(Luận văn thạc sĩ) sinh kế của lao động di cư người việt nam tại thị trấn luangnamtha, tỉnh luangnamtha​

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------

PHANH TOUNKHAMMAI

SINH
NGƢỜI VI T N
T NH U NGN

Ủ

ĐỘNG I Ƣ

TẠI TH TRẤN U NGN
TH

NƢỚ

H

N

LUẬN VĂN THẠ SĨ NHÂN HỌC

HÀ NỘI - 2020

TH
À

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------

PHANH TOUNKHAMMAI

SINH

Ủ

NGƢỜI VI T N

ĐỘNG I Ƣ

TẠI TH TRẤN U NGN

T NH U NGN

TH

NƢỚ

H

N

TH
À

Chuyên ngành: Nhân Học

Mã số : 8310302.01
LUẬN VĂN THẠ SĨ NHÂN HỌC
Chủ tịch Hội đồng

Người hướng dẫn khoa học

PGS.TS Nguyễn Văn Sửu

TS. Lâm Minh Châu

HÀ NỘI – 2020


ỜI

Đ

N

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất
kì một cơng trình nào khác. Các bảng biểu, số liệu được thu thập và phân tích
dựa trên nguồn số liệu của các cơ quan nhà nước của CHDCND Lào, trước
hết là Chính quyền thị trấn Luangnamtha, Phịng Lao động và Phúc lợi xã hội
huyện Luangnamtha. Các nguồn tài liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ và
trung thực.

Hà Nội, ngày…… tháng……năm 2020
Tác giả

Phanh TOUNKHAMMAI


ỜI Ả

ƠN

Để hồn thành Luận văn này, tơi xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc
nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong
học tập và nghiên cứu.
Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn tới Ban Giám hiệu Trường Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội cùng các thầy, cô giáo trong
Khoa Nhân học và Phòng Đào tạo đã giúp đỡ và hỗ trợ trong quá trình học
tập, nghiên cứu.
Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới TS. Lâm Minh Châungười đã gợi mở những ý tưởng đầu tiên của luận văn và tận tình hướng dẫn,
giúp đỡ tơi hồn thành luận văn đúng với mục tiêu đề ra.
Qua đây, tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn tới Chính quyền thị trấn
cũng như huyện Luangnamtha; các cô chú, anh chị em cũng như cộng đồng
người Việt Nam di cư tại quê hương mới trên đất Lào thân yêu đã tạo điều
kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài này
tại địa phương.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày……tháng……năm 2020
Tác giả

Phanh TOUNKHAMMAI


Ụ

Ụ
Trang

ỜI
LỜI CẢ

Đ

N

ƠN

MỤC LỤC ........................................................................................................ 1
DANH MỤC CÁC TỪ VI T TẮT ................................................................ 4
DANH MỤC BẢNG, HÌNH ........................................................................... 5
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 7
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................ 9
3. Mục tiêu nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................ 14
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 16
5. Nguồn tài liệu của luận văn ..................................................................... 16
6. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 17
7. Đóng góp của luận văn ............................................................................ 20
8. Kết cấu của luận văn ................................................................................ 21
HƢƠNG 1: TỔNG QU N VỀ Đ

BÀN VÀ

ỘNG ĐỒNG NGHIÊN

ỨU ................................................................................................................ 22
1.1. Khái quát lịch sử di cư của người Việt sang Lào ................................. 22
1.1.1. Thời kỳ phong kiến Nhà Nguyễn .................................................... 23
1.1.2. Thời kỳ Đông Dương thuộc Pháp .................................................. 25
1.1.3. Thời kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ ................................ 28
1.1.4. Thời kỳ từ năm 1975 đến nay ......................................................... 30
1.2. Địa bàn nghiên cứu: Thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha ......... 32
1.2.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên ....................................................... 32
1.2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................... 34

1


1.3. Cộng đồng lao động di cư người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha,
tỉnh Luangnamtha ........................................................................................ 39
Tiểu kết chương 1 ........................................................................................ 44
HƢƠNG 2: CÁC HOẠT ĐỘNG SINH K ............................................. 45
2.1. Các phương thức sinh kế truyền thống ................................................. 46
2.2. Các phương thức sinh kế mới ............................................................... 52
2.3. Thu nhập và mức sống.......................................................................... 57
2.3.1. Thu nhập ......................................................................................... 57
2.3.2. Mức sống ........................................................................................ 59
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 62
HƢƠNG 3: Á Y U TỐ TÁ ĐỘNG Đ N SINH K ...................... 63
3.1. Các nguồn lực ....................................................................................... 63
3.1.1. Nguồn vốn con người ..................................................................... 63
3.1.2. Nguồn vốn vật chất......................................................................... 64
3.1.3. Nguồn vốn tự nhiên ........................................................................ 65
3.1.4. Nguồn vốn xã hội............................................................................ 65
3.2. Chính sách của Nhà nước Lào và Chính quyền địa phương tỉnh

Luangnamtha về quản lý và hỗ trợ đối với lao động di cư người Việt Nam
tại Lào .......................................................................................................... 67
3.2.1. Chính sách của Nhà nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào đối
với lao động di cư người Việt Nam tại Lào.............................................. 67
3.2.2. Chính sách quản lý và hỗ trợ của Chính quyền địa phương đối với
lao động người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha ................................ 75
3.3. Chính sách của Nhà nước Việt Nam đối với lao động người Việt Nam
di cư tại Lào ................................................................................................. 78
Tiểu kết chương 3 ........................................................................................ 81

