(Luận văn thạc sĩ) thể loại phóng sự ảnh báo chí một số vấn đề lý luận và thực tiễn

^

n

DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRLfÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÒI VA NHÀN VÀN

NGUYEN MANH HA

De tài:

THE LO AI PHĨNG SI/ ANH BÀO CHÌMỊT s o VAN DE LY LUÀN VÀ THlTC TIÈN

Chuyén iighành: Bào chi
Ma so: 5.04.30

LUAN VÀN THAC SI KHOA HOC BAO CHI
Ngucd hiróiig dàn khoa hoc: TS. DINH VÀN HUÒNG

V

^

HA NOI- 2002


LCfl CAM ON
Tịì xin gài lai cara an tran trong dèh
oàc Thày, Co giào cùa Khoa Bào chi,
Truàng Bai hoc Khoa hoc Xà hoi va Nhàn
vàn, dà day cóng dào tao tòi trong suot

thòi gian vira qua.
Bac biet, tòi xin ditgc bay tó long biéi
an sàu sac tai Tién sì Binh Vàn Hng,
ngầi thày dà tàn tình hng dàn, giùp da
tịi hồn thành ln vàn này.
Trong qua trình thytc hien cịng trình
này, tịi dà nhàn duac su ho tra va dòng
vièn quy bau cùa càc nhà bào, nhà nhiep
ành, ban bè dong nghiep va già dình ma
tịi vị cùng mang an.
Ha Noi, ngày 13-10-2002
Nguyèn Manli Ha


LỊI CAM DOAN
Tịi xin cam doan day là cóng trình nghién ciiu cùa riéng tòi.
Càc so' liéu, ké't qua trong luan vàn này là trung thiic va chifa tùng
difdc còng bó' trong bà't cii cóng trình nào khàc.

Tàc già ln van

Nguyén Manh Ha


MUC LUC
Trang

MỊDAU
Chtfcfng 1: M5t só'van d é l y luan v é t h e Ioai ành bào chi
1.1. May vàn de ly luan ve the Ioai bào chi

1.2. The'nào là ành bào chi
1.3. Di tìm mot he thỊrig phàn Ioai ànli bào chi
1.4. Mó'i tUdng quan giùa phóng su va phóng su' ành
Chuang 2: Phóng sU ành- Mot thè* Ioai ành bào chi tiéu bieu
2.1. Vài net ve su ra dịi va phàt trién ciia thè Ioai phóng su ành
2.1.1. Thè'giói
2.1.2. ViétNam
2.2. Ve phuc^ng phàp phóng su va kliài niem phóng su ành
2.2.1. Phuc?ng phàp phóng su trong nhiép ành
2.2.2. Anh phóng su va phóng su ànli
2.3. Nhiing dac trung ciia tiié Ioai phóng su ành
2.3.1. Tinhchànthuc
2.3.2. Tinh thói su
2.3.3. Tinh tham my
2.3.4. Tinh và'n de
2.3.5. Cài nhìn rièng ciia tàc già
2.3.6. Con nguòi- dòl tucfng miéu tà truc tiè'p ciia phóng su ànli
2.4. Kè't càii ciia phóng su ànli
2.4.1. Phàn ành
2.4.2. Phàn vàn tu
2.4.3. Dói net ve trìnli bay phóng su ành
2.5. Co bao nhiéu dang phóng su ành
2.6. Quy trình thuc hien phóng su ành
2.6.1. Vai trị cua càc yé'u tò'truyén tliòng tlii giàc trong lao dong sàng
tao ành bào chi
2.6.2. Quy trình thuc hièn phóng su àrdi
ChUdng 3: Phóng su ành-hien trang va dinh hng phàt trién
3.1. Hif n trang su dung the Ioai phóng su ành trén bào chi
3.1.1. Phóng su ành trèn bào Lao Dóiig
3.1.2. Phóng su ành trèn bào Sài Gịn Tiep Thi

3.1.3. Phóng su àrdi trén Bào aiìh ViétNam
3.2. Dinh hng phàt trien tìiè Ioai phóng su ành trén bào chi liien nay

3
13
13
18
21
28
32
32
32
36
40
40
46
51
52
55
57
60
63
67
71
72
83
94
98
105
105

107
115
115
116
118
121
125

KÉTLUAN

12^

TÀI LIÉU THAM KHÀO

1^1

PHULUC

^^^


MODAU
1. Tinh càp thiet cùa de tài
Vai trị to lón cùa nhiép ành the hien ò khà nàng chia xé mot binh
ành cho nhiéu nguói. Qua nhiép ành, cà nhàn duoc quyén tham du vào mói
the' giói rong lem hon, duoc quyén dành già no tbòng qua nhùng binh ành
ma anh ta tin nhu tin vào chinh màt minh. "Hình thiic dàu tién cùa su tón tai
cùa nhiép ành là binh thùc tài lieu."{28;26} Ben canh ban chat ghi thuc,
nhiép ành- nói theo H.C. Bresson- con là "mot phuong tién quan trong de
truyén tbòng va truyén cam".

Nhà nhié'p ành, va ké cà nhàn vàt trong ành, co khà nàng giao tié'p V(J
dòng dào nguòi xem qua bue ành. "Nhiép ành phà tung cài ranh giói chal
bep cùa kinh nghiem song cùa timg nguòi, chup duoc cài cam giàc ihàm kin
trong mịi mot ngi, hng tìmg ngi vào so phàn chung cùa tồn nhàn
loai."{28;75) "Nhiép ành dién dat thè giói khàch quan thành nhùng khài
niem nhin thà'y duoc, là mot càch mò tà hien thuc kbòng bao giò ngàt
quàng." H.C. Bresson khàng dinh: "Phóng vién ành là nhung ngi cung
cà'p tbịng tin cho mot the giói khan truong. Càch dién dal nhanh chóng
nhà't, co tàc dung manh me nhàt là tiéng nói cùa nhiép ành. Mói cu bà'n
mày là mot lịi két luàn ve cài chùng ta dà nhin thà'y va phàn ành mot và'n J ;
nghiém tue cùa tri tue."{24;25)
Cho dén giiìa thè ky XIX, ị phuong Tày vàn con pho bicn Ioai binh
"tranh bào chi". "Nhiing boa sT dong thịi co vai trị nhu nhiJng phóng vién
bào chi, ln co màt tai hien truòng de ghi nhàn càc su kién hoac càc nhàn
vat bang nhimg ky boa co tinh chat phàc ihào... Sau dị, tu mình boac cj
nhutig chun vién khàc, bang nhiJng net bùt sàt rà't chi ticl. hoàn ch'nh
thành nhiing btfc tranh rà't hien thuc tua gàn nhu ành chup rói ìhc^c

