Từ tác phẩm văn học đến tác phẩm điện ảnh khảo sát việc chuyển thể tác phẩm truyện văn học thành phim truyện điện ảnh trong lịch sử văn học và điện ảnh việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

PHAN BÍCH THỦY

TỪ TÁC PHẨM VĂN HỌC
ĐẾN TÁC PHẨM ĐIỆN ẢNH
Khảo sát việc chuyển thể tác phẩm truyện văn học thành phim truyện
điện ảnh trong lịch sử văn học và điện ảnh Việt Nam

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

Thành phố Hồ Chí Minh-2012


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

PHAN BÍCH THỦY

TỪ TÁC PHẨM VĂN HỌC
ĐẾN TÁC PHẨM ĐIỆN ẢNH
Khảo sát việc chuyển thể tác phẩm truyện văn học thành phim truyện
điện ảnh trong lịch sử văn học và điện ảnh Việt Nam
Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM
Mã số: 62 22 34 10

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

Thành phố Hồ Chí Minh-2012

Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan nội dung của luận án này được hình thành và phát
triển từ những quan điểm của cá nhân tôi, được xuất phát từ yêu cầu trong
công tác giảng dạy tại trường Đại học Sân khấu Điện ảnh thành phố Hồ Chí
Minh, để hình thành hướng nghiên cứu. Các kết quả trình bày trong luận án
là trung thực và chưa từng được công bố. Nếu sai tơi xin hồn tồn chịu
trách nhiệm.
Phan Bích Thủy.


MỤC LỤC
Lời cam đoan ....................................................................................3
MỤC LỤC.........................................................................................4
CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN .............................7
MỞ ĐẦU ..........................................................................................8
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .................................................................................................. 8
2.MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ............................................................... 9
3. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................................................. 10
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU............................................................. 17
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................ 18
6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ............................................................. 19
7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ....................................................................................... 19

CHƯƠNG 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC CHUYỂN THỂ 20
TÁC PHẨM VĂN HỌC SANG PHIM TRUYỆN ĐIỆN ẢNH 20
1.1 VĂN HỌC - ĐIỆN ẢNH VÀ HỆ THỐNG CÁC LOẠI HÌNH NGHỆ .................. 20
THUẬT .............................................................................................................................. 20

1.1.1 NGHỆ THUẬT VÀ HỆ THỐNG CÁC LOẠI HÌNH NGHỆ THUẬT ..... 20
1.1.2 MỐI QUAN HỆ GIỮA VĂN HỌC VÀ ĐIỆN ẢNH ............................... 22
1.2 VĂN HỌC – ĐIỆN ẢNH VÀ MỐI QUAN HỆ ĐỒNG NHẤT CÙNG .................. 23
MỘT HÌNH THÁI Ý THỨC XÃ HỘI ............................................................................ 23
1.3 VĂN HỌC – ĐIỆN ẢNH VÀ MỐI QUAN HỆ TƯƠNG ĐỒNG ........................... 26

1.3.1 SỰ TƯƠNG ĐỒNG CỦA HAI LOẠI HÌNH NGHỆ THUẬT VĂN........ 26
HỌC VÀ ĐIỆN ẢNH .......................................................................................... 26
1.3.2 SỰ TƯƠNG ĐỒNG VỀ PHƯƠNG THỨC TỰ SỰ GIỮA THỂ LOẠI
TRUYỆN (VĂN HỌC) VÀ PHIM TRUYỆN (ĐIỆN ẢNH) ............................. 46
1.4 VĂN HỌC – ĐIỆN ẢNH VÀ MỐI QUAN HỆ KHÁC BIỆT ................................ 61

1.4.1 KHÁC BIỆT VỀ ĐẶC TRƯNG HÌNH THÁI HỌC NGƠN NGỮ ........... 61
1.4.2 KHÁC BIỆT VỀ ĐẶC TRƯNG CHỦ THỂ SÁNG TẠO ......................... 66
1.4.3 KHÁC BIỆT VỀ ĐẶC TRƯNG TÂM LÝ SÁNG TÁC VÀ CẢM THỤ . 68
1.4.4 KHÁC BIỆT VỀ PHƯƠNG THỨC PHƯƠNG TIỆN TẠO RA TÁC ...... 71
PHẨM .................................................................................................................. 71


CHƯƠNG 2: CƠ CHẾ VÀ QUY TRÌNH THỰC HIỆN VIỆC
CHUYỂN THỂ TỪ TÁC PHẨM VĂN HỌC SANG PHIM
TRUYỆN ĐIỆN ẢNH....................................................................76
2.1 CƠ CHẾ SÁNG TẠO PHIM TRUYỆN ĐIỆN ẢNH............................................... 76

2.1.1 NHÀ VĂN VÀ TÁC PHẨM VĂN HỌC CHUYỂN THỂ ........................ 76
2.1.2 BA NGÀNH CHỨC NĂNG TRONG SÁNG TẠO PHIM TRUYỆN ...... 79
2.2 NHỮNG YẾU TỐ CƠ BẢN TRONG QUÁ TRÌNH CHUYỂN THỂ TÁC PHẨM
VĂN HỌC SANG KỊCH BẢN ĐIỆN ẢNH. ................................................................... 97

2.2.1 XÂY DỰNG HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT ............................................... 97

2.2.2 XÂY DỰNG HOÀN CẢNH ( BỐI CẢNH ) ........................................... 108
2.2.3 XÂY DỰNG CỐT TRUYỆN ................................................................... 115
2.2.4 KỊCH BẢN TRONG PHIM TRUYỆN ĐIỆN ẢNH ............................... 122
2.3 QUY TRÌNH THỰC HIỆN VIỆC CHUYỂN THỂ TỪ TÁC PHẨM VĂN HỌC
SANG PHIM TRUYỆN ĐIỆN ẢNH ............................................................................. 129

2.3.1 NHỮNG CƠNG VIỆC CHUẨN BỊ CHO QUY TRÌNH SẢN XUẤT
PHIM TRUYỆN ................................................................................................ 129
2.3.2 QUY TRÌNH SẢN XUẤT PHIM TRUYỆN ĐIỆN ẢNH ....................... 136

CHƯƠNG 3 : MỘT SỐ THÀNH TỰU CỦA PHIM TRUYỆN
CHUYỂN THỂ TỪ TÁC PHẨM VĂN HỌC .......................... 143
3.1 NHỮNG BỘ PHIM CHUYỂN THỂ TỪ VĂN HỌC IN DẤU ẤN....................... 143
TRONG LỊCH SỬ ĐIỆN ẢNH THẾ GIỚI .................................................................. 143

3.1.1 THỜI KỲ PHIM CÂM ............................................................................. 144
3.1.2 THỜI KỲ PHIM CÓ ÂM THANH ĐẾN NAY ....................................... 146
3.2 PHIM TRUYỆN CHUYỂN THỂ TỪ VĂN HỌC TRONG LỊCH SỬ ................ 153
ĐIỆN ẢNH VIỆT NAM.................................................................................................. 153

