(Luận văn thạc sĩ) vai trò người phụ nữ nông thôn trong gia đình qua khảo sát thực tế tại huyện nam ninh, tỉnh nam hà

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG Đ Ạ I H Ọ C K IIO À H Ọ C X Ã H Ộ I V À N H Â N VẢN

KHOA ẦÃ 1IỘI nọc - TÂM LÝ HỌC
-------------------- go SO s o ----------- -----------

otyuyễti 'Ih i %ịm 9{oa

VAI TRÙ CÙA NGƯỜI PHỤ NỮ NƠNG THƠN
TRONG BIA ĐÌNH
f QUA KHẢO SÁT THỰC TẾ TẠI HƯVỆN NAM NÍNH ■TỈNH NAM HÀJ

Chuyên ngành. ẲẴ HỘI IIỌC

Mă S Ố

: 5 01 09

LUẬN ÁN THẠC sĩ KHOA HỌC XÀ HỘI HỌC
«

CẠ! í ỌC ~

■ . i ■f.”r

TRìỉ HGĩ Aa ĩHtìỉư í ■-1
V r .

/

i/

2

;,ẽN
8

®

Người hướng dẫn khoa hục

PTS. Bùi T h ế Cường

ỈĨÀ NỘI - 1995


MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU...................................................................................................... 1
C H Ư Ơ N G I :Cơ sở lý lu ậ n của việc n g h iên cứu v ì vai trị của
ngườ i p h ụ n ữ N ông thôn (rong đời sơng gia đ ìn h ..............................4

1. T ín h cấ p b á ch củ a vấ n đề n g h iê n c ứ u ..............................................4
2. V à i nét về tìn h h ìn h n g h iê n c ứ u ..........................................................5
3. M ụ c đ íc h v à n ộ i'd u n g n g h iê n c ứ u ......................................................8
4. L ý lu ậ n v à p h ư ơ n g pháp n g h iê n c ứ u ................................................. 8

C H Ư Ơ N G I I : N h ữ n g kết quả và p h â n lích ban đ ầ u ............................................... J7

ỉ . Đ ặ c đ iể m về k in h tế x ã h ộ i củ a k h u vự c k h ả o s á t .................. 17
2. V a i trò n gư ờ i phụ nữ n ô n g th ôn tro n g hoạt đ ộ n g

k i n h t ế ..................................................................................................................2 0

3. N g ư ờ i phụ nữ n ô n g th ôn và v ấ n đề D S - K H H G Đ .................. 34
4 . N g ư ờ i p h ụ n ữ n ô n g t h ô n v à t ì n h c ả m g i a đ ì n h ................................... 4 7

5. N gư ờ i phụ nữ nông thôn vớ i g iá o dục con c á i ...............................57

K Ế T L U Ậ N ..................................................................................................................................62
DANH M Ụ C T À I L I Ệ U T H A M

K H Ả O ............................................................................ 71

P H Ụ L Ụ C ....................................................................................................................................75


1

LỜI NỎIĐẦU
T r o n g n h ữ n g n ăm q u a đường Lối đ ổ i m ớ i đất nước v ớ i p h u ơ n g
hư ớ ng cơ bản là c h u y ể n nền k in h tế tập tru n g q u an liê u bao cấp
sa n g cơ c h ế k in h tế th ị trư ờ n g đã tạo nên n h ữ n g th a y đ ổ i căn bản
tro n g đời số n g x ã h ộ i.

N h ữ n g th a y đ ổ i n à y đã tá c đ ộ n g sâu sắc

đến cá c tầ n g lớ p , c á c n h ó m x ã h ộ i, dến c á c g ia đ ìn h

nh ư là m ộ i

thực thể xã h ộ i.

G ia đ ìn h là hạt n h ân củ a xã h ộ i, g ia đ ìn h th ú c đ ẩy sự phát triể n
củ a x ã h ộ i v ớ i tư c á c h đơn v ị sản xu ấ t ra co n n g ư ờ i, g iá o d ụ c co n
n g ư ờ i, g ia đ ìn h c ũ n g là đơn v ị sản xu ấ t v à tiê u d ù n g cơ bản.
C á c qu an hệ xã h ộ i củ a co n n g ư ờ i bắt đầu từ tro n g g ia đ ìn h . G ia
đ ìn h có v a i trò qu an trọ n g tro n g v iệ c xã h ộ i h ó a cá n h â n , th ú c đ ẩy
sự tiế n bộ cá n h ân , th ô n g q ua c á c m ố i qu an hệ g iữ a v ợ v à c h ồ n g ,
ch a mẹ v à co n c á i, từ đó tác đ ộ n g đến sự phát triể n c ủ a x ã h ộ i.
G ia đ ìn h là m ô i trư ờ n g hoạt đ ộ n g , tro n g đó ngư ờ i phụ nữ vừ a là
n hân tố th ú c đ ẩ y sự phát triể n củ a g ia đ ìn h , vừ a c h ịu ảnh hưởng
củ a n h ữ n g n h ân tố t íc h cự c v à tiê u cự c củ a th iế t c h ế n à y . V ì v ậ y
v ấ n đề g ia đ ìn h v à v a i trò củ a n g ư ờ i p h ụ nữ tro n g g ia đ ìn h đã tạo
nên sự ch ú ý củ a c á c nhồ n g h iê n cứu x ã h ộ i h ọ c , tâm lý h ọ c , g iá o
dục học.

V ấ n đề n à y c ũ n g đ a n g là m ố i q u an tâm củ a nhà nứơc và

c á c tổ ch ứ c x ã h ộ i.
ở V iệ t n a m , n h ữ n g n ăm gần đ ây đã có n liíề u cơ q u a n nh à nước
v à c á c đơn v ị n g h iê n cứu th ự c h iệ n m ột số đề tà i k h o a h ọ c về g ia
đ ìn h v à p h ụ nữ như T r u n g tâm N g h iê n cứ u K h o a h ọ c v ề Ph ụ nữ,


2

V iệ n x ã h ộ i h ọ c , T r u n g tâm N g h iê n cứ u G iớ i, G ia đ ìn h v à M ơ i
trư ờ n g tro n g P h á t triể n , B a n N g h iê n cứu T r u n g ư ơng H ộ i liê n h iệ p
P h ụ nữ V iệ t n a m , B a n nữ c ô n g củ a T ổ n g liê n đ oàn L a o đ ộ n g V iệ t

n am , V iệ n N g h iê n cứu T h a n h n iê n , v .v ... N h ữ n g kết q u ả n g h iê n
cứu dã dưa ra c á c kết lu ậ n có g iá trị về lý lu ậ n v à th ự c tiễ n , ch o

th ấ y thực trạ n g về g ia đ ìn h V iệ t nam h iệ n n a y c ũ n g như v a i trò
củ a n gư ờ i phụ nữ tro n g g ia đ ìn h và n g o à i xã h ộ i.
T h á n g 6 /1 9 9 5 , k h o a X ã h ộ i h ọ c , T ầ m lý h ọ c trư ờ n g Đ ạ i h ọc
T ổ n g hợp đã tiế n hành

c u ộ c k h ả o sát “ N h ữ n g b iế u đ ổ i củ a hộ

n ô n g dân Đ ồ n g b ằn g B ắ c bộ tro n g c ô n g c u ộ c đ ổ i m ớ i h iệ n n a y '5
tại ba x ã N a m H ồ n g , N a m T h a n h v à T r u n g Đ ô n g th u ộ c h u y ệ n
N a m N in h , tỉn h N a m H à .

K ế t quả n g h iê n cứu

ch o th ấ y được

nhữ ng đư ờ ng nét cơ bản về h iệ u trạ n g g ia đ ìn h V iệ t n a m , về sự
b iế n đ ổ i c ấ u trú c v à q u y m ơ g ia đ ìn h , về v iệ c thự c h iệ n c á c ch ứ c
n ă n g g ia đ ìn h , về v a i trò và đ ịa v ị củ a n gư ờ i phụ nữ tro u g g ia
đ ìn h n ô n g thỡn h iệ n n a y .
T ừ c á c h tiế p cậ n x ã h ộ i h ọ c , lu ậ n án n à y củ a c h ú n g tô i hướng
đến V ấn đề v iệ c tìm h iể u v a i trò củ a n gư ờ i phụ nữ n ô n g th ô n tro n g
đời số n g g ia đ ìn h , dựa trên n h ữ n g kết quả n g h iê n cứu được rút ra
từ c u ộ c k h ả o sá t n ó i trên.