3


in."{46;43) Ly do con ngi pbài vién dé'n hình ành cho viéc truyén thòngxét tCf quan diém lich su bay logie- ve co bàn vàn giù nguyén. Colin Cherry
dà chi ro: "Dcfn giàn khòng dù tijf ngii de dién tà su té vi cùa moi sàc thài cùa
tu duy. Néu chùng ta co tir cho moi thù, so' luong cùa chùng se lón kinh
khùng (bang chù cài nguyén thuy, theo John R. Bittner, co khi chùa tói trén
600 ky tu), vuot qua nàng luc ghi nhó cung nhu ky nàng vàn dung chùng
cùa chùng ta."{ 66; 130)
Dé'n dàu nhung nàm 1920, boa sT nguòi Due W. Herzfeldc nhàn thf-.y:
'Hoi boa dà tìjfng co muc dich rị ràng là trun dat cho nguòi ta càch nhm
càc su vat, phong cành, dòng vàt, cịng trình... ma ngi ta khóng tàn màt

nhin thà'y. Ngày nay, nhié'p ành va dién ành dà dàm nhiém cịng viec dị va
giài qut nị hồn bào hon rà't nhiéu so vói bịi hoa ị tàt cà càc thịi
dai."(57;368} So sành nhiing thay dèi cùa nghe thuàt tao hình trong thịi ky
hien dai thì thà'y ràng, "cùng mot trào luu xà bịi dà gay ra vice Ioai bị bót
nhimg chi tié't trang tri càu ky ra khòi binh dàng kién truc, cho ra dịi quan
niem hình boa cịng nghiep thién manh ve chùc nàng cùa su vàt, dong thòi
de ra ành phóng su. Va tàt cà nhiing chun dị cị't de co mot hình dang d(^n
giàn, nhiing tbịng tin khàch quan va chàn thuc thay thè cho nhiing thù lorịm
rà, màp mị thịi trc Thè chién l..."|44;16-17)
Nhiép ành dàp ùng duoc nhip dò sinh boat gap gap cùa x3 bòi hien
dai cung nhu dòi bòi tue thòi cùa viéc tbòng tin. Làm chù duoc ky ihuat
truyén tbòng bang ành khòng màt qua nhiéu thòi gian va vice sàng tao co
the dién ra trong mot phàn nhò cùa giày. Va ngi xem ành hàu nhu khói-g
gap trị ngai gì trong viéc tié'p nhàn tbòng tin bang màt. Ngay tu' khi chua
duoc cịng nhàn vói tu càch là mot nghe tht, tinh nàng truyén tbòng cùa
nhiép ành dà som duoc nhin ra. Nàm 1857, tò Quarterly Review xuàt bàn ò
London dàng mot tiéu luan ve nhiép ành cùa Elizabeth Eastlakc trong dò


coi nhiép ành '*nhu mot phuong tién giao tié'p mói giiia ngi vói ngi"
"may man là'p di khồng trong giira ngi vói ngi."{57;145-1461
Trun hình khịng pbài là dị'i thù "mot màt mot con" cùa nhiép ành
cùng nhu nhiép ành dà khòng "gièt chét" boi boa. Pbài còng nhàn loi thè
"da phuong tién" cùa truyén hình, nhung "pham vi chù y càng lón thì ve
ngun tàc càng de sinh ra su phàn tàn chù y".{48;97) Ngi xem trun
hình cung nhu nghe phàt thanh vàn bi euSng bue di chuyén su chù y tu
tbòng tin này sang thòng tin khàc trong mot khồng thịi gian khịng dói.
Vói mot hình ành tinh trén bào, dòc già co mot su tu do dàng ké trong vice
lua chon va tié'p nhàn thòng tin, chua ké dé'n khà nàng luu tru làu dai. Th( e
òng Nam Chàn Trung- Tóng bién tàp Tàn Hoa Xa, "sau mot su kién lón...

tin thịi su trén TV thuc té dóng vai trò quàng cào cho ành thòi su dàng trén
càc bào ngày hịm sau," bịi xem trun hình rói, ngi ta càng m'n tìm
hiéu thém qua bào chi ve su kién do. (47 )
Nhiéu khi, nguòi doc mua bào chi de theo dòi màng thòng tin ma ho
quan tàm. Tinh khòng bàt buòc cùa thòng tin bào chi khièn no ln pbài tìm
nhiing n tị' kich thich manh de thàng duoc chù y co chù dinh cùa dòc già
Yé'u to' co tàc dung kich thich manh hàng dàu pbài ké dé'n là ành- thu bùt
bang uu thè thi giàc: hình, màu, kich co, càm giàc ve su chuycn dòng...
Ành con khàc phuc duoc càn trò ve thòi gian tié'p nhàn thịng tin- nhị dac
tinh tiép nhàn gàn nhu dóng thịi- ngay lap tue cho dòc già cài nhin ban dàu
ve thòng tin. Nhiing cành cùa luòn mò rong chào don dòc già vào quy dao
cùa thòng tin- chinh là nhimg bue ành.
Ành bào chi khòng chi cho ta thày thè giói bié'n dói ra sao: "M(/i
ngi tbng nghi ràng, phóng vién nhiép ành co the thay dói duoc thè giói
này bang nhimg bue ành cùa mình. Diéu duy nhà't ho co the làm duoc là cn:
ra vi sao the giói này phdi thay dai'' nhà nhiép ành nguòi Iran- Abbas cho


bay: *T^àm 1973, Ethiopia thòi tién càch mang làm vào cành dói kém va
chinh phù tìm càch bung bit bào chi. Tòi là mot trong nhung nguòi dàu tién
co mat ò day va nhihig bue ành cùa tòi dà xuàt hien trén tồn thè giói. it làu
sau, co mot chié'n dich cùu dói tồn Ethiopia.,."{47;41} Cùng vi hình ành
mot dùa tré dàu c'n bang vói tén goi Eileen Dunn trong \ ién uhi, Lon
don (1940) cùa Cecil Beaton xuàt hien trén bìa tị Life, nc My mói thuc
day chién dich vién tro cho Anh trong Thè chién 11.(65} Vào nhùng nàm
1994-1995, khi chinh phù Nhàt Bàn chua noi lai vién tro ODA cho Viet
Nam, TTXVN dà phàt mot loat ành ve nhiing thành qua bc dàu cùa cịng
cc dói mói, duoc hàu bèt càc bào lón ị Nhàt dàng tài vói nhùng lịi binh
tịt dep va kéu goi chinh phù Nhàt nhanh chóng nị'i lai vién tro cho Viet
Nam. It làu sau, lòi kéu goi tu nhung tàm ành dà co tàc dung. (59)