3.2.1 NHỮNG BỘ PHIM TRUYỆN CHUYỂN THỂ QUA CÁC THỜI KỲ .. 153
CỦA ĐIỆN ẢNH VIỆT NAM. ......................................................................... 153
3.2.2 NHỮNG THÀNH CÔNG VÀ HẠN CHẾ CỦA MỘT SỐ PHIM
TRUYỆN CHUYỂN THỂ VIỆT NAM. .......................................................... 164
3.3 MỘT SỐ PHIM TRUYỆN CHUYỂN THỂ TIÊU BIỂU CỦA ĐIỆN ................. 181
ẢNH VIỆT NAM. ........................................................................................................... 181

3.3.1 CON CHIM VÀNH KHUYÊN ................................................................ 181
3.3.2. CHỊ TƯ HẬU .......................................................................................... 183
3.3.3 TƯỚNG VỀ HƯU .................................................................................... 186

3.3.4 BẾN KHÔNG CHỒNG ............................................................................ 188
3.3.5 ĐỜI CÁT .................................................................................................. 193


3.3.6. THỜI XA VẮNG .................................................................................... 198
3.3.7 ĐỪNG ĐỐT ............................................................................................. 202

KẾT LUẬN .................................................................................. 208
TÀI LIỆU THAM KHẢO. ......................................................... 214


CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN
ĐANN:

Điện ảnh ngày nay (Tạp chí)

ĐAKT. VN:

Điện ảnh kịch trường Việt Nam (Tạp chí)

ĐATP. HCM:

Điện ảnh thành phố Hồ Chí Minh (Tạp chí)

ĐHSP.TP.HCM: Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh
HN:

Thủ đơ Hà Nội

LHP:

Liên hoan phim

LHP QG:

Liên hoan phim Quốc gia

LHP QT:

Liên hoan phim Quốc tế

LHP VN:

Liên hoan phim Việt Nam

Nxb:

Nhà xuất bản

NTĐA:

Nghệ thuật điện ảnh (Tạp chí)

TCĐA:

Tồn cảnh điện ảnh Việt Nam và Thế giới (Tạp chí)

TGĐA:

Thế giới điện ảnh (Tạp chí)

TP.HCM:

Thành phố Hồ Chí Minh

tr:

Trang

VN:

Việt Nam


MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Văn hóa dân tộc là sự chắt lọc tinh túy nhất từ quan niệm sống, giao
tiếp ứng xử của con người trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Văn hóa cũng
là cái hữu hình và cái vơ hình trong quan hệ giữa con người với nhau, với
thiên nhiên và ngay trong bản thân con người. Qua văn học nghệ thuật những
nét đẹp của văn hóa truyền thống dân tộc khơng những được thể hiện sinh
động mà cịn được gìn giữ, bảo tồn và thăng hoa trong ý nghĩa nhân văn cao
cả.
Các tác phẩm văn học ln là sự tìm tịi, khám phá những bí ẩn, những
trăn trở về cuộc đời, về thân phận con người để con người nghiền ngẫm,
chiêm nghiệm. Con người và đời người luôn là vấn đề văn học quan tâm
hàng đầu, “Lịch sử văn học chính là lịch sử tâm hồn nhân loại… nhiệm vụ
chủ yếu và lâu dài của văn học trong việc phản ánh hiện thực vẫn là mơ tả số
phận con người, khắc họa tính cách con người” (Lê Thanh Nghị) [99, tr.45].

Đó cũng là mục tiêu chung của các loại hình nghệ thuật, trong đó có điện
ảnh.
Vì vậy, kể từ khi nghệ thuật điện ảnh ra đời đến nay, việc chuyển thể
những tác phẩm văn học nổi tiếng trên thế giới ngày càng trở nên phổ biến và
nhiều bộ phim chuyển thể văn học đã là những tác phẩm điện ảnh kinh điển.
Tương tự, trong điện ảnh Việt Nam lúc hoàng kim cũng như lúc khủng
khoảng, năm nào cũng có hơn một nửa số phim truyện được chuyển thể từ
văn học. Những kinh nghiệm của các thế hệ nhà văn, đạo diễn khi đưa tác
phẩm văn học lên màn ảnh rất phong phú và có giá trị thực tiễn cao, đóng góp
một phần lớn cho sự phát triển của điện ảnh thế giới nói chung và Việt Nam
nói riêng.
Số lượng phim chuyển thể từ văn học nở rộ ở hầu hết các thể loại phim
truyện và ln được người xem chào đón nhiệt tình. Có nhiều nguyên nhân


đem lại thành công cho phim truyện chuyển thể từ văn học, một nguyên nhân
nổi bật không thể phủ nhận là các tác phẩm văn học đã mang đến cho phim
truyện một sức mạnh nội tại mạnh mẽ, sức mạnh tư tưởng của bộ phim. Tuy
nhiên, so với điện ảnh thế giới những bộ phim truyện chuyển thể thành công
từ tác phẩm văn học của điện ảnh Việt Nam còn khá khiêm tốn.
Chọn đề tài Từ tác phẩm văn học đến tác phẩm điện ảnh, người viết
khơng ngồi mong muốn được hiểu rõ và yêu hơn vẻ đẹp lung linh từ những
trang viết đến hình ảnh được tái hiện trên màn ảnh. Từ đó, đi sâu tìm hiểu q
trình chuyển thể từ tác phẩm văn học sang phim truyện điện ảnh và sự ảnh
hưởng sâu sắc của văn học đối với điện ảnh. Cùng với các cơng trình khoa
học khác, luận án góp thêm tiếng nói khẳng định sự ảnh hưởng của văn học
đối với điện ảnh, đặc biệt những đóng góp của lí luận văn học và tác phẩm
văn học trong quá trình sản xuất phim truyện điện ảnh. Qua đó, đưa ra những
giải pháp nhằm nâng cao giá trị của phim chuyển thể văn học, để điện ảnh
nước nhà có thêm nhiều bộ phim truyện xứng tầm trong xu thế hội nhập quốc

tế hiện nay.
2.MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
2.1.MỤC ĐÍCH
Trong q trình hình thành và phát triển, nghệ thuật điện ảnh có nhiều
điểm chung về chức năng đối tượng phản ánh, về mỹ học cơ bản, về văn
hóa… với các ngành nghệ thuật khác. Đặc biệt, có một điểm chung bao trùm
là “Trong nghệ thuật những chuẩn mực Chân – Thiện – Mỹ đã và đang còn
lâu dài là định hướng và nội dung của sáng tạo nghệ thuật ”(Hồ Sĩ Vịnh)
[172, tr.83]. Nội dung đó in dấu ấn đậm nét qua những tác phẩm văn học và
phim truyện chuyển thể điện ảnh. Đề tài nghiên cứu của luận án góp phần
giúp tất cả những ai quan tâm đến vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang
tác phẩm điện ảnh có thêm sự hiểu biết về mối quan hệ giữa văn học và điện
ảnh, đặc biệt các tác giả - chủ thể sáng tạo phim chuyển thể điện ảnh từ văn
học.