2


HƢƠNG 4: NHỮNG THUẬN LỢI
PHÁP H

NGƢỜI

HÓ

ĐỘNG VI T N

HĂN VÀ

ỘT SỐ GIẢI

I Ƣ ............................ 82

4.1. Thuận lợi ............................................................................................... 82
4.2. Khó khăn ............................................................................................... 84

4.3. Một số giải pháp nhằm cải thiện sinh kế cho lao động di cư người Việt
Nam tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha ...................................... 90
K T LUẬN .................................................................................................... 97
TÀI LI U THAM KHẢO ............................................................................... i
PHỤ LỤC ........................................................................................................ vi
BẢN ĐỒ VỀ VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VÀ HÌNH ẢNH VỀ THỊ TRẤN
LUANGNAMTHA ....................................................................................... vi
MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ NGƯỜI LAO ĐỘNG VIỆT NAM DI CƯ TẠI
THỊ TRẤN LUANGNAMTHA ................................................................... ix
CÂU HỎI PHÒNG VẤN ........................................................................... xvi

3


NH

Ụ

Á TỪ VI T TẮT
Cụm từ đầy đủ

Chữ viết tắt
CHDCND

:

Cộng hồ Dân chủ Nhân dân

CHXHCN

:

Cộng hịa Xã hội Chủ nghĩa

NDCM

:

Nhân dân cách mạng

Nxb

:

Nhà xuất bản

XHCN

:

Xã hội chủ nghĩa

4


DANH MỤC BẢNG, HÌNH
TT
1

2

4

Số hiệu

Tên Bảng, Hình

Bảng 1.1.

Thống kê dân số tại thị trấn Luangnamtha
năm 2019

Bảng 1.2.

Thống kê lao động người nước ngoài tại thị
trấn Luangnamtha giai đoạn 2015-2019

Bảng 1.3.

Thống kê lao động người Việt Nam có thẻ
lao động trong thị trấn Luangnamtha

Bảng 1.4.

Số trang
35

38

39

Thống kê nghề nghiệp của lao động di cư
người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha

43

giai đoạn 2015-2019
Bảng 2.1.

Thống kê nghề nghiệp hiện tại của lao
động di cư người Việt Nam tại thị trấn

5

45

Luangnamtha năm 2019
Bảng 2.2.

So sánh tỷ lệ giữa phương thức sinh kế
truyền thống và phương thức sinh kế mới

6

của người lao động Việt Nam tại thị trấn

52

Luangnamtha
Bảng 2.3.

Tỷ lệ phân hóa phương thức sinh kế mới
của người lao động Việt Nam tại tỉnh

7

53

Luangnamtha
Bảng 2.4.

Thu nhập trung bình/tháng của người lao
động Việt Nam tại Luangnamtha theo các

57

nhóm ngành nghề
8

Bảng 2.5.

Mức thu nhập của người lao động Việt
Nam so với chi tiêu

5

59


Bảng 3.1.

Khảo sát tiêu chí nguồn vốn xã hội của
người lao động di cư Việt Nam tại thị trấn

9

65

Luangnamtha
11

12

Hình 1.1.

Vị trí địa lý của thị trấn Luangnamtha, tỉnh
Luangnamtha

Hình 2.1.

Cơ cấu ngành nghề của người lao động
Việt Nam trước khi di cư sang Lào

6

32

49

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sinh kế ổn định đang là một trong những mối quan tâm hàng đầu hiện
nay của con người. Nó là điều kiện cần thiết cho quá trình phát triển và nâng
cao đời sống của con người. Tuy nhiên, không phải lúc nào người lao động
cũng tìm kiếm được sinh kế phù hợp cho mình tại nơi “chôn nhau cắt rốn”.
Hệ quả là di dân (migration) vì mục đích kinh tế đã trở thành một hiện tượng
tất yếu trong lịch sử phát triển kinh tế - xã hội của bất cứ quốc gia nào.
Trong lịch sử Việt Nam đã chứng kiến nhiều cuộc di dân lớn nhỏ do
nhiều nguyên nhân khác nhau, từ việc khai hoang lấn biển, mở mang bờ cõi
từ thời đầu dựng nước, cho đến các cuộc di dân có tổ chức với các kế hoạch
phát triển kinh tế - xã hội của nhà nước. Theo số liệu của Tổ chức Di cư quốc
tế (IMO) lấy từ nguồn dữ liệu của Vụ Liên hiệp quốc về vấn đề kinh tế và
xã hội (UN DESA), từ năm 1990 đến năm 2015 có 2.558.678 người Việt
Nam di cư ra nước ngoài, hầu hết đến hai nhóm nước: các nước phát triển (tại
Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Úc); và các nước trong khu vực Đông Nam Á, gần
gũi nhất như Trung Quốc, Campuchia, Thái Lan, đặc biệt là Lào.
Với khoảng 2.337,459km đường biên giới chung (trong đó đường biên
giới trên bộ là 2.026,667km, đường biên giới trên sông, suối là 310,792km),
địa thế “núi tựa núi”, “lưng tựa lưng” đã tạo nên mối quan hệ láng giềng
thân thiện lâu đời giữa hai nước Việt Nam - Lào. Trong lịch sử, Lào là mảnh
đất thuận lợi cho người Việt đến sinh sống. Bước sang thế kỷ XXI, người
Việt Nam di cư sang Lào phần lớn là vì mục đích kinh tế. Theo Báo cáo Điều
tra - Khảo sát lực lượng lao động Lào năm 2017 của Cục Thống kê Quốc gia
Lào (2018), hiện có 80.000 người Việt Nam sinh sống tại Lào [33, tr.51],
trong đó có khoảng 13.000 lao động di cư người Việt Nam tại Lào, phục vụ

