MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ VIỆC HOÀN THIỆN CÁC THỦ TỤC KẾT THÚC KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÔNG TY KIỂM TOÁN VIỆT NAM

MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ VIỆC HOÀN THIỆN CÁC THỦ
TỤC KẾT THÚC KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÔNG TY
KIỂM TOÁN VIỆT NAM
I. NHẬN XÉT CHUNG
Kiểm toán Việt Nam ra đời vừa tròn một thập kỷ. Vaco cũng vậy, chặng đường
mười năm phát triển của Công ty gắn liền với những nấc thang trưởng thành của
ngành kiểm toán nước nhà. Mười năm đó không phải là khoảng thời gian dài cho
sự phát triển vượt bậc của một Công ty, nhưng Vaco đã khẳng định được điều đó.
Là công ty kiểm toán đầu tiên của Việt Nam, Vaco đã không ngừng vươn lên để
trở thành công ty kiểm toán hàng đầu, tiên phong trong lĩnh vực dịch vụ kiểm toán
Việt Nam, góp phần đáng kể vào việc ổn định và nâng cao hiệu quả hoạt động của
nền tài chính đất nước. Song song với việc mở rộng các loại hình dịch vụ, chất
lượng dịch vụ Công ty cung cấp không ngừng được nâng cao, được khách hàng tín
nhiệm, xã hội thừa nhận và tiến dần tới hội nhập với kiểm toán quốc tế. Để có
được những thành công này là do Công ty đã biết phát huy những điểm mạnh sau:
- Cơ cấu tổ chức quản lý hợp lý, đội ngũ nhân viên có trình độ cao, giàu kinh
nghiệm và đầy nhiệt huyết:
Bộ máy quản lý của Công ty được tổ chức gọn nhẹ, hợp lý đảm bảo vận dụng một
cách có hiệu quả nhất công nghệ kiểm toán của DTT.
Nhân tố thành công hàng đầu ở Vaco chính là con người. Yếu tố con người luôn
được đặt lên hàng đầu trong chiến lược phát triển của Công ty với phương châm:
"Mỗi nhân viên là một phần tài sản của Công ty và chất lượng nhân viên là chất
lượng dịch vụ". Tất cả nhân viên đều được đào tạo theo chương trình kiểm toán
quốc tế của DTT ở trong hay ngoài nước. Một nét rất mới mà bất kỳ ai cũng có thể
nhận thấy được ở Vaco là sức trẻ của đội ngũ nhân viên và Ban lãnh đạo. Họ sống
và làm việc vì một tập thể đoàn kết để xây dựng nên một phong cách văn hoá riêng
có của VACO : "Làm việc hết mình, học tập hết mình và vui chơi hết mình". Năng
động, sáng tạo, đoàn kết là những tố chất rất quý mà chỉ ở Công ty mới có được.
Đây chính là yếu tố quan trọng nhất cho mọi thành công của Công ty.
- Phương pháp kiểm toán quốc tế
Một điểm mạnh nữa của Công ty là có phương pháp kiểm toán hiện đại. Với việc

chuyển giao công nghệ kiểm toán của DTT, phương pháp kiểm toán AS/2 đã thực
sự phù hợp với thực tiễn Việt Nam, tuân thủ ISA, VSA và các quy định hiện hành
của Việt Nam. Phương pháp kiểm toán này được đánh giá là phương pháp kiểm
toán tiên tiến nhất không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới. Có được điều đó là
nhờ vào sự kết hợp giữa uy tín và kinh nghiệm của một Công ty kiểm toán hàng
đầu Việt Nam với kinh nghiệm và uy tín của một hãng kiểm toán quốc tế lớn.
- Tuân thủ các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động kiểm toán.
Với tôn chỉ hoạt động: “Luôn cung cấp các dịch vụ khách hàng chứ không chỉ các
dịch vụ đã có, với chất lượng cao, vượt trên sự mong đợi của khách hàng và nhân
viên trong Công ty”, tất cả các kiểm toán viên Vaco được trang bị những kiến thức
sâu rộng về các ngành nghề, về quy chế tài chính, chế độ kế toán và tư vấn nghề
nghiệp; luôn cập nhật các thông tin, quy định mới. Không chỉ thế, kiểm toán viên
Vaco còn luôn tuân thủ ISA, VSA và các quy định của pháp luật Việt Nam; thực
hiện một cách nghiêm túc các hướng dẫn nghề nghiệp của Công ty và của DTT, lấy
đó là cơ sở cho việc cung cấp những dịch vụ kiểm toán đạt chất lượng cao nhất.
II. BÀI HỌC KINH NGHIỆM RÚT RA TỪ VIỆC NGHIÊN CỨU CÁC THỦ TỤC KIỂM
TOÁN TRONG GIAI ĐOẠN KẾT THÚC KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH.
Giai đoạn kết thúc kiểm toán bao gồm các thủ tục kiểm toán cần thiết để hoàn tất
các công việc trong một cuộc kiểm toán. Do đó, chất lượng của giai đoạn này đóng
vai trò cực kỳ quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của toàn bộ cuộc
kiểm toán. Giai đoạn kết thúc kiểm toán trong chương trình kiểm toán AS/2 của
Vaco được thiết kế với bốn bước cụ thể là:
- Soát xét các sự kiện sau ngày lập báo cáo,
- Thu thập thư giải trình của Ban giám đốc khách hàng,
- Tổng hợp kết quả kiểm toán,
- Lập báo cáo kiểm toán.
Bốn bước này được thực hiện sau khi kết thúc việc soát xét các báo cáo tài chính.
Đây là một trong những điểm khác biệt của AS/2 so với lý thuyết kiểm toán. Trong
lý thuyết kiểm toán, giai đoạn kết thúc kiểm toán được tiến hành sau khi hoàn
thành các công việc trong giai đoạn thực hiện kiểm toán, cụ thể là hoàn thành các