Là một giảng viên văn học trong trường nghệ thuật, tôi luôn khát khao
được chiếm lĩnh một cách đầy đủ, trọn vẹn những kiến thức văn học và điện
ảnh trong quá trình sáng tạo phim truyện chuyển thể từ văn học. Qua đó trau
dồi thêm kiến thức văn học và điện ảnh trong quá trình giảng dạy, để truyền
thụ cho sinh viên, những giá trị đích thực của tác phẩm nghệ thuật, giúp họ có
định hướng đúng về tư tưởng và thẩm mỹ trong sáng tạo tác phẩm nghệ thuật.
2.2.NHIỆM VỤ
Thông qua phim truyện điện ảnh chuyển thể, mối quan hệ giữa nghệ
thuật văn học và điện ảnh ngày càng trở nên gắn bó và giá trị của tác phẩm
văn học một lần nữa được khẳng định và thăng hoa. Đúng như nhà văn Chu
Lai nhận xét: “Văn học và điện ảnh - Cuộc nhân duyên này đã nằm ngay từ
trong bản chất ” [75, tr.23]. Cho nên, việc nghiên cứu những cặp tác phẩm
văn học và điện ảnh nhằm đúc kết lí luận và thực thực tiễn, đưa ra một số
nhiệm vụ sau:

- Đánh giá những ảnh hưởng tác động to lớn và tích cực của lý luận
văn học và tác phẩm văn học trong việc xây dựng kịch bản văn học điện ảnh
và phim truyện chuyển thể điện ảnh.
- Phân tích sự tương đồng gần gũi và khác biệt cơ bản giữa tác phẩm
văn học và phim truyện điện ảnh, để từ đó thấy được q trình sáng tạo nghệ
thuật trong văn chương và điện ảnh đều vô cùng vất vả, địi hỏi người nghệ sĩ
phải có ý thức, tinh thần trách nhiệm cao.
- Qua đó, giúp sinh viên, khán giả yêu nghệ thuật có thêm sự hiểu biết
sâu sắc về công việc của các tác giả sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật.
3. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Điện ảnh xuất hiện khi những loại hình nghệ thuật khác như Điêu khắc,
Hội họa - đồ họa, Văn chương, Âm nhạc, Múa, Sân khấu đã phát triển đến độ
chín. Vì vậy, điện ảnh có cơ hội vận dụng những phương tiện nghệ thuật sẵn
có, đồng thời tự tạo cho mình những kỹ thuật và phương pháp biểu hiện mới
hiện đại phong phú. Thành công của một tác phẩm điện ảnh là thành công


của sự kết hợp nhuần nhuyễn và tuyệt vời giữa các loại hình nghệ thuật, cùng
với các ngành khoa học kỹ thuật và cơng nghệ.
Trong các cơng trình mỹ học và lí luận nghệ thuật đã nêu rõ vấn đề
mối quan hệ giữa các loại hình nghệ thuật. Trong Mỹ học cơ bản và nâng
cao, Ôpxiannhicốp (chủ biên) đã phân tích: “Sự tác động qua lại của các
nghệ thuật dẫn tới trao đổi lẫn nhau, các thành tựu và đặc điểm đặc thù, dẫn
đến ảnh hưởng của một số nghệ thuật này đến các nghệ thuật khác”, và “Đặc
trưng của mỗi nghệ thuật hình thành do ảnh hưởng của tồn bộ hệ thống
nghệ thuật nói chung” [112, tr.482, 484]. Trong Nguyên lý lý luận văn học
của Timôphêep và Dẫn luận nghiên cứu văn học của Pôxpêlốp cũng nêu vấn
đề mối quan hệ giữa văn học và các loại hình nghệ thuật. Cùng nội dung trên,
có tài liệu bài giảng Văn học và các loại hình nghệ thuật của Lâm Vinh [168]
và cơng trình nghiên cứu của Lê Lưu Oanh [113].

Trong các loại hình nghệ thuật, văn học và điện ảnh có mối quan hệ
đặc biệt ngay từ những ngày đầu điện ảnh mới hình thành. Điều này, thể hiện
rõ qua lịch sử hình thành và phát triển của điện ảnh thế giới và Việt Nam.
3.1. TRÊN THẾ GIỚI
Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, khi khoa học kỹ thuật phát triển,
nghệ thuật điện ảnh ra đời. Ban đầu là những trích đoạn văn học, rồi dần dần
tồn bộ tác phẩm văn học được chuyển thể sang điện ảnh. Hàng loạt các tác
phẩm văn học được chuyển thể sang điện ảnh ngay từ thời kỳ phim câm. Các
nhà nghiên cứu điện ảnh đều khẳng định: phim truyện là sự kế thừa những
phương cách xây dựng câu chuyện phim từ văn học, muốn có một bộ phim
truyện, đầu tiên phải có kịch bản văn học, trước khi được quay và dựng thành
phim. Trong Lịch sử điện ảnh thế giới, tác giả Iêc-Gi Te-Plix viết: “Điện ảnh
với hình thức phổ biến nhất của nó là phim truyện,…là giai đoạn hiện đại
của sự phát triển nghệ thuật kể chuyện,… là người kế thừa chủ yếu của tiểu
thuyết” [33, tr.9]
Ngay từ năm 1915, M.Gorki nhà văn Nga nổi tiếng (người có gần 20
tác phẩm văn học được dựng thành phim) đã nhận định về sức lôi cuốn của


nghệ thuật điện ảnh và khẳng định: “Không nghi ngờ gì nữa, tương lai nó sẽ
chiếm một địa vị xuất sắc trong đời sống” [80, tr.32]. Năm 1919, V.Lênin đã
ký sắc lệnh quốc hữu hóa ngành điện nhiếp ảnh, là bước ngoặt lịch sử của
điện ảnh Nga. Đây là nền điện ảnh có ảnh hưởng rất lớn đến điện ảnh Việt
Nam sau này, vì hầu hết các nghệ sĩ Việt Nam được đào tạo tại Liên xô cũ.
Kịch bản văn học điện ảnh là biểu hiện cụ thể của tính văn học trong
điện ảnh. Những yếu tố cơ bản của tác phẩm văn học cũng là những yếu tố cơ
bản trong kịch bản văn học điện ảnh như xây dựng bối cảnh, cốt truyện và
đặc biệt là tạo dựng hình tượng nhân vật… Các yếu tố trên được định hình
trên giấy trước khi được chuyển hóa thành câu chuyện trên màn ảnh.
Năm 1930, tuyển tập kịch bản điện ảnh đầu tiên được điện ảnh Liên