'Phàt hien" cùa mot nhà nuóc ành nc ngồi: "Néu nhié'p ành là
mot ngịn ngfr thi giàc thì nhiép ành Viet Nam, giị'ng nhu chfnh licng Viet,
khịng he co chia thì. Nhiing gì dang xày ra bay giò co thè dà xày ra trong
qua khù, va co khà nàng sé xày ra trong tuong lai. Xét ve cà khia canh ngịn
ngii làn hình ành, thì thịi gian ò day khòng di theo duòng thàng ma theo
duòng tròn."(2} Day là nhàn xét khịng riéng gì cho ành bào chi. nhung trén
thuc té', ò Viet Nam, ành bào chi vàn là mot thù "chung chung" giùa nhié'p
ành va bào chi. Quan diém cho ràng co su giao thoa giùa ành bào chi va ành
nghe thuàt góp phàn làm cho ranh giói cùa nị càng thém màp mị*. phàn nào
làm cho hai ben tié'p tue kìm hàm su dịc lap phàt trién cùa nhau.
Tir cuò'i nhimg nàm 1950, Viet Nam Thòng tàn xS da phàt dòng
phong trào thi dua Tin hay ành dep vói lap ln "ành (TTX) khịng nén chi
dep ma pbài là ành co noi dung tò't duoc chup dep"- mot quan dicin pbài nói
là tién bị lue bay giò ve ành bào chi. Nhung theo thòi gian, "\u hng ành
dep dang chiém llnh dién dàn ngịn luan". "Muòi mày nàm nay. mot nén


nhiép ành VN tìfng chié'm dinh cao cùa bào chi thè giói, khịng vuot qua
duoc vịng Ioai cùa World Press Photo."{31} Co chun ràng, mot phóng
vién ành cùa mot tị bào lón dén nói chuyén tai mot CLB Nhiép ành. Òng
chù nhiém CLB bòi: "Viéc chup ành cho bào co làm ành hng gì dén viec
chup ành nghe tht cùa anh khòng?" Nhà nhié'p ành phàt biéu: "Chùng tòi
vàn goi là chup lày vón, làm cho xong rói con di sàng tàc!"| 12|
'Trong 25 nàm qua, chùng ta dà vàng màt qua nhiéu ị nhùng noi ma
dàng le ra, vói chùc nàng cùa nguòi càm mày, chùng ta pbài co mat nhu dà
tùfng co mat trong thòi chié'n tranh, de sò'ng va dau nhimg nei dau con
nguòi..." Mot bài bào dà Ién tié'ng: "Chùng ta con pbài hoc tàp co nào, tịi
luyen c9 nào de v5 ra mot cài nhìn nhié'p ành, mot cài nhìn bào chi! (...) Co
tịa soan tó chùc CLB nhié'p ành cho bào mình góm nhiing nguòi chiip ành
du thi. Diéu khòng làm ai ngac nhién là ho khịng thè thuc hién nói mot

trang phóng su ành... Cuò'i cùng, ành bào chi cùa chùng la là khóng co
thqt:'{n]
Viéc 'Tchịng co ành bào chi" co the dàn tói... khịng co ành nghe
tht, nhu chùng ta vàn quan niem co phàn de dai. Nhà phé binh ly luan
nhiép ành Vù Huyé'n, trong Hoi thdo Nhiép ành Viet Nam ihéky AXdà iCn
tié'ng: "Vi sao viéc thàm dinh càc tàc pham nghe thuàt lai càn pbài co cà
phàn ành nhung vàn de càp nhqtl Vi sao khi dành già ành bào chi lai co
yéu càu qua cao ve hình thùc dién dat ma quén di viec thòng tin nhanh càc
su kién? Vi sao càc nhà bào chup ành lai mài me di sàng tàc phong cành,
sàp dat va bay ve, chon chù thich cho hay, cho vàn ve ma thiéu su kién cu
thè, trong khi càc nhà nhié'p ành nghe tht lai co' sue cóng nghiep hồ hién
dai hoa vói lị'i chup bàt chc song suong..."(42;42)
Mac dù, su bi quan cùa nhthig nguòi trong cuòc là co ca so nhinig
trong llnh vuc ành bào chi, hay nói cho io là ành trèn bào dang co mot vài


tin hiéu dàng mùng. Don cu là su trò lai, dù chi trong mot thòi gian khòng
làu, cùa thè Ioai phóng su ành trén nhùng tị bào khịng pbài bào ành nhu
Sài Gịn Tié'p Thi va Lao Dóng. Tuy nhién, trong vàn dung the Ioai, hay
dung hOn, su dung de muc "phóng su ành" trén nhiéu tị bào hien nay- co
nhiéu diéu con càn pbài xem xét. Co hién tuong hàu nhu bàt ky mot tàp hop
ành nào duoc chon dàng déu co thè de duói màc "phóng su ành". Càc phóng
su ành dịi khi duoc xày dung bèt sue tuy tién, két càu khòng rò ràng, chat
luong chua duoc coi trong, hiéu qua thòng tin va tham my con ban che'.
Khịng pbài lue nào va ị dàu, phóng su ành cùng duoc dòn nhàn...
Tàc già A. Lovrenchev viet: "Néu trong bị'i cành hién nay, the Ioai ành
phóng su xà bịi dang phàt trién manh, thì trc kia co thịi no dà bi càm
hoae bi cho ràng dò là thè Ioai khòng thè minh boa bang ành... Nhtmg dù
sao, thè nào, thè Ioai phóng su ành cung co nhimg buóc tién dàng kè , làm
tbòa man khàt vong co duoc su thàt."| 1 ) Tình thè cùa phóng su ành ò Lién

Xò dàu nhùng nàm 1980 co le cùng tuong tu ò ta bay giò: "Rat tié'c là trén
bào cùa chùng ta, thè Ioai phóng str ành con chié'm vi tri rà't khiém tò'n," G.
Tebudakov vié't: "Nhimg tàc pham tò't nhà't tbuòng xuàt hien trong càc cuòc
trièn làm nhiéu hon trén bào va tap chi... Hồn tồn khịng pbài lịi do su
chat hep ve pham vi de tài cùa thè Ioai, ma do su dành già chua dùng ve khà
nàng chinh luàn, y nghia luyén truyén co dong, va vai trị giào due cùa nị.
Di nhién phóng su ành dịi bòi màt bào- tap chi pbài co dién tich ròng cho
nị. Nhtmg nhiing ai so phóng su ành chié'm dién tich, vin vào co trình dị
nghiep vu cùa phóng vién chua duac cao hay con il nhiTng tàc pham thành
cóng a thè hai này, tbuòng là nhùng nguòi it bièu bièt ve khà nàng tiém
tàng cùa ành bào chi..." {44;148-149)
Ò Viet Nam, quan niem ve thè Ioai tiéu bièu cho ành bào chi này vàn
chua thò'ng nhàt. Ngay ò cùng mot co quan bào chi (Bào ành Viet NanO.

8


khi co ngi tun bị': "Chùng tịi chia phóng su ành làm ha Ioai: phóng su
ành tng tht, phóng su ành diéu tra va phóng su ành phàn ành..." Làp
tue ngi khàc Ién tiéng: "Phóng su ành phàn ành là gì? Cài gì chà phàn
ành...''

