Chuyên đề phương pháp dạy học tích hợp liên môn ngữ văn ...

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b> TRƯỜNG THCS PHƯỚC MỸ TRUNG CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM</b>

<b> TỔ: NGỮ VĂN Độc lập – Tự do – Hạnh phúc</b>

<i> Phước Mỹ Trung, ngày 22 tháng 11 năm 2020</i>

<b>CHUYÊN ĐỀ</b>

<b> DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ</b>

<b>A/ TÊN ĐỀ TÀI:</b>

<b> DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ</b>

<b>1.Đặt vấn đề</b>

Bộ giáo dục và đào tạo đang thực hiện chủ trương đổi mới căn bản và
toàn diện trong giáo dục nhằm thực hiện mục tiêu đào tạo những chủ nhân tương
lai của đất nước thành những con người chủ động, tích cực, sáng tạo. Có như
vậy mới có được những thế hệ đủ sức đảm đương gánh vác những trọng trách
của đất nước trong thời kì mới, thời kì hội nhập, thời kì mà nền kinh tế tri thức
giữ vai trò chủ đạo. Những người trực tiếp đứng lớp làm nhiệm vụ giảng dạy
trong thời gian gần đây được ngành giáo dục quan tâm, tạo điều kiện học hỏi,
nắm bắt nhiều phương pháp giảng dạy mới để thực hiện mục tiêu nêu trên. Thế
nhưng không phải một sớm một chiều đội ngũ chúng ta dễ dàng vận dụng hiệu
quả. Hơn nữa, ngày càng nhiều phương pháp tổ chức dạy học được nghiên cứu
và ứng dụng trên thế giới cũng như trong nước nên việc tìm hiểu, học hỏi để vận
dụng là thường xuyên. Trong nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học theo yêu cầu
đổi mới mà chúng ta đang tập tành thử nghiệm, vận dụng thì Dạy học theo chủ
đề là một trong những yêu cầu được thực hiện từ năm học 2014-2015 đến nay.

Và đây cũng là chuyên đề mà tôi thực hiện trong năm học này.

<b>2.Giải quyết vấn đề</b>

<b>a.Thực trạng:</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

phương pháp vận dụng kiến thức đã học để giải quyết vấn đề nảy sinh có liên
quan ở bài mới. Hơn nữa, thời gian cho mỗi bài dạy cũng là một khó khăn cho
giáo viên. Bởi dạy theo từng bài trong khoảng thời gian qui định đôi lúc không
đủ tổ chức cho học sinh nắm bắt những điều cơ bản trong tiết học đó nên khó
cho học sinh cơ hội hệ thống kiến thức. Vì thế, việc liên hệ, xâu chuỗi kiến thức
giữa những bài cùng chủ đề có được thực hiện có thể chỉ mang tính tự phát,
thiếu đồng bộ, chưa thường xuyên. Và nếu thời gian không đủ cho tiết dạy thì
việc ấy có thể bỏ qua. Thái độ học tập của học sinh cũng là một yếu tố quan
trọng để giáo viên có thể tổ chức tiết dạy hiệu quả. Khi các em chưa tích cực,
chưa nắm được kiến thức tiết trước, chưa chuẩn bị bài chu đáo ở nhà thì giáo
viên khó tổ chức cho các em vận dụng kiến thức đã học để nắm bắt kiến thức
mới.

<b>b.Giải pháp:</b>

<b>b.1/Hiểu thế nào là dạy học theo chủ đề?</b>

<b> Dạy học theo chủ đề là phương pháp tìm tòi những khái niệm, tư tưởng, </b>
đơn vị kiến thức, nội dung bài học, chủ đề,… có sự giao thoa, tương đồng lẫn
nhau, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập đến
trong các môn học hoặc các hợp phần của môn học đó (tức là con đường tích
hợp những nội dung từ một số đơn vị, bài học, môn học có liên hệ với nhau) làm
thành nội dung học trong một chủ đề có ý nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó học
sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực
tiễn.