xô cho ra đời, đã khẳng định vai trò vững chắc về tư tưởng và nghệ thuật của
kịch bản văn học trong sản xuất tác phẩm phim truyện điện ảnh.
Năm 1935, trong bài viết Văn học với điện ảnh, nhà văn M.Gorki kêu
gọi các nhà văn nên tham gia vào công tác điện ảnh và nhà văn, đạo diễn là
“hai lực lượng không thể riêng biệt mà bổ sung, hỗ trợ cho nhau” [80, tr.33].
Những chuyên luận của nhà nghiên cứu Nga M.Bakhtin như Lý luận
và thi pháp tiểu thuyết, Những vấn đề thi pháp Đôxtôiepxki… Những phương
thức cơ bản trong xây dựng tác phẩm của văn học đã là tiền đề cho các tác
giả điện ảnh trong việc tái hiện những câu chuyện, nhân vật từ trang sách lên
màn ảnh. Trong cuốn Bàn về văn học, M.Gorki đã nhận xét: “Bằng ngôn ngữ
tiểu thuyết nhà văn có thể tác động trực tiếp đến tri giác, thính giác, xúc giác
của người đọc, làm cho họ cảm giác được nhân vật một cách vật chất ” [34,
tập1, tr.156]. Những hình tượng nhân vật được vật chất hóa qua trí tưởng
tượng đã làm độc giả say mê, và là cơ sở khởi nguồn để các tác giả điện ảnh
tạo dựng nên những nhân vật sống động trên màn ảnh. Những tác phẩm văn
học nổi tiếng bao giờ cũng có những nhân vật ấn tượng, khiến người xem yêu
mến và mong mỏi được “gặp gỡ” nhân vật “bằng xương bằng thịt” trên màn
ảnh.


Bên cạnh những cơng trình lý luận của văn học, những tài liệu điện ảnh
phong phú đã cung cấp khá đầy đủ những kiến thức điện ảnh cơ bản như Lịch
sử điện ảnh thế giới của Iêc-Gi Te-Plix (Vũ Quang Chính dịch). 20 bài học
điện ảnh của Laurent Tirard (Hải Linh -Việt Linh dịch). Để viết một kịch bản
điện ảnh của Michel Chion (Phương Thư dịch). Ngôn ngữ điện ảnh và truyền
hình của Bruno Toussant (bản dịch), do Hội điện ảnh Việt Nam xuất bản.
Giáo trình chuyên ngành điện ảnh Nghệ thuật điện ảnh của David Bordwel và
Kristin Thompson (nhiều tác giả dịch), cung cấp khá tồn diện những lí luận
cơ bản và lịch sử của nghệ thuật điện ảnh gồm sáu phần: Sản xuất phát hành
và chiếu phim, Hình thức phim, Các loại hình phim, Phong cách phim, Phân

tích phê bình phim, Lịch sử phim ảnh…và nhiều cơng trình nghiên cứu khác.
Trong quá trình hình thành và phát triển, điện ảnh ln gắn bó với văn
học qua từng thời kỳ: phim câm, phim có tiếng nói, phim có màu và ngày nay
là phim hiện đại 2D, 3D, 4D… Thời kỳ nào cũng có những bộ phim chuyển
thể văn học xuất sắc, để lại những dấu ấn ngoạn mục trong lịch sử điện ảnh
thế giới. Đó là những tác phẩm điện ảnh mẫu mực như Cuốn theo chiều gió,
Ben Hur, Bố già, Titaníc (Mỹ), Bác sĩ Zhivago (Ý), Những người khốn khổ,
Khơng gia đình (Pháp), Triệu phú khu ổ chuột (Anh), Chiến tranh và hịa
bình, Sơng Đơng êm đềm (Nga), Thủy hử, Cao lương đỏ (Trung Quốc)…
3.2. Ở VIỆT NAM
Điện ảnh Việt Nam ra đời năm 1953, khi điện ảnh thế giới đã phát triển
ở trình độ khá hồn chỉnh cả về màu sắc và âm thanh. Gần 60 năm qua,
những bộ phim truyện chuyển thể thành công của điện ảnh Việt Nam đã được
đánh giá cao trong nước và quốc tế như Chị Tư Hậu, Con chim vành khuyên,
Thời xa vắng, Tướng về hưu, Đời cát, Đừng đốt…Điện ảnh kế thừa các
phương pháp xây dựng kịch bản phim truyện từ văn học, trong đó quan trọng
nhất là phương pháp tự sự, khi kể lại câu chuyện văn học lên màn ảnh. Cho
nên, “Trong lúc tuân theo các yêu cầu thể hiện có tính đặc thù của ngơn ngữ
điện ảnh. Kịch bản văn học điện ảnh vẫn không để mất những tiêu chuẩn của
một tác phẩm văn học hoàn chỉnh”(Trần Luân Kim)[102, tr.3]. Và“…những


tiêu chuẩn của một tác phẩm văn học hoàn chỉnh” trong kịch bản văn học
điện ảnh đã làm nên mối quan hệ gần gũi giữa văn học và điện ảnh trong sáng
tác phim truyện.
Những cơng trình khoa học của các nhà nghiên cứu văn học trong nước
như Lý luận văn học của Hà Minh Đức cung cấp cho đề tài những kiến thức lí
luận về: “Nghệ thuật – Một hình thái ý thức xã hội đặc thù”, “Nghệ thuật và
đời sống xã hội ”…Cơng trình Văn học…xa và gần của Hồng Ngọc Hiến
phân tích những: “Quan điểm tiếp cận văn học và quan điểm tiếp cận thực tế