Đ ể h o àn th àn h lu ậ n án n à y , tô i đã được sự g iú p đỡ rất n h iệ t lìn h
củ a th ầ y g iá o h ư ớ n g d ẫn , P T S . B ù i T h ế C ư ờ n g , củ a G S . L ê T h ị
N h â m T u y ế t - G iá m đ ốc T r u n g tâm N g h iê n cứu g iớ i g ia đ ìn h , m ơi
trư ờ n g tro n g p h át triể n , ( C G F E D ) , sự hỗ trợ về m ặt tổ ch ứ c củ a
B an C h ủ n h iệ m k h o a X ã h ộ i h ọ c , T â m lý h ọ c írư ờ n g Đ ạ i h ọ c K h o a

3
I

h ọ c X ã h ộ i v à N h â n v ă n , Đ ạ i h ọ c Q u ố c g ia H à n ộ i, c á c th ầ y

c

ô

g iá o , c á c era s in h v iê n K 3 7 củ a K h o a đã th am g ia tro n g đợt thực
tập thực tế tiế n h à n h c u ộ c k h ả o sát trên.

N h â n d ịp n à y , c h ú n g tô i x in gử i lờ i cả m ơn ch â n th àn h v à sâu
sắc c á c cá n h ân v à c á c đơn v ị n ó i trên .

Hà nội, ngày 10 tháng l ĩ năm 1995

I


C H Ư Ơ N G 1: C ơ SỞ L Ý L U Ậ N CỦA VIỆC NGHIÊN c ứ u VỀ
V A I T R Ò N G Ư Ờ I P H Ụ N ữ N Ô N G T H Ô N T R O N G G IA Đ ÌN H

1. T í n h c ấ p b á c h c ủ a v ấn đề n g h i ê n cứu
N ư ớ c ta là m ột nước n ô n g n g h iệ p có lớ i 4 /5 dân số s in h số n g ở
n ô n g th ô n , 2/3 tổ n g số la o đ ộ n g củ a lo à n q u ố c h o ạt đ ộ ũ g tại cá c
v ù n g n ô n g th ô n . T r o n g cơ cấu nhân lự c , lao đ ộ n g nữ n ô n g n g h iệ p
g iữ m ột v ị t r í quan trọ n g , ch iế m

3 9 ,9 % lự c lư ợ n g la o đ ộ n g cả

nước, 5 3 ,4 0 % lự c lư ợ n g la o độn g n ô n g n g h iệ p , 7 5 ,6 2 % lự c lư ợ n g
la o đ ộ n g n ữ .( ')
T r o n g th ờ i g ia n c h iế n tra n h , m ột phần lớ n lự c lư ợ n g la o d ộ n g
nam n ô n g th ô n đã được h u y đ ộ n g ch o sự n g h iệ p g iả i p h ó n g đất
nước.

Q u á trìn h c ơ n g n g h iệ p h ó a, h iệ n đại h óa đất nước c ũ n g thu

hút m ạn h m ẽ la o đ ộ n g nám g iớ i từ n ô n g thôn ra đô th ị, v à o c á c cơ
q u an , x í n g h iệ p , nhà m á y ... D o v ậ y ,

g á n h n ặ n g sản xu ất n ô n g

n g h iệ p v à c ô n g v iệ c g ia đ ìn h dồn cả lên v a i n gư ờ i phụ nữ.
C h ín h sá ch m ớ i đã là m b iế n đ ổ i căn bản đ iề u k iệ n số n g v à la o
đ ộ n g ử n ô n g th ô n : hộ k in h tế g i a d i n h đứng trư ớ c n h ữ n g cơ h ộ i v à
th á ch thứ c m ớ i.

D ư ớ i tác đ ộ n g củ a k in h tế th ị trư ờ n g v ớ i p h ư ơ n g

ch âm đa d ạ n g h ó a sản x u ấ t n ơ n g n g h iệ p v à n g à n h n g h ề , n g o à i
c ô n g v iệ c đ ồ n g á n g , n h iề u g ia đ ìn h là m thêm n g h ê phụ h o ặ c buôn
bán, k in h d o a n h , cò n c á c hộ th u ần n ô n g th ì n g ư ờ i c h ồ n g và cá c
co n tra i đến tu ổ i trư ở n g th ành th ư ờ n g đi k h ắ p n ơ i k iế m

số n g .

N g ư ờ i phụ nữ p h ả i đảm n h iệ m p h ân lớn c ô n g v iệ c sản x u ấ t, n ộ i

T ừ kết qu ả đ iề u tra to à n d iệ n ( T ổ n g d iề u tra dân số V i ệ t n a m - 1 9 8 9 ) B a n c h ỉ đao
tổ n g đ iề u tra d â n s ố T r u n g ươ n g - H à n ộ i 1991 - C á c tập I . I V , 7>

í< j


5
trợ , g iá o d ụ c co n c á i, ch ă m só c n g ư ờ i g ià . C ơ c h ế m ớ i c ũ n g l ạ o cơ
h ộ i ch o n gư ờ i phụ nữ n ô n g th ôn

ph át h u y n ă n g lự c củ a m ìn h tro n g

v iệ c phát triể n k in h tế hộ g ia đ ìn h .
T ìn h h ìn h đó đặt ra y ê u cầ u

đ ố i vớ i v iệ c n g h iê n cứu v a i trò củ a

n gư ờ i phụ nữ n ô n g thôn tro n g g ia đ ìn h .

N h ữ n g n g h iê n cứu n à y nhằm

tìm h iể u c á c n g u y ê n n h ân chủ qu an và k h á c h qu an để n g ư ờ i phụ nữ
phát h u y được tín h t íc h cự c tro n g m ô i trư ờ n g g ia đ ìn h v à x ã h ộ i.

Nội

d u n g ỉu ậ n án củ a c h ú n g tô i cũ n g nhằm hư ớ ng tới m ụ c đ íc h n à y .
2. V à i n é t vê t í n h h ì n h n g h i ê n c ứ u
V ấ n đề g ia đ ìn h d a n g trở thành m ố i quan tâm c h u n g củ a m ọ i q u ố c

g ia . Đ ạ i h ộ i đ ồ n g L iê n h iệ p q u ố c đã lấ y năm 1994 là m n ăm q u ố c tế
về g ia đ ìn h .

C h ủ đề “ G ia đ ìn h - c á c n g u ồ n lự c v à c á c trá c h n h iệ m

tro n g th ế g iớ i đ an g th a y đ ổ i” đã là hướng n g h iê ũ cứu cơ bản để tìm
h iể u m ố i liê n hệ củ a vấn dề g ia đ ìn h và sự ph át triể n ,

tro n g đó v a i

trị n gư ờ i phụ nữ tro n g g ia đ ìn h n ổ i lên như m ột v ấ n đề dược thảo
lu ậ n trên n h iề u b ìn h d iê n và cấ p độ.
ơ V iệ t N a m , c á c n g h iê n cứu về g ia đ ìn h và phụ nữ đã có từ lâ u và
rất đựơc c o i trọ n g , có n h iề u cơ qu an h a y c á c tru n g tâm n g h iê n cứu về
g ia đ ìn h v à phụ nữ quan tâm đến ch ủ dề n à y . M ột sự p h ân t íc h tóm
tắt q trìn h n g h iê n cứu về phụ n ũ a tro n g g ia đ ìn h v à x ã hội củ a
T r u n g tâm n g h iê n cứu K H về g ia đ ìn h v à phụ nữ,

m ột Ir o n g n h ữ n g cơ

quan đầu n g à n h tro n g lĩn h vự c n à y có thể là m ột

p h ản ánh rõ nét về

tìn h h ìn h n g h iê n cứu c h u n g .
T r u n g tâm n g h iê n cứu k h o a h ọ c về g ia đ ìn h và phụ nữ th u ộ c T r u n g
tâm k b o a h ọ c x ã h ộ i v à n h ân v ă n q u ố c g ia đựơc th à n h lậ p từ th á n g 3
năm 1 9 8 7 , đến n a y , đã tiế n h àn h n h iê u đề tà i th u ộ c ch ư ơ n g trìn h cấp
nhà nước và cấp bộ cũng

như nhiều

đ ề tài

hợp

1 9 8 7 , đề tà i “ V ấn đề v iệ c là m v à đ iề u k iệ n la o

tác

q u ố c tế.