7

trong nhiều ngành, từ thủy điện, xây dựng, lâm sản, đến đồn điền cao su, khai
khoáng… [39, tr.3].
Luangnamtha (Tiếng Lào: ຫລວງນ້ ຳທຳ, nghĩa là "Xứ sở cọ đường" hoặc
"Xứ sở sơng xanh") là một tỉnh nằm ở phía bắc quốc gia Lào, có biên giới với
Vân Nam - Trung Quốc ở phía bắc, bang Shan - Myanmar về phía tây bắc,
giáp các tỉnh Oudomxay về phía đơng và tỉnh Bokeo về đơng nam, phía tây
nam. Tỉnh có diện tích 9.325 km2, bao gồm 05 huyện (Muang): Luangnamtha,
Nalae, Viengphoukha, Sing và Long, được chia thành 367 bản với khoảng 34
nghìn hộ gia đình [37, tr.11]. Những năm qua, Luangnamtha đã có sự chuyển
mình mạnh mẽ với những chính sách thu hút vốn đầu tư nước ngoài với các
khu kinh tế, đặc khu kinh tế như đặc khu kinh tế Boten, chiến lược phát triển
kinh tế cơng nghiệp, du lịch, q trình đơ thị hóa đang diễn ra nhanh chóng
với các khu đô thị hiện đại đang được xây dựng, đã thu hút một lượng lớn lao
động di cư người nước ngoài, trong đó có di cư Việt Nam đến làm ăn sinh
sống tại thị trấn Luangnamtha - trung tâm của huyện cũng như của tỉnh. Theo
thống kê của Phòng Lao động và Phúc lợi xã hội huyện Luangnamtha, tổng số
lao động người nước ngồi có thẻ lao động trong thị trấn Luangnamtha trong
giai đoạn từ năm 2015 - 2019 là 3.085 lượt người, trong đó, lao động người
Việt Nam là 671 lượt người, chiếm gần một phần tư (¼) tổng số lao động
nước ngồi có thẻ lao động trong thị trấn [22, tr.1].
Đối với người lao động Việt Nam di cư đến làm ăn sinh sống tại thị trấn
Luangnamtha, họ phải thích nghi với sự khác biệt về mơi trường tự nhiên,
kinh tế - xã hội, văn hóa tín ngưỡng, cũng như những tác động của chính sách
quản lý đối với người nước ngồi di cư của chính quyền sở tại. Điều này
không những tác động tới đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội tộc người, mà cịn
tác động đến các mối quan hệ quốc tế, hợp tác phát triển giữa Việt Nam với
nước bạn Lào.

8

Có thể nói, vấn đề di cư và sinh kế của người lao động di cư đang là vấn
đề có ý nghĩa xã hội và thực tiễn to lớn, cần được quan tâm nghiên cứu, nhằm
làm rõ thực trạng và những tác động của nó đối với cả nơi xuất cư và nhập cư;
trên cơ sở đó gợi ý giải pháp khả thi cho công tác quản lý đối với vấn đề di cư
tự do, hạn chế đến mức thấp nhất tác động tiêu cực của di cư; cải thiện sinh kế
cho người lao động di cư, góp phần phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế, xóa
đói, giảm nghèo, đoàn kết và hợp tác cùng phát triển giữa các quốc gia, dân
tộc trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay.
Từ góc độ nhân học, việc nghiên cứu về cộng đồng người Việt Nam ở
nước ngồi nói chung, sinh kế của người lao động di cư Việt Nam nói riêng,
nhằm nhận diện vấn đề một cách tổng thể từ lịch sử di dân và định cư cho đến
nguồn lực sinh kế, hoạt động kinh tế, biến đổi trong sinh kế và vai trò của họ
trong mối bang giao Việt Nam – Lào trong giai đoạn hiện nay có ý nghĩa
khoa học và thực tiễn cao. Nó góp phần nâng cao nhận thức về cộng đồng
người Việt Nam sinh sống tại Lào, giúp nhân dân hai nước hiểu biết về văn
hóa, lối sống của nhau, thơng qua đó, vun đắp cho mối tình hữu nghị Việt
Nam – Lào ngày càng bền vững hơn.
Xuất phát từ những nhận thức trên, tôi đã lựa chọn đề tài “ inh kế của
lao động di cư người iệt Nam tại thị trấn Luangnamtha, t nh Luangnamtha,
nước

D ND Lào” làm đề tài luận văn nghiên cứu của mình.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
2.1. Các nghiên cứu về di dân và di dân người Việt tại Lào
Việc nghiên cứu vấn đề di cư cũng như về đời sống kinh tế - xã hội của

cộng đồng người Việt ở nước ngoài từ lâu đã nhận được sự quan tâm của các
học giả trong và ngoài nước ở nhiều ngành khoa học: kinh tế học lao động,
nhân học, quốc tế học, khu vực học, quan hệ quốc tế... Tuy nhiên, mỗi khoa