của Hồ Chủ tịch”,“Chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa nhân đạo”…Cơng
trình Trên đường nghiên cứu và giảng dạy tác phẩm văn chương của Đặng
Thai Mai cung cấp những kiến thức lý luận văn học như “Nội dung và hình
thức”,, “Ý nghĩa của hai thời kỳ lớn trong lịch sử văn học Việt Nam”… Cơng
trình Phê bình nghiên cứu văn học của Lê Đình Kỵ với những kiến thức lý
luận như “Chân lý nghệ thuật”, “Vấn đề là chất lượng,”…Cơng trình Tự sự
học – Một số vấn đề lý luận và lịch sử, Tự sự học – Từ kinh điển đến hậu kinh
điển, Tự sự học – Một bộ môn nghiên cứu liên ngành giàu tiềm năng của
Trần Đình Sử cung cấp những lý luận về tự sự. Cơng trình Lý luận và văn
học của Lê Ngọc Trà, đã phân tích những vấn đề mang tính triết lý sâu sắc
như “Nghệ thuật – Tiếng nói của con người ,“Về vấn đề văn học phản ánh
hiện thực”, “Vấn đề con người trong văn học” và đặc biệt vai trò của người
“nghệ sĩ ” trong q trình sáng tạo nghệ thuật. Cơng trình Lý luận văn học
xuất bản năm 2010, của Huỳnh Như Phương cung cấp những kiến thức như
“Văn học và ngôn ngữ ”, “Nhà văn và sáng tạo văn học ”, “Người đọc và tiếp
nhận văn học ”… Các tài liệu, cơng trình khoa học trên đã đặt ra một loạt vấn
đề thiết thực, có ý nghĩa lý luận và thời sự của đời sống xã hội và đặc trưng
hoạt động sáng tạo của người nghệ sĩ Việt Nam trong hoàn cảnh Việt Nam.
Qua mỗi giai đoạn lịch sử của dân tộc, văn học đã cung cấp cho điện
ảnh những mẫu hình tượng nhân vật đa dạng, phong phú từ diện mạo đến
tính cách. Nhiều cơng trình nghiên cứu, bài viết đi sâu tìm hiểu con người
Việt Nam qua nhân vật trong văn học và điện ảnh ở nhiều phương diện, gắn


với lịch sử thăng trầm của dân tộc. Mai Quốc Liên đã đề cập đến vấn đề này
qua bài: Góp một cái nhìn về bản sắc dân tộc trong điện ảnh [76]. Lại
Nguyên Ân với bài: Nhân xem phim Đêm hội long trì nghĩ về một lối tiếp cận
lịch sử [6, tr.395]. Hồ Sĩ Vịnh với bài: Nghĩ về phim truyện Việt Nam [173]…
Các cơng trình lý luận về điện ảnh không nhiều như văn học, nhưng đã
cung cấp những kiến thức cơ bản về điện ảnh như Đường vào điện ảnh của

Lê Dân cung cấp một số vấn đề lý luận như“Bản sắc văn hóa dân tộc trong
tác phẩm điện ảnh”,“Thể hiện truyền thống nhân nghĩa trong phim
truyện”… Công trình Nghệ thuật làm phim, diễn viên & kịch bản của Lê Dân
đã cung cấp những kiến thức về quy trình làm phim, kịch bản và diễn viên.
Trong Hồi ký điện ảnh, Đặng Nhật Minh phân tích cơng việc của biên kịch và
đạo diễn điện ảnh và những kinh nghiệm trong q trình làm phim. Các cơng
trình khác như Đặc trưng ngôn ngữ điện ảnh của Bùi Phú, Lịch sử điện ảnh
cách mạng Việt Nam (sơ khảo) do Cục điện ảnh xuất bản, Tính hiện đại và
tính dân tộc trong điện ảnh của Ngô Phương Lan, Nghệ thuật quay phim điện
ảnh của Dương Quang Viễn, Dạo chơi vườn điện ảnh và Ý tưởng nghề
nghiệp của Việt Linh, Làm sao viết kịch bản phim của Phạm Thùy Nhân…
Năm 2011, trong Nhận thức điện ảnh, Trần Luân Kim đúc kết nhiều lý
luận sâu sắc về điện ảnh và mối quan hệ đặc biệt của điện ảnh với văn học.
Nhà nghiên cứu khẳng định: “Tính văn học trong điện ảnh chiếm vị trí mấu
chốt vì nó quyết định nội dung tác phẩm, đồng thời cũng quyết định hình thức
thể hiện thơng qua việc xác lập thể loại và xây dựng hình tượng nhân vật.”
[55, tr.23]
Tác phẩm văn học đã trở thành nguồn nguyên liệu quý giá, phong phú,
là cơ sở vững chắc cần thiết trong xây dựng những kịch bản văn học cho
phim truyện. Chu Lai, một nhà văn có nhiều truyện ngắn, tiểu thuyết đã được
đưa lên màn ảnh, nhận xét: “Một tác phẩm điện ảnh hay bao giờ cũng có một
giá trị văn học…Văn học là cái nền, điện ảnh bay lên từ cái nền vững chắc
đó”[75, tr.8].


Vấn đề này đã được nhiều nhà văn, đạo diễn và giới chuyên môn đã
trao đổi qua các cuộc hội thảo, bài viết tâm huyết như Nguyễn Mai Loan với
bài: Phim chuyển thể - Những khái niệm [79].Lê Cẩm Lượng với bài: Cải
biên tác phẩm văn học sang kịch bản điện ảnh [78]. Huyền Thanh với bài:
Tác phẩm chuyển thể: những mặt mạnh và yếu [151]…

Điện ảnh là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, nên muốn phát triển,
bên cạnh kịch bản, điện ảnh cịn có những vấn đề về kỹ thuật và kinh tế luôn
được giới chuyên môn đặc biệt quan tâm. Hải Ninh, một đạo diễn kỳ cựu nổi
tiếng đã bày tỏ quan điểm qua bài: Thử bàn về một số phong cách nghệ thuật
trong điện ảnh Việt Nam [104]. Trịnh Đình Khơi với bài: Tính chun nghiệp
của Điện ảnh hiện nay [59]. Hoàng Lan với bài: Điện ảnh không thể phát
triển tách rời các nghệ thuật khác [77].Trần Mai Khanh đề cập đến vấn đề về
khoa học công nghệ hiện đại qua bài: Phim 3D tương lai của nghệ thuật điện
ảnh [61] …
Các nhà văn cũng dành sự quan tâm chú ý đến điện ảnh qua nhiều bài
phê bình và trao đổi các quan điểm về lý luận và thực tiễn, nhằm góp phần
ngày càng có nhiều phim truyện xứng tầm, đáp ứng được mong mỏi của
những người yêu nghệ thuật. Nguyên Ngọc với bài: Khi nhà văn viết kịch bản
[110]. Minh Trang với bài: Các nhà văn nói gì về điện ảnh [159]. Thăng
Long với bài: Nhà văn Ma văn Kháng: Điện ảnh và văn học cần có sự kết
hợp [82]…
Trong kỷ yếu hội thảo quốc tế Những lằn ranh văn học năm 2011 do
ĐHSP TP.HCM tổ chức, có những bài viết phân tích mối quan hệ giữa văn
học và điện ảnh qua bộ phim truyện chuyển thể như Cánh đồng bất tận và
cuộc đối thoại giữa văn học - điện ảnh của Lê Thị Dương [57, tr.465], Nhìn
lằn ranh giữa văn học và điện ảnh qua Sắc, Giới của Phan Thu Vân [57,
tr.596]…
Trên các website của diễn đàn mạng xã hội, phim chuyển thể từ văn
học cũng là vấn đề được các nhiều độc giả quan tâm, với những bài viết tiêu
biểu như Thời của kịch bản chuyển thể của Quỳnh Trang [165], Tiếc nuối từ


phim Cánh đồng bất tận của Anh Thư [164]. Khoảng cách văn học – điện
ảnh ở phim ‘Ngọc viễn đông’ của Thoại Hà [43], phân tích bảy câu chuyện
phim ngắn chuyển thể từ bảy truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Thị Minh