Năm


6

độn g củ a phụ n ữ ” đã tiế n h àn h k h ả o sát về đ iề u k iệ n la o đ ộ n g v à
.sinh số n g củ a nữ n ô n g dân ở n h iề u tỉn h th u ộ c Đ ô n g b ằ n g sô n g
H ồ n g v à Đ ồ n g b ằn g sôn-g C ử u lo n g , nữ c ô n g n h ân ỉâ m n g h iệ p
v ù n g n g u y ê n l i ệ u g iấ y p h ía B ắ c , nữ c ô n g nhân c á c n h à m á y dệt,
c á c hợp tác xã tiể u thủ cô n g n g h iệ p ở H à n ộ i, H à Sư n B ìn h , T h á i
B ìn h , T h à n h p h ố H ồ C h í M in h ...
C á c c ô n g trìn h n g h iê n cứu đã ch ú trọ n g đến đ iều k iệ n là m v iệ c ,
tìn h trạ n g sứ c k h ỏ e , đ iều k iệ n s in h số n g củ a n gư ờ i la o đ ộ n g nữ v à
đã có n h ữ n g k iế n n g h ị n h ằm c ả i th iệ n đ ờ i số n g củ a c h ị em .

Kết

quả n g h iê n cứu được c ô n g bố tro n g h a i cu ố n k ỷ yếu ‘Đ iề u k iệ n

la o đ ộ n g v à s in h số n g củ a nữ c ô n g nh ân v ù n g n g u y ê n liệ u g iấ y
p h ía B ắ c ” (1 9 8 8 ) , X a o đ ộ n g nữ n ô n g th ôn đ ồ n g b ằ n g B ắ c b ộ ”
(1 9 8 9 ) v à cu ố n sá ch ‘Xl'on đư ờng đi tớ i củ a hợp tác x ã v à phụ nữ
T h ịn h L i ệ t ” (1 9 8 9 ).
N ă m 1988, đề tài “Về v iệ c là m b ìn h đ ẳn g ch o phụ n ữ ” n g h iê n
cứu v iệ c sử d ụ n g v à p h ẩn bổ la o đ ộ n g nữ tro n g c á c n g à n h n g h ề ,
đào tạo la o đ ộ n g nữ, tạo v iệ c là m , tă n g thu n h ậ p , g iả m sự n g h è o
k h ổ củ a phụ nữ.

Đ ề tà i đ ặc b iệ t ch ú trọ n g đến v ấ n đề v iệ c là m

ch o nữ th an h n iê n trư ớ c sức ép dân số đ a n g lă n g Iih a n h (h à n g năm
có 1,2 triệ u n gư ờ i bước v à o tu ổ i la o đ ộ n g , tro n g đó hơn m ột nửa
là n ữ ).

K ế t q u ả n g h iê n cứu được in Iro n g h a i k ỷ yế u và tro n g

cu ố n sá ch ‘T ạ o v iệ c là m , tă n g thu n h ậ p , n â n g ca o đ ịa v ị n gư ờ i
phụ n ữ ” (1 9 9 1 ).
T ừ n ăm 1 9 8 9 , k h i c á c đ ịa p h ư ơ n g thự c h iệ n v iệ c g ia o ru ộ n g đất
lâ u d à i ch o n ô n g d â n , h ìn h thứ c k in h tế hộ g ia đ ìn h ph át triể n m ột
c á c h phổ b iế n ở n ô n g th ô n .

T r u n g tâm đã triể n k h a i đề tài “Sụ


7

phát triể n k in h tế hộ g ia đ ìn h ở n ơ n g thơn v à v a i trò củ a n gư ờ i
phụ n ữ ” n h ằm là m rõ tác đ ộ n g k in h tế hộ g ia đ ìn h đến đời số n g

củ a phụ nữ n ô n g th ô n . N h ữ n g cu ộ c k h ả o sát được tiế n hàn h ở cá c
xã th u ộ c tỉn h B ắ c T h á i, V ĩn h P h ú , H à Sơn B ì n h , H ả i h ư n g và
n g o ạ i th àn h H à n ộ i.
N ă m 1 98 9, đề tà i ‘N g h iê n cứu về h iệ n trạ n g g ia đ in h V iệ t nam
và v a i trò củ a n gư ờ i phụ nữ tro n g g ia đ ìn h ” được liế n h àn h v ớ i sự
p h ố i hợp ch ặt ch ẽ củ a B an n g h iê n cứu H ộ i phụ nữ, V iệ n n g h iê n
cứu th an h n iê n , B an nữ c ô n g T ổ n g liê n đ o àn , V iệ n dân tộ c h ọ c,
V iệ n x ã h ộ i b ọ c.

N ộ i d u n g củ a đề tài nhằm n g h iê n cứu sự b iế n

đổi về cơ c ấ u , ch ứ c n ă n g g ia đ ìn h V iệ t nam h iệ n n a y , đ ịa v ị v à v a i
trò củ a n gư ờ i phụ nữ, sự b ìn h đ ẳ n g g iớ i tro n g g ia đ ìn h ở c á c đ ố i
tượng c ô n g n h â n , n ô n g d ân , t r í th ứ c, đ ồ n g bào m iê n n ú i.

Đ ề tài

được n g h iê n cứu trên n h iề u đ ịa đ iể m n ô n g th ô n v à đô th ị ở cả ba
m iề n .
T ừ năm

1 9 9 0 , T r u n g tâm đã đ ẩy m ạn h v iệ c n g h iê n cứu trên

q uan đ iể m g iớ i v à sự p h át triể n .

T r o n g ba năm 1 9 9 1 -1 9 9 3 ,

T ru n g

tâm đã triể n k h a i h a i đề tà i về “C á c b iệ n p h áp th a m g ia n g h iê n

cứu c á c c h ín h sá ch đáp ứng g i ớ i ” v à “Sự tác đ ộ n g c á c c h ín h sá ch
I
k in h t ế -x ã h ộ i m ới đ ố i v ớ i đời số n g n gư ờ i phụ nữ n ô n g th ô n ”.
N h íu c h u n g c á c đề tà i n g h iê n cứ u đã bám sát n h ữ n g v ấ n đề cơ
bản củ a đờ i s ố n g x ã h ộ i và Iig ư ờ i phụ nữ tro n g b ố i c ả n h đ ổ i m ớ i
củ a đất n ư ớ c. C á c ch ủ đề n g h iê n cứ u đã ch ú ý m ột c á c h toàn d iệ n
đến đ iề u k iệ n la o đ ộ n g , đời số n g vật c h ấ t, sự h ư ở n g thụ v ă n h ó a,


đờ i số n g g ia đ ìn h củ a n gư ờ i phụ nữ tro n g sự lổ n g hợp và tác đ ộ n g
lẫ n n h au g iữ a c á c yếu tố đó. (* )
3. M ụ c đ í c h và nội d u n g n g h i ê n cứ u
T r o n g p h ạm v i đề tài lu ậ n án n g h iê n cứu về v a i trò củ a ngư ờ i
phụ nữ n ô n g th ô n tro n g g ia đ ìn h , c h ú n g tố i tập tru n g v à o n ộ i d u n g
sau :
C h ỉ ra được thực trạ n g v a i trò củ a phụ nữ n ô n g th ô n tro n g g ia
đ ìn h gồ m c á c hoạt đ ộn g k in h tế, hoạt đ ộ n g sin h đẻ. vă n hóa g iá o
d ụ c, tìn h cả m tro n g g ia đ ìn h .
Cụ thể là xe m xét v iệ c n gư ờ i phụ nữ n ô n g th ôn đã thực h iệ n v a i
trò củ a m ìn h như thế nào đối v ớ i c á c họat đ ộ n g trên .
T ừ n h ữ n g n ộ i d u n g đó, kết quả n g h iê n cứu n h ằm g ó p p h ần lìm
ra c á c g iả i p h áp để tháo gỡ k h ó k h ă n , c u n g cấ p n h ữ n g cơ sở k h o a
I
h ọc ch o v iệ c đề x u ấ t c á c c h ín h s á c h đ ố i v ớ i phụ nữ để họ có thể
phát h u y v a i trị tíc h cự c củ a m ìn h tro n g g ia đ ìn h v à n g o à i x ã h ộ i.

