quan he khàc nhau duac goi là nhùng
két tri (valenee). Trèn ca sa cùa nhùng kéì tri này, dịng lù duac phàn chia
làm ba loai:
•

Dịng lù don tri: // sort (Nị di e In fi)

•

Dịng tu song tri: .le mange du ri: (Tói dn cani)

•

Dóng lù lain tri: Je lui donne un frane (Tói cho nị mot quan tién)

Mói mot quan he duac bicu ihi bang mot tham lo (actanl). Tal cà càc
dóng lù don tri, song tri hay lam tri déu co thịi. Dói \a\ càc ngón ngù
pham irù thịi thì thịi là già tri tul dói cùa dóng tu. Thịi là bàt bién cùa
già in vi ngù.
2.2. T h ò i n lién vói mot su t ì n h :

Co ihé nói khịne co thịi uian iróng rịng. bàt kv thòi 2ian nào cilns
phài gàn licn \ai mot sii tình nhàt dinh va mot str tình nhàt dinh bao giị
cùng gàn licn vói mịl vàn dóng nào dị va co mot dị dai thịi gian nhàì
dinh.
Mot sLi tình dù ngàn dén dàu cùng khóng thè là zèro, néu khóng thì
sé khóng thè co sir lình nùa. Vi dij: trong tiéng Phàp str tình "J'écris une
lettre' (Tói \'iét thu) dà duac Polticr ihé hién bang sa dò:

4

5

6

8

15


1. Je n'écris pas encore.
2. Je vais écrire.
3. Je me mets à ccrire.
4. Je commence à écrire.
5. Je suis en irain d'écrire.
6. Je finis d'éerire.
7. Je cesse d'écrire.
8. Je viens d'écrire.
9. Je n'écris plus.
(B.Pottier, Théorie et Vanalyse en ìinguistique, Hachette, 1987)
Ngay trong triét hoc dà lón lai mói quan he giùa thòi gian \'ai dién
bién cùa su kién. Thòi gian bao hoc mot su lình nhàt dinh con ngón ngù thè
hién càch suy nghT cùa mot cóng dóng ngi. TTiịi gian trong ngón ngù là
càch tu duy cùa mot cịng dóng ngi dói vói su lình ma ngón ngù biéu dal.
Dị là càch nhìn chù quan, là nhàn thùc cùa ngi bàn ngù dói \ịi su lình
dugc thè hién trong ngón ngù cùa ho. Vi thịi gian irong ngón ngù thè hién
càch nhìn cùa ngi bàn ngù cho nén ngón ngù hồ thịi gian a mói cịng
dóng ngón ngù cùng khàc nhau. Nhu x'ày, thịi cùa ngón ngù khóng chi
phàn ành thòi cùa triét hoc ma con phàn ành cà mói quan he cùa ngón ngù

vói tu duy \'à thè hién càch nhìn su lình cùa ngi bàn ngù. Vi thè ma ngón
niiù mane màu sàc vàn hồ cùa cóng dónc nci su dune nị.
Mói dàn toc co lói tu duy ngón ngù riéng cùa minh \à càch ngón
ngù hồ thịi gian cùng khàc nhau va rat thè trong so càc kiéu lu duy
khàc nhau cùng lón lai ị con ngi hién dai, mói dàn toc sé co thién hng
nói trịi hay "ira thfch" mot kiéu nào dị. Chfnh diéu dị dà htm nén dàc
trung tu duy ngón ngù cùa tùng dàn toc va dàc diém lù duy ngòn ngù cùa
tùng dàn toc dà chi phói càc qua trình ngòn ngù trong giao tiép. Néu nhu
ngùòi Phàp coi Irpng viéc dinh \i su tình trong thịi gian \à luon danh dàu

lo


nị trong ngón ngù thì ngi Viét Nam lai chù trong dén dién bién va kéì
qua éa su tình nhiéu han.
Trong ngịn ngù, thịi cùa dịng tu khóng nhùng dinh vi su lình ma
con phàn ành nhàn thùc cùa ngi nói va dién bién cùa su tình irong mói
quan he vói thịi gian do là quan he vói thịi diém phàt ngón va thịi diém
xày ra su lình. '"Chùng ta co the tin rcìn^ tình chat chi thịi ^ian là mot
pham vi co san trong tu duy. No duac san sinh trong qua trình phàt ngón
va bài qua trình phàt ngón. Si( thiet lap phqm trù thịi hién tqi bàt ngn fiì
phàt ngón va phqm trù thài ra dai tu tluìi hién tgi^^ (E. Benveniste Problèmes de Linguistique generale - Galllimard , 1966 ).
Trong tri giàc thịi gian, mói cóng dóng ngón ngù co nhùng nguyén
tàc so sành dói chiéu cùa nị, càch ihùc hình dung cùa nị va quan he cùa nị
vói chàì liéu ngón ngù su dung cùng nhu nhu càu càn phài biéu dal thòi.
Néu nhu nguòi Phàp quan làm dàc biél lói su dói làp ve thịi, the hién mot
dóng lù trong càu nhàì thiét phài dugc chia a mot thịi nào do thì ngi Viét
lai quan làm dén nhùng dói làp ve thè nhiéu han. Dóng lù vi ngù irong iiéng
Vici khóng he mang dàu àn ve thịi gian dù cho su lình ma nị biéu dal eó a
qua khù, hién lai hay tuang lai thì dịng lù vàn chi mot dang thùc:

