CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ VẬN DỤNG ĐỂ XÂY DỰNG BÀI GIẢNG AXIT SUNFURIC THEO HÌNH THỨC LÀM VIỆC ĐỘC LẬP CỦA HỌC SINH

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

Nguyễn Thúc Thu Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 191 - 194

191

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ VẬN DỤNG ĐỂ XÂY DỰNG BÀI GIẢNG

AXIT SUNFURIC THEO HÌNH THỨC LÀM VIỆC ĐỘC LẬP CỦA HỌC SINH

Nguyễn Thúc Thu*_{, Borovskikh Tatyana Anatolievna}
Đại học Sư phạm quốc gia Matxcova

TÓM TẮT

Tự học, tự làm việc là những kĩ năng rất cần thiết đối với mỗi người trong xã hội hiện nay. Tự học
giúp cho con người tạo ra tri thức bền vững, rèn luyện và phát triển kĩ năng làm việc tích cực, chủ
động và tạo cơ hội để mỗi người có thể học tập suốt đời. Để hình thành và phát triển kĩ năng tự
học của học sinh trong quá trình dạy học thì một hình thức tổ chức quan trọng và chủ yếu chính là
làm việc độc lập. Vì vậy nghiên cứu của chúng tơi góp phần làm rõ cơ sở lý luận của hình thức
làm việc độc lập trong dạy học và vận dụng xây dựng bài giảng Axit sunfuric trong chương trình
hóa học lớp 10.

Từ khóa: Làm việc độc lập, tự học, tự kiểm tra, trung học phổ thông, axit sunfuric.

ĐẶT VẤN ĐỀ *

Sự phát triển của nền kinh tế và xã hội trong
bối cảnh tồn cầu hố đã đặt ra những yêu cầu
mới cho nền giáo dục nói chung và đòi hỏi sự
cải cách nghiêm túc nền giáo dục hóa học nói
riêng của Việt Nam với mục đích hình thành
hoạt động nhận thức và chủ động sáng tạo của

học sinh. Cụ thể đó là sự cần thiết phải phát
triển tính độc lập và trách nhiệm của học sinh,
hình thành thái độ ý thức về học tập và nhu
cầu học hỏi trong cuộc sống, phát triển kỹ
năng tự giáo dục ở mọi cấp độ của hệ thống
giáo dục. Vì vậy, trong thời điểm hiện tại, vấn
đề hình thành kĩ năng tự học và tự kiểm tra
trở nên vô cùng cấp thiết trên toàn thế giới.
Điều này đòi hỏi các nhà sư phạm phải có
những nghiên cứu và áp dụng các phương
pháp dạy học phù hợp để nâng cao hiệu quả
quá trình học tập của học sinh. Theo nghiên
cứu của chúng tôi, tổ chức cho học sinh làm
việc độc lập theo từng cặp, theo nhóm hoặc
theo cá nhân là một phương pháp dạy học tích
cực, hiệu quả nhằm đáp ứng những yêu cầu
của giáo dục Việt Nam hiện nay.

NỘI DUNG
Thế nào là tự học?

Vấn đề tự học và vai trị của nó từ lâu đã thu
hút sự nghiên cứu của nhiều nhà khoa học ở
Việt Nam cũng như trên thế giới. Giáo sư
Nguyễn Cảnh Tồn đã nhận định: “Tự học là
tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng

*_{Tel: +79687546513; Email:}

lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích tổng
hợp...) và có khi cả cơ bắp (khi phải sử dụng
công cụ) cùng các phẩm chất của mình rồi cả
động cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới
quan (như trừu tượng, khách quan, có chí tiến
thủ, khơng ngại khó, ngại khổ, kiên trì nhẫn
nại, lịng say mê khoa học. ) để chiếm lĩnh
một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại,
biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình” [1,
tr.59]. Theo tác giả Rubakin N.A.: “Tự học là
quá trình lĩnh hội tri thức, kinh nghiệm xã hội
lịch sử trong thực tiễn hoạt động cá nhân bằng
cách thiết lập các mối quan hệ cải tiến kinh
nghiệm ban đầu, đối chiếu với các mơ hình
phản ánh hồn cảnh thực tại, biến tri thức của
loài người thành vốn tri thức, kinh nghiệm, kỹ
năng, kỹ xảo của bản thân chủ thể” [2, tr.35].
Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi, tự
học là quá trình hình thành ở học sinh kiến
thức mới và các phương pháp làm việc thông
qua hoạt động nhận thức độc lập cùng với sự
giúp đỡ của các phương tiện được lựa chọn.
Trong cấu trúc tự học chúng tôi xác định bốn
thành tố cơ bản sau đây:

1) Thành tố động lực - đó chính là nhu cầu
bên trong của mỗi học sinh trong việc chiếm
lĩnh kiến thức mới và hiểu sự cần thiết của
việc hoàn thiện kiến thức thơng qua q trình

nhận thức có hệ thống.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Nguyễn Thúc Thu Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 191 - 194

192

3) Thành tố quy trình - bao gồm kĩ năng làm
việc với các nguồn thông tin khác nhau, kĩ
năng vận dụng những kiến thức học được để
giải quyết các nhiệm vụ nhận thức, kĩ năng
thực hiện tự kiểm tra, tự đánh giá và tự phân
tích kết quả.

4) Thành tố tổ chức - gồm kĩ năng lập kế
hoạch hoạt động, phân bố thời gian hợp lý v.v..
Như vậy, tự học còn giúp học sinh liên kết
các kiến thức liên quan để hướng đến những
cách giải quyết vấn đề một cách độc đáo, đến
sự sáng tạo và tự hoàn thiện cá nhân trên cơ
sở tự kiểm tra.

Khái niệm “Làm việc độc lập”

Qua quá trình nghiên cứu, chúng tơi xác định
được hình thức chính của tổ chức quá trình
học tập nhằm hình thành ở học sinh kĩ năng
tự học là làm việc độc lập. Vấn đề này đã thu
hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu
trên thế giới, như: Esipov B.P. [3], Buryak
V.K. [4], Pidkasisty P.I. [5,6,7], Kozakov

V.A. [8], vv. Nhà sư phạm Esipov B.P. đã đề
xuất định nghĩa: “Làm việc độc lập là sự tiến
hành những nhiệm vụ được giao mà không có
sự tham gia trực tiếp của giáo viên. Trong q
trình này học sinh phải có ý thức nỗ lực phấn
đấu để đạt được những mục tiêu đã đề ra
thơng qua các hoạt động trí tuệ hoặc thể chất”
[3, tr.34]. Trong cuốn sách “Làm việc độc lập
của sinh viên và sự đảm bảo về mặt thông tin

- lý luận dạy học của nó”, tác giả Kozakov
V.A. chỉ ra rằng: làm việc độc lập của sinh
viên là một hình thức đặc biệt của hoạt động
học tập mà mục tiêu chính của nó là hình
thành ở học sinh tính độc lập và kĩ năng, kiến
thức, kĩ xảo thông qua nội dung và các
phương pháp dạy học [8, tr.14-15].

Theo chúng tôi, làm việc độc lập là sự thực
hiện bởi học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo
viên hoặc dưới bản hướng dẫn gồm các
nhiệm vụ học tập đa dạng với mục đích nắm
vững kiến thức, phát triển kĩ năng, lĩnh hội
được kinh nghiệm hoạt động sáng tạo và trau
dồi nhân cách, hành vi của bản thân. Làm
việc độc lập gồm các yếu tố: nhiệm vụ của
người học và thời gian riêng dành cho việc
thực hiện nó, thực hiện các nhiệm vụ học tập
khơng có sự tham gia của giáo viên, sự khắc
phục những khó khăn nhận thức của học sinh,

biểu lộ sự nỗ lực trí tuệ và thể chất để thực
hiện các nhiệm vụ.

Vì q trình tự học được hồn thiện trong tiến
trình làm việc độc lập của học sinh nên chúng
tơi có thể nhấn mạnh rằng, tự học được coi là
mục tiêu và kết quả của hoạt động, còn làm
việc độc lập là phương tiện để đạt được kết quả
đó. Để hình dung rõ hơn về quá trình làm việc
độc lập của học sinh trong nghiên cứu hóa học,
chúng tơi xây dựng sơ đồ như hình 1.

Hình 1. Sơ đồ tổ chức quá trình làm việc độc lập của học sinh

Cặp Cá nhân

Làm việc độc lập

Nhóm

Hình thành kiến thức mới

Củng cố và vận dụng
kiến thức

Hệ thống hóa và khái
quát kiến thức

Kiểm tra kiến thức

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

Nguyễn Thúc Thu Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 191 - 194

193
Như vậy, trong quá trình làm việc độc lập của

học sinh, giáo viên có thể tổ chức cho học
sinh làm việc theo từng cặp, theo nhóm hoặc
từng cá nhân. Quá trình này được tiến hành
trên các bài học hoặc trong các tiết học ngoại
khóa nhằm giúp học sinh hình thành kiến thức
mới, củng cố và vận dụng kiến thức, hệ thống
hóa kiến thức, đồng thời hình thành kĩ năng
tự kiểm tra, tự đánh giá.