Chua ké dé'n nhimg luan diém dàng quan tàm khàc nhu, trong

phóng su ành eó bàt buòc pbài chup nguòi khòng, bao nhiéu ành trò Ién thì
duoc eoi là mot phóng su ành, phóng su ành eó pbài là nhimg bue ành eó
tinh nghe thuàt cao... Lai co nhiing quan niem "thù vi" cho ràng, phóng su
ành chi eó mot Ioai va "dinh nghia", "ành là khòng gian hai chiéu, khi co
mot chiéu thù ba là chiéu sàu tàm thùc cùa con ngi, dị là phóng su ành"
hay, "làm phóng su ành pbài chon duoe cài tu, nhu cùa bài tbo"(!)(8)

"Anh bào ehi nuóc ta vào nhùng nàm cuòi thè ky XX suy giàm ve
chat luong thịng tin," nhà nhiép ành Ngun Dình Chinh khàng dinh: "Va
nguyén nhàn sU suy giàm này thuoc ve chinh giói chun nghiep- tịa soan
bào va phóng vién àiih."{33) Và'n de là, ngay cà "giói chuyén nghiep" cùng
chua duoc trang bi nhifng day dù ve mat ly luàn trong llnh vuc boat dịng
cùa mình, tham ehi theo Le Phùc, chua phàn biet ro ành phóng su va phóng
su ành. Trong khi dị "diéu quan trong dói vói mot nhà nhié'p ành bào ehi là
truóc bèt pbài tu duy nhu mot nhà bào, sau dị mói nhu mot nhà nhiép
ành."{63;15) Nhu càu xày dung he tbòng nhimg quan dièm ly luan ve ành
bào chi nói chung va thè Ioai phóng su ành nói riéng dang dàt ra càp bàch.
Phóng su ành là mot thè Ioai eó bé day phàt trièn dàng kè cùng nhiéu
dóng góp dàng ghi nhàn trong nén nhié'p ành nc nhà. Dà dén lue càn
nhiing cịng trình nghién cùu tóng ké't nhùng vàn de ly luan nhàm kè thùa va
phàt huy thè manh cùa thè Ioai trong thuc tién boat dòng bào chi. Vice
nghién culi de tài cùng là mot dóng góp tich cuc cho viec nghién cùu va
giàng day nhiép ành bào chi tai càc co so dào tao, dị'i vói he thị'ng ly ln
va thuc bànb ve nhié'p ành nói chung. Ngồi ra, de tài con là mot huóng


phàt trién sàu hon tu luàn vàn cu nhàn Àfih bào chi- dac diém va thè hai d(j
tàc già thuc hien tai Khoa Bào chi- DH KHXH&NV Ha Noi nàm 1998.
2. ^ nghìa khoa hoc va thiic tién
Vói ln vàn này, làn dàu tién phóng su ành- mot thè Ioai ành bào
ehi tiéu bièu- duoc xem xét nghién cùu trén càp dò de tài cao hoc, duoc
khào sàt trén dién rong, dem lai mot càch nhìn tóng thè va chi tié't tu nhiéu
góc do.
Noi dung nghién cù*u, khào sàt cùa de tài sé dem lai mot su dành già
toàn dién ve mot thè Ioai ành bào chi, phàn nào tìm ra nhùng uu, nhuoc
diém cùa viec vàn diing phóng su ành trén bào chi nuóc ta hién nay; buóc
dàu dua ra nhiing nhimg goi mị dị'i vói nhiing ngi làm ành bào chi va càc

co quan bào chi, nhàm thuc hién tòt hon nùa còng tàc thòng tin tuyén
truyén thòng qua thè Ioai phóng sir ành.
Là mot trong so' it càc cịng trình nghién cùu ve thè Ioai ành bào ehi,
de tài mang lai nhiing dóng góp nhà't dinh cho viec nghién cùu ly luan va
dào tao nhié'p ành bào ehi; góp phàn nàng cao chat luong thịng tin bang
hình ành trén càc phuong tién truyén thòng.
De tài là tài lieu tham khào dóng góp vào he thị'ng tu liéu khoa hoc
ve bào chi va ành bào chi, cùng là tu liéu tham khào rong rài cho nhimg ai
quan tàm dé'n vàn de.
3, Muc dich nghién cùru
Khoanh vùng khài niem phóng su ành bào ehi; khài quàt va phàn tich
càc dac trung, càu trùe, quy trình sàng tao tàc pham phóng su ành trén bào
ehi; phàn Ioai phóng su ành bào ehi.
Tìm bièu thirc trang viec vàn dting thè Ioai trén mot so tò bào, tap ehi
tiéu bièu; chat lugfng phóng su ành hién nay; xu huóng phàt trièn cùa thè
Ioai.

10


De ra càc giài phàp cu thè nhàm khàc phuc nhiing tón tai trong thuc
tién vàn dung thè Ioai va nàng cao chat luong phóng su ành.
4. Tình hình nghién curu và'n de
Hien nay, sàch, tài liéu ve nhié'p ành bào chi nói chung va thè Ioai
ành bào chi nói riéng con thiéu va cu. Hàu nhu chua co mot giào trình chinh
thùc nào ve nhiép ành bào ehi va thè Ioai ành bào chi duoc xuàt bàn.
Tai Khoa Bào chi- Trng DH KHXH&NV, nàm 1998, dà co luan
vàn Phóng sU- Phóng su dnh cùa Vù Vàn Cành (DH Ngàn ban- K3) tié'p
càn trén dién rong, dat vàn de thòng qua mị'i tuong quan giùa phóng su va
phóng su ành, phàn riéng nói ve phóng su ành chi chiém 1/4 tóng so trang.

Khoa Bào chi- Phàn vién Bào ehi va Tuyén truyén chua co mot luàn vàn
nào, cu nhàn cùng nhu thac sì, ve de tài này.
5. Dèi tugmg va pham vi nghién cùru
Càc tài liéu, cịng trình, bài vièt, quan dièm eó lién quan dé'n càc vàn
de ly luàn ve nhiép ành bào ehi, thè Ioai ành bào chi va phóng su ành.
Lich su hình thành va phàt trièn cùa thè Ioai phóng su ành bào chi
trén thè giói va ị Viet Nam.

•

Thuc tién lao dong sàng tao va vàn dung thè Ioai phóng su ành trén
bào in hien nay.
Càc tàc pham phóng su ành dàng tài trén càc bào da chon trong vòng
5 nàm trò lai day cùng càc tàc pham phóng su ành tiéu bièu trong va ngồi
nc khàc. Ngồi Bào ành Viet Nam là tị bào tiéu bièu chuyén ve ành,
chùng tòi chon Lao Dòng va Sài Gịn Tiép Thi- hai tị bào uy tin- déu
trang phóng su ành tbng ky hàng tn.
6. Co so va phuong phàp nghién cùru
Cd so ly luàn nén tàng cùa de tài dira vào chù nghTa Marx- Lenin, \J
tuong Ho Chi Minh, theo quan dièm, duòng lò'i, chinh sàch cùa Dàng va

11


Nhà nuóc ta ve bào ehi. Viéc nghién culi dua trén he thòng ly luàn bào chi
va ành bào chi cùa nuóc ta hien nay.
Ve phuong phàp nghién cùu, de tài sé tĨng hop, khào sàt va chon loc,
tu dị phàn tich vàn de, dua ra nhimg nhàn dinh, kién giài, khài quàt ve và'n
de, trén co so ké' thùa chon loc càc cịng trình di trc lién quan. Vice
nghién culi cùng su diing càc bién phàp thò'ng ké, dị'i chiéu, phong và'n...

trong qua trình trièn khai.
7. Két càu Olia luan vàn
Ngồi càc phàn Mị dau, Két ln, miic Tài liéu tham khào va Phu
lue, noi dung cùa luàn vàn duoc chia thành ba ebuong nhu sau:
Chuctng 1: Mot so và'n de ly luàn ve thè Ioai ành bào chi
Chuang 2: Phóng su ành- mot thè Ioai ành bào chi tiéu bièu
Chuang 3: Phóng su ành- hien trang va dinh huóng phàt trièn.