Hóm qua tói di Hai Phịng (qua khi()
Ngày mai tói di Hai Phịng (tiarng lai)
Hóm na\ tói di Hai Phịng {hién tqi)
Nhung trong tiéng Phàp. thịi diém cùa sir lình ln dugc dành dàu
bang mòl dang thùc riéng biél cùa dòng lù:
Hier, je suis alle à Hai Phong (qud khù)
Demain. J'irai à Hai Phong (tiarng lai)
Aujourd 'imi. jc vais à Hai Phung ( liicn tqi)
Càch dién dal y nghTa thòi gian trong ngịn ngù co thè nói là mot sir
vay mùgn trirc tiép tu càch dién dal y nghìa khóng gian trong dò co mot

17


dicm càn dinh vi va mot nai chón de dinh vi cài diém dị. Khóng gian xàc
làp str viéc làm cho str vai tàch biél cài này vói cài kia. Vi vày khóng gian
cùng là hình thùc ma vài chat lón lai. Nị co càc ihc tfnh ve hình thè. khói
lugng, kich thc, dị sàu, chiéu cao. Trong khi dị quan bé thịi gian là quan
he kéì hgp va ké liép. Thịi gian chi lién quan dén càc qua trình vài chàì
mot dị làu nhàì dinh. Nhàn thùc ve khóng gian co thè' dén vói con ngi
som han va triJc tiép han trong khi dò nhàn thùc ve thòi gian dén mn han
dịi bịi mot trình dị trùu lugng hoà cao han. Vi vay mugn triJc lié'p tu càch
dién dal y nghìa khóng gian cho nén càch dién dal y nghìa thịi gian trong
ngịn ngù là càch dién dal iriic chi (déictic), nghìa là lày lình hng phàt
ngịn trong dò co cà thòi diém "hién lai" làm càn cu, luy cùng co nhùng thù
tiéng ma ngồi thịi dicm phàt ngòn ra con co the lày nhùng thòi dicm khàc
làm quy chiéu nhung nhirng ihòi dicm này dcu càn cu vào thịi diém phàt
ngón. Tliịi trong ngón ngù bicu dal sir quy chiéu càc trang thài, str kién,
hành dòng phàt ngịn vói càc thịi diém phàt ngịn. Ve màt ngù phàp, tiong
nhiéu ngòn ngù, thòi là mòl pham irù ngù phàp dugc biéu hién qua dóng lù.

Trong tiéng Viét, luy dóng tu khóng mang hình thài cùa thịi rị net ha\ nói
càch khàc khóng co pham trù thịi cùa dóng lù nhung y nghìa ihịi vàn dugc
biéu hién va nhàn dién qua ngù nghìa thién \é bình dién lù \ung nhiéu hon.
Trong càc ngòn ngù co pham trù "thòi" nhu tiéng Phàp. thịi gàn \ịi dóng
lù dugc chia ị thùc tran ihl. gàn vói sii tình ma nị biéu dal. Vf dii khi la
nói "// travaillait", thịi "Imparfait" ị day cho ta biét sir tình "làm \iéc"
dà dién ra trong qua khù tue là xày ra truòc thòi diém phàt ngón.
Tal cà càc thịi ngù phàp déu thè hién mói quan he irtrc liép hồc
giàn tiép N'ói thịi diém phàt ngịn. Trong mói quan he trtrc tiép la co càc
thịi lti>él dói con quan he giàn tiép ttrc là thịng qua mòl thòi dicm khàc \òi
thòi diém phàt ngòn la co càc thòi tuang dòi. Trong tiéng Phàp cùng nhu
càc ngòn ngù co pham trù thòi. tài cà càc càu khóng khuì dịng lù déu
chùa dimg mot thịi ngù phàp:
Jc chante iprcsent)