(Luận văn thạc sĩ) thực hiện chính sách an sinh xã hội ở tỉnh quảng bình hiện nay theo tư tưởng hồ chí minh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------

TRƢƠNG THỊ THU HÀ

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI
Ở TỈNH QUẢNG BÌNH HIỆN NAY
THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Hà Nội - 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------

TRƢƠNG THỊ THU HÀ

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI
Ở TỈNH QUẢNG BÌNH HIỆN NAY
THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH
Chun ngành: Hồ Chí Minh học
Mã số: 60130204

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thế Phúc

Hà Nội - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu độc lập của riêng.
Những trích dẫn đều được chú thích nguồn đầy đủ và rõ ràng. Tơi xin hồn tồn
chịu trách nhiệm về những thơng tin, dữ liệu đã công bố trong luận văn này./
Hà Nội, ngày tháng 1 năm 2019.
Tác giả

Trương Thị Thu Hà


LỜI CÁM ƠN
Để hồn thành luận văn này tơi xin chân thành cám ơn Khoa Khoa học chính
trị - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Trong quá trình học tập và nghiên cứu, Khoa và Nhà trường đã cho tôi nhiều kiến
thức khoa học để nâng cao trình độ của mình.
Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thế Phúc - Người đã
hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này. Thầy đã thường xuyên động viên,
khích lệ, giúp đỡ tơi, tiếp thêm cho tơi nghị lực và niềm tin để cố gắng tiếp tục học
tập và nghiên cứu.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời tới gia đình, đồng nghiệp, bạn bè lời biết ơn sâu
sắc đã cổ vũ, khích lệ, ủng hộ tơi trong suốt q trình thực hiện Luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Tác giả

Trương Thị Thu Hà

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Chính sách an sinh xã hội

ASXH

Bảo hiểm xã hội

BHXH

Bảo hiểm y tế

BHYT

Cứu trợ xã hội

CTXH

Ưu đãi xã hội

ƯĐXH

Người có cơng

NCC

Sở Lao động Thương binh và Xã hội
Ủy ban nhân dân
Nhà xuất bản

Sở LĐTB & XH

UBND
Nxb

Chương trình phát triển kinh tế xã hội các xã đặc biệt khó Chương trình 135
khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi
Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững

Chương trình 30a

Xóa đói giảm nghèo

XĐGN

Mặt trận Tổ Quốc

MTTQ


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................................... 1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
. .................................................................................... 10
4. Đối tươ ̣ng và pha ̣m vi nghiên cư......................................................................................
10
́u
5. Cơ sở lý luâ ,̣n thực tiễn và phương pháp nghiên cư........................................................
10
́u

6. Đóng góp của luận văn ........................................................................................................ 11
7. Kế t cấ u luâ ̣n văn................................................................................................................... 11
Chƣơng 1. TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ THƢ̣C HIỆN CHÍ NH SÁCH AN
SINH XÃ HỘI ........................................................................................................................ 12
1.1. Mô ̣t số khái niê ̣m.............................................................................................................. 12
1.1.1. Chính sách an sinh xã hội
............................................................................................. 12
1.1.2. Thực hiê ̣n chính sách an sinh xã hộ
............................................................................
i
15
1.2. Nô ̣i dung tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiê ̣n chính sách an sinh xãội................
h
17
1.2.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về ịvtrí, vai trò chính sáchan sinh xã hội và thực hiê ̣n
chính sách an sinh xã ội.........................................................................................................
h
17
1.2.2. Quan điể m Hồ Chí Minh về nguyên tắ c và phương pháp thực hiê ̣n chính sách
ASXH .........................................................................................................................27
1.2.3. Quan điể m Hồ Chí Minh về thự
c hiê ̣n chính sách ASXH trên ột
m số lĩnh vực......... 36
1.3. Giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiện chính sách an sinh xã..........................
hội
44
1.3.1. Giá trị lý luận................................................................................................................. 45
1.3.2. Giá trị thực tiễn.............................................................................................................. 46
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................................... 48
Chƣơng 2. THƢ̣C TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP VIỆC THƢ̣C HIỆN CHÍ NH SÁCH

AN SINH XÃ HỘI Ở TỈ NH QUẢNG BÌNH HIỆN NAY THEO TƢ TƢỞNG HỜ
CHÍ MINH.............................................................................................................................. 49
2.1. Khái qt về đặc điểm chung của tỉnh Quảng Bình
....................................................... 49
2.1.1. Điề u kiê ̣n tự nhiên và kinh tế
– xã hội.......................................................................... 49


2.1.2. Đặc điểm về xã hội
, lịch sử và văn hóa........................................................................ 50
2.2. Thực tra ̣ng thực hiê ̣n chin
̉ h Quảng Bin
́ h sách ASXH ở tin
̀ h theo tư tưởng Hồ Chí
Minh .......................................................................................................................................... 51
2.2.1. Trong liñ h vực Bảo hiể m xã hộ
....................................................................................
i
52
2.2.2. Trong liñ h vực Bảo hiể m y tế........................................................................................ 55
2.2.3. Trong liñ h vực cứu trợ xã hộ
........................................................................................
i
57
2.2.4. Trong liñ h vực ưu đãi xã hội đố i với người có công
................................................... 60
2.2.5. Trong liñ h vực óx a đói giảm nghèo.............................................................................. 63
2.3. Những kế t quả đa ̣t đươ ̣c trong thực hiê ̣n chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Bi
.........
̀nh 64

2.3.1. Những thành tựu đạt đượ............................................................................................
c
64
2.3.2. Những hạn chế, tồ n tại.................................................................................................. 67
2.3.3. Nguyên nhân những hạn chế........................................................................................ 69
2.4. Một số giải pháp thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội ở tỉnh Quảng Bình theo
tư tưởng Hồ Chí Minh ............................................................................................................. 72
2.4.1. Đi ̣nh hướng hoàn thiê ̣n vi
ệc thực hiê ̣n chính sách an sinh xã hội ở tỉnh Quảng Bình
hiện nay..................................................................................................................................... 72
2.4.2. Giải pháp khắc phục hạn chế, tồn tại trong việc thực hiê ̣n chính sách an sinh xã hội
ở tỉnh Quảng Bình hiê ̣n nay theo tư tư
ởng Hồ Chí Minh...................................................... 73
Tiể u kế t chương2..................................................................................................................... 90
KẾT LUẬN............................................................................................................................. 91
DANH MỤC NHỮNG CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ............................................... 93
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................... 94
PHỤ LỤC .............................................................................................................................. 100


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong tiến trình đổi mới kinh tế - xã hội ở Viê ̣t Nam hi ện nay, việc thực hiê ̣n
những giá trị trong di sản tư tư ởng Hồ Chí Minh nói chung và tư tưởng Hờ Chí
Minh về chính sách ASXH nói riêng là rất cần thiết và mang ý nghĩa nhân văn sâu
sắc. Bởi, tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách ASXH mang một ý nghiã cao c ả đó
là tất cả vì con người và chăm lo hạnh phúc con người. Xuất phát từ triết lý nhân
sinh, cho con người, vì con người, với tầm nhìn xa trơng rộng, Chủ tịch Hồ Chí
Minh cống hiến trọn đời vì độc lập, tự do hạnh phúc của nhân dân, vì an sinh xã hội.
Trong bao nhiêu công việc bộn bề Bác dặn lại trước lúc đi xa thì đầu tiên là công