thử nghiệm kiểm soát và thử nghiệm cơ bản, mà không qua soát xét các báo cáo tài
chính. Việc soát xét các báo cáo tài chính nhằm mục đích kiểm tra một lần nữa liệu
có còn khoản mục nào trên báo cáo tài chính bị bỏ sót và số liệu sau khi thực hiện
các bút toán điều chỉnh, phân loại lại có cân đối hay không thông qua việc lập bảng
cân đối thử (Aged Trial Balance). Công việc này còn giúp kiểm toán viên thuận lợi
hơn trong việc lập báo cáo tài chính dự thảo cho khách hàng sau này.
Trong giai đoạn kết thúc kiểm toán, mỗi thủ tục kiểm toán được thiết kế nhằm một
nhiệm vụ nhất định, cụ thể là:
- Thủ tục soát xét các sự kiện xảy ra sau ngày kết thúc niên độ.
Thủ tục này được DTT thiết kế dưới hình thức một chương trình kiểm toán kết
hợp luôn với việc đánh giá giả thiết hoạt động liêu tục của khách hàng nhằm soát
xét các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc niên độ, bao gồm các sự kiện phát sinh
sau ngày lập báo cáo tài chính đến ngày ký báo cáo kiểm toán và các sự kiện phát
sinh sau đó (từ ngày ký báo cáo kiểm toán đến trước ngày phát hành báo cáo tài
chính và sau ngày phát hành báo cáo tài chính đã được kiểm toán). Tuy nhiên,
trong thực hành kiểm toán tại Vaco, chương trình soát xét các sự kiện sau ngày kết
thúc niên độ chỉ đặt ra yêu cầu xem xét các sự kiện sau ngày kết thúc niên độ đến
trước ngày ký báo cáo kiểm toán nhằm phù hợp với thực tiễn kiểm toán của Việt
Nam. Kết quả của chương trình này sẽ cung cấp cho kiểm toán viên một cơ sở cho
việc đưa ra ý kiến của mình về báo cáo tài chính được kiểm toán.
Nếu kết quả của chương trình cho thấy các sự kiện sau ngày kết thúc niên độ
không ảnh hưởng nghiêm trọng đến báo cáo tài chính cũng như không đe doạ đến
khả năng tiếp tục hoạt động của khách hàng, kiểm toán viên sẽ đưa ra báo cáo kiểm
toán chấp nhận toàn phần. Các sự kiện này chỉ thực sự phát sinh sau ngày kết thúc
niên độ nên không cần phải điều chỉnh lại số liệu trên báo cáo tài chính. Tuy nhiên,
vì tính chất quan trọng của vấn đề nên cần phải khai báo trên báo cáo tài chính để
tránh sự hiểu lầm của người sử dụng báo cáo tài chính . Do đó, trong đoạn nêu ý
kiến của kiểm toán viên trong báo cáo kiểm toán cần có một đoạn nhận xét để làm
sáng tỏ yếu tố ảnh hưởng không trọng yếu đến báo cáo tài chính nói trên. Trường
hợp này giống với trường hợp của Công ty Liên doanh TNHH A, sự kiện mất thị