9


học tiếp cận và giải quyết vấn đề di cư quốc tế theo quan điểm chuyên ngành
và tuỳ thuộc vào bối cảnh của từng quốc gia, hay phạm vi quốc tế.
Dưới góc độ nhân học, tác giả đã thực hiện tìm hiểu và thống kê các
cơng trình nghiên cứu về về di dân và di dân người Việt tại Lào. Kết quả cho
thấy, hệ thống các cơng trình về sinh kế của lao động di cư người Việt Nam
tại nước ngồi, trong đó có Lào, có thể được chia thành các nhóm như: các
cơng trình nghiên cứu về lý thuyết di cư, sinh kế bền vững; các cơng trình
nghiên cứu liên quan đến sinh kế của người lao động di cư Việt Nam; các
cơng trình nghiên cứu liên quan đến sinh kế của lao động di cư người Việt tại
Lào. Trong đó, sinh kế của lao động di cư người Việt Nam tại Lào mới chỉ
được đề cập đến như là một khía cạnh trong các cơng trình nghiên cứu về quá
trình di dân, định cư của người Việt tại Lào và những biến đổi trong đời sống
cộng đồng người Việt tại Lào như: Trần Trọng Đăng Đàn (1997), Người Việt
Nam ở nước ngồi, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Trần Đình Lưu (2004),
Việt kiều Lào – Thái với quê hương, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội;
Promana – Thawatchai (2007), Việc di cư của người Việt Nam đến định cư tại
thị xã Savannakhet từ năm 1893-1945, in trong cuốn “Việt Nam: đất nước con
người và văn hóa”, Istitute of Asia Pacific Studies, Srinakharinwirot
University xuất bản; Nguyễn Hào Hùng (2007), Tài liệu lưu trữ thời kỳ thuộc
địa Pháp liên quan đến đề tài – Cộng đồng người Việt ở Lào, Tạp chí nghiên
cứu Đơng Nam Á, số 2/2007, tr.71-78; Vũ Thị Vân Anh (2007), Nguyên nhân
và các đợt di dân của người Việt đến Lào, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á,
số (2), tr.37-43; Nguyễn Duy Thiệu, Amthilo Latthanhot (2007), Bước đầu
tìm hiểu luật pháp và chính sách của Chính phủ Lào đối với người nước ngồi
và người Việt Nam tại Lào, Tạp chí nghiên cứu Đơng Nam Á, số 2/2007,
tr.63-71; Phạm Đức Thành (2007), Vai trò kinh tế của người Việt tại Lào, Tạp

chí nghiên cứu Đơng Nam Á, số 2/2007, tr.19-26…

10


Đặc biệt, cần phải kể đến cơng trình “Di cư và chuyển đổi lối sống:
Trường hợp Cộng đồng người Việt ở Lào” do tác giả Nguyễn Duy Thiệu chủ
biên (2008), Nxb Thế giới. Cơng trình này đã chỉ ra sáu (06) vấn đề chính
trong di cư và chuyển đổi lối sống trong cộng đồng người Việt ở Lào là:
Nguyên nhân và các đợt di dư chính của người Việt đến Lào; những chuyển
đổi trong phương thức kiếm sống và trong đời sống vật chất của cộng đồng
người Việt tại Lào; những chuyển đổi trong đời sống xã hội và đời sống tâm
linh của cộng đồng người Việt tại Lào; chuyển đổi bản sắc văn hóa trong
nhóm hơn nhân chồng Lào vợ Việt; nghi lễ vòng đời của người Việt ở Lào và
vấn đề giao thoa văn hóa Việt – Lào; bước đầu tìm hiểu luật pháp và chính
sách của Chính phủ Lào đối với người nước ngoài và người Việt Nam tại Lào.
Đây là những nội dung vô cùng quý báu giúp tác giả xác định được những
vấn đề cần tập trung nghiên cứu khi thực hiện đề tài.
Nhìn vào tổng thể tư liệu mà tác giả có điều kiện tiếp xúc và khai thác
cho thấy, những nghiên cứu chuyên sâu về sinh kế (nghề nghiệp, phương thức
kiếm sống) và những chuyển đổi trong đời sống vật chất của cộng đồng lao
động di cư người Việt tại Lào chưa nhiều. Khơng thể phủ nhận rằng, các cơng
trình nghiên cứu trên đã cung cấp khá chi tiết đầy đủ về những khía cạnh khác
nhau xung quanh vấn đề di cư, đời sống kinh tế - xã hội, chuyển đổi trong
phương thức kiếm sống và trong đời sống vật chất của lao động di cư người
Việt Nam tại Lào và sự hội nhập của họ tại Lào, là những nguồn tư liệu q
báu giúp tơi có thể bổ sung, hồn thiện luận văn của mình một cách tốt nhất.
Tuy nhiên, về vấn đề sinh kế và giải pháp cải thiện sinh kế của lao động di cư
người Việt Nam tại Lào vẫn còn là mảng đề tài đòi hỏi những đầu tư nghiên
cứu hoàn chỉnh trong thời gian tới.