4. Lý luận và phương pháp nghiên cứu
T rư ớ c hết c h ú n g tô i xe m xét vấ n đề phụ nữ th eo q u an đ iể m xã
h ộ i h ọ c g iớ i, ở đ ây có sự p h ân b iệ t n h ữ n g

đ ặc đ iể m g iớ i tín h

(s e x ) như n h ữ n g th u ộ c tín h tự n h iê n củ a co n n g ư ờ i. Đ ó c ũ n g là để
ph ân b iệ t g iớ i n am v à g iớ i nữ về m ặt s in h h ọ c . X é t trên p h ư ơ n g
d iệ n x ã h ộ i, nét đ ặ c trư n g về g iớ i (G e n d e r ) c h ịu ảnh h ư ở n g củ a
c á c n h ân tố v ă n h ó a , n h ữ n g n h â n tố v ă n h ó a n à y h ìn h th àn h và
b iế n đ ổ i th eo sự q u y đ ịn h c ủ a c á c n h â n tố k in h t ế ,x ã h ộ i tro n g

L é T h i - H o ạ t đ ộ n g n g h i ê n cứu k h o a h ọ c c ủ a T r u n g tăm N g h i ê n cứu K h o a h ọ c về
P h ụ n ữ - T ạ p c h í K h o a h ọ c v'ê P h ụ n ữ - H à n ộ i

1992

TV 5


9
từng quốc g ia , trên các khu vự c, trong các g ia i đoạn phát ư iể n khác
nhau của lịc h sử.

v/
M ọ i ch ín h sách k in h tế, xã hội về g ia đình v à phụ nữ được thực
hiện ở nước ta cần được xem xét trên quan điểm g iứ i để th ấy rõ hơn
g iớ i nữ ch ịu ảnh hưởng của ch ín h sách đó như thế nào, nữ giớ i tham
g ia thực h iện các ch ín h sách đó đến đâu, và ý n gh ía của cá c ch ín h
sách này đối vớ i phụ nữ ra sao ?
T ro n g hoạt động k in h tế, phụ nữ là lực lượng cơ bản đóng góp cho
sự phát triển k in h tế ở nông thôn.

T ro n g lao động chưa có sự phân

cơng hợp lý giữ a hai g iớ i nam và nữ.

Phụ nữ phải gánh vác nhiều

công v iệ c nội trợ, chăn nuôi và sản xuất thủ cơ ng n gh iệp .

T rìn h độ

học vấn, kho a học và k ỹ thuật của lao động nữ rất thấp, phần

1 Ớ11

là

lao động giản đơn, nặng nhọc, thủ cơng , năng suất thấp, thu nhập ít
ỏ i, k iế n thức quản lý k in h doanh củ a phụ nữ nói ch u n g yếu, những
nhân tố n ày làm hạn ch ế sự phát triển k in h tế hộ g ia đ ìn h , k in h tế
hàng hóa.
N gư ờ i phụ nữ vớ i tư cẩch người vợ, người mẹ là nhân vật trung
tâm của g ia đình. H ọ có trách nhiệm nặng nề trong v iệ c sin h nở,
nuôi dưỡng con cá i, các họat động chăm sóc người ốm , người g ià ...
phụ nữ đều gánh ch ịu phần nặng nề.
M ột điều cần nhấn m ạnh là sự tham g ia hoạt động k in h tế tạo ra thu
nhập cho g ia đ ình là m ột điều k iệ n để kh ẳ n g đ ịn h v a i trị, v ị trí của
người phụ nữ trong g ia đình nhất là k h i lao đ ộn g n ội trợ vẫn đang là
m ột gán h n ặn g tro ng đời sống hiện nay.


10

T ro n g g ia đ ìn h nam g iớ i nắm tiền mặt n h iều hưn nên có tự do
k in h tế, tự do c h i tiêu hơn. C h ủ hộ thường là nam g iớ i có q u yền
qu yết đ ịn h v iệ c sử d ụ n g ru ộ n g đất, v ố n , thiết b ị, ch i tiêu v ớ i lý
do phụ nữ k h ô n g biết quản lý , k h ơ n g h iểu g ì về thị trường và
c ũ n g do nếp n g h ĩ cũ là ngư ờ i ch ồ n g p h ải c h ỉ h u y g ia đ ìn h .
C ầ n đứng trên quan đ iểm tiếp cận hệ th ố n g tro n g v iệ c phát
triể n cá c đ iều k iệ n k in h tế, x ã h ộ i, văn hóa, củ a m ơi trường tự
n h iê n đ ang tác động đến ngư ời phụ nữ n ô n g thôn và g ia đ ìn h họ.
Q uan đ iểm n à y đòi h ỏi đặt ngư ờ i phụ nữ tro n g hệ th ố n g x ã h ội
cụ thể và toàn vẹn - x ã h ộ i V iệ t nam những năm 90 đ an g trên đà
đổi m ớ i, để từ đó tìm h iểu nhữ ng kh ó kh ă n , nhữ ng th iệ t th ò i,
những nhu cầ u , n gu yện v ọ n g họ đặt ra tro n g cu ộ c số n g.
I

C á ch tiếp cận hệ th ốn g đặt ra yêu cầu xem xét v a i trị và v ị trí
người phụ nữ nơng thơn h iệ n n a y tro n g cơ cấu x ã h ộ i, cơ cấu g ia
đ ìn h.
V ớ i v iệ c phát triể n cá c n gàn h n gh ề n ô n g n g h iệ p , m ột yêu cầu
rất cấp b á ch ở n ô n g thơn, k h i d iệ n tích b ìn h q u ân ru ộ n g

đất

theo đầu n gư ờ i n g à y cà n g ít đ i, th ì ch ủ yếu nam g iớ i ch u y ể n
san g là m n gàn h n gh ề , phụ nữ thường c h ỉ là m thêm m ột số nghề
phụ thủ cơ n g tạ i g ia đ ìn h , thu nhập ít ỏ i. N a m g iớ i có ưu th ế dễ
đi x a , đi lâ u k h ỏ i g ia đ ìn h để k iế m v iệ c là m . H iệ n n a y xu hướng
nam g iớ i rờ i bỏ n ô n g thôn ra th àn h phố là m v iệ c n g à y cà n g
tă n g , dành tồn bộ cơ n g v iệ c đ ồ n g á n g , n u ổ i co n , trô n g nom bố
mẹ g ià ch o phụ nữ.

11
N g h iê n cứu v a i trò củ a phụ nữ nông thôn từ quan đ iểm tiếp cận
lịc h ,cho phép ch ú n g ta xem xét c á i g ì từ quá khứ để lạ i cần tơn
trọ n g , cần có c h ín h sách phát h u y , g ìn giữ , cá i g ì cần sớm có
c h ín h sách hạn ch ế, hoặc xó a bỏ ch o phù hợp vớ i nhữ ng biến đổi
tiến bộ củ a x ã h ộ i để những nhân tố củ a lịc h sử tác động tích cực
đến những ch ín h sách k in h tế văn hóa xã h ộ i.
T ro n g

" D ic tio n n a ir e de S o c io lo g ie "

g ia d ìũ h được xem

là

"N h ó m ngư ờ i gắn bó vớ i nhau bằng m ột liê n hệ hôn nhân huyết
thống h a y là v iệ c nhận con n u ơ i. C ó sự lá c động qua lạ i giữ a
ch ồ n g v à vợ, g iữ a bố v à m ẹ, giữ a ch a mẹ và co n c á i, g iữ a anh
c h ị em và họ hàng x a hơn. G ia đ ìn h m ở rộ n g ít h a y n h iề u , quan
trọng đến m ức nào đối vớ i sự phát triển k in h tế, pháp lu ậ t, ch ín h
trị và có những liê n hệ với cá c ch ừ n g m ực k h á c nhau vớ i tôn
g iá o . Đ ể đạt được sự bền vữ n g, g ia đ ìn h p h ải thực h iệ n được cá c
n h iệ m vụ k in h tế, sin h đẻ và n u ô i d ạy co n c á i.(*)
T ro n g tất cả cá c xã h ộ i, g ia đ ìn h h ay hố g ia đ ìn h là m ộ l đơn
v ị ra qu yết đ ịn h cơ bản.

H ộ là một nhóm ngư ời cù n g ăn ch u n g

một bếp, k h á c vớ i g ia đ ình là m ột nhóm ngư ờ i có q u an hệ h u ì
th ố n g h a y hôn nhân.

T ro n g thực tế có hộ n ơ n g dân là một g ia

đ ìn h , như ng c ũ n g có n h iề u g ia đ ìn h lạ i c h ia ra làm n h iề u hộ,
nhưng g iữ a cá c hộ n à y cũ n g có những m ố i quan hệ nhất đ ịn h .
N h ư n g dù họ là m ột g ia đình h a y m ột bộ phận

củ a g ia đình

thường được g ọ i là g ia đ ìn h hạt nhân th ì giữ a c á c th àn h v iê n
tro n g hộ thường có quan hộ h u yết th ố n g và c h ín h quan hệ ấy đã
q u yết đ ịn h nhữ ng đặc điểm

1

5 " D i c t i o n u a i r e de S o c i o l o g i e " N h à x u ấ t b àn L a r o u s s e - P e r i s

1993 Tr.

131


12

củ a nền k in h tế hộ n ô n g d ân , h a y nền k in h tế g ia đ ìn h n ơ n g dân.
(* )
C ơ cấu là hệ th ố n g c á c m ối qu an hệ gắn bó v ớ i n h au g iữ a cá c
yếu tố và bộ ph ận hợp th àn h c h ỉn h thể ít n h iề u bền v ữ n g .