Xây dựng bài giảng axit sunfuric theo hình
thức làm việc độc lập của học sinh

Để cụ thể hóa q trình tổ chức làm việc độc
lập cho học sinh, dưới đây chúng tôi xây dựng
các nhiệm vụ và bài tập được sử dụng trong
bài giảng axit sunfuric [9]. Bắt đầu bài học,
giáo viên yêu cầu học sinh đọc bài khóa sách
giáo khoa, điền vào bảng và thực hiện các bài
tập liên quan đến nội dung của bài đọc. [10].
1. Hồn thành bảng sau:

STT Tính chất Axit sunfuric
1 Công thức phân tử

2 Loại liên kết hóa học

3 Trạng thái

4 Màu sắc
5 Tỉ trọng

6 Độ hòa tan trong nước

2. Cho các chất: natri clorua, natri cacbonat,
natri hiđroxit, oxit silic, oxit kẽm, kẽm, đồng
(II) hiđroxit, đồng. Chất nào trong các chất
trên tác dụng được với axit sunfuric loãng.
Viết các phương trình phản ứng xảy ra.
3. Cân bằng các phương trình phản ứng
sau, cho biết vai trò của các chất tham gia
phản ứng:

a) H2SO4 + HI → I2 + H2S + H2O

b) H2SO4 + HBr → Br2 + SO2 + H2O

c) H2SO4 + Zn → ZnSO4 + H2S + H2O

d) H2SO4 + Fe3O4 → Fe2(SO4)3 + SO2 + H2O

c) H2SO4 + C → CO2 + SO2 + H2O

4. Axit sunfuric đặc có thể biến nhiều hợp
chất hữu cơ thành than. Viết phương trình
phản ứng về sự hóa than của glucozơ và
saccarozơ khi tác dụng với axit sunfuric đặc.

5.Có hiện tượng gì xảy ra, nếu để ống nghiệm
đựng đầy axit sunfuric đặc trong một vài
ngày? Giải thích?

6. Hịa tan hoàn toàn 15,35 gam hỗn hợp gồm
Zn, Fe trong lượng dư dung dịch axit H2SO4

đặc, nóng thu được 6,72 lít khí SO2 (đktc).

Tính khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp.
Sau khi học sinh hồn thành q trình làm
việc độc lập của mình, giáo viên tổ chức cho
học sinh thảo luận với các câu hỏi sau:
* Axit sunfuric có những tính chất vật lý gì?
* Có thể sử dụng axit sunfuric đặc để làm khô
những khí nào trong các khí sau đây: NH3,

O2, CO2, H2S?

* Làm thế nào để pha lỗng axit sunfuric
đặc? Giải thích?

* Trên một đĩa cân đặt cốc đựng axit sunfuric
đặc, trên đĩa cân khác đặt quả cân để thăng
bằng. Sau một thời gian cân có ở trạng thái
thăng bằng khơng? Giải thích?

* Axit sunfuric đặc phản ứng với những chất
nào trong các chất sau: Cu, CuSO4.5H2O,

Mg, FeO, Fe(OH)2, Fe2O3, Fe(OH)3, S, P.

Viết các phương trình phản ứng xảy ra.
Như vậy, trong phần đầu của bài học, mỗi học
sinh phải nỗ lực tự nghiên cứu và độc lập giải
quyết các bài tập cụ thể. Kết hợp giữa nghiên
cứu sách giáo khoa với vận dụng những kiến
thức đã được học về axit ở các lớp dưới, học
sinh điền vào bảng những kiến thức chung của
axit sunfuric. Những bài tập trong phần này
không quá phức tạp so với những kiến thức đã
có của học sinh. Vì vậy tổ chức cho học sinh
làm việc độc lập là lựa chọn phù hợp. Nếu
khơng sẽ xảy ra tình trạng một số học sinh
khơng tích cực suy nghĩ và thụ động chờ sự
giải quyết của các bạn khác hoặc sự truyền thụ
một chiều của giáo viên. Quá trình làm việc
độc lập này rèn luyện cho học sinh ý thức tự
giác và phát triển được kĩ năng tự nghiên cứu
tài liệu để giải quyết vấn đề được giao.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Nguyễn Thúc Thu Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 186(10): 191 - 194

194

người tổ chức, xây dựng các bài tập và giải
đáp những vướng mắc của học sinh, cịn học
sinh ln phải tự lực để nắm giữ kiến thức
cho riêng mình.