Trên cơ sở kế thừa kết quả của những cơng trình đi trước, luận văn sẽ đi
sâu nghiên cứu về lịch sử di cư của lao động người Việt Nam dưới góc độ

11


nhân học tại một địa điểm cụ thể là: thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha.
Tác giả sẽ tập trung tìm hiểu đặc điểm của những người lao động; những
chuyển đổi trong phương thức kiếm sống, đời sống vật chất cũng như những
nguồn lực tác động đến sinh kế của họ tại đây nhằm bổ khuyết cho những
nghiên cứu đã có về cộng đồng người Việt tại Lào nói chung và nghiên cứu
về sinh kế của lao động di cư người Việt Nam tại Lào nói riêng. Đồng thời,
chỉ ra những khó khăn, thách thức mà lao động di cư người Việt Nam tại Lào
phải đối mặt khi muốn tại dựng và phát triển sinh kế. Trên cơ sở đó, luận văn
sẽ cung cấp những luận cứ khoa học giúp các nhà hoạch địch chính sách có
những giải pháp cụ thể nhằm tạo cải thiện sinh kế, nâng cao đời sống vật chất
và tinh thần cho cộng đồng người Việt Nam di cư tại Lào, giúp đỡ họ ổn định
cuộc sống và định cư; giảm thiểu tới mức thấp nhất sự bất ổn về an ninh trật
tự, xung đột có thể xảy ra giữa dân di cư và dân bản địa; từ đó, góp phần giúp
quan hệ giữa Việt Nam và Lào ngày càng tốt đẹp và bền chặt hơn.
2.2. Một số khái niệm và lý thuyết
Những khái niệm chính được sử dụng trong luận văn có mối liên hệ
logic và hệ thống, để tập trung vào nội dung nghiên cứu sinh kế của lao động
di cư người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha, nước
CHDCND Lào, cụ thể:
- Di dân (Migration):
Di dân (sự di cư của con người) có thể hiểu là sự chuyển dịch của con
người từ một đơn vị lãnh thổ này đến một đơn vị lãnh thổ khác trong thời gian
nhất định kèm theo sự thay đổi nơi cư trú tạm thời hay vĩnh viễn. Nói cách
khác, di dân là một thuật ngữ mơ tả q trình di chuyển dân số hoặc quá trình

con người rời bỏ hoặc hội nhập, hoặc thiết lập nơi cư trú mới vào một đơn vị
hành chính - địa lý trong một thời gian nhất định.

12


Năm 1958, Liên hợp quốc đã đưa ra định nghĩa về di cư như sau: “Di cư
là một sự di chuyển từ một đơn vị lãnh thổ này tới một đơn vị lãnh thổ khác,
hoặc là một sự di chuyển với khoảng cách tối thiếu quy định. Sự di chuyển
này diễn ra trong khoảng thời gian di dân xác định và được đặc trưng bởi sự
thay đổi nơi cư trú thường xuyên” [5, tr.15].
- Sinh kế (Livelihood):
Khái niệm về sinh kế thường xuyên được sử dụng và trích dẫn trong các
nghiên cứu đều dựa trên ý tưởng về sinh kế của Chambers R. and Conway
G.R. (1992), trong đó, sinh kế, theo cách hiểu đơn giản nhất, là phương tiện
để kiếm sống. Một định nghĩa đầy đủ hơn của Chambers R. and Conway G.R.
về sinh kế là: “sinh kế bao gồm khả năng, nguồn lực và các hoạt động cần
thiết làm phương tiện kiếm sống của con người” [26, tr.6].
Dựa trên khái niệm của Chambers R. and Conway G.R., Scoones I.
(1998) đã định nghĩa sinh kế “bao gồm khả năng, nguồn lực (bao gồm các
nguồn lực vật chất và nguồn lực xã hội) và các hoạt động cần thiết làm
phương tiện sống của con người” [34, tr.5].
Năm 2001, Cơ quan phát triển Quốc tế Vương Quốc Anh (DFID) đưa ra
khái niệm về sinh kế để hướng dẫn cho các hoạt động hỗ trợ của mình, theo
đó, sinh kế “bao gồm khả năng, nguồn lực cùng các hoạt động cần thiết làm
phương tiện sống cho con người” [28, tr.5]. Khái niệm này về cơ bản tương
đồng với khái niệm sinh kế của Chambers R. and Conway G.R. (1992) và
Scoones I. (1998).
Như vậy, sinh kế có nghĩa là nghề nghiệp hoặc việc làm và cũng có
nghĩa là con đường để kiếm sống. Sinh kế bao gồm các khả năng, các tài sản

(bao gồm cả các nguồn lực vật chất và xã hội) và các hoạt động cần thiết để
kiếm sống.
- Khung sinh kế bền vững (DIFD):

13


Theo Chambers R. and Conway G.R. (1992), sinh kế chỉ bền vững
(sustainable livelihood) khi nó có thể đương đầu và phục hổi sau những cú
sốc, duy trì hoặc cải thiện năng lực và tài sản, và cung cấp các hội sinh kế bền
vững cho các thế hệ kế tiếp; đóng góp lợi ích rịng cho các sinh kế ở cấp độ
địa phương hoặc toàn cầu, trong ngắn hạn và dài hạn [25, tr.21]. Dựa trên nền
tảng nghiên cứu điển hình của Chambers R. and Conway G.R., đã có rất
nhiều sự điều chỉnh cho khái niệm sinh kế bền vững. Tựu chung lại, sinh
kế bền vững có thể hiểu là sinh kế có khả năng ứng phó và phục hồi khi bị
tác động, hay có thể thúc đẩy các khả năng và tài sản ở cả thời điểm hiện
tại và trong tương lai, trong khi khơng làm xói mịn nền tảng của các nguồn
lực tự nhiên.
Khung sinh kế bền vững DFID là một cơng cụ trực quan hố được DFID
xây dựng từ những năm 80 của thế kỷ XX nhằm tìm hiểu các loại hình sinh
kế. Mục đích là giúp người sử dụng nắm được những khía cạnh khác nhau
của các loại hình sinh kế, đặc biệt là những yếu tố làm nảy sinh vấn đề khó
khăn hay những yếu tố tạo cơ hội. Khung sinh kế bền vững đề cập đến các
yếu tố và thành tố hợp thành sinh kế đó là: (i) nguồn lực sinh kế; (ii) chiến
lược sinh kế; (iii) kết quả sinh kế; (iv) các quy trình về thể chế và chính sách;
và (v) bối cảnh bên ngoài [25, tr.24]. Sinh kế chịu sự tác động của mấy vấn đề
chính, đặc biệt là các nguồn lực và mơi trường chính sách.
3. Mục tiêu nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục tiêu nghiên cứu:
Mục tiêu của luận văn là tìm hiểu các sinh kế chính của lao động di cư