C ơ cấu

xã h ộ i là hệ th ố n g cá c m ố i q u an hệ gắn bó lẫn nh au g iữ a con
n gư ờ i v ớ i co n n g ư ờ i, g iữ a c á c cộ n g đ ồ n g n gư ờ i hợp th àn h c h ỉn h
thể xã h ộ i.

N ế u dem áp d ụ n g lý th u yế t n ày tro n g n g h iê n cứu g ia

đ ìn h th ì ta có thể th ấ y rõ cơ cấu củ a g ia đ ìn h .

C ơ cấu củ a £ Ĩa

đ ìn h đó là tồn bộ cá c quan hệ củ a cá c th àn h v iê n tro n g g ia đ ìn h
bao gô m từ q u an hệ ruột th ịt ch o tớ i hệ th ố n g c á c qu an hệ tin h
th ần , đạo đức, tro n g đó có cả c á c qu an hệ q u yề n lự c và u y t ín ...
T r o n g cơ cấ u g ia đ ìn h c h ia ra c á c ‘h h á l c ắ t ” ch ủ yế u như cơ cấu
q u yề n lự c , cơ cấu g ia i cấ p , cơ cấu v a i trò.
X ã h ộ i h ọ c ph ân c h ia cơ cấu g ia đ ìn h th àn h ba lo ạ i có liê n hệ
mật th iết v ớ i n h au :
a) cơ cấu u y q u y ề n ,
b) cơ cấu g ia o tiế p ,
c ) cơ cấu v a i trò.
C ạ cấu u y q u y ề n ch o b iế t n h ữ n g q u yế t đ ịn h cơ bản tro n g đời
số n g g ia đ ìn h th u ộ c về ai (từ dó có sự p h â n b iệ t g iữ a g ia đ ìn h g ia
trư ở ng h a y đ ộc đoán v ớ i g ia đ ìn h dân c h ủ ).

T r o n g cơ cấu uy

q u yề n g ia trư ở n g , vợ p h ụ c tù n g c h ồ n g , c o n c á i p h ụ c tù n g b ố m ẹ,

ch ủ yếu là b ố . T r o n g cơ cấu dân ch ủ sự ph ân b ố v a i trò củ a cá c
thanh v iê n g ia đ ìn h trước hết dựa v à o p h ẩm ch ấ t v à n ă n g lự c cá

Đ à o T h ế T u ấ n - K i n h t ế h ộ g i a đ ì n h - T ạ p c h í X ã h ộ i h ọ c , s ố l - 19 9 5 T r . 9


13

n h ân củ a v ợ và c h ồ n g , c á c th ành v iê n g ia đ ìn h dự v à o v iệ c q u yế t
đ ịn h n h ữ n g c ô n g v iệ c quan trọ n g .
C ơ cấ u g ia o tiế p có ảnh hưởng căn hản tới tất cả c á c m ặt họat
đ ộ n g củ a g ia đ ìn h . V ă n h ó a v à m ức độ củ a g ia o tiế p tin h thần và
tìn h cảm g iữ a vợ - c h ồ n g

có ảnh hưởng lớ n tới sự d ò an kết

thư ơ ng yêu nhau tro n g g ia đ ìn h , thể h iệ n sự thỏa m ãn về hôn nhân
đến m ức n ào: m ột sự g ia o tiế p th íc h hợp, có n ộ i d u n g v à n hóa và
tin h thần ca o g iữ a bố mẹ v à co n c á i c ũ n g có ảnh hư ởng lớn dến sự
h ìn h thành nhân c á c h củ a c h ú n g , đó là tiền đề hết sứ c q u an trọ n g
củ a g iá o d ụ c g ia đ ìn h .
C ơ cẩu v a i trò là hệ th ố n g cá c quan hệ và tương tác g iữ a cá c
th àn h v iê n g ia đ ìn h theo n h ữ n g v a i trò dược q u y đ ịn h ch o m ỗ i
th àn h v iê n , v à th ô n g thư ờ ng sự p h ân c h ia v a i trò n à y c h ịu ảnh
hưởng lớ n củ a tru y ề n th ố n g v à tập qu án tro n g x ã h ộ i, củ a m ôi
trư ờ ng xã h ộ i g ầ n g ũ i, n h ư n g c ũ n g b ị c h i p h ố i b ở i k in h n g h iệ m cá
nhân củ a m ỗ i th ành v iê n g ia đ ìn h .

V a i trò củ a c á c th àn h v iê n g ia

đ ìn h c ũ n g được q u y đ ịn h cả về m ặt p h áp lý (tro n g c á c lu ậ t hôn
nh ân và g ia đ ìn h ). T r o n g c á c n g h iê n cứu xã h ộ i h ọ c , v a i trò th àn h
v iê n g ia đ ìn h được xem xét ở bốn m ặt: v a i trò th àn h v iê n x ã h ộ i,
v a i trò n gư ờ i sản x u ấ t, v a i trò đ ố i v ớ i bạn bè, đ ố i v ớ i n h ữ n g n gư ờ i
họ h à n g .

C ũ n g có k h i n gư ờ i ta c h ia th à n h c á c v a i trò tro n g g ia

đ ìn h v à c á c v a i trị n g o à i g ia đ ìn h .
K h á i n iệ m ch ứ c n ă n g g ia đ ìn h d ù n g để c h ỉ p h ư ơ n g thứ c b iể u
h iệ n h o ạt đ ộ n g s ố n g củ a g ia đ ìn h v à c á c th àn h v iê n củ a nó.

Bởi

v ì hoạt đ ộ n g s ố n g củ a g ia đ ìn h và c á c th àn h v iê n củ a nó m a n g cả


14

n ội d u ng xã h ộ i và n ộ i d u ng cá nhân, nên c á c ch ứ c n ă n g g ia đình

c ũn g bao g ồ m cả hai mặt x ã hội v à cá nhân.
Chức n ăn g g ia đình gắn liền với những nhu cầu củ a xã hội đối
v ới thể c h ế g ia đ ìn h c ũ n g như v ớ i n h ữ n g nhu cầu c u a cá nhân đối
với nó.
Có m ười h o ạ t đ ộ n g s ố n g t h ể h i ệ n c á c c h ứ c n ă n g c ủ a g i a đ ì n h là

s i n h đẻ; g i á o d ụ c ; s i n h h o ạ t; k i n h tế; k i ể m s o á t x ã h ộ i đ ầ u t i ê n ;
g i a o t i ế p t i n h th ần ; đ ị a v ị xã h ộ i ; g i ả i trí; t ì n h c ả m ; t í n h d ụ c .
M ỗ i m ặ t h o ạ t đ ộ n g s ố n g ấy c ó c á c c h ứ c n ă n g x ã h ộ i v à cá n h â n

củ a nó.

'

Ví dụ: hoạt động sinh đẻ có chức năng xã hội là tái sản xuất
s i n h h ọ c c ủ a xã h ộ i , v à c h ứ c n ă n g c á n h â n là t h ỏ a m ã n n h u c ầ u c ó
con.

H o ặ c h o ạ t đ ộ n g g i a đ ì n h c ó c h ứ c n ă n g x ã h ộ i là x ã h ộ i h ó a

t h ế h ệ tr ẻ , d u y trì t í n h l i ê n t ụ c v ề v ă n h ó a c ủ a x ã h ộ i , c ò n c h ứ c
n ă n g c á n h â n là t h ỏ a m ã n n h u c ầ u l à m b ô m ẹ t i ế p x ú c c o n c á i .
H oạt đ ộ n g s ố n g củ a g ia đình thay đổi th eo những đ iều k iện lịch
sử khác nhau, nên ch ứ c n ă n g g ia đ ìn h c ũ n g th ay đ ổ i t h e o .

Những

th a y đổi k h ô n g chỉ diễn ra ở n h ữ n g nội d u n g m à cả ở thứ bậc củ a
chúng.