việc đối với con người, từ các bà mẹ liệt sĩ, các gia đình thương binh…đến nạn
nhân của xã hội cũ… đều được Bác quan tâm chu đáo. Năm nay, đất nước ta kỷ
niệm 50 năm thực hiện Di chúc của Hồ Chí Minh (1969 - 2019), thực hiện chỉ đạo
của Trung ương Đảng và Bộ Chính trị, các cấp, các ngành, các địa phương đang có
những hoạt động, việc làm thiết thực học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong
cách Hồ Chí Minh.
Thực hiện chính sách ASXH cho người dân là quan điểm xuyên suốt, là cơ sở
để Đảng và Nhà nước hoạch định các chính sách trong những năm qua. Đồng thời,
đây là cơ sở quan trọng cho các địa phương triển khai thực hiện tốt ASXH cho
người dân trong thực tiễn. Sau hơn 30 năm thực hiện đường lối đổi mới đất nước,
với những thành tựu đạt được trên nhiều lĩnh vực đã làm thay đổi diện mạo của các
địa phương, góp phần đưa vị thế Việt Nam lên tầm cao mới trong quan hệ quốc tế.
Cùng với quá trình đẩy mạnh tăng trưởng, phát triển kinh tế, các chương trình xóa
đói giảm nghèo, trợ giúp những đối tượng yếu thế trong xã hội, giải quyết việc làm
cho người lao động,... đã được triển khai mạnh mẽ trên toàn quốc. Tuy nhiên, thực
tiễn cho thấy xã hội bộc lộ một số vấn đề nảy sinh: cơng tác xóa đói, giảm nghèo
chưa thật sự bền vững, đời sống nhân dân chưa thực sự được nâng cao. Vì thế, đây
là bài tốn cần phải được giải quyết cho các địa phương trong cả nước với bối cảnh
hội nhập và phát triển hiện nay.

1


Tỉnh Quảng Bình là mơ ̣t trong những tỉnh nghèo của cả nước với khí hâ ̣u khắ c
nghiê ̣t, cô ̣ng với hâ ̣u quả của chiế n tranh tàn phá

nă ̣ng nề . Trong thời gian qua ,

Đảng bộ, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình đã có nhiều nổ lực trong việc thực hiện
chính sách ASXH cho người dân , đă ̣c biê ̣t là những đố i tươ ̣ng dễ bi ̣tổ n thương

trong xã hô ̣i và đã đa ̣t đươ ̣c những k ết quả tích cực . Tuy nhiên, vẫn còn những khó
khăn, tồ n ta ̣i phải tiế p tu ̣c xem xét , đánh giá , rút ra bài học kinh nghiệm để có định
hướng và những giải pháp cụ thể trong thời gian tới để tạo điều kiện ổn định cuộc
sống, tăng cường niềm tin cho người dân, đồng thời là cơ sở quan trọng trong việc
giữ gìn ổn định chính trị, an ninh quốc phịng.
Do đó, nghiên cứu và vận dụng tư tưởng Hờ Chí Minh về chính sách ASXH ở
tỉnh Quảng Bình là việc làm cần thiết. Đảng bộ và UBND tỉnh Quảng Bình cần xác
định đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng hàng đầu để khắc phục những tồn tại, hạn
chế, là động lực để phát triển bền vững trong thời gian tới. Hiện nay, nghiên cứu về
lĩnh vực ASXH đã có nhiều cơng trình, bài báo, bài viết nghiên cứu về thực hiện
chính sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, ở tỉnh Quảng Bình chưa
đề cập đến vấn đề này. Từ yêu cầu đó , tơi quyết định chọn đề tài: “Thực hiện chính
sách an sinh xã hội ở tỉnh Quảng Bình hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh” để làm
đề tài Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh ho ̣c .
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
An sinh xã hội là một vấn đề mới của Việt Nam, là mô ̣t trong những vấ n đề
quan tro ̣ng trong chiế n lươ ̣c phát triể n của đấ t nước . Vì vậy, có rất nhiều cơng trình
nghiên cứu về lĩnh vực an sinh xã hội và được luận giải ở nhiều góc độ khác nhau.
Có thể khái qt hệ thống cơng trình nghiên cứu liên quan đến đề tài, để giúp cho
tác giả tránh sự trùng lặp ở góc độ tiếp cận.
2.1. Nhóm các cơng trình nghiên cứu về lĩnh vực an sinh xã hội
Trong cơng trình “Xây dựng và hoàn thiê ̣n hê ̣ thố ng chính sách an sinh xã hội
ở Việt Nam” của Mai Ngọc Cường do Nhà xuất bản chính trị quốc gia xuất bản năm
2009. Đây là mô ̣t trong những công trì nh đầ u tiên ở Viê ̣t Nam đi sâu nghiên cứu về
vấ n đề ASXH trên quy mô toàn diê ̣n và rô ̣ng lớn

. Tác giả đã cung cấp một cách

nhìn tổng quát về khái niệm , cấ u trúc , nô ̣i dung của ASXH . Chẳ ng ha ̣n , về khái

2


niê ̣m ASXH, tác giả cho rằng: ASXH là mô ̣t khái niê ̣m mở , có thể tiếp cận phạm trù
này dưới hai góc độ theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp

. Theo nghiã rô ̣ng : ASXH là sự

bảo đảm thực hiện các quyền để con người được hưởng bình an , an ninh và an toàn
và an khang trong xã hô ̣i; Theo nghiã he ̣p: ASXH là sự bảo đảm thu nhâ ̣p và mô ̣t số
điề u kiê ̣n thiế t yế u cho cá nhân , gia đin
̀ h và cả cô ̣ng đồ ng khi ho ̣ bi ̣giảm hoă ̣c mấ t
thu nhâ ̣p, mấ t khả năng lao đô ̣ng hoă ̣c mấ t viê ̣c làm ; cho những n gười già cô đơn ,
trẻ em mồ côi , người tàn tâ ̣t , những người yế u thế , người bi ̣thiên tai dich
̣ ho ̣a . Tác
giả Mai Ngọc Cường ủng hộ cách tiếp cận theo nghĩa hẹp , vì theo tác giả , tiế p câ ̣n
theo nghiã he ̣p thì hơ ̣p với cách tiế p câ ̣n của Tổ chức Lao đô ̣ng quố c tế (ILO). Với
kế t cấ u 3 chương, cuố n sách đã có cái nhin
̀ tổ ng quát , đa diê ̣n về hê ̣ thố ng chin
́ h
sách ASXH ở Việt Nam trong thời gian qua . Sách cũng cấp nhiều số liệu và được
phân tić h că ̣n kẽ , đă ̣c biê ̣t đã đề xuấ t đươ ̣c hướng giải pháp nhằ m hoàn thiê ̣n hê ̣
thố ng chiń h sách ASXH ở nước ta hiê ̣n nay.
Cơng trình “An sinh xã hợi ở Viê ̣t Nam hướng tới 2020” của tác giả Vũ Văn
Phúc chủ biên do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2012, đã tâ ̣p hơ ̣p
các bài viết của các nhà quản lý , các chuyên gia nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực liên
quan đế n vấ n đề ASXH . Mỗi bài viế t đươ ̣c tiế p câ ̣n từ các khiá ca ̣nh khác nhau về
chủ đề ASXH, nhưng đề u khẳ ng đinh
̣ hê ̣ thố ng ASXH ở nước ta hướng tới mu ̣c tiêu
góp phần khơng ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân

, bảo

đảm cho sự phát triể n bề n vững của đấ t nước.
Tác giả Lê Q́ c Lý với cơng trình “Chính sách an sinh xã hội thực trạng và
giải pháp” do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản 2014 gờ m ba chương đươ ̣c
biên soa ̣n trên cơ sở các tư liê ̣u nghiên cứu , khảo sát, tổ ng kế t thực tiễn viê ̣c thực
hiê ̣n chính sách ASXH ở Viê ̣t Nam hiê ̣n nay . Các tác giả phân tích giới thiệu q
trình hình thành khái niệm ASXH . Theo tác giả khái quát thì đó là sự bảo đảm thu
nhâ ̣p và đời số ng cho các công nhân trong các trường hơ ̣p ho ̣ gă ̣p phải rủi ro hay
khó khăn tro ng cuô ̣c số ng , với phương thức hoa ̣t đô ̣ng là thông qua các biê ̣n pháp
công cô ̣ng, nhằ m ta ̣o ra sự “an sinh” cho mo ̣i thành viên trong xã hô ̣i . Đồng thời tác
giả nêu mục tiêu , quan điể m và giải pháp thực hiê ̣n hiê ̣u quả chính sách an sinh xã
hô ̣i ở Viê ̣t Nam đế n năm 2020.