người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha nói riêng, tại
Lào nói chung; các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế của lao động di cư người
Việt Nam như các nguồn lực, chính sách của Chính phủ Lào cũng như Chính
quyền địa phương về quản lý và hỗ trợ đối với lao động di cư người Việt Nam

14


tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha. Từ đó, luận văn muốn chỉ ra
những thuận lợi, thách thức trong tạo dựng phát triển sinh kế của lao động di
cư người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha và đề xuất
một số giải pháp cải thiện sinh kế phù hợp với cộng đồng người này.
* Nhiệm vụ nghiên cứu:
Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu này, Luận văn đã thực hiện những
nhiệm vụ nghiên cứu sau:
- Phác dựng lịch sử di cư, đặc điểm cộng đồng lao động di cư người Việt
Nam tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha.
- Phân tích sự bảo lưu phương thức kiếm sống truyền thống và phát triển
phương thức kiếm sống mới của lao động di cư người Việt Nam tại thị trấn
Luangnamtha.
- Làm rõ đời sống kinh tế, đời sống vật chất của lao động di cư người
Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha và những vấn đề phát sinh.
- Chỉ ra được các nguồn lực/yếu tố tác động đến sinh kế của lao động di
cư người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha.
- Hệ thống hóa chính sách của Chính phủ Lào và chính quyền địa
phương Luangnamtha đối với lao động di cư người Việt Nam tại thị trấn
Luangnamtha cũng như chính sách của Chính phủ Việt Nam đối với lao động
Việt Nam di cư tại Lào.
- Chỉ ra những thuận lợi cũng như thách thức, khó khăn cho lao động di
cư người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha trong tạo dựng và phát triển sinh

kế tại nơi đây.
- Đề xuất các giải pháp thích hợp để cải thiện sinh kế của lao động di cư
người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha.

15


4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu:
Sinh kế của lao động người Việt Nam đang làm ăn, sinh sống tại thị trấn
Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha, nước CHDCND Lào.
* Phạm vi nghiên cứu:
- Về không gian: thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha.
- Về thời gian: Giai đoạn 5 năm trở lại đây (từ năm 2015 đến 2019)
nhưng có sự liên hệ với thời gian trước đó.
5. Nguồn tài liệu của luận văn
Để hồn thành luận văn, tơi dựa trên các nguồn tài liệu chủ yếu sau:
- Nguồn tài liệu gốc: Thư tịch cổ, những báo cáo, văn bản hành chính
của Pháp lưu trữ tại các Phịng lưu trữ tài liệu của Pháp ở Đông Dương;
những văn bản, Nghị định, chính sách chính thức của Đảng và Nhà nước, của
Bộ Ngoại giao nước CHXHCN Việt Nam, Ủy ban người Việt Nam ở nước
ngồi; một số văn bản chính sách của phía CHDCND Lào đối với cộng đồng
người Việt Nam trên lãnh thổ nước này; các thiết chế, quy định của cộng
đồng người Việt ở Lào.
- Nguồn tài liệu tham khảo: Bao gồm các cuốn sách, các bài viết đã cơng
bố trên các tạp chí, cơng trình đề tài nghiên cứu về người Việt Nam ở Lào đã
được xuất bản; các cơng trình nghiên cứu của các học giả Việt Nam về cộng
đồng người Việt Nam trên các lĩnh vực như lịch sử, văn hóa, nhân học; các
cơng trình khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ,
các báo cáo trong các hội thảo, các bài viết đăng trên các tạp chí chuyên

ngành; các cuốn hồi ký, nhật ký, ghi chép (được xuất bản hoặc chép tay) của
các thế hệ người Việt Nam đã và đang sinh sống ở Lào; các bài báo điện tử,
các website có liên quan đến đề tài.

