Vai trò của các tổ chức chính trị xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN VĂN TẶNG

VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI CẤP XÃ
TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI – NĂM 2021


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN VĂN TẶNG

VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI CẤP XÃ
TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
Chuyên ngành: CNDVBC&CNDVLS
Mã số: 9229002
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS,TS Ngô Ngọc Thắng
2. TS. Vũ Văn Hậu

HÀ NỘI – NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan luận án Vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội
cấp xã trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay là cơng trình nghiên
cứu khoa học của riêng tơi, nội dung nghiên cứu của luận án là trung thực, các
số liệu, tài liệu sử dụng trong luận án được trích dẫn có nguồn gốc và xuất xứ
rõ ràng.
Tác giả luận án

Nguyễn Văn Tặng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN CẦN TIẾP TỤC
NGHIÊN CỨU...............................................................................................
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án..........................
1.2. Những kết quả luận án kế thừa và vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên
cứu..................................................................................................................
Chương 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRỊ CỦA CÁC TỔ
CHỨC CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI TRONG XÂY DỰNG NƠNG THƠN
MỚI.................................................................................................................
2.1. Khái qt về vị trí, vai trị, đặc điểm và tính chất của các tổ chức chính
trị - xã hội trong hệ thống chính trị nước ta....................................................
2.2. Nơng thơn mới và vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã
trong xây dựng nông thôn mới........................................................................
2.3. Lịch sử, kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới ở một số nước và bài
học kinh nghiệm cho Việt Nam......................................................................
Chương 3. THỰC TRẠNG VỀ VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC CHÍNH

TRỊ - XÃ HỘI CẤP XÃ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI...........
3.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội
cấp xã trong xây dựng nông thôn mới............................................................
3.2. Vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông
thôn mới.........................................................................................................
3.3. Một số vấn đề đặt ra đối với việc phát huy vai trò của các tổ chức
chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới.................................
Chương 4. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRỊ
CỦA CÁC TỔ CHỨC CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI CẤP XÃ TRONG XÂY
DỰNG NÔNG THÔN MỚI GIAI ĐOẠN 2021-2025..................................
4.1. Phương hướng phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội cấp
xã trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025................................
4.2. Một số giải pháp nhằm phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã
hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025...................
KẾT LUẬN.....................................................................................................
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................
PHỤ LỤC........................................................................................................

Trang
1

8
8
18

22
22
34
68
76

76
83
108

115
115
123
145
147
156


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 5/8/2008 Hội nghị lần Bảy Ban Chấp
hành Trung ương Đảng khóa X nêu rõ “Xây dựng nơng thơn mới có kết cấu hạ
tầng kinh tế - xã hội hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất
hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo
quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hố dân tộc; dân trí được
nâng cao, mơi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nơng thôn dưới
sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường” [25]. Xây dựng nông thôn mới không
chỉ là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị mà cịn là trách nhiệm, nghĩa vụ và
quyền lợi của người dân, địi hỏi nơng dân phải tích cực, chủ động tham gia với
vai trị là chủ thể của q trình xây dựng nơng thơn mới. Với sự chung sức,
chung lòng, nhân dân cả nước đã cùng “dồn sức” xây dựng nông thôn mới. Bộ
mặt của nơng thơn Việt Nam đã thay đổi tồn diện. Tính đến tháng 10/2019, cả
nước đã có 4.665 xã (52,4%) đã được cơng nhận đạt chuẩn nơng thơn mới, hồn
thành vượt 2,4% so với mục tiêu 10 năm (2010-2020) của Đảng, Quốc hội và
Chính phủ giao. Trong đó, vùng Đồng bằng sơng Hồng đạt 84,86%, miền núi
phía Bắc đạt 28,6%, đã hồn thành vượt mục tiêu 5 năm (2016-2020).