3


Tác giả Nguyễn Văn Chiều trong cơng trình “Chính sách an sinh xã hội và vai
trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam” do
Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2014. Cuốn sách đã trình bày một
cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về chính sách ASXH; vai trị của
Nhà nước trong việc thực hiện chính sách ASXH; kinh nghiệm thực hiện chính sách
ASXH của một số nước trên thế giới và thực trạng chính sách ASXH ở Việt Nam
trong gần 30 năm thực hiện đường lối đổi mới đất nước, đề xuất những phương
hướng và giải pháp nâng cao vai trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách
ASXH ở Việt Nam hiện nay.
Trong cơng trình “Chiế n lược an sinh xã hội 2011 – 2020” của Bô ̣ Lao đô ̣ng –
Thương binh và Xã hô ̣i xuất bản năm 2010 đã chỉ ra rằ ng , hê ̣ thố ng ASXH thời kỳ
2011 - 2020 gồ m 3 tầ ng lưới có khả năng hỗ trơ ̣ lẫn nhau hướng tới mu ̣c tiêu bảo

đảm mức số ng tố i thiể u cho mo ̣i người dân , không để cho người dân bi ̣bầ n cùng , bị
gạt ra bên lề xã hội gồm : Lưới thứ nhấ t : Phịng ngừa rủi ro, bao gờ m chính sách hỗ
trơ ̣ người dân có viê ̣c làm , tạo thu nhập và tham gia thị trường lao động để chủ động
phòng ngừa rủi ro về đời sống, sức khoẻ, sản xuất kinh doanh do biến động của môi
trường tự nhiên ; Lưới thứ hai : Giảm thiểu rủi ro , bao gồ m nhóm chin
́ h sách bảo
hiể m xã hô ̣i , bảo hiểm y tế , bảo hiểm nông nghiệp để bù đắp phần thu nhập bị suy
giảm hoặc bị mất do các biến cố trong đời sống , sức khoẻ , sản xuất kinh doanh và
môi trường tự nhiên ; Lưới thứ ba: Khắ c phục rủi ro , bao gồ m nhóm chin
́ h sách trơ ̣
giúp xã hội , xố đói giảm nghèo , tăng cường cơ hô ̣i tiế p câ ̣n các dịch vụ xã hội cơ
bản để hỗ trợ người dân khắc phục các rủi ro không lường trước được hoặc vượt
qua khả năng kiể m soát do các biế n cố trong đời số ng

, sức khoẻ , sản xuất , kinh

doanh và môi trường tự nhiên, bảo đảm điều kiê ̣n số ng tố i thiể u của người dân.
Công trình “Thuật ngữ an sinh xã hội Viê ̣t Nam " của Viện khoa họ c và Lao
đô ̣ng xã hô ̣i phố i hơ ̣p với Dự án Hỗ trơ ̣ giảm nghèo ở Viê ̣t Nam , do Tổ chức hơ ̣p tác
quố c tế Đức thực hiê ̣n dưới sự ủy quyề n của Bô ̣ hơ ̣p tác kinh tế và phát triể n Đức
xây dựng , xuấ t bản 2011. Với gầ n 200 thuâ ̣t ngữ ASXH sắ p xế p theo thứ tự ABC
bằ ng tiế ng Viê ̣t và bằ ng song ngữ Anh - Viê ̣t, cuố n sách không chỉ đem la ̣i sự thuâ ̣n
tiê ̣n trong tra cứu mà còn giúp đô ̣c giả có mô ̣t cái nhin
̀ tổ ng quát về mố i liên hê ̣ giữa

4


các trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam cùng các chương trình

, chính

sách có liên quan thông qua sơ đồ về hệ thống an sinh xã hộ i.
Đề tài khoa ho ̣c cấ p Bô ̣ "Đảm bảo an sinh xã hộ i - Đi ̣nh hướng mô hình và
giải pháp", do Đă ̣ng Nguyên Anh chủ biên đã phân tić h khái niê ̣m , các chức năng ,
cấ u trúc và các nguyên tắ c cơ bản của hê ̣ thố ng an sinh xã hô ̣i , tạo cơ sở lý luâ ̣n cho
đinh
̣ hướng mô hình và giải pháp ASXH ở Viê ̣t Nam . Đề tài làm rõ những đă ̣c điể m
chung và nét đă ̣c thù của từng mô hin
̀ h, từ đó có thể gơ ̣i mở cho Viê ̣t Nam trong xây
dựng hệ thống ASXH.
Đề tài cấ p Nhà nước : “Cơ sở khoa học của viê ̣c xây dựng sàn an sinh xã hội ở
Viê ̣t Nam giai đoạn 2011 – 2020”, mã số KX .02.07.11-15, do Viê ̣n Khoa ho ̣c Lao
đô ̣ng và Xã hô ̣i thực hiê ̣n , đã phân tích và thố ng nhấ t về cơ sở khoa ho ̣c của viê ̣c
xây dựng sàn AS XH, các chính sách trong sàn ASXH . Đây là cơ sở quan tro ̣ng góp
phầ n xây dựng và hoàn thiê ̣n hê ̣ thố ng lý luâ ̣n về ASXH , vai trò của ASXH ở Viê ̣t
Nam trong những năm tiế p theo.
Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Xuân Bình với cơng trìn h “Hồn thiện an sinh
xã hội tại thành phố Đồng Hới tỉnh Quảng Bình” đã đánh giá thực tra ̣ng của chin
́ h
sách ASXH tại thành phố Đồng Hới như: Chính sách bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y
tế ; Cứu trơ ̣ xã hô ̣i ; Ưu đaĩ xã hơ ̣i ; Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm
mới; Chính sách ưu đãi người có cơng và các chính sách hỗ trợ , cứu trơ ̣ khác . Sau
khi phân tích đánh giá thực tra ̣ng tác giả đã tìm ra nguyên nhân và những ha ̣n chế
cầ n k hắ c phu ̣c ; từ đó , đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện ASXH tại
thành phố Đồng Hới tỉnh Quảng Bình.
Tác giả Mai Ngọc Anh với cơng trình “An sinh xã hội đối với nơng dân trong
điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam” gồm ba chương đã làm sáng rõ: Cơ sở lý
luận và thực tiễn của việc hoàn thiện hệ thống an sinh đối với nông dân trong điều
kiện kinh tế thị trường; Tổng kết kinh nghiệm xây dựng và hoàn thiện hệ thống

ASXH đối với nông dân một số nước trên thế giới, rút ra kinh nghiệm để vận dụng
xây dựng hệ thống an sinh ở nước ta; Khái quát thực trạng hệ thống an sinh ở nước
ta, chỉ ra những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân của hệ thống ASXH đối với nông
dân, đưa ra các biện pháp để xây dựng và hồn thiện hệ thống ASXH đối với nơng
dân ở nước ta.