N g o à i h o ạ t đ ộ n g s i n h d ẻ và t í n h d ụ c l à n h ữ n g h o ạ t

dộng

c ơ b ả n n h ấ t , c á c h o ạ t đ ộ n g k h á c đ ư ợ c đặ t v à o n h ữ n g v ị trí k h á c
n h a u t r o n g m ỗ i t h ờ i k ỳ l ị c h sử p h á t t r i ể n xã h ộ i .
V a i trò là m ộ t k h á i n i ệ m q u a n t r ọ n g c ủ a

x ã h ộ i h ọ c , k h á i ni ệm

“v a i t r ò ” t h ư ờ n g đ ư ợ c sử đ ụ n g l à m đ ơ n v ị đ ể p h â n t í c h c á c đ ị n h
c h ế xã h ộ i. M ố i quan tâm của cá c n g h iê n cứu xã hội h ọ c k h ô n g

chỉ là bản thân các vai trò do con người gánh vác , mà là quan hệ


15

giữa vai trò và các mối liên hệ xã hội dể cá nhân thực hiện vai trị
của m ình. Từ đó

n ó c h o t h ấ y rằ n g c u ộ c s ố n g c ủ a cá n h â n c h ủ y ế u

đ ư ợ c t h ự c h i ệ n t h ô n g q u a v a i trò xã h ộ i c ủ a c á n h â n t h e o m ộ t s ố
k h u ơ n k h ổ c ó sẵ n .
Cơ c ấ u v a i trò c ủ a g i a đ ì n h n ó i lê ũ d ặ c t r ư n g c ủ a h ệ t h ố n g tác
đ ộ n g qua lại và các quan hệ củ a các thành v iê n g ia đình tương
ứ n g v ớ i c á c c h ỉ thị

v a i trò d ự a trên c á c t r u y ề n I h ố n g v à p h o n g

t ụ c h i ệ n c ó t r o n g xã h ộ i n ó i c h u n g , t r o n g m ô i t r ư ờ n g x ã h ộ i g ầ n

nhất và được củng cố nhờ kinh nghiệm cá nhân của các
gia

thành

viên

đình.

T r o n g k h á i n i ệ m v a i trị c ó p h â n ra v a i trò c h í n h t h ứ c v à v a i trị

k h ơ n g c h í n h t h ứ c , v a i t r ị c h í n h t h ứ c là v a i t r ò đ ư ợ c x ã h ộ i c ô n g
nh ận c ò n v a i trò k h ơ n g ' c h í n h t h ứ c l à v a i trị k h ơ n g đ ư ợ c xã h ộ i
c ô n g nhận.
Đ ể thực h iệ n nội d ung và m ụ c đ íc h n g h iê n cứu n ói trên, ch ú n g
tôi sử d ụ n g p h ư ơ n g pháp n g h iê n cứu b ằ n g b ả n g câu h ỏ i ( S u r v e y )
Đ ố i t ư ợ n g n g h i ê n cứ u là 4 4 0 p h ụ n ữ t r o n g c á c g i a đ ì n h đ ầ y đủ,
và 3 6 0 n am giớ i.
P h ạ m v i n g h i ê n c ứ u l à 3 xã:

Nam

Hồng, N am

Thanh, Trung

Đ ô n g th u ộ c h u y ệ n N a m N in h , tỉnh Hà N a m N in h . 3 xã này, c ó xã
ch ậm phát triển, c ó xã tương đối phát triển, c ó xã thuần n ô n g , có
x ã s ả n x u ấ t n ô n g n g h i ệ p k ế t h ợ p v ớ i c á c n g à n h n g h ê p h ụ . . . c ó xã
gầu h u y ệ n , có xã xa h u y ệ n ...,
Cụ t h ể l à c h ú n g t ô i n g h i ê n c ứ u ở:

- Xã N a m H ồ n g : 3 0 0 h ộ g i a đ ì n h .


16
- Xã N a m Tha nh: 2 5 0 h ộ g i a đ ì n h .

- Xã T r u n g Đ ô n g : 2 5 0 , ( l à x ã c ó t ỷ lệ bà c o n T h i ê n c h ú a
giáo đông) ch iếm 49%.
Tấ t c ả 8 0 0 h ộ g i a đ ì n h đ ư ợ c c h ọ n đ ề u là g i a đ ì n h đ ầ y đủ v à
p h ầ n đ ô n g s ố n g ư ờ i đ ư ợ c p h ỏ n g v ấ n l à đ a n g ở d ộ t u ổ i s í n h đẻ.


17

C HƯ ƠNG II: NHỮNG K Ế T QUẢ VÀ PHẦN T Í C H BAN ĐÂU

1. Đ ặ c đ i ể m k i n h t ế - x ã hội c ủ a k h u v ự c k h ả o s á t
N a m N i n h là m ộ t h u y ệ n đ ô n g dân: 3 5 vạn dân b a o g ồ m 37 thị
xã v à thị trấn, c ó n h i ề u x ã h ợ p n h ất , x ã d ô n g nhất là 17 n g à n
dân, x ã ít nhất là 4 0 0 0 dâ n, c ó d i ệ n t í c h đất n ố n g n g h i ệ p 1 7 . 2 0 0
h a ? d i ệ n t í c h đất c a n h tác b ình q u â n đầu n g ư ờ i

th ấ p ( 5 1 0 m 2/đ ầ u

người).
Là m ộ t t r o n g c á c h u y ệ n t r ọ n g đ i ể m lú a p h í a n a m c ủ a t ỉn h
N a m Hà, N a m N i n h oó 8 9 . 7 1 3 h ộ thì 8 3 . 3 9 5 h ộ n ô n g n g h i ệ p
c h i ế m 9 2 , 9 5 % v ớ i 3 1 4 . 7 7 3 / 3 4 3 . 7 1 3 n h â n kh ẩu c h i ế m 9 1 , 6 7 % .
T r o n g n ă m 1 9 9 4 , N g à n h t h ố n g k ê và H ộ i n ô n g d â n h u y ệ n đã
t i ế n h à n h đ i ề u tra n ô n g th ôn n ô n g n g h i ệ p và k h ả o sát t ìn h h ì n h
thu nh ập đờ i s ô n g n ô n g dân trên đ ị a b àn h u y ệ n N a m N i n h . Các
s ố l i ệ u c h o b i ế t là:
- Số hộ

nghèo

(thu

dưới

50.000đ/khẩu/tháng)

có

24,63% ,

t r o n g đ ó rất n g h è o (thu 3 0 . 0 0 0 đ / k h ẩ u / t h á n g ) c h i ế m 1 3 , 5 7 % ,
đ ó i (thu d ư ớ i 1 5 . Q 0 0 đ / k h ẩ u / t h á n g ) c h i ế m 4 , 5 % .
- SỐ h ộ

có

t h u nhập t r u n g b ì n h

( 5 1 - lO O.OOOđ/khẩu/tháng)

ch iếm 50,62% .
Số

hộ

có

thu

nhập

tr ên

tru n g

1 2 5 .0 0 0 đ /k h ẩ u /th á n g ) c h iế m 18,75% .

bình

(1 00.000-


18

- SỐ h ộ c ó th u n h ậ p kh á g i à u ( t r ê n 12 5 . 0 0 0 đ / k h ẩ u / l h á n g ) c h i ế m

6%

trong

đó

có

2,93%

số

hộ

giàu

có

thu

nhập

từ

2 5 0 . 0 0 0 đ / k l i ẩ u / t h á n g trở l ê n .
ở n h ữ n g x ã xa t r u n g t â m , đ i ề u k i ệ n g i a o t h ô n g k h ô n g t h u ậ n lợ i ,
s ả n x u ấ t c h ủ y ế u c ị n t h u ầ n n ơ n g illI ( ỷ lệ g i à u c à n g ít, h ộ n g h è o
càng cao.

t

V ề n ô n g n g h i ệ p : n ă n g s u ất l ú a n ă m
b ìn h

quân

lương thực

d ầu

người

450

1 9 9 3 đạ t x ấ p x ỉ 1 1 t ấ n / h a .
kg,

năm

1993:

531

kg/1

người.
1 0 0 % c á c g i a đ ìn h c ủ a h u y ệ n đ ề u c ó đ i ệ n , 2 4 % c ó t i v i , 2 4 %
c ó m á y thu t h a n h v à 6% c ó x e m á y .

Tại h u y ệ n

1 0 0 % x ã c ó t r ư ờ n g ( I , I I ) , c ó 5 trường c ấ p II I với

t ổ n g s ố h ọ c s i n h là 10 v ạ n e m .
H u y ệ n c ó t r ư ờ n g n ă n g k h i ế u c ấ p I , II N g u y ễ n H i ề n , t r ư ờ n g n à y
đã đạt đ ư ợ c c ó 9 g i ả i quốc g i a .
Sả n x u ấ t c ô n g n g h i ệ p v à t i ể u th ủ c ô n g n g h i ệ p đ ư ợ c d ẩ y m ạ n h .
H u y ệ n đã thành lập
tỉnh,

Trung

ương

ch u y ên nghiệp.