Có được kết quả này, phải kể đến sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị,
trong đó các tổ chức chính trị - xã hội từ Trung ương đến cơ sở, đã phát huy tốt
vai trị của mình trong các hoạt động: Giám sát, phản biện xã hội đối với chủ
trương của Đảng, chính sách của Nhà nước và địa phương về xây dựng nông
thôn mới; quy hoạch, xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn; tuyên truyền, vận động
nhân dân xây dựng nông thôn mới; huy động các nguồn lực xây dựng cơ sở hạ
tầng kinh tế - xã hội; hỗ trợ phát triển kinh tế, tổ chức mơ hình sản xuất; xây
dựng cơ sở văn hóa, xã hội và bảo vệ môi trường; bảo đảm an ninh, trật tự và an
tồn xã hội nơng thơn... Tuy nhiên, xây dựng nông thôn mới giai đoạn 20102020, hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã chưa thực sự mang lại
hiệu quả cao, vẫn cịn mang tính hình thức chạy theo phong trào, chưa đáp ứng
được kỳ vọng như mong đợi của người dân, trong hoạt động của mình đơi khi
cịn có tư tưởng ỷ lại, trơng chờ vào sự phân cơng của chính quyền; xu hướng
hành chính hố về mặt tổ chức và hoạt động cịn diễn ra, do đó khả năng thu hút,
tập hợp hội viên và người dân tham gia còn hạn chế. Hoạt động của các tổ chức

1


chính trị - xã hội cấp xã trong q trình xây dựng nông thôn mới chỉ dừng lại ở
việc tuyên truyền, vận động là chủ yếu. Nội dung và phương thức hoạt động đơi
khi cịn chưa thực sự gắn với nội dung tiêu chí về xã nơng thơn mới và điều kiện
cụ thể ở từng địa phương. Một bộ phận cán bộ cơng tác trong các tổ chức chính
trị - xã hội cấp xã cũng như hội viên và người dân nơng thơn cịn chưa nhận
thức đầy đủ về vị trí, vai trị của của mình trong xây dựng nơng thôn mới.
Ở nông thôn hiện nay, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động
chưa thực sự rõ ràng; nông nghiệp chưa phát triển quy mô, sức cạnh tranh thấp;
thiếu quy hoạch, định hướng phát triển sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng,
vật nuôi; kết cấu hạ tầng yếu kém, môi trường ngày càng ô nhiễm. Đời sống vật
chất cũng như tinh thần của hội viên và người dân nơng thơn cịn thấp, chênh
lệch giàu nghèo giữa nông thôn với nông thôn, giữa nông thôn với thành thị còn

lớn phát sinh nhiều vấn đề xã hội phức tạp. Để khắc phục những tồn tại này, cả
hệ thống chính trị phải vào cuộc, trong đó chính quyền, các tổ chức chính trị - xã
hội cấp xã là một bộ phận gần dân nhất, cần phát huy tốt vai trị hoạt động của
mình hơn nữa. Trong xây dựng nơng thơn mới, tùy theo mục đích, nội dung, quy
mơ, nguồn lực và hoạt động theo vùng, khu vực khác nhau, mà mỗi tổ chức
chính trị - xã hội cấp xã có những đóng góp cụ thể nhất định vào thành quả xây
dựng nông thôn mới ở mức độ khác nhau. Trong chương trình mục tiêu quốc gia
về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020, đã đặt ra tồn diện các tiêu
chí về quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa xã hội - mơi trường và hệ thống chính trị. Trong đó, có một số tiêu chí quan
trọng trên thực tế những năm gần đây các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã đã
tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt và đạt được những kết quả nhất
định, hoàn thành sớm trong quá trình xây dựng nơng thơn mới. Tuy nhiên, vai
trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã đã được phát huy ở nhóm nội dung
nào trong bộ tiêu chí quốc gia về xã nơng thơn mới, kỳ vọng mà người dân nông
thôn mong đợi ở các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã là gì. Xây dựng nông thôn
mới là xây dựng xã hội nông thôn mới khác về chất so với xã hội nông thơn. Đó
chính là q trình vận động, phát triển của xã hội nông thôn, nông thôn từ truyền
thống sang nông thôn hiện đại, thay đổi như thế nào về mặt cấu trúc từ ý thức xã
hội đến tồn tại xã hội, từ cơ sở hạ tầng đến kiến trúc thượng tầng. Sự thay đổi đó
có vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội, nhất là các tổ chức chính trị - xã hội