5


Cơng trình “Chính sách an sinh xã hội và vai trò của Nhà nước trong đảm bảo
an sinh xã hội ở Việt Nam giai đoạn hiện nay” của tác giả Nguyễn Văn Chiều. Trên
cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về chính sách ASXH, kinh nghiệm
quốc tế và thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam. Luận văn đã tập
trung nghiên cứu nhằm khái quát hóa những nội dung cơ bản về ASXH, vai trị của
Nhà nước trong thực hiện ASXH ở Việt Nam. Đồng thời, tác giả đề xuất một số giải
pháp, khuyến nghị nhằm tăng cường vai trò của Nhà nước trong đảm bảo an sinh
cho thời gian tới.
Tác giả Lê Anh với cơng trình

“Thực thi chính sách an sinh xã hợi ở thành

phố Đà Nẵng hiê ̣n nay - Thực trạng và giải pháp” đã cung cấ p mô ̣t cách nhin
̀ về
thực thi ch ính sách trong chu trình chính sách cơng về phương diện thực thi chính
sách và đánh giá kết quả . Luâ ̣n án đã tâ ̣p trung phân tić h , đánh giá về viê ̣c thực thi
chính sách ASXH ở các nội dung cơ bản có tính

"ưu trơ ̣i " ở thành p hớ Đà Nẵng :

Chính sách ưu đãi, chính sách bảo trợ xã hội, chính sách xóa đói, giảm nghèo, chính

sách bảo hiểm xã hội , bảo hiểm y tế . Tác giả đã đánh giá một cách khách quan
những kế t quả đa ̣t đươ ̣c và những tồ n ta ̣i

trong viê ̣c thực thi chính sách ASXH ở

thành phố Đà Nẵng . Từ đó , đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng thực
hiê ̣n chiń h sách ASXH.
Trong thời gian qua, đã có rất nhiều bài báo, bài viết được đăng trên các tạp
chí khoa học trong nước và ngoài nước tập trung nghiên cứu về ASXH ; Chính sách
bảo đảm ASXH ở Việt Nam.
Tác giả Nguyễn Văn Chiều có bài viết “ Quan điể m của Đảng Cộng sản Viê ̣t
Nam về thực hiê ̣n an sinh xã hội trong thời kỳ đổ i mới ” đăng trên Tạp chí Triế t ho ̣c.
Tác giả đã phân tích quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về thực hiện ASXH
qua các kỳ Đa ̣i hô ̣i từ 1986 đến nay trên ba phương diện : Tầ m quan tro ̣ng của chin
́ h
sách ASXH ; Mục tiêu , nhiê ̣m vu ̣ thực hiê ̣n ASXH; phương thức thực hiện mục tiêu
đảm bảo ASXH.
Bài viết “Đảm bảo an sinh xã hội cho nông dân: những rào cản và thách thức
từ góc nhìn chính sách” do tác giả Nguyễn Hồi Sơn đăng trên Tạp chí Xã hội học,
số 2 (122), 2013. Tác giả đã nêu rõ những rào cản chính sách đối với việc thực hiện

6


chính sách ASXH đối với nơng dân, đối tượng yếu thế và bị tổn thương nhiều nhất
trong cuộc chiến kinh tế thị trường. Thơng qua đó, tác giả đã đề xuất các giải pháp
để tạo ra một mang lưới an tồn nhằm tăng khả năng ứng phó trước các rủi ro và tạo
tiền đề tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, đào tạo và y tế.
Tác giả Nguyễn Trọng Đàm - Thứ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xã
hội với bài viết “Hoàn thiện chính sách an sinh xã hội phù hợp với quá trình phát

triển kinh tế xã hội” (2015), đã nêu rõ quan điểm, chủ trương của Đảng ta về
ASXH. Tầm quan trọng của ASXH, thực hiện tốt chính sách ASXH là điều kiện để
bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa cho sự phát triển của nền kinh tế thị trường,
phản ánh bản chất tốt đẹp của chế độ của dân, do dân, vì dân. Đồng thời, chỉ rõ định
hướng hồn thiện hệ thống chính sách ASXH trong thời gian tới.
Bài viết “An sinh xã hội ở Việt Nam sau 30 năm đổi mới và định hướng đến
năm 2030” do tác giả Đặng Nguyên Anh trên Tạp chí Xã hội học, số 3 (130), 2015.
Tác giả đã phân tích đặc điểm và thực trạng ASXH ở Việt Nam sau 30 năm đổi mới.
Việc xây dựng và thực hiện ASXH ở Việt Nam đã đạt được những kết quả quan
trọng như tạo thêm việc làm, đảm bảo thu nhập tối thiểu cho người dân, thành tích
xóa đói giảm nghèo được công nhận,... Nhờ vậy, tỉ lệ nghèo giảm nhanh, đối tượng
tham gia và thụ hưởng các chính sách ASXH ngày càng mở rộng; năng lực người
dân phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục rủi ro để ổn định cuộc sống, hòa nhập
cộng đồng tăng lên. Bên cạnh những thành tựu đạt được , tác giả cũng chỉ rõ những
hạn chế của công tác ASXH chưa thực hiện được , những khó khăn và thách thức mà
Việt Nam gặp phải trong q trình xây dựng và thực hiện cơng tác ASXH. Điều
quan trọng mà bài viết đề cập đến là định hướng ASXH đến năm 2030 trước sự thay
đổi và ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường.
Ngồi ra , cịn có các bài viết của các tác giả như

: Lê Thị Hoài Thu với bài

viết“Một số vấn đề lý luận về an sinh xã hội”, “Hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội
trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường” của tác giả Nguyễn Hữu Dũng; Tác
giả Nguyễn Văn Tuân với bài “An sinh xã hội ở Việt Nam sau 30 năm đổi mới; Bài
viết“Nổ lực phấn đấu thực hiện có hiệu quả chính sách an sinh xã hội” của tác giả
Nguyễn Thị Kim Ngân; Bài viết “Vai trò của chính sách BHXH, BHYT đối với an sinh
xã hội của đất nước” của tác giả Nguyễn Thanh Bình,…

7

2.2. Nhóm cơng trình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách an
sinh xã hội
Cơng trình của tác giả Lương Tuấn Anh “Tư tưởng Hồ Chí Minh về hoạt động
an sinh xã hội”, đã trình bày tương đối có hệ thống những nội dung cơ bản của tư
tưởng Hồ Chí Minh về (khái niệm, nguồn gốc, q trình hình thành và phát triển của
tư tưởng Hồ Chí Minh); Làm rõ khái niệm cấu trúc của ASXH, những đặc điểm về
hoạt động ASXH ở nước ta. Với kết cấu hai chương, 5 tiết: Chương 1: Nghiên cứu về
nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh và an sinh xã hội ; Chương 2: Tư tưởng Hồ
Chí Minh về hoa ̣t động ASXH chia làm hai giai đoạn (trước và sau 1995). Điểm mấu
chốt, dẫn đến hiệu quả của cơng trình, trên cơ sở đánh giá những kết quả đạt được,
chưa đạt được trên những trụ cột của hệ thống ASXH, tác giả đã đưa ra một số kiến
nghị về sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về ASXH trong thời gian tới.
Tác giả Vũ Thị Thúy với cơng trình“Vận dụng tư tưởng Hờ Chí Minh về an
sinh xã hội và thực hiê ̣n an sinh xã hội ở Viê ̣t Nam hiê ̣n nay ". Tác giả đã trình bày
khái quát những khái niệm cơ bản liên quan đến ASXH và nội dung cơ bản của hệ
thố ng ASXH trong t ư tưởng Hồ Chí Minh . Đặc biệt , tác giả cũng đã làm rõ thực
trạng thực hiê ̣n ASXH ở Viê ̣t Nam hiê ̣n nay và đề xuấ t mô ̣t số giải pháp nhằ m nâng
cao viê ̣c thực hiê ̣n ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Bài viết “Những quan điểm lớn của Hồ Chí Minh về an sinh xã hội” trên trang
thông tin Bảo hiểm xã hội tỉnh Hà Nam đã chỉ rõ nguồn gốc và mục tiêu của chính
sách ASXH là vì con người, đó cũng là mục tiêu xun suốt tồn bộ cuộc đời hoạt
động của Người. Chính sách ASXH phải chăm lo cho các tầng lớp nhân dân từ
nơng dân, cơng dân, thương nhân, cơng chức, binh lính đến thanh niên, trẻ em, phụ
nữ và những người yếu thế trong xã hội. Bài viết còn đề cập đến mối quan hệ giữa
chính sách ASXH và các chính sách khác như kinh tế, văn hóa,...
Tác giả Chu Thi ̣Diễm Hương - Trường Chính tri ̣Tuyên Quang có bài viế t với
nô ̣i dung “Tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề an sinh xã hội” đăng trên cổng thông
tin điê ̣n tử tin̉ h Tuyên Quang . Tác giả đã làm rõ mục tiêu chính sách ASXH theo tư

tưởng Hồ Chí Minh là vấn đề con người và chăm lo hạnh phúc vì con người . Đảng
và Chính phủ cần phải có trách nhiệm chăm lo đến đến đời sống vật chất và tinh