trường tiêu thụ chính xảy ra sau ngày khoá sổ được được giảm nhẹ bằng việc tìm
ra thị trường tiêu thụ mới của Công ty đã hướng kiểm toán viên Vaco đến việc đưa
ra ý kiến chấp nhận toàn phần có thêm đoạn nhận xét về sự kiện này.
Nếu kết quả của chương trình cho thấy có các dấu hiệu ảnh hưởng nghiêm trọng
đến báo cáo tài chính và đòi hỏi phải điều chỉnh lại báo cáo tài chính cũng như đe
doạ đến khả năng tiếp tục hoạt động của khách hàng, kiểm toán viên sẽ xem xét để
đưa ra ý kiến chấp nhận từng phần hay ý kiến ngoại trừ trong báo cáo kiểm toán
kiểm toán của mình, tuỳ theo mức độ ảnh hưởng. Như đối với Công ty Liên doanh
TNHH B, việc không lập dự phòng khoản phải thu khó đòi lớn và khả năng thanh
toán bị hạn chế do thua lỗ trong hoạt động kinh doanh đã đẫn kiểm toán viên đến
việc đưa ra ý kiến chấp nhận từng phần, mặc dù có yếu tố giảm nhẹ rủi ro là các
bên trong kiên doanh hứa hỗ trợ vốn cho Công ty tiếp tục trang trải các khoản nợ
của mình.
- Thủ tục thu thập thư giải trình của Ban giám đốc khách hàng.
Thủ tục này cung cấp cho kiểm toán viên một bằng chứng bổ sung về những vấn
đề mà kiểm toán viên nghi vấn (như các sự kiện phát sinh sau ngày quyết toán nói
trên) và xác nhận trách nhiệm của Ban giám đốc khách hàng trong việc trình bày
báo cáo tài chính.
Công việc này là không phức tạp vì tất cả các thư giải trình đều được lập theo mẫu
chuẩn của Vaco. Ngoài các nội dung như đã được đề cập đến trong phần ( ), thư
giải trình còn khuyến khích Ban giám đốc khách hàng giải trình về tất cả những
vấn đề khác có ảnh hưởng trọng yếu đến báo cáo tài chính. Đối hai Công ty Liên
doanh TNHH A và Công ty Liên doanh TNHH B, thư giải trình của Ban giám đốc
đã giải trình về các sự kiện sau ngày kết thúc niên độ. Đây được coi là một dạng
bằng chứng kiểm toán nhưng độ tin cậy thấp do nguồn cung cấp không độc lập.
- Thủ tục tổng hợp kết quả kiểm toán
Cũng như thủ tục soát xét các sự kiện sau ngày kết thúc niên độ, DTT thiết kế thủ
tục này dưới dạng một bảng tổng hợp các kết quả kiểm toán nên đã giảm nhẹ khối
lượng công việc tổng hợp rất nhiều. Trọng tâm của thủ tục này tập trung vào việc
đánh giá tính đầy đủ và có hiệu lực của các bằng chứng kiểm toán đã thu thập

được, bao gồm cả việc đánh giá kết quả của hai thủ tục kết thúc kiểm toán nói trên,
và đưa ra kết luận về đánh giá tổng hợp các sai sót, nhằm đưa ra cơ sở cuối cùng
cho việc kết luận về báo cáo tài chính được kiểm toán của kiểm toán viên.
- Lập báo cáo kiểm toán.
Tại Vaco, do báo cáo kiểm toán là sản phẩm cuối cùng của cuộc kiểm toán nên quy
trình lập và phát hành báo cáo kiểm toán rất khoa học, đảm bảo sự soát xét chặt
chẽ cả về hình thức lẫn nội dung của báo cáo kiểm toán. Quy trình này được tiến
hành từ thấp đến cao: từ người chịu trách nhiệm trực tiếp về thực hiện toàn bộ cuộc
kiểm toán (trưởng nhóm kiểm toán) đến chủ nhiệm kiểm toán và cuối cùng là Ban
giám đốc Công ty. Cách thức lập và nội dung của báo cáo kiểm toán luôn tuân thủ
theo những quy định, hướng dẫn cụ thể của DTT về lập báo cáo kiểm toán.
Bộ báo cáo kiểm toán không chỉ có mỗi báo cáo kiểm toán của kiểm toán viên mà
hơn thế nữa, nó còn bao gồm báo cáo của Ban giám đốc (khẳng định trách nhiệm
của Ban giám đốc) và các báo cáo tài chính đã được kiểm toán (phản ánh một cách
trung thực và hợp lý tình hình tài chính của đơn vị khách hàng). Tất cả các báo cáo
này hợp thành một bộ báo cáo kiểm toán hoàn chỉnh cho phép đánh giá cuộc kiểm
toán trên mọi góc độ: từ phía Vaco trong việc soát xét chất lượng cuộc kiểm toán
và từ phía khách hàng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kinh
doanh và hoạt động quản lý.
III. Ý KIẾN VỀ VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA CÁC THỦ TỤC TRONG GIAI
ĐOẠN KẾT THÚC KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH.
Có thể thấy, AS/2 là một chương trình kiểm toán tiên tiến, trong đó chương trình
kết thúc kiểm toán báo cáo tài chính đã vận dụng rất linh hoạt, có sáng tạo các thủ
tục kết thúc cuộc kiểm toán trong lý thuyết kiểm toán vào điều kiện thực tế. Thực
tiễn mười năm hoạt động trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ kiểm toán cho xã hội, và
gần năm năm áp dụng chương trình kiểm toán mới AS/2
*
của DTT chưa phải là
** Tháng 10 năm 1997, liên doanh VACO-DTT được chuyển giao thành Phòng Dịch vụ Quốc tế (ISD) của Vaco,
đồng thời Vaco chính thức trở thành thành viên của hãng DTT quốc tế và chương trình kiểm toán AS/2 dược áp

dụng trong toàn Công ty.