2


cấp xã. Trong hệ thống chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội với tư cách là một
bộ phận cấu thành kiến trúc thượng tầng, vai trò hoạt động của nó được thể hiện
như thế nào, thơng qua khảo sát 5 nội dung và tiêu chí của chương trình xây
dựng nơng thơn mới. Đây là những vấn đề đặt ra cần phải giải quyết trên cả
phương diện lý luận lẫn thực tiễn trong xây dựng nông thôn mới.
Hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã ln theo kế hoạch của

chính quyền xã và chịu sự lãnh đạo của tổ chức Đảng, với những hình thức cũng
như phạm vi hoạt động của mình ngày càng được khẳng định trong việc góp
phần quan trọng trong chương trình xây dựng nơng thơn mới. Mặc dù vậy, việc
nghiên cứu vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông
thôn mới chưa được quan tâm đúng mức. Vai trò trong việc triển khai 5 nhóm
nội dung và 19 tiêu chí xây dựng nơng thơn mới như thế nào, trong khi đó chức
năng chủ yếu của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã là đại diện, bảo vệ lợi ích
cho hội viên, đoàn viên; chức năng vận động, tuyên truyền; chức năng giám sát
xã hội. Mặt khác, cịn ít các nghiên cứu đánh giá đúng vai trò, cũng như những
đóng góp to lớn của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã hiện nay, đặc biệt là
việc đánh giá, phân tích thực trạng, đề xuất phương hướng và đưa ra giải pháp
nhằm phát huy tốt vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây
dựng nơng thơn mới. Vì vậy, triển khai nghiên cứu một cách cơ bản, có hệ thống
về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã không chỉ cung cấp cơ sở lý
luận và thực tiễn cho việc quản lý phát triển xã hội ở nơng thơn, mà cịn bổ sung
cơ sở vững chắc cho việc tổng kết chương trình xây dựng nơng thơn mới giai
đoạn 2016-2020 và giai đoạn tiếp theo, hướng đến xây dựng nông thôn mới bền
vững trên các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, mơi trường, an ninh trật tự
và an tồn xã hội nơng thơn. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn vấn đề “Vai
trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới ở
nước ta hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ Triết học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trị của các tổ chức
chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới, chỉ ra những hạn chế, bất
cập, nguyên nhân; từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm phát huy vai
trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới.

3

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về nơng thơn, nơng thơn mới và vai trị của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nơng thơn mới.
- Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến vai trò của các tổ chức chính trị xã hội cấp xã trong xây dựng nơng thơn mới.
- Phân tích, đánh giá thực trạng vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội
cấp xã trong xây dựng nông thôn mới.
- Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm phát huy vai trò của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới hiện nay và giai đoạn
tiếp theo.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội ở xã trong
xây dựng nơng thôn mới ở nước ta hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu: Xã, phường, thị trấn là cấp cơ sở trong hệ thống
chính quyền bốn cấp ở nước ta theo quy định của pháp luật. Xây dựng nông thôn
mới chủ yếu diễn ra trên địa bàn xã, gắn với nông nghiệp, nông dân, nông thôn.
Nơi đây, hoạt động của Cơng đồn khơng trực tiếp gắn với xây dựng nơng thơn
mới, nên Cơng đồn ở xã khơng nằm trong đối tượng, phạm vi nghiên cứu của
luận án. Do đó, luận án chỉ tập trung nghiên cứu vai trị của các tổ chức chính trị
- xã hội ở xã trong xây dựng nông thôn mới, Mặt trận Tổ quốc và thành viên của
Mặt trận Tổ quốc là các tổ chức chính trị - xã hội, gồm: Hội Cựu chiến binh, Hội
Nơng dân, Hội Phụ nữ, Đồn Thanh niên.
- Thời gian nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu vai trị của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã trong hoạt động triển khai 5 nhóm nội dung và 19
tiêu xây dựng nông thôn mới từ năm 2010 đến 2019, đề xuất phương hướng và
giáp pháp đến năm 2025.
- Địa điểm khảo sát: Nông thôn là một địa bàn rất rộng, do vậy, trong
khuôn khổ hạn chế, luận án chọn 12 xã thuộc các tỉnh Vĩnh Phúc, Nghệ An và

thành phố Hà Nội làm địa bàn khảo sát.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Phương pháp luận
Luận án được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng
và duy vật lịch sử triết học Mác – Lênin để nâng cao năng lực tư duy biện chứng