16


- Tài liệu điền dã: Tác giả đã thực hiện một số chuyến điền dã tại các
khu vực có đơng lao động người Việt Nam làm ăn, sinh sống tại thị trấn
Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha. Kết quả của những chuyến đi này, thông
qua qua những câu chuyện, buổi phỏng vấn, điều tra bằng bảng hỏi đã cung
cấp tài liệu quan trọng nhất về thực trạng đời sống kinh tế, đời sống vật chất
của cộng đồng lao động người Việt Nam tại đây, phác họa rõ nét nhất từ
chính những người trong cuộc về sự hội nhập, chuyển đổi trong phương thức
sinh kế và thực trạng đời sống vật chất của lao động di cư người Việt Nam tại
thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn được triển khai trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa Mác Lê nin, quán triệt quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước
Việt Nam về cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, của Đảng và Nhà
nước Lào đối với ngoại kiều, người nước ngoài, người Việt Nam tại Lào.
Để giải quyết những nhiệm vụ do đề tài luận văn đặt ra, chúng tôi dựa
vào các phương pháp chủ yếu là:
(1) Điền dã dân tộc học/nhân học:
Đây là phương pháp đặc thù của nhân học; là quá trình nhà nghiên cứu
phải hịa nhập vào cộng đồng đó, để làm cách nào xóa mờ một cách tối đa
khoảng cách giữa nhà nghiên cứu và cộng đồng nghiên cứu. Lý tưởng nhất là
khiến họ chấp nhận như mình là một thành viên của cộng đồng. Đề làm được
điều này bản thân tôi sẽ phải cùng ăn, cùng ở và cùng làm với cộng đồng,
tham gia càng nhiều, càng tốt vào cuộc sống của người dân. Tuy nhiên, với
khoảng thời gian không nhiều, việc khiến họ chấp nhận tôi như một thành

viên của cộng đồng là một thách thức không hề đơn giản. Tuy nhiên, tơi có
thể cố gắng chiếm thiện cảm và tạo dựng lòng tin ở một mức độ mà họ có thể
tâm sự một cách thoải mái nhất có thể. Vì nhiều khi chính những người khơng

17


q thân thiết như tơi lại là những người có mà họ có thể dễ dàng bộc lộ
những suy nghĩ mà bình thường khơng dám nói ra cho những người biết quá
rõ về bản thân họ.
(2) Điều tra, phỏng vấn các đối tượng cung cấp thông tin bằng
bảng hỏi:
Tôi tiến hành phỏng vấn, tìm hiểu tư liệu thực tế bằng cách sử dụng
phương pháp nghiên cứu định lượng bằng bảng hỏi để tiến hành thu thập
thông tin về nghề nghiệp, mức thu nhập, chi tiêu, các vấn đề liên quan đến các
ngành nghề của những lao động di cư người Việt Nam tại thị trấn
Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha. Các số liệu trên đã giúp tơi rất lớn trong
việc phân tích, tổng hợp, xác định các thông tin viên tiềm năng cho đề tài
nghiên cứu trong quá trình điền dã và là căn cứ để so sánh, đối chiếu với tình
hình thực tế.
Qua số liệu thu thập được từ bảng hỏi tôi sẽ chọn ra được các đối tượng
thông tin viên tiềm năng có thể cung cấp cho tơi những thơng tin quan trọng
cho nghiên cứu của mình để tiến hành phỏng vấn sâu.
Trên cơ sở kế hoạch nghiên cứu, tôi đã thực hiện một số chuyến điền
dã đến thị trấn Luangnamtha để nghiên cứu, xem xét, khảo sát đời sống
sinh kế của lao động người Việt Nam tại đây với lịch cụ thể như sau:
- Tháng 9/2019, tôi đã liên hệ với Văn phịng Chính quyền huyện
Luangnamtha, Phịng Lao động và Phúc lợi xã hội huyện Luangnamtha để thu
thập được những thông tin ban đầu về địa bàn nghiên cứu, các báo cáo thống
kê về số lượng của lao động nước ngồi có thẻ lao động (trong đó có lao động

người Việt Nam) tại địa bàn nghiên cứu. Kết quả cho thấy, số lượng người lao
động Việt Nam di cư tại thị trấn Luangnamtha khá đông, chiếm khoảng
21,75% tổng số lao động người nước ngồi có thẻ lao động tại đây và sẽ còn
tăng mạnh cùng với sự phát triển kinh tế công nghiệp, dịch vụ nơi đây cũng

18


như sự mở rộng hoạt động của đặc khu kinh tế Boten. Những thơng tin ban
đầu này chính là cơ sở ban đầu cho việc nghiên cứu đề tài và xây dựng đề
cương nghiên cứu.
- Tháng 12/2019, tôi đã trở lại nơi đây, liên hệ với các cơ quan hữu quan
như Phòng Lao động và Phúc lợi xã hội huyện Luangnamtha; Ban chỉ huy an
ninh huyện Luangnamtha; Phòng Đăng ký gia đình huyện Luangnamtha và đã
thu thập được những thơng tin cụ thể hơn về cơ cấu lao động về giới tính, độ
tuổi, nguồn gốc xuất cư; nghề nghiệp trước khi sang Lào, nghề nghiệp hiện
tại… của cộng đồng người lao động Việt Nam đang làm ăn, sinh sống tại thị
trấn. Những số liệu này cho thấy sự chuyển biến về hoạt động sinh kế của
người lao động di cư Việt Nam trong hồn cảnh mới.
- Tháng 01/2020, tơi tiếp tục về thị trấn Luangnamtha, nhờ sự trợ giúp
của Bản trưởng, Già làng, tôi đã đi sâu vào các khu vực có đơng người lao
động Việt Nam sinh sống, thực hiện điều tra bằng bảng hỏi để tiến hành thu
thập thơng tin về nghề nghiệp, mức thu nhập trung bình/tháng, mức sống, các
khoản chi tiêu chủ yếu, lý do lựa chọn ngành nghề mới hay tiếp tục ngành
nghề truyền thống, những thuận lợi, vướng mắc khi thực hiện các nghề
nghiệp này của những lao động di cư người Việt Nam tại nơi đây.
- Tháng 3/2020, trên cơ sở xử lý những dữ liệu đã thu thập được, tôi đã
xây dựng bảng câu hỏi phỏng vấn và tiếp tục quay trở lại đây, thực hiện
phỏng vấn sâu một số trường hợp thông tin viên tiềm năng về nguyên nhân di
cư đến thị trấn Luangnamtha, nghề nghiệp cũ, nghề nghiệp hiện tại, lý do lựa