KẾT LUẬN

Qua quá trình nghiên cứu và thực tiễn dạy
học, có thể khẳng định rằng, tổ chức cho học
sinh làm việc độc lập là một phương pháp dạy
học mang lại hiệu quả cao vì địi hỏi sự tự
giác và tích cực của mỗi học sinh. Làm việc
độc lập giúp học sinh hình thành được kĩ năng
tự học, tự kiểm tra đánh giá và xa hơn nữa là
hướng đến quá trình tự giáo dục suốt đời.
Trong dạy học hóa học, với một lượng kiến
thức ngày càng tăng, đặc biệt là những kiến
thức liên quan đến bản chất của các sự vật,
hiện tượng thực tế, thì việc rèn luyện kĩ năng
tự học, tự làm việc lại càng không thể thiếu.
Kết hợp tổ chức làm việc độc lập của học sinh
với lồng ghép các thí nghiệm trực quan sẽ
giúp các bài học hóa học thêm hứng thú và
hiệu quả. Kết quả hữu ích của việc làm này
góp phần giúp ngành hóa nói riêng và ngành
giáo dục nước nhà nói chung đạt được mục
tiêu đào tạo những con người năng động, tích
cực, chủ động và sáng tạo cho xã hội.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo
(2001), Quá trình dạy - tự học, Nxb Giáo dục, Hà
Nội, 316 tr.

2. NA. Rubakin (1973), Tự học như thế nào, Nxb
Thanh niên.

3. Làm việc độc lập của học sinh trên bài học.
(Есипов Б. П. Самостоятельная работа учащихся
на уроках/ Б. П. Есипов. – Москва, 1961. – 239 с.)
4. Làm việc độc lập của học sinh. (Буряк В. К.
Самостоятельная работа учащихся/ В. К. Буряк. –
Москва: Просвещение, 1984. – 64 с.)

5. Quá trình và cấu trúc hoạt động độc lập của học
sinh trong học tập. (Процесс и структура
самостоятельной деятельности учащихся в
обучении : Диссертация д-ра пед. наук :
Специальность 13-00-01 - теория и история
педагогики / П. И. Пидкасистый . – Москва : б. и.,
1973 . – 392 с.)

6. Hoạt động nhận thức độc lập của học sinh trong
học tập. (Пидкасистый П. И. Самостоятельная
познавательная деятельность школьников в
обучении/ П. И. Пидкасистый. – Москва:
Педагогика, 1980. – 240 с.)

7. Hoạt động độc lập của học sinh: phân tích lý luận
của quá trình và cấu trúc của sự tái hiện và sáng tạo.

(Пидкасистый П. И. Самостоятельная

деятельность учащихся : Дидактический анализ

процесса и структуры воспроизведения и
творчества / П. И. Пидкасистый . – Москва :
Педагогика, 1972 . – 184 с.)

8. Làm việc độc lập của sinh viên và sự đảm bảo về
mặt thông tin - lý luận dạy học của nó. (Козаков В.
А. Самостоятельная работа студентов и ее
информационно-методическое обеспечение/ В. А.
Козаков.– Киев: Выща школа, 1990.– 248 с.)
9. Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Đức Chuy, Lê
Mậu Quyền, Lê Xuân Trọng (2016), Hóa Học 10.
Nxb Giáo dục, tr. 140 - 141.

10. Vở làm việc hóa học lớp 9. (Боровских Т.А.
Рабочая тетрадь по химии: 9 класс/ К учебнику
Г.Е. Рудзитиса, Ф.Г. Фельдмана «Химия. 9
класс». - М.: Изд-во «экзамен», 2015.)

SUMMARY

THEORETICAL FOUNDATION AND USE FOR BUILDING SULFURIC ACID
LECTURE IN THE FORM OF INDEPENDENT WORK OF STUDENT

Nguyen Thuc Thu*_{, Borovskikh Tatyana Anatolievna}
Moscow National Pedagogical University

Self-learning and independent working are essential skills for each person in the modern society.
Self-learning helps human beings to create sustainable knowledge, train and develop active and
pro-active working skills for themselves, thus creating opportunities of lifetime study for each
person. Independent work is a primary and important mode of organization in order to form and

develop the self-learning skills for schoolchildren during the teaching process. Therefore , our
research contributes to clarify the theoretical foundation of independent working in teaching and
use for building sulfuric acid lecture in the 10th grade chemistry program.

Keywords: Independent work, self-learning, self-control, high-school, sulfuric acid.
Ngày nhận bài: 06/8/2018; Ngày phản biện: 29/8/2018; Ngày duyệt đăng: 28/9/2018

</div>

<!--links-->