4


trong quá trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn về sự vận động và phát triển của
xã hội nông thôn, từ nông thôn truyền thống chuyển sang nông thôn mới, thấy
được cấu trúc hoạt động theo chiều ngang và chiều dọc của các tổ chức chính trị
- xã hội trong hệ thống chính trị ở nước ta trong quá trình xây dựng nơng thơn
mới. Đồng thời vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, chính
sách của Nhà nước về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng
nông thôn mới.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, được sử dụng trong chương 1 và
chương 2 nhằm tổng hợp và phân tích các nguồn tài liệu liên quan đến luận án,
bao gồm hệ thống các văn bản pháp quy, các văn kiện của Đảng, chính sách của
Nhà nước, các cơng trình nghiên cứu khoa học được xuất bản thành sách tham
khảo, chun khảo, cơng bố trên tạp chí, trên mạng internet, các báo cáo liên
quan đến nội dung nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu hệ thống và phương pháp cấu trúc chức năng
được sử dụng trong chương 2, chương 3 nhằm vạch ra cấu trúc, chức năng, quá
trình vận động và phát triển với tính cách là một hệ thống chính trị được phân
thành bốn cấp từ Trung ương xuống cơ sở, từ đó phân tích để xác định rõ các bộ
phận cấu thành hệ thống, đánh giá vai trò của các bộ phận cấu thành hệ thống
trong xây dựng nông thôn mới thông qua nghiên cứu kết hợp cả trạng thái lịch
đại, đồng đại trong sự phát triển của xã hội nông thôn, từ nông thôn truyền thống

sang nơng thơn mới.
- Phương pháp phân tích chính sách được sử dụng trong chương 3 và
chương 4 nhằm điều tra, khảo sát về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp
xã để đề xuất phương hướng và giải pháp phát huy vai trò của các tổ chức chính
trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta đến năm 2025.
- Phương pháp logic và phương pháp lịch sử, được sử dụng trong tồn bộ
q trình triển khai luận án nhằm phân tích q trình thay đổi nhận thức, tư duy
của cán bộ và người dân, cũng như những nhân tố tác động đến vai trị của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã trong q trình xây dựng nơng thôn mới để đưa ra
các giải pháp phù hợp.
- Phương pháp tích hợp liên ngành, được sử dụng nhằm phản ánh đối
tượng nghiên cứu một cách toàn diện, sâu sắc và khoa học.

5


- Phương pháp điều tra xã hội học, được sử dụng trong chương 3, theo đó
tác giả tiến hành chọn mẫu điều tra ngẫu nhiên trên địa bàn nghiên cứu và
phỏng vấn trực tiếp cán bộ đang công tác ở xã và người dân bằng bảng hỏi đã
được chuẩn bị và in sẵn. Thu thập thông tin sơ cấp 600 phiếu, trong đó 300 phiếu
cho cán bộ, 300 phiếu cho người dân. Mỗi tỉnh chọn 02 huyện, mỗi huyện chọn
02 xã, mỗi xã khảo sát 25 phiếu người dân và 25 phiếu cán bộ cơng tác tại xã,
thơn, xóm. Mục tiêu của hoạt động khảo sát thực địa nhằm thu thập đầy đủ,
tồn diện và chính xác mức độ đánh giá của cán bộ và người dân về vai trò của
các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới.
- Việc xử lý số liệu điều tra, khảo sát được thực hiện bằng các cơng cụ
thống kê mơ tả, thống kê phân tích trên phần mềm SPSS phục vụ cho việc đánh
giá vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nơng thơn
mới ở chương 3.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

- Luận án tiếp cận dưới góc độ triết học để làm rõ cấu trúc về vai trị của
các tổ chức chính trị - xã hội trong mối quan hệ với hệ thống chính trị nói chung,
cấp xã nói riêng gắn với chương trình xây dựng nơng thơn mới.
- Luận án bước đầu đã đề xuất quan điểm về khái niệm, nội dung và tiêu
chí xây dựng nơng thơn mới giai đoạn 2021-2025.
- Luận án đã phân tích, đánh giá vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội
cấp xã đối với q trình vận động của xã hội nơng thơn, đó là sự thay đổi về
lượng, chất từ xã hội nông thôn truyền thống sang nông thôn mới.
- Kết quả điều tra, khảo sát của luận án về vai trò của các tổ chức chính trị
- xã hội cấp xã gắn liền với nội dung và tiêu chí xây dựng nơng thơn mới, từ đó
chỉ rõ vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị cấp xã đối
với q trình xây dựng nơng thôn mới.
- Luận án đề xuất những giải pháp mang tính kiến nghị có giá trị lý luận
và thực tiễn về phát huy vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong
xây dựng nông thôn mới ở nước ta giai đoạn hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Luận án cung cấp luận cứ khoa học cho đổi mới nội dung và phương
thức hoạt động, cũng như bổ sung, hoàn thiện chủ trương, chính sách của Đảng
và Nhà nước về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng
nông thôn mới.