8


thầ n của nhân dân. Nhâ ̣n thức của Đảng và Nhà nước trong viê ̣c xây dựng và hoạch
đinh
̣ chiń h sách ASXH theo tư tưởng của Hồ Chí Minh.
Bài viết Phạm Xuân Nam với nội dung “

Quan điể m Hồ Chí Minh và Đảng

Cộng sản Viê ̣t Nam về hê ̣ thố ng an sinh xã hội và phúc lợi xã hợi ” trên Tạp chí Triết
học số 5 (276), tháng 5, 2014. Bài viết đã làm rõ nội dung quan điểm của Hồ Chí
Minh về hê ̣ thố ng ASXH và phúc lơ ̣i xã hô ̣i là bô ̣ phâ ̣n không thể tách rời với hê ̣
quan điể m tổ ng quát của Hồ Chí Minh về con đường và mu ̣c tiêu của các

h ma ̣ng

Viê ̣t Nam trong thời đa ̣i ngày nay . Luâ ̣n giải về hê ̣ thố ng ASXH ở ba khiá ca ̣nh đó
là: Phòng ngừa rủi ro thông qua việc bảo đảm những nhu cầu thiết yếu trong đời
số ng xã hô ̣i của người dân. Quan điể m của Hồ Chí Minh về viê ̣c xã hô ̣i hóa trơ ̣ giúp
xã hội đối với từng giai cấp trong xã hội nhằm từng bước giảm thiểu rủi ro

, khắ c

phục rủi ro. Bài viết còn đề cập đến nhận thức của Đảng Cộng sản Việt Nam (từ khi
nước ta tiế n hành công cuô ̣ c đổ i mới đế n Đa ̣i hô ̣i đa ̣i biể u toàn quố c lầ n thứ XI

)

trong viê ̣c thực hiê ̣n chính sách ASXH và đề ra những nhâ ̣n đinh
̣ trong viê ̣c xây
dựng hê ̣ thố ng ASXH toàn diê ̣n và vững ma ̣nh.
Ngồi ra, có thể kể đến các cơng trình như “Hồ Chí Minh về vấn đề dân sinh”
của Nguyễn Đình Hồ trên trang Tạp chí triết học , sớ 1 (212), 2009; “Tư tưởng Hồ
Chí Minh về công bằng và bình đẳng xã hội” của Nguyễn Minh Hồ (Tạp chí triết
học, số 10 (161), 2004; “Quan điể m Hồ Chí Minh về chính sách xã hội”

của

Nguyễn Thi ̣Kim Dung.
Như vâ ̣y, chúng ta có thể thấy rằng ASXH là một nội dung lớn được rất nhiều
các học giả quan tâm và tiếp cận trên nhiều chiều khác nhau . Các cơng trình nghiên
cứu chủ ́ u lý giải về nơ ̣i dung chin
́ h sách ASXH trong hê ̣ thố ng chin
́ h sách xã hô ̣i
ở nước ta. Tuy nhiên, rất ít đề tài, cơng trình nghiên cứu, chun đề , nghiên cứu mơ ̣t
cách tồn diện , đầy đủ về tư tưởng Hồ Chí Minh về ASXH. Đa số các nghiên cứu
chủ yếu dưới dạng bài viết ngắn hoặc chỉ đề cập một góc nhỏ nội dung tư tưởng Hồ
Chí Minh về ASXH. Đặc biệt, chưa có cơng trin
̀ h nào đi sâu nghiên việc vận dụng
thực hiện chính sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Vì vậy, tư tưởng Hồ Chí
Minh về chính sách ASXH c ần được tiếp tục đi sâu nghiên cứu để thấy được những
giá trị tư tưởng của Người đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

9

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.
3.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ tư tưởng Hồ C hí Minh về chính sách ASXH mang bản chất khoa học ,
cách mạng và nhân văn.
Sự vâ ̣n du ̣ng sáng ta ̣o của tin
̉ h Quảng Bin
̀ h hiê ̣n nay trong thực hiê ̣n chin
́ h
sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
3.2. Nhiê ̣m vụ nghiên cứu
Để đạt được những mục đích trên, luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau:
Thứ nhất: Làm rõ lý luận về thực hiện chính sách ASXH, nội dung, nguyên tắ c
thực hiện, phương pháp thực hiê ̣n chính sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Thứ hai: Tổ ng hơ ̣p kế t quả đa ̣ t đươ ̣c và đánh giá viê ̣c thực hiê ̣n chính sách
ASXH ở tin̉ h Quảng Biǹ h trong thời gian từ 2010 đến 2017.
Thứ ba: Trên cơ sở thực tra ̣ng , đề xuất những phương hướng, giải pháp nhằ m
nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc thực hiện chính sách ASXH ở tỉnh Quảng
Bình hiện nay.
4. Đới tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Di sản của Hồ Chí Minh về chin
́ h sách xã hô ̣i.
Chủ trương , đường lố i của Tin
̉ h ủy tin
̉ h Quảng Bin
̀ h trong viê ̣c thực hiê ̣n
chính sách ASXH.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Quan điểm, nơ ̣i dung của Hồ Chí Minh về chính sách ASXH.
Nghiên cứu thực trạng thực hiê ̣n chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Bình giai

đoạn từ 2010 đến 2017.
5. Cơ sở lý luâ ̣n, thƣc̣ tiễn và phƣơng pháp nghiên cƣ́u
5.1. Cơ sở lý luận, thực tiễn
Luâ ̣n văn dựa trên cơ s ở nền tảng các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin,
của Đảng Cộng sản, chủ trương, đường lối của tin
̉ h Quảng Bin
̀ h v ề thực hiê ̣n chin
́ h
sách ASXH.

10


5.2. Phương pháp nghiên cứu
Tác giả sử du ̣ng phương pháp luâ ̣n của chủ nghiã duy vâ ̣t biê ̣n chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử ; ngoài ra, tác giả còn kết hợp các phương pháp khác như phân
tích, tở ng hơ ̣p, so sánh, thống kê, logic kế t hơ ̣p lich
̣ sử , tổ ng kế t thực tiễn.
6. Đóng góp của luận văn
Thứ nhất, làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiê ̣n chính sách ASXH đ ể
khẳng định tính tồn diện và sâu sắc của tư tưởng Hồ Chí Minh về ASXH.
Thứ hai, làm rõ những thành công, hạn chế và lý giải nguyên nhân dẫn tới hạn
chế yếu kém trong q trình thực hiê ̣n chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Bình, từ đó
đề xuất một số phương hướng, giải pháp để nâng cao chất lượng và hiệu quả viê ̣c
thực hiê ̣n chính sách ASXH.
Thứ ba, kết quả của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho tỉnh Quảng
Bình trong quá trình thực hiê ̣n chin
́ h sách ASX H; phục vụ cho việc học tập và
nghiên cứu giảng dạy, các môn khoa học Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
7. Kế t cấ u luâ ̣n văn

Ngoài phần mở đầu , kế t luâ ̣n và danh mu ̣c tài liê ̣u tham khảo , luâ ̣n văn gồ m 2
chương, 7 tiết.