Ngọc…
Nhận xét về sự cần thiết của tính văn học trong kịch bản văn học và
phim truyện, nhà văn Nguyễn Khắc Phục đã viết: “Nói đến kịch bản là dính
đến văn xi. Nền điện ảnh khơng thể hùng mạnh được khi văn xi kém.
Chính nền văn xi sẽ cung cấp cho điện ảnh từ hình ảnh, ngơn ngữ, tạo
dựng tâm lí, tính cách nhân vật, thúc đẩy hành động, tình huống trong phim
ảnh. Kịch bản hay thì phim làm sẽ hay, sẽ có giá trị”. [159, tr.27].
Những cơng trình bài viết, nhận định trên, đã gợi ý giúp người viết
thực hiện hành trình đi từ nhận xét khái quát đến khảo sát chi tiết cụ thể, đầy
đủ và có hệ thống. Từ đó thấy rõ vai trị và sự gắn kết của hai loại hình nghệ
thuật văn học và điện ảnh trong quá trình sản xuất bộ phim truyện chuyển thể
thành công.
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
4.1 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Luận án nghiên cứu khảo sát từ văn bản văn học (thể truyện) đến kịch
bản văn học điện ảnh và phim truyện điện ảnh chuyển thể. Đối tượng chính là
- Các tác phẩm văn xi như tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện vừa.
- Kịch bản và phim truyện điện ảnh chuyển thể từ tác phẩm văn học.
4.2 PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Ngồi các tài liệu về lí luận, luận án chủ yếu nghiên cứu những tác
phẩm văn học và phim truyện Việt Nam qua các thời kỳ hình thành và phát
triển của văn học và điện ảnh Việt Nam. Sau đây là một số cặp tác phẩm văn
học và phim truyện chuyển thể tiểu biểu:
Thời kỳ kháng chiến chống Pháp
Truyện dài Một chuyện chép ở bệnh viện và phim Chị Tư Hậu.
Truyện ngắn Câu chuyện một bài ca và phim Con chim vành khuyên.


Thời kỳ trong và sau kháng chiến chống Mỹ
Tiểu thuyết Thời xa vắng và phim cùng tên. Tiểu thuyết Bến không

chồng và phim cùng tên. Truyện ngắn Tướng về hưu và phim cùng tên.
Truyện ngắn Ba người trên sân ga và phim Đời cát. Cuốn Nhật ký Đặng
Thùy Trâm và phim Đừng đốt. Truyện ngắn Trăng nơi đáy giếng và phim
cùng tên…
Ngồi những tác phẩm kể trên, chúng tơi có sử dụng thêm một số tác
phẩm văn học, phim truyện Việt Nam và nước ngoài, để dẫn chứng, bổ sung
và làm rõ các luận điểm nêu ra trong luận án.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Trong luận án đã kết hợp sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu sau:
Phương pháp triết học – mỹ học nhằm nghiên cứu đặc trưng bản chất
của nghệ thuật và mối quan hệ giữa các loại hình nghệ thuật.
Phương pháp kết hợp liên ngành các khoa học lý thuyết và lịch sử (lý
luận lịch sử văn học, lý luận lịch sử điện ảnh, xã hội học, tâm lý học… )
nhằm tìm hiểu lịch sử mối quan hệ giữa hai ngành nghệ thuật văn học và điện
ảnh trong quá trình sản xuất phim truyện chuyển thể từ văn học.
Phương pháp loại hình và so sánh nhằm tìm hiểu những đặc trưng
tương đồng và khác biệt giữa hai loại hình nghệ thuật văn học và điện ảnh,
thơng qua việc tập hợp, tìm hiểu theo thể loại một số tác phẩm chuyển thể
tiêu biểu.
Phương pháp chọn mẫu và phân tích tác phẩm nhằm giới thiệu, phân
tích giá trị của những tác phẩm��i thưởng duy nhất tại LHP Fukuoka tại Nhật Bản.[235]


Tiểu kết chương 3:
Ngay từ khi mới ra đời, điện ảnh thế giới đã chuyển thể các tác phẩm
văn học nổi tiếng lên màn ảnh. Việc chuyển thể tác phẩm văn học lên phim
đã góp phần vào sự phát triển của điện ảnh từ thời kỳ phim câm đến hiện đại
như ngày nay. Điều đó được thể hiện qua những tác phẩm điện ảnh kinh điển
như Người mẹ (thời phim câm), Cuốn theo chiều gió (bộ phim màu đầu tiên
nhận giải Oscar), giai điệu hạnh phúc, Titaníc, Triệu phú khu ổ chuột…

Điện ảnh Việt Nam ra đời muộn (1953) đã kế thừa và ảnh hưởng hầu
hết những phương pháp và kỹ thuật tiến tiến của điện ảnh thế giới, đặc biệt
điện ảnh Nga. Nhưng điện ảnh là nghệ thuật tổng hợp, một tác phẩm điện ảnh
là kết quả cấu thành của ba ngành: nghệ thuật, kỹ thuật và kinh tế. So với
điện ảnh thế giới, điện ảnh Việt Nam còn non yếu vì kinh tế, kỹ thuật cịn hạn
chế, kém phát triển. Tuy nhiên, điện ảnh Việt Nam vẫn có những bộ phim
hay thành công về tư tưởng và cảm xúc, được đánh giá cao ở trong nước và
quốc tế như Chị Tư Hậu, Con chim vành khuyên, Thời xa vắng, Đời cát,
Đừng đốt…
Trong quá trình chuyển đổi từ câu chuyện văn học sang điện ảnh, các
tác giả điện ảnh đã cố gắng đưa “hồn văn học” vào ngôn ngữ của điện ảnh
một cách hợp lí nhất. Thành cơng của phim truyện thể hiện qua các khâu
chuyển thể kịch bản, đạo diễn, diễn viên, quay phim, họa sĩ thiết kế …Trong
đó, đạo diễn là người có vai trị quyết định đến giá trị của bộ phim chuyển
thể.
Tác phẩm văn học thành công là tài năng của nhà văn. Tác phẩm điện
ảnh thành công là tài năng của các tác giả điện ảnh, trong đó nổi bật nhất là
tài năng của người đạo diễn. Tài năng ở đây bao gồm cảm xúc nghệ thuật và
chun mơn nghề nghiệp, đó là ngun nhân chính đem lại thành cơng hay
thất bại, trong q trình chuyển thể từ tác phẩm văn học sang phim truyện
chuyển thể.