đóng

13 d o a n h n g h i ệ p , c ó 6 d o a n h n g h i ệ p c ủ a
tr ên

địa

bàn

huyện,

có

17

hợp

tác

xã

Có 2 n g à n h c ơ khí là sản xuất phụ tù n g x e đạp và

sản xuất đ ồ d ù n g g ia đình.
N g o à i ra h u y ệ n N a m N i n h c ò n c ó c á c n g h ề : d ệ t ( d ệ l v ả i , m à n ,
khăn tắm) n g h ề là m hoa c â y cả n h , n g h ề làm h o a g iả và n g h ề nuôi
t ằ m , ư ơ m tơ.

19

V iệc tìm h iểu các đặc đ iể m kinh tế xã h ội của cả 3 xã được
n g h i ê n cứ u c h o t h ấ y m ấ y n h ậ n x é t sau đây:
a)

N hìn chung mức sống của 3 xã (N am

H ồng, N am Thanh,

T r u n g Đ ô n g ) là k h ô n g c a o , h ệ t h ố n g c ơ s ở hạ t ầ n g m ấ y n ă m g ầ n
đ â y c ó đ ư ợ c q u a n t â m n h ư n g d ị c h vụ v ớ i k i n h t ế s ả n x u ấ t h à n g
h óa chưa phát triển.

Sả n x u ấ t n ố n g n g h i ệ p v ẫ n l à c h í n h , đ ộ c c a n h

c â y l ú a , , m ồ h ì n h V A C k b ơ n g c ó , c á c g i a đ ì n h h ầ u b ết k h ô n g c ó
ao, k h ô n g c ó v ư ờ n c â y ăn q u ả , đất v ư ờ n râì ít c h ỉ t r ồ n g rau p h ụ c
vu rau ăn c h o g i a đ ì n h .

Bên canh đó ở N a m N in h c ò n tồn tại và
ị

phát triển m ộ t s ố n g h ề phụ m a n g tính chất tiểu thủ c ơ n g n g h iệ p
như thêu dệt ở Trung Đ ô n g và N a m H ồ n g , ở N a m T h a n h c ó lu y ệ n
t h ủ y t i n h v à b u ô n b á n đ ồ n g nát.
b) V ề c ơ c ấ u v à q u y m ơ g i a đ ì n h
- Qua k ế t q u ả đ i ề u tra v ề g i a đ ì n h c h o b i ế t là s ố g i a đ ì n h c ó ba
t h ế h ệ t rở l ê n l à 4 7 , 4 % , h a i t h ế h ệ 5 2 , 6 % .

Q trình hạt nhân h óa

g i a đ ì n h ở đ â y d i ễ n ra k h ô n g l ớ n , c á c ô n g bà g i à s ố n g r i ê n g rẽ rất
ít m à t h ư ờ n g s ố n g . c h u n g v ớ i m ộ t t r o n g c á c c o n c ủ a m ì n h , n h ư n g
h ọ k h ồ n g c ò n là c h ỉ h u y k i n h t ế g i a đ ì n h m à c h ỉ g i ú p đ ỡ c o n c h á u
t r o n g raột s ô v i ệ c n h ư c h ă m s ó c v ư ờ n t ư ợ c , l ợ n g à v . v . . . V ề k i n h t ế
họ số n g phụ th u ộ c và o con cái.

Hơn nữa ở n ô n g thôn cá c c o n cái

đ ã t r ư ở n g t h à n h l ạ i s ố n g c ù n g t h ơ n x ó m v ớ i b ố m ẹ , s ớ m t ố i đi lạ i
thăm n o m b ố m ẹ già c ũ n g dể dàng Ihường x u y ê n hơn ở thành phố.
- V ề q u y m ô g i a đ ìn h : c ó t r u n g b ì n h 5 , 2 4 n g ư ờ i / 1

hộ

tirơng

đ ư ơ n g v ớ i q u y m ô t r u n g 'bình g i a đ ì n h c ả n ư ớ c l à 5 , 2 6 n g ư ừ i / 1
hộ.

N h ư n g n ế u ta t á c h g i a đ ì n h t ô n g i á o 6 , 1 6 n g ư ờ i / 1 h ộ thì c á c


20

g i a đìn h t h e o Phật g i á o và đi lư ơ n g ch ỉ c ó 5 , 1 0 n g ư ờ i / h ộ ( X e m bả ng í:
Số ng ười trong h ộ t h e o tôn g i á o , và khu v ự c - Phụ l ụ c 1)
T ro n g ba xã k h ả o sát, N a m H ồ n g c ó s ố ng ười trung b ình trong h ộ

là ít nhất 5 , 0 n g ư ờ i / hộ,< N a m Thanh n h iề u hơn là 5 , 2 8 n g ư ờ i / hộ.
Cị n xã Trun g Đ ơ n g tỷ lệ g i á o dân đ ô n g , s in h nh iề u c o n nên tỷ lệ s ố
ng ười Irung bìn h tro ng m ộ t hộ c a o nhất là 5 , 5 1 .
c ) V ề tô n g i á o , s ố g i á o dân toàn h u y ệ n là 3 7 , 5 0 5 n g ư ờ i , c h i ế m tỷ
lệ 11%. T r o n g đ ó , xã N a m H ồ n g c ó s ố g i á o dân là 7 2 9 n g ư ờ i c h i ế m
11%, x ã N a m Th an h 1 1 8 0 c h i ế m 11%, Xã Trung Đ ô n g 6 8 1 1 người
c h i ế m tỷ lệ 4 9 % .

2. Vai trò của người phụ nữ nông thôn trong hoạt động kinh
tế
Khi h ộ g i a đìn h trở thành m ộ t đơn vị sản xu ấ t tự c h ủ thì m ọ i c ơ n g
v i ệ c từ khâu l à m đất c h ọ n g i ố n g g i e o m ạ, cấy lúa l à m c ỏ , bỏ phân,
l à m t hủ y lợi đ ến thu h o ạ c h , c á c th ành v i ê n t ro n g g i a đ ìn h phải lự lo.
T ro n g đ iều k i ệ n h i ệ n n ay ở n ô n g thô n, c á c hộ sản xuất chủ y ế u dựa
v à o sức ng ười .

V i ệ c sử d ụ n g m á y m ó c c ị n rất ít.

C ư ờ n g đ ộ lao

đ ộ n g c ủ a c á c thành v i ê n trong g ia đ ìn h hết sức c ă n g th ẳ n g , đ ặc b iệt
đ ố i v ới n g ư ờ i phụ n ữ khi h ọ trở thành nhân vật c h í n h đ ể l ă n g thu
nh ập, v à n â n g c a o m ứ c s ố n g trong g i a đìn h.
0

h u y ệ n N a m N i n h q ua đ iề u tra t h ấy rằng c h ị e m phụ nữ là n g ư ờ i

lao đ ội ig chủ yếu th ườ n g phải đ ả m b ả o 2 / 3 c á c khâu c ủ a qu á trình sản
xuất n ơ n g n g h iệ p : khâu l à m c ỏ 4 8 , 7 % là phụ nữ

21

thực h iệ n , 4 4 ,1 % cả hai vợ c h ồ n g cù n g làm , khâu c ấ y lúa 5 2 ,2 %
là p h ụ nữ, 4 0 , 3 % là c ả h a i v ợ c h ồ n g .
n h ọ c vất vả th ế m à 2 2 ,7 %
4 4 , 4 % là c ả h a i v ợ c h ồ n g .

C à y bừ a là c ổ n g v i ệ c n ặ n g

p h ụ n ữ v ẫn p h ả i t h a m

gia cày

b ừ a,

C h ú n g ta b i ế t r ằ n g c à y b ừ a h i ệ n n a y là

c ó m á y n h i ề u g i a đ ì n h c ó t h ể t h u ê c à y b ừa v ớ i t i ề n c ô n g p h ả i trả
k h ô n g nhiều lắm.
vả như v ậ y ?

V ậ y t h ì tại s a o phụ n ữ n ô n g t h ô n p h ả i c h ị u vấ t

T h ậ m c h í c ó n h ữ n g n ă m đ ể k ị p m ù a v ụ d o trấu b ò

t h i ế u , n h i ề u p h ụ n ữ đã đj c u ố c r u ộ n g n ư ớ c , l ấ y s ứ c n g ư ờ i t h a y c h o
s ứ c vậ t .
Gác k h â u k h á c n h ư g ặt l ú a 2 6 , 9 % là v ợ p h ả i đ ả m n h i ệ m , 6 3 , 4 * £
là c ả h a i v ợ c h ồ n g .