11


Chƣơng 1
TƢ TƢỞNG HỜ CHÍ MINH VỀ THƢ̣C HIỆN
CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI
1.1. Mơ ̣t sớ khái niêm
̣
1.1.1. Chính sách an sinh xã hội
1.1.1.1. Khái niệm an sinh xã hội
Khái niệm ASXH ra đời từ cuối thế kỷ XIX ở các nước công nghiệp phát
triển. Hiện nay, ASXH đã phát triển rộng khắp toàn cầu, được các quốc gia trên thế
giới tiếp cận và từng bước tiến hành thực hiện một cách phù hợp theo trình độ phát
triển kinh tế, xã hội. Vì vậy, khái niệm ASXH có nhiều cách hiểu khác nhau dưới
nhiều phương diện tiếp cận, nhìn nhận, đánh giá khác nhau.
Theo quan niệm của Ngân hàng thế giới (WB) ASXH là biê ̣n pháp công cô ̣ng
nhằ m giúp cho các cá nhân , hô ̣ gia đin
̀ h và cô ̣ng đồ ng đương đầ u và kiề m chế đươ ̣c
nguy cơ tác đô ̣ng đế n thu nhâ ̣p nhằ m giảm tính dễ bi ̣tổ n thương và những bấ p bênh
thu nhâ ̣p. Quan niê ̣m này nhấ n ma ̣nh đế n các giải pháp kiề m chế nguy cơ làm giảm
thu nhâ ̣p của cá nhân, gia đình và cô ̣ng đồ ng.
Theo tổ chức Lao đô ̣ng quố c tế (ILO) ASXH là sự cung cấ p phúc lơ ̣i cho các
hô ̣ gia điǹ h và các cá nhân thông qua cơ chế của nhà nước hoă ̣c tâ ̣p thể nhằ m ngăn
chă ̣n sự suy giảm mức số ng hoă ̣c cải thiê ̣n mức số ng thấ p

. Quan niê ̣m này nhấ n

mạnh khía cạnh phân phối phúc lợi , bảo hiểm và mở rộng việc làm cho những đối
tươ ̣ng ở khu vực kinh tế không chính thức.
Ngân hàng Phát triển Châu Á (AĐB) cũng quan niệm ASXH là “mô ̣t hê ̣ thớ ng
chính sách cơng nhằm giảm nh ẹ tác động bất lợi của những biến động đối với các
hô ̣ gia đình và các cá nhân . Quan niê ̣m này nhấ n ma ̣nh vai trò của Nhà nước trong
viê ̣c đảm bảo ASXH, giảm nhẹ những tác động những bất lợi đến các cá nhân và hộ
gia đình” [22, tr.18].
Ở Việt Nam, mặc dù ASXH là một vấn đề mới mẻ nhưng cũng đã dành được
sự quan tâm của nhiều học giả và các nhà quản lý nghiên cứu về vấn đề này.
Theo tác giả Hồng Chí Bảo: “ASXH là sự an toàn của cuộc sống con người,
từ cá nhân đến cộng đồng, tạo tiền đề và động lực cho phát triển con người và xã

12


hội. ASXH là những bảo đảm cho con người tồn tại (sống) như một con người và
phát triển các sức mạnh bản chất người, tức là nhân tính trong hoạt động, trong đời
sống hiện thực của nó như một chủ thể mang nhân cách” [8, tr 18].
Trong Chiến lược an sinh xã hội Việt Nam thời kỳ 2011 - 2020 và Nghị quyết
Hội nghị lần thứ 5 BCHTƯ khóa XI khái niệm ASXH là “Hệ thống các chính sách
và chương trình do Nhà nước và các đối tác xã hội thực hiện nhằm bảo đảm mức tối
thiểu về thu nhập, sức khỏe và các phúc lợi xã hội, nâng cao năng lực của cá nhân,
hộ gia đình và cộng đồng trong quản lý và kiểm soát các rủi ro do mất việc làm, tuổi
già, ốm đau, thiên tai, chuyển đổi cơ cấu, khủng hoảng kinh tế dẫn đến giảm hoặc bị
mất thu nhập và giảm khả năng tiếp cận đến các dịch vụ xã hội cơ bản” [19, tr.2].
Trong cuố n Tìm hiể u mô ̣t số thuâ ̣t ngữ Văn kiê ̣n Đa ̣i hô ̣i Đa ̣i biể u toàn q́ c
lầ n thứ XII của Đảng thì ASXH được quan niệm là

“Một hệ thống chính sá ch và

giải pháp nhằm bảo vệ mức sống tối thiểu của người dân trước những rủi ro và tác
đô ̣ng bấ t thường về kinh tế , xã hội, môi trường và không ngừng nâng cao đời số ng
vâ ̣t chấ t và tinh thầ n cho nhân dân” [68, tr.18].
Như vâ ỵ , ASXH là mô ̣t liñ h vực rơ ̣ng lớn , phức ta ̣p , khó có thể đưa ra một
đinh
̣ nghiã đáp ứng đươ ̣c tấ t cả các nô ̣i dung trong điề u kiê ̣n kinh tế

, xã hội, chính

trị, trù n thớ ng dân tô ̣c , tôn giáo ở mỗi nước khác nhau hoă ̣c trong cá c giai đoa ̣n
lịch sử ở từng nước. Dựa trên các cơ sở quan ni ệm của các nghiên cứu trên , theo tác
giả: ASXH là sự can thiệp của Nhà nước và xã hội bằng các biện pháp kinh tế để
hạn chế, phòng ngừa và khắc phục rủi ro cho các thành viên trong cộng đồng do bị
mất hoặc giảm thu nhập bởi các nguyên nhân ốm đau, thai sản, tai nạn lao động,
thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời, đảm bảo chăm sóc y tế và trợ
cấp cho các gia đình đông con. ASXH được thể hiện thông qua hệ thống chính sách
BHXH, BHYT, XĐGN, CTXH và ƯĐXH.
Mục đích của ASXH là “tạo ra những mạng lưới bảo vệ an tồn cho mọi thành
viên trong cơ ̣ng đờ ng xã hô ̣i trước những rủi ro của cuô ̣c số ng. Bản chất của ASXH
là đảm bảo thu nhập và đời sống cho c ác công dân trong xã hội , vì thế nó mang tính
xã hội và nhân văn sâu sắc . Đối tượng của ASXH là những thành viên trong cộng
đồ ng trước những rủi ro trong cuô ̣c số ng do những tác đô ̣ng bấ t thường về kinh tế ,

13


xã hội , môi trườn g - đă ̣c biê ̣t là những nhóm bi ̣tổ n thương

, người nghèo , vùng

nghèo, vùng dân tộc , miề n núi , nông thôn . Phương thức hoa ̣t đô ̣ng của ASXH là
thông qua các chính sách , biê ̣n pháp của Nhà nước và cô ̣ng đồ ng xã hô ̣i trong đó
Nhà nước giữ vai trò chủ đa ̣o, trụ cô ̣t” [68, tr. 18 - 19].
1.1.1.2. Khái niệm chính sách an sinh xã hợi
Chính sách xã hội là “một loại hình chính sách được thể chế hóa bằng pháp
luật Nhà nước, là hệ thống quan điểm, chủ trương, phương hướng, biện pháp để giải
quyết các vấn đề xã hội đặt ra trong một thời gian, không gian nhất định, trước hết
là những vấn đề xã hội liên quan đến đời sống con người theo nguyên tắc tiến bộ và
cơng bằng xã hội, nhằm góp phần ổn định và phát triển đất nước. Chính sách xã hội
cơ bản gồm các chính sách dân số, chính sách gia đình, chính sách sức khỏe, chính
sách giai cấp, chính sách an sinh xã hội” [24, tr. 18].
Ở một khía cạnh khác có thể hiểu: “Chính sách ASXH là một chính sách xã
hội cơ bản của Nhà nước nhằm thực hiện chức năng phòng ngừa, hạn chế, khắc
phục rủi ro, đảm bảo an toàn thu nhập và cuộc sống cho các thành viên trong xã hội
[70, tr.14]. Tương tự như vậy, chính sách ASXH là “những biện pháp bảo vệ của
Nhà nước nhằm phòng ngừa, hạn chế và khắc phục những rủi ro cho các thành viên
của mình khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do các nguyên nhân ốm đau, thai sản,
tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và thất nghiệp, già cả khơng cịn sức lao động
hoặc vì ngun nhân khách quan khác thơng qua các chính sách bảo hiểm xã hội,
bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, ưu đãi xã hội và trợ giúp xã hội” [27, tr. 18].
Từ sự phân tích trên chúng ta có thể hiểu, chính sách ASXH là hệ thống các
chính sách can thiệp của Nhà nước và sự hỗ trợ của tổ chức hay tư nhân nhằm giảm
mức đô ̣ nghèo và tổ n thương , nâng cao năng lực tự vê ̣ của người dân và cô ̣ng đồ ng
trước những rủi ro hay nguy cơ giảm , mấ t thu nhâ ̣p, bảo đảm ổn định , phát triển và
công bằ ng xã hơ ̣i.
Chính sách ASXH có hai chức năng cơ b ản: Thứ nhấ t , đảm bảo an toàn cho
mọi thành viên trong xã hội ở mức tối thiểu về thu nhập , dịch vụ y tế và xã hội để
cho phép ho ̣ số ng mô ̣t cuô ̣c số ng xã hô ̣i có ý nghiã . Thứ hai, duy trì thu nhâ ̣p , khi
các thành viên xã hô ̣i đang hoa ̣t đô ̣ng kinh tế hoă ̣c mo ̣i công dân khi nghỉ hưu , cho