KẾT LUẬN
Qua nghiên cứu và khảo sát các tác phẩm văn học được chuyển thể
sang điện ảnh, chúng tôi nhận thấy: văn học và điện ảnh là hai ngành nghệ
thuật gần gũi nhưng độc lập, mỗi ngành đều có những đặc trưng riêng biệt để
sáng tạo nên tác phẩm. Mỗi tác phẩm nghệ thuật thành công, ở cả văn học và
điện ảnh đều khắc ghi dấu ấn của những người nghệ sĩ tâm huyết và tài
năng.“Khi tình yêu và kỹ năng kết hợp thì mới mong có những tuyệt phẩm .”

(J. Ruskin)
Tác phẩm nghệ thuật là một mảng đời của người nghệ sĩ, trong đó
người nghệ sĩ nói lên những tâm sự sâu xa, máu thịt nhất. Có lẽ vì vậy, nữ
văn sĩ Pháp Elsa Triolét gọi nhà văn là “người cho máu”. Tác phẩm nghệ
thuật thành công bao giờ cũng được viết ra với tất cả sự từng trải, sự nung
nấu và rung động của tâm hồn của người nghệ sĩ. Một khi sự rung động càng
mãnh liệt, cảm xúc càng dạt dào thì sáng tạo mới trở thành niềm vui và tác
phẩm mới thực sự đi vào lòng người và có tác động mạnh mẽ.
Ngơn ngữ biểu đạt trong văn học là sự biểu hiện của ngôn từ nghệ
thuật. Thông qua ngôn từ nghệ thuật, nhà văn dẫn dắt người đọc vào thế giới
hình tượng nghệ thuật của tác phẩm. Bằng tài năng, phong cách và sở trường
riêng của mình, mỗi nhà văn đã sử dụng ngơn từ rất tài tình để khắc họa nên
những hình tượng nhân vật chân thực, sâu sắc và có sức sống trường tồn
trong văn học Việt Nam hiện đại.
Khác hẳn với văn học, tác phẩm điện ảnh là sản phẩm của nghệ thuật
tổng hợp, được thể hiện qua ngơn ngữ hình ảnh và âm thanh. Người nghệ sĩ
đã chủ động trong việc diễn tả xúc cảm của mình gắn với cảnh sắc và khơng
khí của tự nhiên. Từ thiên nhiên, phong tục, tập quán, lễ hội truyền thống
được xây dựng trên cơ sở sự thay đổi tự nhiên theo mùa và thời tiết, triết lí về
cuộc sống cũng đi từ quy luật của tự nhiên.


Sự thành công của phim truyện chuyển thể là nội dung văn học và hình
thức biểu hiện bằng ngơn ngữ điện ảnh được gắn bó một cách chặt chẽ, hữu
cơ. Chẳng hạn hình tượng Giang Minh Sài là nhân vật trung tâm trong phim
Thời xa vắng, đã có sức lơi cuốn và chinh phục người xem trước hết ở giá trị
chân thực của nó. Người xem bị lơi cuốn khơng phải như một nhân vật trong
phim mà như một con người, một cảnh ngộ, một số phận có thật của cuộc
đời. Tính cách được vận động theo hướng tiếp nối và phát triển. Những tiếp
nối và phát triển này phù hợp với lơgic đời sống và tâm lí, vì thế nên nhất

quán và có giá trị hiện thực.
Văn học và điện ảnh là hai ngành nghệ thuật độc lập, có ngôn ngữ và
đặc trưng riêng để làm nên vẻ đẹp của tác phẩm. Khảo sát các bộ phim
chuyển thể thành công, chúng tôi thấy các tác giả điện ảnh đã cố gắng vận
dụng những thế mạnh của điện ảnh, để chuyển tải linh hồn văn học vào phim
truyện chuyển thể, chứ không phải là minh họa cho tác phẩm văn học.
Từ đặc trưng của điện ảnh, khi chuyển thể một tác phẩm văn học, các
tác giả điện ảnh hoàn toàn chủ động trong việc lựa chọn những tác phẩm phù
hợp, những chi tiết, tình huống có thể diễn đạt bằng ngơn ngữ của hình ảnh
và âm thanh. Làm sao để tính “chân thật” trong văn học phải dẫn đến tính
“giống thật” trong điện ảnh, đảm bảo được bản chất của nghệ thuật chân
chính là “sự dẫn truyền cảm xúc ”( L.Tơxtơi).
Nghệ thuật nói chung, văn học và điện ảnh nói riêng, thực sự đòi hỏi ở
người nghệ sĩ cả tài năng và tâm hồn, cả sự thơng minh và lịng trắc ẩn, cả
cảm xúc và sự chiêm nghiệm vượt lên trên thời gian – lịch sử. Tất cả đã thấm
đậm trong từng cốt truyện, sự kiện, tính cách, hình ảnh của nhân vật …Mỗi
nhân vật có một vẻ hấp dẫn riêng, nhưng “trong tâm hồn của mỗi người đều
có tấm chân dung nhỏ bé của dân tộc mình”(G.Frai-may)[172, tr.358], đó là
những nét tính cách chung tiêu biểu trong tính cách con người Việt Nam, làm
nên các hình tượng lơi cuốn và có sức lan tỏa dài lâu.
Một tác phẩm văn học được viết ra bởi sự rung động của con tim, bởi
những suy nghĩ, tâm tư, niềm vui và nỗi buồn của nhà văn. Sáng tạo là sự


thôi thúc ở bên trong là rung động của tâm hồn, một khi sự rung động càng
mãnh liệt, cảm xúc càng dạt dào thì sáng tạo càng trở thành niềm vui và tác
phẩm mới có sức thu hút mạnh mẽ. Nhà văn là người chủ động tìm cảm xúc,
chủ động trước những gì mình suy nghĩ và viết lại. Trong q trình sáng tác,
nhà văn hồn tồn làm chủ về mặt thời gian và có thể dồn tất cả tâm huyết
cho đứa con tinh thần của mình, khơng bị chi phối bởi khách quan và phương