T h ậ m c h í p h u n t h u ố c trừ s â u v ợ p h ả i l à m là

2 1 , 4 % , c ả h a i v ợ c h ồ n g là 3 4 , 3 % .

C h ú n g ta t h e o d õ i b ả n g s ố l i ệ u

sau:

B ả n g 1: A i là người lao động ch ín h trong các công việc sau
(%)
Công việc

Chồng

Vợ

Cả h a i v ợ

Con

chồng
Làm cỏ

4,5

48,7

44,1

2,7

Cấy lúa

3,7

52,2

40,3

3,8

Cày bừa

25,1

22,7

45,4

6,9

Gặt lúa

5,5

26,9

63,4

4.2

Phun

38,7

21,4

34,3

5,7

th u ố c sâu


22

Q u a b ả n g s ố l i ệ u t r ê n c h ú n g ta t h ấ y , p h ụ n ữ p h ả i d ả m n h i ệ m c á c
c ô n g v i ệ c đ ồ n g á n g là c h í n h .

V a i trò c ủ a n a m giới d ư ờ n g n h ư c h ỉ

là h ồ trợ c h o p h ụ n ữ t r o n g m ọ i c ô n g v i ệ c .

M ộ t t h ự c t ế c h o t h ấ y là

h i ệ n n a y ở n ô n g t h ô n , d® ảnh h ư ở n g c ủ a đ ơ t h ị h ó a v à k i n h t ế thị
trường c ơ cấu nhân lực c ó m ộ t sự d ịch c h u y ể n .

N a m giới nơng

t h ơ n c ó h ư ớ n g t h o á t l y l ê n t h à n h p h ố h o ặ c ra c á c v ù n g lâ n c ậ n
l à m t h u ê t h e o m ù a vụ h o ặ c l à m c á c c ô n g v i ệ c k i ế m t i ề n k h á c n h ư
x ẻ đá, l à m v ô i , x â y d ự n g . . . D o đ ó c ơ n g v i ệ c đ ồ n g á n g p h ó t h á c
ch o v ợ trong đ iều k iện lao đ ộn g k h ô n g đảm bảo.
Ở n ô n g th ôn v ù n g đ ồ n g bằn g Bắc bộ nói ch u n g và n ô n g thôn
h u y ệ n N a m N i n h n ó i r i ê n g c ô n g cụ sản x u ấ t c ò n t h i ế u t h ố n v à th ô
sơ.

T r ư ớ c đ â y s ả n x u ấ t tậ p t h ể c ô n g c ụ l a o đ ộ n g p h ầ n n h i ề u d o

h ợ p tá c x ã m u a s ắ m .

N a y t ừ n g h ộ g i a đ ì n h p h ả i tự m u a s ắ m c ô n g

c ụ t r a n g t h i ế t bị v ì p h ả i c h ị u t r á c h n h i ệ m t r o n g tất c ả c á c k h â u
sản xuất.
khăn.

Đ ố i v ớ i n h ữ n g h ộ n g h è o thì đ â y là v ấ n đ ề đ ặ c b i ệ t k h ó

C á c c ơ n g đ o ạ n s ản x u ấ t d o k h ơ n g c ó t i ề n t h u ê n ê n n h i ề u

p h ụ n ữ p h ả i l à m b ằ n g t a y v ớ i c á c c ô n g cụ t h ô s ơ .

S ố đ ô n g phụ nữ

n ô n g t h ô n kh i t i ế p x ú c v ớ i c á c l o ạ i h ó a c h ấ t t r o n g n ô n g n g h i ệ p
thiếu

n h ữ n g t r a n g t h i ế t -bị an t o à n

lao động

cần

t r ư ờ n g h ợ p n g ư ờ i l a o đ ộ n g rắ c t h u ố c sâu b ằ n g t a y .
của Bộ y tế năm

thiết.

Nhiều

T h e o th ố n g kê

1 9 9 2 : h i ệ n t ư ợ n g n g ộ đ ộ c t h u ố c trừ s â u n g à y

c à n g n h i ề u , t r o o g s ố n h ữ n g n g ư ờ i n g ộ đ ộ c t h ì 8 0 , 2 % là n ô n g dân
m à p h ụ n ữ bị ả n h h ư ở n g n g h i ê m t r ọ n g .
C h ú n g ta b i ế t r ằ n g c ơ t h ể p h ụ n ữ c ó n h ữ n g t h ờ i k ỳ s i n h l ý đ ặ c
b iẽt như hành k in h , có thai, sinh đ ẻ ... T r o n g thời k ỳ n ày c ơ thể
p h ụ n ữ y ê u đ i, s ứ c đ ề k h á n g g i ả m .

N ếu phải lao đ ộ n g quá uặng


23

t h ì c ó t h ể g â y ra sự t h a y đ ổ i vị trí tử c u n g , s ẩ y t h a i , r ố i l o ạ n k in h
nguyệt.

N ế u p h ả i đ ầ m m ì n h d ư ớ i n ư ớ c l ạ n h , n ư ớ c b ẩ n th ì c ơ t h ể

s ẽ bị l ạ n h v à n h i ễ m t r ù n g ị đ ặ c b i ệ t là ở b ộ p h ậ n s i n h dục.

Trong

n h ữ n g t h ờ i k ỳ n à y c ơ t h ể n g ư ờ i p h ụ n ữ c ũ n g d ễ bị n h i ê m đ ộ c bởi
h ó a c h ấ t đ ộ c n h ư c á c l o ạ i t h u ố c trừ s â u ,
hại c h o c ơ thể n g ư ờ i m ẹ và b ào thai.

sự n h iễ m đ ộ c c ó thể g ầ y

Vì v ậ y t r o n g n h ữ n g t h ờ i kỳ

s i n h l ý đ ặ c b i ệ t n à y n g ừ ờ i phụ n ữ k h ô n g n ê n l à m n h ữ n g v i ệ c q u á
n ă n g n h ọ c n h ư m a n g , v á c , g á n h n h ữ n g v ậ t n ặ n g v à k h ô n g đ ư ợ c đi
p h u n t ư ớ i c á c l o ạ i t h u ố c trừ s â u c ũ n g n h ư l à m v i ệ c t r o n g n h ữ n g
m ô i t r ư ờ n g c ó h ó a c h ấ t đ ộ c k h á c ả n h h ư ở n g rất n h i ề u

đến sức

k h ỏ e bà m ẹ v à trẻ e m - Ở V i ệ t n a m ( 1 9 8 9 ) 7 0 % c á c bà m ẹ n ô n g
t h ô n m a n g t h a i bị t h i ế u m á u . . . (*)■
H iện nay ở N a m N inh, chăn nuôi trong các gia đình n gày càng
p h á t t r i ể n t o à n d i ệ n . N h i ề u g i a đ ì n h đ a n g c ó h ư ớ n g đ ầ u tư p h á t
triển ch ă n n u ô i c ó sản lư ợ ng lớn và c ơ n g v i ệ c c h ă n n u ơ i trong g ia
đ ì n h n g ư ờ i p h ụ n ữ c ũ n g đ ả m n h i ệ m là c h í n h ( c h ồ n g 3 , 9 %
5 6 , 3 % ).

; vợ

K h ôn g chỉ ở g ia đình n ơ n g dân m à trong các g ia đình

c á n b ộ h a y p h i n h à n ư ớ c c h ị e m p h ả i c h ủ đ ộ n g v à t ậ n d ụ n g th ờ i
g i a n bất c ứ l ú c n à o .
N g o à i c ô n g v i ệ c n ô n g n g h i ệ p m a n g tính ch ất thời vụ , thời g ia n
n ô n g n h à n n g ừ ơ i p h ụ n ữ p h ả i t ì m k i ế m v i ệ c l à m đ ể t ă n g th u n h ậ p .
B ài h ọ c k i n h t ế n h ữ n g n ă m g ầ n đ â y c h o t h ấ y : c o n đ ư ờ n g tốt n h ấ t
đ ể t ạ o v i ệ c l à m t ă n g thu n h ậ p ở n ô n g t h ô n là k ế t h ợ p p h á t t r i ể n
n ô n g th ôn to à n d iệ n với m ở rộng c á c n g à n h n g h ề phi n ô n g n g h iệ p .

‘ Võ H ư n g c h ủ b i ê n " M ấ y v ấ n d'ê Y - S i n h h ọ c v ề P h ụ n ữ n ô n g t h ô n V i ệ t n a t ĩ T N X B
N ồ n g n g h i ệ p - Hà nội 1991 Tr. 22