14


phép họ duy trì được mức sống hiện tại trong các trường hợp thất nghiệp , ốm đau,
thai sản, tuổ i già, tàn tật, mà khơng có khả năng tạo thu nhập.
Các hoạt động ASXH tập trung vào ba lĩnh vực chủ yếu: phòng ngừa rủi ro,
giảm thiểu rủi ro và khắc phục rủi ro trên cơ sở bốn trụ cột kinh tế là: bảo hiểm xã
hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp và cứu trợ xã hội, ưu đaĩ xã hơ ̣i , xóa đói
giảm nghèo.
1.1.2. Thực hiê ̣n chính sách an sinh xã hội
1.1.2.1. Thực hiê ̣n chính sách
Thực hiê ̣n chính sách đươ ̣c hiể u là “quá trình biế n các chính sách thành những
kế t quả trên thực tế thông qua các hoa ̣t đô ̣ng có tổ chức trong bô ̣ máy Nhà nước

,

nhằ m hiê ̣n thực hóa những mu ̣c tiêu mà chính sách đề ra ; là toàn bộ q trình hoạt
đơ ̣ng của chủ thể theo các cách thức khác nhau nhằ m hiê ̣n thực hóa nô ̣i dung chin
́ h
sách một cách có hiệu quả” [40, tr. 127].
Vì vậy, tầ m quan tro ̣ng của thực hiê ̣n chính sách chính là để giải quyế t những
vấ n đề bức xúc trong xã hô ̣i đă ̣t ra. Nế u thiế u công đoa ̣n này thì chu trin
̀ h chin
́ h sách
không thể tồ n ta ̣i ; nế u khơng có q trình thực hiê ̣n chính sách với những kế t quả
thì những chủ trương , chính sách chỉ là khẩu hiệu . Nế u cơng tác tở chức thực hiê ̣n
chính sách khơng tốt sẽ dẫn đến thiếu lịng tin . Q trình thực hiện chính sách sẽ
góp phần hồn chỉnh, bở sung chính sách và hồn thiện chính sách phù hợp với thực
tiễn, đáp ứng yêu cầ u cuô ̣c số ng.
Thực hiê ̣n chính sách gồ m có các bước cơ bản : “Xây dựng kế hoa ̣ch triể n khai

thực hiê ̣n chiń h sách ; Phổ biế n tuyên truyề n chin
́ h sách ; Phân công phố i hơ ̣p chin
́ h
sách; Duy trì chiń h sách ; Điề u chin
̉ h chin
́ h sách ; Theo dõi , đơn đớ c viê ̣c thực hiê ̣n
chính sách; Đánh giá tổ ng kế t kinh nghiê ̣m” [40, tr.131].
Như vâ ̣y, thực hiê ̣n chiń h sách là q trình biến các chủ trương, chính sách của
Nhà nước triển khai vào thực tiễn nhằm hiện thự c hóa các mu ̣c tiêu cu ̣ thể để đa ̣t
đươ ̣c hiê ̣u quả cao nhấ t mà chin
́ h sách đã đề ra .
1.1.2.2. Thực hiê ̣n chính sách an sinh xã hội
Thực hiê ̣n chính sách ASXH là “quá trình biế n các chủ trương, phương hướng
và biện pháp liên quan đến hệ thống ASXH thành những kết quả trên thực tế thông

15


qua các hoa ̣t đô ̣ng có tổ chức trong bô ̣ máy Nhà nước và sự tham gia rô ̣ng raĩ của
các tổ chức , đơn vi ̣, gia đình, cá nhân và tồn xã hội , nhằ m hiê ̣n thực hóa mu ̣c tiêu
mà chính sách đã đề ra . Đó là quá trình triể n khai hê ̣ thố ng chính sách ASXH vào
thực tiễn bằ ng những công cu ̣ , bô ̣ máy của nhà nước nhằ m hiê ̣n thực hóa mu ̣c tiêu
phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục rủi ro đối với cộng đồng dân cư ” [49, tr. 44].
Viê ̣c thực hiê ̣n chính sách ASXH phu ̣ thuô ̣c vào các bô ̣ phâ ̣n

(cơ quan Nhà

nước hoa ̣ch đinh
̣ chiń h sách ASXH, cơ quan chấ p hành thực hiê ̣n chin
́ h sá ch ASXH,

cô ̣ng đồ ng tham gia hoa ̣t đô ̣ng ASXH , đố i tươ ̣ng thu ̣ hưởng chin
́ h sách ASXH ) và
các bước cơ bản trong thực hiện chính sách . Viê ̣c thực hiê ̣n chính sách ASXH đươ ̣c
xem xét ở cấ p đô ̣ chủ thể thực thi : Chính sách ASXH được c ấp trung ương hoạch
đinh
̣ (chính sách quốc gia ), cấ p thực hiê ̣n chính sách ASXH đó là chính quyề n điạ
phương các cấ p . Trên cơ sở chin
́ h sách q́ c gia , chính quyền địa phương các cấp
trên cơ sở điề u kiê ̣n đă ̣c thù của điạ phương , tiế p tu ̣c thể chế hóa chin
́ h sách quố c
gia thông qua viê ̣c ban hành các quyế t đinh
̣ , kế hoa ̣ch, chương trình (chương trình
điạ phương) và tổ chức thực hiện để hiện thực hóa các chính sách nói trên . Vì thế,
trong tính tương đớ i, có thể coi thực hiện chính sách ASXH của một tỉnh , thành phố
chỉ là một khâu trong chu trình chính sách (hoạch định, thực thi, đánh giá kế t quả )
vừa có thể coi viê ̣c thực hiê ̣n đó hàm nghiã cả chu trin
̀ h chin
́ h sách

(chính sách địa

phương) với cả 3 bước (hoạch định, thực thi và đánh giá kế t quả ).
“Nhà nước là chủ thể ban hành và cũng là chủ thể đóng vai trị chủ đạo trong
viê ̣c tổ chức thực hiê ̣n chính sách ASXH . Nhà nước ở đây được h iể u là cơ quan có
thẩ m quyề n trong bô ̣ máy nhà nước , bao gờ m Q́ c hơ ̣i , Chính phủ, các Bộ, chính
quyề n điạ phương các cấ p . Ngoài ra, các tổ chức ngoài nhà nước như Mặt trận Tổ
quố c và các tổ chức chính tri ̣xã hơ ̣i và c

ác tổ chức xã hội

(tình nguyện , thiê ̣n

nguyê ̣n, từ thiê ̣n vì cô ̣ng đờ ng,...) và cộng đồng dân cư cũng đóng vài trò quan trọng
trong góp phầ n hiê ̣n thực hóa các chính sách ASXH do nhà nước , chính quyền ban
hành. Nghĩa là Nhà nước đóng vai trò chủ đa ̣o , đồ ng thời huy đô ̣ng sự tham gia
rô ̣ng raĩ mo ̣i tổ chức , đơn vi ̣, gia đin
̀ h, cá nhân và toàn xã hội ; xây dựng hê ̣ thố ng
ASXH đa da ̣ng , đa tầ ng hướng tới bao phủ toàn dân , nâng cao năng lực tự an sinh
của người dân và cô ̣ng đồ ng” [68, tr. 19].