tiện sáng tác duy nhất của nhà văn là ngơn ngữ viết.
Q trình để một bộ phim ra đời lại hoàn toàn khác. Một tác phẩm điện
ảnh là kết quả cấu thành của ba ngành: nghệ thuật, kỹ thuật và kinh tế. Quá
trình thực hiện một bộ phim trải qua một trình tự khá phức tạp phụ thuộc vào
nhiều khâu, nhiều công đoạn. Những vấn đề về kinh tế như kinh phí sản xuất,
duyệt kịch bản, lựa chọn bối cảnh quay, tổ chức quay, nhân sự phục vụ cho
đồn quay, máy móc để quay, dựng phim, hòa âm…Những vấn đề về nghệ
thuật như kịch bản, đạo diễn, quay phim, diễn viên, thiết kế mỹ thuật, âm
nhạc, hóa trang… Chỉ cần một khâu khơng được chuẩn bị tốt sẽ ảnh hưởng
đến toàn bộ tác phẩm sau này. Về mặt lí thuyết, khi đã đầy đủ điều kiện
“thiên thời, địa lợi, nhân hịa” thì bộ phim mới được khởi động. Nhưng trên
thực tế khơng phải đồn phim nào cũng hội đủ mọi yếu tố thuận lợi như
chúng tôi đã khảo sát qua các bộ phim chuyển thể cụ thể. Vì vậy, để có được
một bộ phim thành công là một sự nỗ lực rất lớn của tập thể các nhà làm
phim.
Một tác phẩm điện ảnh giàu chất văn học bao giờ cũng là những tác
phẩm mang bản sắc dân tộc, giàu tính nhân đạo và được thể hiện hấp dẫn.
Văn học gần gũi với điện ảnh, được thể hiện qua “linh hồn” của bộ phim sau
khi đã hồn thành. Trong q trình sáng tác điện ảnh, tính văn học được thể
hiện cụ thể qua kịch bản văn học.
Kịch bản là khâu đầu tiên hết sức quan trọng, bởi nếu kịch bản làm tốt
thì sẽ giảm được chi phí phát sinh và đảm bảo tính văn học, tính tư tưởng cho
tác phẩm khi hồn thành. Đó là lí do mà các nhà điện ảnh rất muốn được
chuyển thể tác phẩm văn học nổi tiếng lên phim. Đây cũng là khâu mà nhà


biên kịch làm việc như một nhà văn, cũng độc lập và khơng bị chi phối bởi
khách quan. Chính vì vậy, mà ngay từ năm 1935, M.Gorki đã nhận định:
“Các nhà văn cần phải tham gia sinh động hơn nữa vào công tác điện ảnh.
Chúng ta, các nhà văn cần phải viết truyện phim – đó là việc của chúng

ta”.[80, tr.33]
Hiện nay, khi mà vấn đề kịch bản đang lâm vào tình trạng yếu, kém và
khan hiếm thì vai trị của các nhà văn tham gia viết kịch bản là hết sức cần
thiết. Điện ảnh là nghệ thuật tổng hợp, nên thành công của tác phẩm điện ảnh
là thành công của sự kết hợp giao thoa nhuần nhuyễn giữa các ngành nghệ
thuật.
Qua khảo sát, chúng tôi thấy rằng nền tảng của một bộ phim nằm ở
kịch bản, nhưng để tất cả những điều đó được hiện lên màn ảnh một cách
hồn hảo nhất phải qua rất nhịều cơng đoạn, mà người chỉ huy các cơng đoạn
đó là đạo diễn. Chính đạo diễn sẽ là người biến những con chữ thành hình
ảnh, biến ước mơ thành hiện thực. Vì thế mối quan hệ giữa biên kịch và đạo
diễn là rất quan trọng, một kịch bản hay mà đạo diễn không nắm bắt tường
tận từng chi tiết, không thấm những ý tưởng của kịch bản thì khơng thể có bộ
phim hay. Một khn hình chứa đựng trong đó âm thanh, ánh sáng, hình ảnh
con người đang di chuyển, nhưng nó sẽ tẻ nhạt biết bao nếu đằng sau vẻ đẹp
hình ảnh, nó khơng để lại một dấu ấn nào trong lịng người xem. Nếu đạo
diễn cùng đồng cảm với nhà biên kịch từng cảnh, từng hành động của nhân
vật thì bộ phim sẽ trở nên hấp dẫn vì tính mạch lạc, lơgíc và có sức sống bền
lâu. Bàn về chất lượng của phim truyện, nhà nghiên cứu Trần Luân Kim
viết:“Điện ảnh Việt Nam ln coi trọng sự hài hịa giữa tính văn học và tính
điện ảnh trong phim, lấy đó làm chuẩn mực đánh giá giá trị tác phẩm, là
cách tư duy đúng đắn, phù hợp với thực tiễn hoạt động và nhu cầu khách
quan phát triển của điện ảnh nước nhà”[55, tr.25]
Những tác phẩm văn học thành công là những công trình nghệ thuật
hồn chỉnh, là những “khn vàng thước ngọc” trong nghệ thuật, là tinh hoa
của văn hóa dân tộc. Muốn tận dụng, phát huy, và kế thừa hiệu quả những


tinh hoa của văn học trong việc chuyển thể tác phẩm văn học lên phim, cần
phải có những tác giả điện ảnh tài năng, chuyên nghiệp và tâm huyết, cùng

đội ngũ chuyên viên vững vàng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống.
Điện ảnh là một bộ môn nghệ thuật tổng hợp và gắn liền với sự phát
triển của kinh tế và khoa học kỹ thuật, nên sự yếu kém của các ngành có liên
quan đều ảnh hưởng khơng nhỏ tới điện ảnh. Vì vậy, ngồi trách nhiệm và
năng lực của các tác giả điện ảnh, nghệ thuật điện ảnh rất cần được đầu tư
đồng bộ trang thiết bị máy móc, đào tạo chuyên gia kỹ thuật lành nghề và đặc
biệt nên xây dựng một phim trường hiện đại. Có phim trường những bộ phim
được sản xuất sẽ không phải lệ thuộc vào ngọai cảnh, thời tiết, vừa giảm chi
phí đi lại chọn cảnh vừa đảm bảo tính nghệ thuật của phim.
Như vậy, để có một bộ phim chuyển thể thành cơng cần sự góp sức của
văn học và tất cả các ngành nghệ thuật, kỹ thuật và kinh tế trong xã hội.
Khơng thể có một nền điện ảnh phát triển, nếu thiếu đi sự phát triển đồng bộ
của các ngành nghệ thuật khác trong sự phát triển chung của xã hội.


DANH MỤC CƠNG TRÌNH
ĐÃ CƠNG BỐ CĨ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1. Phan Bích Thủy (2006) “Thời xa vắng – Bộ phim đã chắp cánh cho
văn học thăng hoa”, Tạp chí Thế giới điện ảnh, số tháng 4/2006, Hội
điện ảnh Việt Nam.
2. Phan Bích Thủy (2011) “Bến khơng chồng – Những ám ảnh khó quên
từ trang sách đến màn ảnh”, Tạp chí Khoa học, số 29(63) tháng
7/2011, Trường Đại học sư phạm TP.HCM.
3. Phan Bích Thủy (2011) “Phim Đừng đốt – Câu chuyện huyền thoại về
cuốn nhật ký Đặng Thùy Trâm”, Tạp chí Khoa học, số 30(63) tháng 12
/2011, Trường Đại học sư phạm TP.HCM.
4. Phan Bích Thủy (2011) “Hình tượng người phụ nữ Việt Nam từ trang
sách đến màn ảnh”, Tạp chí Thế giới điện ảnh, số tháng 11+ 12/2011,
Hội điện ảnh Việt Nam.