<b>b.2/ Tại sao thực hiện yêu cầu dạy học theo chủ đề?</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

được các câu hỏi trên đồng nghĩa với việc xác định mục tiêu giáo dục, mô hình
dạy học trong thời đại mới. Dạy học theo chủ đề, theo hiểu biết qua nghiên cứu
tài liệu, chúng tôi thấy có những lợi thế hơn so với cách dạy truyền thống ở
những điểm sau: Các nhiệm vụ học tập được giao cho học sinh, các em chủ
động tìm hướng giải quyết vấn đề. Kiến thức không bị dạy riêng lẻ mà được tổ
chức lại theo một hệ thống nên kiến thức các em tiếp thu được là những khái
niệm trong một mạng lưới quan hệ chặt chẽ. Mức độ hiểu biết của các em sau
phần học không chỉ là Hiểu, Biết, Vận dụng mà còn biết Phân tích, Tổng hợp,
Đánh giá. Kiến thức cũng không chỉ là kiến thức mà những kiến thức đó liên
quan đến những lĩnh vực nào trong cuộc sống, vận dụng nó như thế nào.
<b>b.3/ Những thuận lợi, khó khăn trong việc dạy học theo chủ đề</b>
– Thuận lợi:

+ Giữa các bài học trong chương trình (cùng một khối lớp hoặc trong những
khối lớp của bậc Trung học cơ sở) có nhiều bài có mối quan hệ chặt chẽ, giáo
viên dễ dàng trong việc chọn chủ đề để xây dựng chủ đề dạy học.

+ Bộ môn có nội dung phong phú, nguồn tài liệu dồi dào để học sinh tìm hiểu,
giáo viên tham khảo trong việc tổ chức học sinh học tập.

+ Là một môn xã hội, lại là môn công cụ nên liên hệ thực tiễn đời sống khá dễ
dàng. Đó là những định hướng để ta có những yêu cầu học sinh ứng dụng vào
thực tế.

– Khó khăn:

+ Trước hết là nhận thức, là ý thức. Đổi mới bao giờ cũng gây khó khăn cho

giáo viên vì thay đổi một thói quen thực hiện bao đời là điều không dễ.

+ Không có sẵn chương trình từ sách giáo khoa, sách giáo viên mà giáo viên tự
biên soạn, cấu trúc lại chương trình. Những gì cần lược bỏ, những gì cần tích
hợp vào,… tự giáo viên quyết định.

+ Mỗi chủ đề thường được thực hiện trong nhiều tiết. Thế nhưng khoảng cách
thời gian giữa các tiết không gần nhau, tạo tâm thế cho mỗi tiết học trong cách
dạy có sự xâu chuỗi kiến thức giữa các tiết mất nhiều thời gian.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

hạn chế đã làm ảnh hưởng lớn đến chất lượng tiết học.

<b>b.4/ Các bước để thực hiện một chủ đề trong dạy học theo chủ đề:</b>
Bước 1: Xác định chủ đề:

Trong chương trình Ngữ văn của từng khối lớp hoặc của nhiều khối lớp, chúng
ta chọn những bài học nào hoặc phân môn nào có mối liên quan chặt chẽ nhau.
Từ những nội dung liên quan đó, giáo viên định hình chủ đề sẽ dạy và soạn
thành một giáo án Dạy học theo chủ đề. Như vậy một chủ đề có thể ít hoặc
nhiều tiết; có thể ở một khối lớp hoặc ở nhiều khối lớp. (Ít nhất là 2 đơn vị kiến
thức hoặc hai phân môn trở lên trong một chủ đề).

Ví dụ 1: Xét về nợi dung, về hồn cảnh sáng tác, về tác giả (trong phần văn bản)
ta có thể có chủ đề: Thơ Hồ Chí Minh; Thơ Mới; Thơ Cách mạng những năm
1930-1945; Truyện Kiều với những đoạn trích; …

Ví dụ 2: Xét về thể loại (trong tập làm văn), chúng ta có thể xây dựng chủ đề:
Văn tự sự hoặc Những yếu tố kết hợp trong văn tự sự (Lớp 6, 8, 9); Văn Nghị
luận (Lớp 7, 8, 9)

Ví dụ 3: Xét về từ loại (trong tiếng Việt) ta có chủ đề Từ loại tiếng Việt,…

Bước 2: Xác định những nội dung liên quan giữa các đơn vị bài học, cấu trúc lại
chương trình