12


>c^

CHUDNGl: MOT SO VAN DE LY LUAN VE
THE LOAI ÀNH BÀO CHI
1.1.

MAY VÀN DE L t LUAN VE THE LOAI BÀO CHI
'The hai tàc pham là mot khài niem de chi tinh quy luat Ioai hình

cùa tàc pham bào ehi. Thè Ioai là su thị'ng nhà't quy lt- lap lai cùa càc
yé'u tò trong mot loat tàc pham bào chi."(52;27) Càc 'u tị nói dé'n trong
dinh nghia trén bao góm tu su kién, chi tié't, chinh kién, và'n de, de tài, tu
tuòng cho dé'n muc dich- phuong phàp thòng tin, ké't càu va ngịn ngù. Quy
luat thè Ioai hình thành trén co so thò'ng nhà't càc yéu tò này. Quan niem cùa
TS. Dinh Hng nhàn manh dén hình thùc bièu hién cùa tàc pham bào ehi:
'Thè hai bào chi là hình thùc bièu hien co bàn, thịng nhàt va tuong dịi ón
dinh cùa càc bài bào, duoc phàn chia theo phuong thùc phàn ành hien thuc.
su dung ngòn ngù va càc còng eia khàc de chuyén tài noi dung mang tu ih
chinh tri- tu tng nhàt dinh."{ 18;409}

Viec hình thành mot he thò'ng càc thè Ioai bào chi khòng nam ngoài
miic dich phàn ành hién thuc khàch quan dat hiéu qua thịng tin dịi vói
ngi tié'p nhàn, cùng nhu tao su thuan loi cho nhà bào trong vice sàng tao
tàc pham. Cùng mot de tài- eó thè trièn khai trén nhiéu thè Ioai vói diéu
kién mịi thè Ioai khai tbàc mot khia canh, pham vi, y nghìa thich bc:^; hay
nói khàc di, mot khia canh, pham vi hay y nghìa nhàt dinh cùa hien thuc- sé
co mot hình thùc bièu hién thich bop. Trong còng tàc tuyén truyén, càn van
dung nhiéu thè Ioai de tiép càn vàn de sàu rong, tao diéu kién tòi uu ve ph(;*
nguòi tiép nhàn. Theo Ta Ngoc Tàn, sau khi càn cu vào nhùng phàn doan
dàu tién ve tinh chat, quy mò cùa su kién, hien tuong cùng nhu dành già
ban dàu ve y nghia xà bòi cùa chùng, ve phia nhà bào sé xuàt hien hai khà
nàng:

13


-

Hình thành y do sàng tao tàc pham. Trong trng bop này, thuòng xuàt
hién trong dàu nhà bào mot phàc do tng tuong, trong dị hình dung
trc càch tĨ chùc, ké't càu, phong càch ngòn ngù, phuong phàp- kè
hoach trién khai viéc thu thàp tài liéu nhàm thuc hien y do sàng tao tàc
pbàm. Day là khà nàng phó bién (xuàt hien nhiéu hon) trong boat dòng
sàng tao tàc pham bào ehi.

-

Càn cu vào nhiing phàn dồn ban dàu, tó chùc trièn khai cịng viec kb,ìi
tbàc, thu thàp tài liéu theo chi dàn cùa hien thuc khàch quan. Chinh
trong qua trình khai tbàc tài liéu hoae khi dà dù tài lieu ve su viéc,

nhà bào quyét dinh hình thùc thè hién va ké't càu cùa tàc pham.
Trong cà hai khà nàng trén, tinh chat, quy mò cùa su viec cùng nhu

nhiing phàn dồn trong qua trình tìm bièu cùa nhà bào déu mang tinh quyét
dinh, làm nén hình thùc thè hién tàc pham. Thém vào dò là nhùng tàc dòng
chù quan tu phia nhà bào nhu khà nàng (kè cà nàng khié'u), trình dị, kinh
nghiem, thịi gian va vi tri quan sàt, càc phuong tién ky thuàt thu nhàn
thòng tin. Trong trng bop chi quen làm viéc vói mot thè Ioai nào dị, nhà
bào co XU hng hng su chù y tói nhùng de tài, su viéc phù hop vói tinh
chat thè Ioai va tién bành viéc tó chùc thu thàp tài liéu theo quy dinh cùa
dac tnmg thè Ioai. Yéu càu ve tinh thòi su cùng nhu nhiém vu tun trun
cùa tồ soan trong tùng thịi dièm cùng là mot thành phàn quyét dinh lua
chon thè Ioai cùa nhà bào. Néu tin dàp ùng duoc yéu càu thòng tin nhanh,
kip thịi thì nhùng thè Ioai nhu phóng sir dịi bịi mot khồng thịi gian rong
rài hon, u càu thu thàp va xù ly mot luong tu lieu tuong dị'i k'm. Tng
tht lai co mot két càu, hình thùc bi ehi phịi dàng kè bịi tién trình cùa su
kién, dịi bịi nhà bào pbài xù ly va trình bay thòng tin trong mot thòi gian
tuong dòi ngàn.
Nhu càu thòng tin khàch quan cùng vói qua trình kièm nghiem trong
boat dịng thịng tin xà bịi dàn dén viéc hình thành mot he tbòng thè Ioai.
14


Trong dò, co nhiing thè Ioai tàp trung chù yé'u vào thịng tin nhùng phàn
dồn nhanh nhà't, nhiing két qua bc dàu ve su viec nhu tin, túng tht,
ghi nhanh... Vói hình thùc thịng tin mị tà là chù u, nhùng thè Ioai này
dem lai cho còng chùng mot cài nhìn truc quan tiing su viéc, qua dị thày
duoc "dién mao" cùng nhu nhùng chun bién mói nhàt cùa dịi sò'ng tir
nhién- xà bòi. Mot so thè Ioai bào ehi khàc chù trong phàt hien nhùng mòi
quan he theo chiéu sàu cùa su viec, phàn tich bàn chat, tìm ra quy luat vàn

dòng cùa sU kién nhu binh luàn, xd luàn, chuyén luàn... Thòng tin trong
càc thè Ioai này mang tinh trCfu tuong, khài quàt va noi dung djnh huóng
cao hon.
Co nhiéu u tị ành hng dé'n sir hình thành va phàt trién cùa thè
Ioai, trong do phài kè dé'n khà nàng "quòc té bòa". Là mot san pham vàn
bòa cùng nhu phuong tién giao luu mang tinh quòc tè, "su ra dòi cùa bào
chi vùa do nhu càu xà bịi cùa mịi nc, vùa là ké't qua su giao luu vàn bịa
giùa càc nc" (52; 33). Trong qua trình tié'p nhàn thòng tin cùng nhu su
dung chinh tàc pham tu bào chi nc ngồi trén àn pham bào chi trong
nc, "càc u tị bop ly cùa thè Ioai duoc nhìn nhàn va tham già vào qua
trình dói mói càc thè Ioai tuong duong ị nc so tai".
Thè Ioai bào ehi chiù ành huòng manh cùa su phàt trièn cùa càc
phuong tién ky thuàt. Su xuàt hién cùa mày ghi àm, mày ành, mày ghi hình,
mày tinh dién tu... vói càc khà nàng thu va phàt thòng tin dac thù, tao diéu
kién cho càc thè Ioai bào chi truyén thò'ng phàt trién nhùng khà nàng truyén
tài thòng tin, da dang bòa càch thè hién, ngòn ngù va ké't càu tàc pham. Ta
Ngoc Tàn vièt: "Vói càc phuong tién ky thuàt hien dai- àm thanh, tiéng
dịng, hình ành dóng trị thành mot bị phàn hùu co cùa tàc pham, gàn bó
vói tin hiéu ngòn ngù trong viéc tbue hién nhiém vu chuyén tài noi dun^:
thòng tin dén còng cbùng."(52;34)