chọn nghề nghiệp, thu nhập, mức sống, các yếu tố tác động đến nghề nghiệp
của họ cũng như mong muốn của họ trong việc phát triển sinh kế tại đây.
Trong số những người được phỏng vấn, có những người lao động đã sang làm
việc lâu dài tại đây và những người mới sang làm việc trong thời gian chưa
lâu, với các ngành nghề đa dạng khác nhau. Việc thực hiện phỏng vấn chuyên

19


sâu này để thấy được hiện trạng, các yếu tố tác động đến sinh kế của người
lao động Việt Nam tại đây (các nguồn lực, chính sách của Nhà nước và chính
quyền địa phương) cũng như mong muốn của họ trong vấn đề sinh kế.
- Tháng 5/2020, đây là lần cuối cùng tôi đến địa bàn nghiên cứu để bổ
sung tư liệu và chỉnh sửa, hoàn thiện luận văn.
(3) Thu thập tài liệu thứ cấp:
Bao gồm các bài báo cáo, các luận văn, luận án, các bài nghiên cứu, đặc
biệt là các bài nghiên cứu về người Việt Nam di cư tự do sang Lào và sự hội
nhập đời sống của người Việt Nam di cư tự do ở Lào (đặc biệt là cơng trình
“Di cư và chuyển đổi lối sống: Trường hợp Cộng đồng người Việt ở Lào” do
tác giả Nguyễn Duy Thiệu chủ biên năm 2008) làm cơ sở khoa học và rút
kinh nghiệm cho bản thân để hồn thiện đề tài của mình một cách tốt nhất.
Cùng với đó, chúng tơi cịn kết hợp thêm phương pháp lịch sử và
phương pháp logic, nhằm phục dựng một cách khách quan và tồn diện về sự
hình thành, q trình phát triển và một số nhận xét về cộng đồng người Việt ở
Lào. Ngoài ra, để hoàn thành luận văn, chúng tôi kết hợp sử dụng các phương
pháp nghiên cứu liên ngành khác như: Phương pháp tổng hợp, thống kê, phân
tích đối chiếu, so sánh,…
7. Đóng góp của luận văn
Với đề tài “ inh kế của lao động di cư người
Luangnamtha, t nh Luangnamtha, nước

iệt Nam tại thị trấn

D ND Lào”, tôi hy vọng kết quả

của Luận văn này sẽ góp phần cung cấp tư liệu một cách có hệ thống về hiện
trạng đời sống thực tế về đời sống kinh tế (phương thức kiếm sống, thu nhập,
tiêu dùng); các nguồn lực tác động đến sinh kế của lao động di cư người Việt
Nam tại thị trấn Luangnamtha; chính sách của Nhà nước và Chính quyền địa
phương đối với lao động người Việt Nam tại đây; từ đó, giúp cho mọi người,
đặc biệt là hai Chính phủ Việt Nam và Lào hiểu rõ hơn về các vấn đề liên

20


quan đến người lao động Việt Nam di cư tại Lào, để có thái độ ứng xử hoặc
có các chính sách thích hợp đối với cộng đồng người này.
Cùng với đó, những kết quả nghiên cứu của Luận văn về sự di cư và
chuyển đổi trong phương thức sinh kế và đời sống vật chất của cộng đồng lao
động di cư người Việt Nam tại thị trấn Luangnamtha, tỉnh Luangnamtha đã
phác họa một cách tổng quát những vấn đề nảy sinh trong quá trình tạo dựng,
phát triển sinh kế và hội nhập đời sống kinh tế của lao động người Việt Nam
tại đây, là cơ sở để hoạch định chính sách, quản lý nhà nước đối với lao động
di cư người Việt Nam tại Lào, hạn chế tới mức thấp nhất xung đột có thể xảy
ra, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân các dân tộc Việt
Nam, các bộ tộc Lào, tăng cường giao lưu văn hóa giữa hai dân tộc.
Kết quả luận văn cịn góp phần nâng cao nhận thức về cộng đồng người
Việt Nam sinh sống tại Lào, giúp nhân dân hai nước hiểu biết về đời sống
kinh tế, văn hóa, lối sống của nhau, thơng qua đó, vun đắp cho mối tình hữu
nghị Việt Nam – Lào ngày càng bền vững hơn.

Ngoài ra, cơng trình này là nguồn tài liệu tham khảo bổ ích cho các cơ
quan hữu quan, các học giả và những người quan tâm đến vấn đề cộng đồng
người Việt Nam ở Lào.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được bố cục thành 04 chương sau:
hương 1: Tổng quan về địa bàn và cộng đồng nghiên cứu;
hương 2: ác hoạt động sinh kế;
hương 3: Các yếu tố tác động đến sinh kế;
hương 4: Những thuận lợi, khó khăn và một số giải pháp cho người lao
động Việt Nam di cư.

21