16


Đối tượng của chính sách ASXH là “mọi người dân , kể cả những người trong
đố i tươ ̣ng lao đô ̣ng, người chưa đế n tuổ i lao đô ̣ng và hế t tuổ i lao đô ̣ng trong đó bao
gồ m đố i tươ ̣ng của chính sác h xã hô ̣i là người nghèo thành thi ̣và nông thôn

, phụ

nữ, trẻ em và thanh niên , người tàn tâ ̣t và dân tô ̣c thiể u số ” [22, tr. 22]. Trong chính
sách ASXH có hai đối tượng tham gia đó là : Thứ nhấ t, các đối tượng tham gia chính
sách ASXH theo nguyên tắ c đóng - hưởng. Đối tượng này là người lao động gặp rủi
ro và khó khăn do nhưng nguyên nhân ố m đau , thai sản , mấ t sức lao đô ̣ng , tuổ i già
phải đối mặt với những khó khăn do bị “mất hoặc suy giảm nghiêm trọ

ng thu

nhâ ̣p”. Những người này phải đóng góp mô ̣t khoản tiề n quỹ vào suố t thời gian làm
viê ̣c với mô ̣t tỷ lê ̣ nhấ t đinh
̣ . Thứ hai, những đố i tươ ̣ng tham gia vào chương trin

̀ h
ASXH theo nguyên tắ c trơ ̣ giúp . Theo Tổ chức Lao đô ̣ng quố c tế tại các nước phát
triể n, ASXH cung cấ p chăm sóc y tế và trơ ̣ giúp những gia đin
̀ h có na ̣n nhân là trẻ
em. Đối với các nước đang phát triển , đố i tươ ̣ng giúp đỡ rô ̣ng raĩ hơn , bao gồ m :
nhóm dân tộc thiểu số, những người nghèo đói liên miên, những đố i tươ ̣ng dễ bi ̣tổ n
thương (người già cô đơn, người tàn tâ ̣t, trẻ em mồ côi), những người thiê ̣t ha ̣i trước
ảnh hưởng đột xuất của th iên tai và xã hô ̣i . Ở nước t a, thực hiê ̣n chính sách ASXH
cịn ba o gờ m chiń h sách đớ i với người có công với cách ma ̣ng

, gia đin
̀ h liê ̣t si ̃ ,

thương binh, bê ̣nh binh. Về thực chấ t , đây là hin
̀ h thức trơ ̣ giúp đă ̣c biê ̣t đố i với các
đố i tươ ̣ng là na ̣n nhân của chiế n tranh [22, tr. 28 - 31].
Như vâ ̣y , thực hiê ̣n chin
́ h sách ASXH là quá trin
̀ h hiê ̣n thực hóa các chủ
trương, chính sách của các cơ quan có thẩm qu ̀ n trong bơ ̣ máy nhà nước được
triể n khai trong thực tiễn thông qua hê ̣ thố ng chin
́ h sách ASXH

(BHXH, BHYT,

CTXH, ƯĐXH đối với NCC, XĐGN) nhằ m phòng ngừa , hạn chế rủi ro cho người
dân khi gă ̣p những khó khăn của c ̣c sớ ng.
1.2. Nơ ̣i dung tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về thƣc̣ hiêṇ chính sách
an sinh xã hội
1.2.1. Quan điểm của Hờ Chí Minh về vị trí, vai trị chính sách an sinh xã

hội và thực hiện chính sách an sinh xã hội
C ̣c đời hoa ̣t đô ̣ng của Hồ Chí Minh luôn hướng tới là “đất nước được độc
lập, tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành” [53,
tr.187], mong muốn này đã trở thành một mối quan tâm trăn trở, một nỗi niềm day

17


dứt trong tâm trí của Người. Để rồi từ đó trở thành những hành động cụ thể, những
việc làm thiết thực và sâu xa hơn nữa là trở thành những chủ trương, chính sách,
đường lối sáng suốt, đúng đắn có sức mạnh và tác dụng thần kỳ đưa sự nghiệp cách
mạng, toàn thể đất nước vượt qua những thử thách cam go trong những thời điểm
hiểm nghèo , vững bước tiến vào kỷ nguyên tươi sáng . Đó là tư tưởng xuyên suố t
đến ngày nay , phản ánh những nhu cầu tối thiểu mà mỗi người Viê ̣t Nam cầ n đươ ̣c
đáp ứng. Là sơ khởi, nề n móng cho việc hình thành hê ̣ thớ ng chin
́ h sách ASXH của
Viê ̣t Nam sau này .
Sinh thời, Hồ Chí Minh chưa đề cập trực tiếp trong các bài viết, bài phát biểu
của mình về “an sinh xã hô ̣i” hay đưa ra mô ̣t khái niê ̣m , mô ̣t đinh
̣ nghiã về “chin
́ h
sách an sinh xã hội” . Nhưng chúng ta đề u thấ y rằ ng , hầ u hế t các bài nói , bài viết và
hành động của Người đều thấm đượm tư tưởng vì cuộc sống tự do

, ấm no , hạnh

phúc của nhân dân. Đây là triế t lý hành đô ̣ng trong toàn bô ̣ cuô ̣c đời đấ u tranh cách
mạng không mệt mỏi và cũng là điểm xuất phát hình thành nên tư tưởng Hồ Chí
Minh về chiń h sách ASXH.
Trong chương trình Viê ̣t Minh, Người đã đề ra mười chính sách xã hội đối với

tầ ng lớp nhân dân, trong đó có chin
́ h sách trực tiế p đề câ ̣p đế n ASXH:
“Công nhân ngày làm viê ̣c 8 giờ. Đinh
̣ tiề n lương tố i thiể u . Cứu tế thấ t nghiê ̣p.
Xã hội bảo hiểm (...). Công nhân già có l ương hưu trí . Nông dân: Ai cũng có ruô ̣ng
cày. Giảm địa tô . Cứu tế nông dân trong những năm mấ t mùa . Binh lin
́ h. Hâ ̣u đaĩ
binh lính có công giữ gìn Tổ quố c và phu ̣ cấ p gia đình binh lính đầ y đủ . Học sinh:
Bỏ học phí ... Mở thêm trường ho ̣c . Giúp đỡ học trò nghèo . Người già và tàn tâ ̣t .
Được chính phủ chăm nom và cấp dưỡng” [52, tr. 242]. Rõ ràng những chủ trương
cố t lõi trong chương trình Viê ̣t Minh là những quan điể m đinh
̣ hướng cho viê ̣c xây
dựng và thực hiê ̣n chiń h sách ASXH.
Hồ Chí Minh đã đề xướng các hoa ̣t đô ̣ng cứu trơ ̣ xã hô ̣i với tính cách là mô ̣t
phong trào phúc lơ ̣i khi kêu go ̣i nhân dân cả nước quyên góp giúp đỡ người nghèo .
Hồ Chí Minh đã chỉ ra rằ ng : “Lúc chúng ta nâng bát cơm , nghĩ đến kẻ nghèo khổ ,
chúng ta khơng khỏi động lịng . Vâ ̣y tơi xin đề nghi ̣đồ ng bào cả nước và tôi xin
thực hành trước : Cứ 10 ngày nhịn ăn một ăn một bữa , mỗi tháng nhiṇ ăn ba bữa .

18