Ở những bài học cùng chủ đề, từ yêu cầu kiến thức (theo chuẩn), giáo viên cần
xác định giữa các tiết đó liên quan ở những nội dung cụ thể nào. Khi dạy ở tiết
trước, giáo viên định hình những nội dung nào để học sinh chuẩn bị cho những
tiết sau. Khi thực hiện dạy những tiết sau, giáo viên cho học sinh vận dụng
những gì từ tiết trước để học sinh tìm hiểu cho bài mới. Và từ bài dạy tiết sau,
các em sẽ hệ thống, củng cố lại được kiến thức nào đã được nắm bắt từ những
tiết trước. Tất cả những nội dung này được thể hiện cụ thể ở hệ thống câu hỏi,
những vấn đề đặt ra cho học sinh thực hiện trong nội dung chuẩn bị ở nhà, trong
tiết học.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Bác (trong cả thơ xưa, nếu những em có khả năng và điều kiện), và tình yêu
thiên nhiên, tinh thần lạc quan của Bác. Sau khi đã tìm hiểu bài thơ, giáo viên có
thể giúp các em chốt lại kiến thức đó và giới thiệu cho những tiết tiếp trong cùng
chủ đề, có thể là tiết học ở năm sau của các em: Tình yêu thiên nhiên, phong thái
ung dung, tinh thần lạc quan của Bác chúng ta có thể hiểu sâu sắc hơn qua nhiều
bài thơ khác của Bác, đặc biệt là những bài thơ từ tập “Nhật kí trong tù”. Các em
có thể tìm hiểu trước (Hoặc: các em sẽ được tìm hiểu trong chương trình Ngữ
văn lớp 8).

– Khi học chương trình Ngữ văn 8, giáo viên giúp học sinh ôn kiến thức về thể
thơ tứ tuyệt qua những bài thơ của Bác được học từ lớp 7, biết tổ chức định
hướng cho các em dùng những hiểu biết về nội dung những bài đã học để tìm
hiểu những bài thơ của Bác trong chương trình lớp 8.

Ví dụ:

+ Dùng để giới thiệu bài mới: Chúng ta đã tìm hiểu những bài thơ nào của Bác
Hồ trong chương trình Ngữ văn 7? Những bài thơ ấy có nội dung gì? Chúng ta
sẽ cảm nhận sâu sắc hơn vẻ đẹp tâm hồn, vẻ đẹp của phong cách Bác trong bài
thơ mà hôm nay chúng ta sẽ được học. Đó là bài “Tức cảnh Pác Bó” (Phần đặt
vấn đề để giới thiệu bài đã định hướng được nội dung cần tìm hiểu trong bài mới
và cũng đã ôn lại kiến thức đã học trong thơ Bác ở lớp 7).

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

dung, tinh thần lạc quan. Đó chính là bản lĩnh, là nghị lực phi thường của người
chiến sĩ cộng sản, một người luôn làm chủ hoàn cảnh, chiến thắng hoàn cảnh.
Tinh thần lạc quan, tình yêu thiên nhiên, nghị lực vượt lên hồn cảnh sẽ là bài
học cho mỡi chúng ta… (Câu hỏi này nêu ra đối sánh sau khi tìm hiểu những bài
thơ của Bác giúp học sinh có cái nhìn khái quát, biết vận dụng kiến thức đã học
vào cuộc sống) .

Dạy học theo chủ đề cũng là cách chúng ta thực hiện tốt chủ trương tinh
giản kiến thức. Vì chương trình được cấu trúc theo hướng đồng tâm nên đôi khi
ta dạy bị lặp ở một số kiến thức nào đó. Soạn chung trong một chủ để, giáo viên
thấy rõ hơn điều này nên có thể lược bỏ, tránh sự nhàm chán cho người học,
giảm bớt thời gian vốn bị thiếu khi ta thực hiện mỗi tiết học.

Cách dạy học theo hướng này, giáo viên có thể, tùy bài, cấu trúc lại chương
trình, sắp xếp lại các đơn vị kiến thức theo hướng phù hợp hơn với điều kiện
giảng dạy, giúp học sinh dễ nắm bắt kiến thức hơn.

Ví dụ 1: Nhóm bài Cụm từ ở lớp 6 gồm 3 tiết (Tiết 54 có học từ loại: Tính từ):
Tiết 40- Cụm danh từ, tiết 48 Cụm động từ, tiết 54,55 Tính từ và cụm tính từ.
Chúng ta có thể cấu trúc lại chương trình từ những tiết này vì dạy học sinh nắm
được cấu tạo cụm từ, cả ba kiến thức lặp lại điều này. Nếu ta tổ chức HS nắm lí
thuyết cả ba cụm từ rồi chuyển sang các dạng bài tập của những bài học có thể

giúp học sinh có cái nhìn hệ thống hơn, nắm bắt kiến thức dễ hơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

miêu tả nội tâm, hoặc nghị luận. Cách tổ chức này giúp học sinh có cái nhìn hệ
thống hơn cho một dạng bài. Chắc chắn đi theo hướng này, khi làm bài viết các
em sẽ chủ động hơn trong việc sử dụng các yếu tố kết hợp trong văn tự sự. Cụ
thể, giáo viên có thể cấu trúc lại chương trình từ những tiết trên:

Bước 3: Định hướng thời lượng cho kiến thức sẽ thực hiện.