15


Trong qua trình phàt trièn, giùa càc thè Ioai cùng su tàc dịng,
chun bịa làn nhau- càc thè Ioai mói ra dịi- dàp ùng càc u càu xà bịi
ngày càng da dang ve noi dung va hình thùc thịng tin.
De nhàn bièt càc thè Ioai, tàc già Tran Quang dua ra bòn dàu hiéu:
-

Khàc nhau theo dac thù cùa dòl tugng dugc mò tà. Chang ban, tin va càc
théky dugfc xày dung trén co so càc tu lieu nhàn duoc tu ngn thịng tin
truc tiép, trong khi binh luan lai chù yé'u duoc xày dung trén co so
nhùng chi tié't tiéu bièu ve nhimg su viéc eó lién quan trong mot linh vuc
nào dò dà duoc còng bò trén càc phuong tién truyén thòng dai chùng.

-

Phàn bièt theo chùc nàng va nhiém vu cùa càc tàc pham bào chi. Tùy
theo yéu càu cùa co quan bào chi, cùng mot de tài, trong mịi trng
bop, bài bào sé muc dich cu thè va duoc giài quyét theo càch riéng.

-

Khàc nhau theo chiéu rong cùa su phàn ành hien thuc va phqm vi cùa su
tóng két càc két luan.

-

Khàc nhau ve càc phuang tién tài hien hình dnh va mùc dò truyén càm.
Trong thuc tién cùa boat dòng bào ehi, hién tuong xàm nhàp làn

nhau giùa càc 'u tị cùa càc thè Ioai khàc nhau. Mịi nhóm thè Ioai chi
duoc hình thành trén nhimg dàu hiéu, dac dièm riéng nói bàt, tao nén tinh
trai cùa ttmg nhóm. Khịng co y kién nào giòng y kién nào trong vice phàn
càc thè Ioai vào tiing nhóm. Tàc già Tran Quang cho ràng co ba nhóm,
nhóm thóng tàn, nhóm chinh luàn va nhóm chinh luàn- nghe thuàt, nhóm
thù ba bao góm càc dang ky (bùt ky, ky su, ky chàn dung, du ky, tùy bùt,
ghi nhanh/ghi chép, phóng su/pbịng su diéu tra...) va tiéu pham chàm
bièm/dà kich... Càc thè Ioai trén day déu duoc hình thành dira trén sir ké't

bop mot càch tu do va uyèn chuyén giùa hai bùt phàp chinh luàn va nghe
thuàt, déu su dung cùng mot lue khài niem va hình tuong trong giài quyét

16


Trong do, co nhiing thè Ioai tàp trung chù yéu vào thịng tin nhùng phàn
dồn nhanh nhàt, nhùng ké't qua buóc dàu ve su viec nhu tin, lUùng thuàt,
ghi nhanh... Vói hình thùc thịng tin mị tà là chù u, nhùng thè Ioai này
dem lai cho còng chùng mot cài nhìn truc quan tìmg su viec, qua dị thà'y
duoc "dién mao" cùng nhu nhùng chun bié'n mói nhàt cùa dịi song tu
nhién- xà bòi. Mot so thè Ioai bào chi khàc chù trong phàt bicn nhùng mò'i
quan he theo chiéu sàu cùa su viec, phàn tich bàn chà't, tìm ra quy luat vàn
dòng cùa su kién nhu binh luan, xd luàn, chuyén luàn... Thòng tin trong
càc thè Ioai này mang tinh Irìru tuong, khài qt va noi dung dinh hng
cao hon.
Co nhiéu u tị ành hng dé'n su hình thành va phàt trièn cùa thè
Ioai, trong dò phài kè dén khà nàng "quòc té' bòa". Là mot san pham vàn
bòa cùng nhu phuong tién giao luu mang tinh quòc té', "su ra dòi cùa bào
chi vùa do nhu càu xà bịi cùa mịi nc, vùa là ké't qua su giao luu vàn bịa
giùa càc nc"{52;33|. Trong qua trình tié'p nhàn thòng tin cùng nhU su
dung chinh tàc pham tir bào chi nc ngồi trén àn pham bào chi trong
nc, "càc 'u tị bop ly cùa thè Ioai duoc nhìn nhàn va tham già vào qua
trình dói mói càc thè Ioai tuong duong ị nc so tai".
Thè Ioai bào ehi chiù ành huòng manh cùa su phàt trièn cùa càc
phuong tién ky thuàt. Su xuàt hién cùa mày ghi àm, mày ành, mày ghi hình,
mày tinh dién tu... vói càc khà nàng thu va phàt thòng tin dac thù, tao diéu
kién cho càc thè Ioai bào chi truyén thòng phàt trièn nhùng khà nàng truyén
tài thòng tin, da dang bòa càch thè hién, ngòn ngù va ké't càu tàc pham. Ta
Ngoc Tàn vièt: "Vói càc phuong tién ky thuàt hién dai- àm thanh, tié'ng

dong, hình ành dịng trị thành mot bó phàn hùu co cùa tàc pham, gàn bó
vói tin hiéu ngòn ngù trong viéc thuc hién nhiém vii chuyén tài noi dung
thòng tin dén còng chùng."(52;34)

15


nói dung thịng tin, khàm phà cài dién hình trong cài cà biét, cài chung
trong cài riéng...
Ta Ngoc Tà'n phàn càc thè Ioai vào ba hai, Ioai tàc pham thóng tàn,
Ioai tàc pham chinh luàn va Ioai tàc pham thòng tàn nghe thuql. Phóng su
duoc xép vào Ioai tàc phàm thịng tà'n cùng vói tin, tng tht, phong và'n,
bài bào, ghi nhanh, diéu tra. Loai tàc phàm này dàp ùng càc de tài thịi su
vói nhiing phàn dồn nhanh trén cci so quan sàt truc tié'p cùa nhà bào. Ve
ngòn ngù" cùa loai càc tàc phàm thòng tà'n: ngàn gon, mach lac, de bièu; ve
két cà'u: nàng dòng- nhàm muc dich phàn ành rò nhà't, nhanh nhà't nhiing
nhàn thùc dàu tién ve su kién.
Theo Due Dùng, co ba hai thè: thịng tàn bào chi vói tin là thè loai
hat nhàn, chinh luàn bào chi vói hat nhàn là xà luàn; phóng su tiéu bièu cho
ky bào chi. Loai thè ky bào chi bao góm bay thè loai vói tình chat khịng
khàc nhau nhiéu làm: phóng su, ghi nhanh, ky chàn dung, ky chinh luan,
nhàt ky phóng vién, so tay phóng vién va thU phóng vién. Co cà mot loai the
khịng chinh thùc nùa- là nhóm cdc thè vàn nghe- bào chi bao góm tiéu
phàm, tàn vàn, tap vàn, càu chuyén truyén thanh/truyén hình...
Tàc già Tran Quang luu y, khài ìiiem co thè co sue truyén càm lón,
chua càn dén su ho tro cùa u tị nghe tht, bịi qua trình nhàn thùc con là
qua trình càm xùc. Mot su viec khòng chi gay ra phàn ùng cùa ly tri ma con
tàc dóng tói tình càm cùa con ngi, gay nén su bàn boan bay phàn nị...
Trong nhóm chinh ln- nghe thuàt, càc bién phàp vàn diing ngòn ngù (so
sành, àn du, ngoa du, dùng hình dung tu...) g d hình, gdi càm duoc àp dung

rong rài. Càc khài niem nhò dò tàng thém khà nàng thuyé't phuc- hòc lo rò
thài do cùa tàc già cùng nhu làm nói bàt bàn chà't, y nghìa cùa cài duoc
miéu tà. Bùt phàp nghe thuàt duoc su dung trong nhóm chinh luàn- nghe
thuàt làm tàng thém tinh hà'p dàn cho tàc phàm bang càch khoi day xùc càm
OAI HOC O J O C GIÀ HA :-:_\ \

17

TRUNGTAMTHi^K"!?.,-;!/; ;:rMÌ


thàm my; ngịn ngù giàu hình tuong làm cho qua trình tiép nhàn thịng tin
trị nén de dàng.
1.2.

THÈ NÀO LÀ ÀNH BÀO CHI
Anh bào chi tàt nhién khòng phài là tàt cà càc tàc phàm ành xuàt hién

trén bào chi. De xàe dinh mot bue ành eó phài ành bào chi hay kbịng,
chùng ta xét ve ly do tón tai cùa nị, nhàm su dung cho bào chi vói muc dich
thòng tin, hay chi de thè hién tài nàng cùa nguòi làm nghe Ihuat. Ành bào
ehi càn phài thè hién rò tinh thòng tin xà bòi (chù khòng phài thòng tin
thàm my), va dem lai cài mói cho nhàn thùc xà bòi (khòng loai tini nhàn
thùc thàm my) cùa nguòi tié'p nhàn. Thịng tin thè là bàn thàn su kién ma
anh ta ghi lai duoc, cùng eó thè là cài tồt Ién tu hình ành ma anh ta dua ra
trc cịng chùng. Nhung dị phài là thịng tin xà boi gàn vói tình càm va
hành dịng xà bịi, khịng chi là mot rung càm don thuàn ve mat thàm my.
Anh bào ehi^*^ do World Press Photo dinh nghìa:
Nhiing tàc pham dnh bào chi bao góm nhiùig dnh don hoae bò dnh
co tinh nàng kè chuyén (story telling), ngliTa là co tinh truyén lai thóng tin

sinh dóng, thuoc loqi càc hình ành àuge dàng idi liang ngày trén bào chi
truyén thóng dai chùng, bao góm nhièig de tài bièu hién su dui y quan tàm
cùa con ngi, ìihOng tu lieu thòi su hoae nhibig bién co, su kién dot xuàt
bàt ngù. Già tri bào chi, truyén tdi thóng tin sé'dugc mi tién dành già trc
tình nghe tht cùa bue dnh.{54}
Càc ành tin va phóng su ành gùi ve tham du cuòc thi Woiid Press
Photo hàng nàm duoc phàn loai theo càc chù de: Thóng tin chung
(Information generale), Chù thè hành dóng (Prolagonistes des làits divers),
Chàn dung (Portraits), Thién nhién va mịi trng (Nature

et

Environnement), Vàn hóa nghe tht (Arts), Khoa hoc va Cóng nghe
18


(Sciences et Technologies), Thè thao (Sports), Cuòc song hàng ngày (Vie
Quotidienne), Tiéu dièm thòi su (Spot d'Actualité). Mòi chù de góm eó dnh
don va phóng su ành (reportages). Vói Petr Tausk, ành bào chi duoc chia ra
làm hai loai: ành chup "nbùlig su kién khàc thuòng" va ành chup sinh boat
dòi thuòng.^**^ Càc nhà ly luàn bào ành phuong Tày thuòng quan tàm nhiéu
dén de tài va càc ky nàng de thè hién tùng màng de tài trén ành. Vói quan
niem ành bào chi phài chun de kècìio cịng chùng, ành bào chi phuong
Tày huóng dén nhùng su kién thuòe loai "dot xuàt", "bàt ngò", tap trung
vào khia canh de gay chù y cùa thịng tin.
Pham Dình Qun (TTXVN), trong Tiéu ln tị't nghiep lóp Cao càp
•?

chinh tri khóa III nàm 2000, dua ra dinh nghTa: "An h bào chi là mot loqi
hình thóng tin dac bièt, thè hién bang tó hgp hình dnh tình va ngịn ngù chù

thich tàn vàn nhàm phàn ành su kien, hien tugng, hành dịng... dang dién ra
va dugc cóng chùng quan tàm. Thịng tin trong dnh mang tinh thịi su. Hình
dnh dugc ghi thuc, truc tiép tai hien truòng va thuòng khòng co su bó tri
dàn dung.'"{59]
Ln vàn tịt nghiep DH nàm 1999 cùa Nguyén Trong Chinh (Khoa
Bào chi- Truòng DH KHXH&NV Ha Noi) co dinh nghTa: ''Ành bào chi l )
loqi hình bào chi thịng tin co dinh hng bang hình dnh két hgp vóri lịi chù
thich, dugc su dung chù n trèn bào in, bao góm mot dnh dan hồc mot
chùm dnh phàn ành, tuòng thuql, phàn lich... ve mot su kién, hién tugng,
nhàn vàt, vàn de... co y nghìa xd hoi nhàt dinh va mang tinh thài su dà xdy
ra trong hien thuc khàch quan. Àìih phdi hồn tồn phàn ành trung thuc,
ghi thuc truc tiép khịng co su bó tri sàp xép hoqc thay dói trai vói thuc té
va bàn chat cùa nị trc va trong qua trình làm J///z."(38) Dinh nghTa này

19


co nhiing dièm tuong dóng vói dinh nghTa cùa tàc già trong luàn vàn Anh
bào chi dac dièm va thè hai (1998).
Hai dinh nghTa khà dai trén day déu nhàn manh ngòn ngù- lòi chù
thich nhu mot trong hai thành phàn làm nén ành bào chi, va déu màc dinh
ành bào ehi trc bèt, là mot loai hình thịng tin. Trén thuc té', viéc duOc
dàng trén bào khòng làm tàng thém tinh bào chi cùa ành- nguoc lai càn phài
xem xét tinh bào chi cùa ành truóc- de dàm bào cho viéc dàng bào. Hai
dinh nghTa trén déu nhàn manh tinh ghi thuc, trirc tiép, khòng hoae thuòng
khòng co su bò tri dàn dung. Trong khi dò, viec dàn dung co mùc dị trc
khi bà'm mày là tuong dị'i phó bié'n, mién là y do cùa nguòi chup kbòng di
ngugfc lai tinh thàn khàch quan cùa hién thuc.
Nhà nhiép ành bào chi eó thè dùng moi phuong càch trong khà nàng
ky thuàt va tié'p càn thuc tai cho phép, de dem lai thòng tin cho nguòi xem.