Nếu chỉ dừng lại ở nội dung (mối liên quan giữa những bài học mà ta soạn theo
chủ đề) thì chưa đủ. Bởi nếu ta không dạy theo hướng này thì bản thân những
bài ấy đã có mối liên quan vì chương trình đang dạy học hiện nay được cấu trúc
theo hướng đồng tâm-một số bài, thể loại,… được lặp lại, nâng cao. Dù ít hay
nhiều thầy cô đều thực hiện tích hợp kiến thức giữa các bài có cùng chủ đề đó
(Nhưng đôi lúc chúng ta thực hiện thiếu chủ động, mang tính tự phát).

Nay Bộ giáo dục đã cho phép chúng ta có quyền co giãn thời gian cho các bài
học. Cụ thể: khi ta thực hiện dạy học theo chủ đề, ta có thể định lượng thời gian
phù hợp với lượng kiến thức ta tổ chức cho học sinh nắm. Chính điều này giúp
giáo viên chủ động hơn trong tổ chức dạy học. Nhưng nếu tăng thời lượng cho
bài học này, chúng ta cũng tìm những bài học có thể giảm lượng thời gian tương
ứng.

Ví dụ: Chủ đề Cụm từ ở lớp 6. Với 3 tiết học, thời gian để HS nắm lí thuyết là
90 phút, luyện tập là 45 phút.

Bước 4: Soạn giáo án, chuẩn bị đồ dung dạy học, phương tiện dạy học.
* Hình thức:

1. Tên chủ đề.

Ví dụ: Chủ đề: Cụm từ

(Tên chủ đề phải khái quát được tất cả những đơn vị kiến thức trong của chủ đề)
2. Cấu trúc chương trình (Thời gian, đơn vị kiến thức theo chương trình hiện
hành và cấu trúc lại chương trình thực hiện chủ đề)

3. Các mục của một giáo án: ( Như một giáo án bình thường hiện nay nhưng cho
cả chủ đề)

3.1/ Yêu cầu cần đạt. (Cho cả chủ đề)

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

đề, giáo viên soạn giáo án, những phương tiện để tổ chức cho một chủ đề, học
sinh chuẩn bị cụ thể những gì từ định hướng của giáo viên)

3.3/ Phương pháp tổ chức.
3.4/ Tiến trình tổ chức.

Ở phần này, chúng ta chia tiết/nội dung hoạt động. Cụ thể sẽ được trình bày
trong giáo án ở phần sau chuyên đề này.

3.5/ Hướng dẫn tự học.

<b>B.KẾT LUẬN:</b>

Theo hiểu biết, dạy học chủ đề là mô hình dạy học có nhiều ưu điểm, vừa
góp phần thực hiện được mục tiêu giáo dục – đào tạo những con người tích cực,
năng động, vừa thực hiện được chủ trương giảm tải, tránh được sự trùng lặp gây
nhàm chán cho người học, giúp học sinh có khả năng tổng hợp lượng kiến thức
đã học, đảm bảo được thời gian tổ chức dạy học của giáo viên,…Nhưng mới ở

bước tiếp cận nên việc xây dựng chủ đề, tổ chức dạy học còn nhiều khúc mắc,
chưa rõ hiệu quả. Tôi cũng không có tham vọng tổ chức thường xuyên theo mô
hình này vì nghĩ rằng cách thức, phương pháp nào cũng sẽ có thế mạnh, có điểm
yếu. Chỉ cố gắng áp dụng một vài chủ đề cho mỗi khối lớp, cố gắng dần hoàn
thiện nó. Đây là cách để góp phần rèn cho học sinh khả năng tự học, có được
những năng lực khái quát kiến thức. Và đây cũng là cách để giáo viên rèn thói
quen học tiếp cận những phương pháp, những mô hình dạy học mới, đáp ứng
u cầu đởi mới căn bản, tồn diện trong dạy học, chuẩn bị cho đợt thay sách
sắp tới.

Chắc chắn chuyên đề còn rất nhiều thiếu sót, vấn đề đặt ra cũng có rất
nhiều điều cần bàn. Mong nhận được những ý kiến đóng góp chân thành của
đồng nghiệp. Xin chân thành cám ơn!

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

Nguyễn Ngọc Diễm Lê Thị Sánh

</div>

<!--links-->