Su nhanh nhen trong ehòp bàt hien thuc cùng nhu khà nàng dàn dung, van
dung ky xào dua trén thuc tè hay nhị tói phuong tién ky Ihual hién dai- xét
ve màt thóng tin thi giàc- déu duoc coi trong trong sàng tao ành bào chi.
Truyén thòng dà ùng diing khà nàng ghi thuc ma sau mot thòi ky phàt trièn
dai ve ky thuàt, nhié'p ành mói co duoc, vay khịng ly do gì de bàc bó
nhiing khà nàng mói cùa nhié'p ành hien dai.
Theo chùng tòi, dnh bào chi chi nhùng tàc phdtn ành ghi thuc nhùng
noi dung mang tình thịng tin ve mot mài trong dui song xà hói, dàng tdi
trén càc phurmg tién trun thịng dai chùng vói phàn ngịn ngù ho tra
nhàm chuyén dén nguòi tiép nhàn mot lugng thịng tin hồn chinh.
Trong dinh nghTa mói này, chùng tịi néu rị ành bào chi trc bèt là
nhùng bue ành ghi thuc- hien thuc duoc ghi lai dùng nhu nhùng gì dang
dién ra trc màt nhà bào. Khi thirc hien tàc phàm ành bào chi, ngi chiip
phài y thùc ve tinh thịng tin cùa hình ành dugc ghi lai. Khi tinh thòng tin
cùa ành dugc còng nhàn, nò se dugc càc phuong tién truyén thòng dai
20


chùng (sàch, bào, tap chi, da phuong tién...) su dung nhu ành bào ehi. Nói
nhu thè, vi nhiéu ành khịng phài bào ehi vàn dugc su dung vói muc dich
minh boa thòng tin hoae trang tri. Lòi chù thich là thành phàn bó xung
khịng thè thié'u cho tàc phàm ành bào chi. No cung cà'p lugng thòng tin
khòng thè hién trong hình ành, xàe nhàn nhimg thịng tin xung quanh hình
ành hoae nhàn manh thịng tin ma hình ành dua ra. Lòi chù thich dòi khi chi
là mot cài tit nhimg khòng bao giò co mot bue ành bào chi khịng càn dén.
vi nị màt nhu su tịn trong tịi thiéu dị'i vói ngi tié'p nhàn thịng tin.
^** Khài niém tuong duong: ành tàn vàn (thuòng dugc su dung trong nhùng tài
liéu vào thàp ky 1970), ành thòng làn (sir dung trong nhiing nàm 1980), ành thòi
su, ành thòng tin...

(**) g^j^ ^Qj^ ^j5^ lYiQQ PQIJ- Xausk, là nhiing thè tài khịng co ranh giói dui khồl
(giiia khàc thng va thịng thng) hồc de tèi "co dién", dị là ành ihé ihao, ành
phong lue, ành chàn dung, ành phong cành, ành chup trong nhà (noi ihà't), ành
tinh vàt, ành dac tà.(48;ll2|

1.3.

DI TÌM MOT HE THONG PHÀN LOAI ÀNH BÀO CHI
"... Néu nhiép ành là mot loai hình nghe thuàt, le duong nhién co day

dù co so de dua vào nò tàt cà càc he thò'ng ly luàn, khài niém dugc hình
thành trong qua trình phàt trièn cùa càc loai hình nghe thuàt co truóc."(27)
Tuong tu nhu y kién trén cùa Kagan, néu ành bào chi là mot loai hình thịng
tin bào chi, suy ra, co thè àp dung nhùng ly luan bào chi hoc de xem xét nò.
Nhung néu nhiép ành da nghe tht tao hình "hàu thn", thì ành bào chi
khòng thè dua bàn vào he tbòng ly luàn ve thè loai trong bào chi.
Nhùng thè loai ành bào ehi dugc G. Tebudakov (Lién Xị) xép vào
nhóm thè loai ành chinh luàn- nghe thuàt bao góm: ành ky su, ành seri, ành
cĨ dịng. Nhóm thè loai này "dugc dac trung trc bèt bịi su co màt cùa
hình tugng tài lieu nghe thuàt trong cò't lòi cùa chùng". Tebudakov khàng

21


dinh ành tin 'Vàng màt" dàc trung nói trén, con trong phóng sU dnh va dnh
minh hoa eó thè eó hoae khịng; hai thè loai trén cùng vói dnh thịng tin
nàm trong nhóm thè loai dnh chinh ln- thịng tin.
Càc nhà nghién cihi ành bào chi CHDC Due phàn dò'i tugng cùa mình
ra thành ba nhóm thè loai:
- Nhóm thè loai thòng tin: ành tin, ành tuòng thuàt, ành minh boa.

- Nhóm thè loai lap luàn phàn tich: ành binh luàn, ành quan sàt, ành tài
lieu.
- Nhóm thè loai dnh bào chi nghe thuàt: phóng su ành, ành ghep, ành bìa.
Tàc già Pham Hoat sàp xép càc thè loai ành bào ehi theo ba nhóm
chinh. Nhóm nhimg thè loai thịng tin su kien bao góm tin bang ành va
tng tht bang ành; nhimg thè loai thòng tin lap luàn phàn tich: binh luàn
bang ành, tài lieu ành; nhùng thè loai miéu tà con ngi: chàn dung ành va
phóng su dnh (hoàc cà ky su ành). Anh minh boa, ành ghép, ành bìa (tap
chi) cùng dugc xép vào "nhimg thè loai dnh dac //2w"(50;62).
Theo càc tàc già trong cuò'n Nhié'p dnh va hién thuc, thè loai ành là
nhùng hình thùc bièu hién ca bàn cùa nhié'p dnh mang tinh thàm my, nhàm
nhàn thùc va phàn ành thuc iqi khàch quan dugc xàe dinh bài dàc dièm cùa
dò'i tugng, y do va phqm vi phàn ành cùa càc tàc phàm va phuang phàp thè
hién riéng, tuang dị'i doc làp, thóng nhàt.{45\51}
Theo chùng tịi, ngồi ba 'u tị tàc dịng Ién viec hình thành thè loai
nói trén, con mot u tị quan trong chua thà'y nbàc tói, dị là ////// cdu su
dung do xd hoi quy dinh. Nhu càu thuòng mai dàn dé'n su xuàt bicn cùa ành
quàng cào, ành thòi trang... Mot bue ành tiéu bièu phù hgp vói tu tng xà
hoi, tinh thàn thịi dai sé de trị thành ành dịng. Nhu càu tài hien già Iri
thịng tin cùa hình ành trong qua khù dàn dé'n ành tu lieu. Nhu càu xà hoi
lién quan tói mot tiéu chi quan trong de xàe dinh ranh giói cùa ành bào chi,
22