6


- Luận án đánh giá đúng thực trạng, những vấn đề đặt ra, kết quả đạt được
cũng như hạn chế và nguyên nhân, đưa ra các giải pháp nhằm phát huy vai trị của
các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong thực hiện 5 nhóm nội dung, 19 tiêu chí
xây dựng nơng thơn mới.
- Kết quả nghiên cứu có thể là nguồn tài liệu tham khảo tốt cho các nghiên
cứu tiếp theo về vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã, về xây dựng nông

thôn mới.
7. Kết cấu của luận án
Nội dung luận án được kết cấu thành 4 chương, 10 tiết.

7


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN
CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN
1.1.1. Nhóm cơng trình nghiên cứu về vai trị của các tổ chức chính trị
- xã hội ở nước ta trong tình hình hiện nay
Tác giả Trần Hậu với bài viết “Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay”
[30] đã chỉ rõ, Mặt trận Tổ quốc là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, bảo
vệ quyền, lợi ích của nhân dân, thực hiện chức năng giám sát xã hội và phản biện
xã hội. Từ đó, tác giả đã chỉ rõ trong điều kiện hội nhập hiện nay, Mặt trận Tổ
quốc cần thể hiện rõ vai trị của mình, như đồn kết dân tộc, động viên phong
trào thi đua, góp phần đẩy mạnh dân chủ nhân dân, giám sát phản biện xã hội,
đối ngoại dân dân và giữ gìn bản sắc dân tộc… trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, đảm bảo nhân dân làm chủ, quyền và lợi ích thuộc về
nhân dân.
Tác giả Nguyễn Thị Tơn Linh với cơng trình “Vai trị của các tổ chức xã
hội đối với hệ thống chính trị ở Việt Nam hiện nay” [50] đề cập đến các tổ chức
xã hội trên khía cạnh: Đặc trưng, địa vị, vai trị và quan hệ giữa chúng với các
thành tố của hệ thống chính trị; phân tích, đánh giá vai trị hoạt động của các tổ
chức xã hội, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm phát huy vai trò của các tổ

chức xã hội trong việc mở rộng dân chủ, đổi mới và hồn thiện hệ thống chính trị
ở Việt Nam hiện nay.
Cơng trình “Đổi mới quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội trong hệ thống chính trị ở Việt Nam” [3] của nhóm tác giả Lê Hữu Nghĩa,
Hồng Chí Bảo, Bùi Đình Bơn, đã nêu và phân tích rất rõ những vấn đề cơ sở lý
luận và thực tiễn cơ bản về đổi mới các mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và
các tổ chức chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay. Đây là
mối quan hệ chưa thật bền chặt và đang đứng trước những thách thức mới. Vì
vậy, việc đổi mới các quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã

8


hội được đặt ra như một đòi hỏi cấp bách cả về lý luận lẫn thực tiễn trong điều
kiện mới hiện nay.
Nhóm tác giả Thang Văn Phúc và Nguyễn Minh Phương với cơng trình
“Đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội ở nước ta hiện nay” [78] đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn đổi
mới tổ chức, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội;
phân tích, đánh giá thực trạng về mặt tổ chức cũng như các hoạt động của Mặt
trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở Việt Nam; đồng thời đề xuất
những kiến nghị mang tính giải pháp về đổi mới tổ chức, hoạt động của Mặt trận
Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở nước ta trong điều kiện hội nhập hiện
nay.
Cuốn kỷ yếu “Sự đóng góp của các tổ chức chính trị - xã hội trong q
trình hoạch định chính sách” [105] của Trường Đại học Khoa học xã hội và
Nhân văn là tập hợp các bài viết của nhiều tác giả, trong đó các tác giả đã làm rõ
khái niệm về các tổ chức chính trị - xã hội; nhận dạng vai trị các tổ chức đó
trong q trình hoạch định chính sách; nhận định những thời cơ, thuận lợi và
thách thức, trở ngại trong sự đóng góp của các tổ chức vào q trình hoạch định
chính sách của Việt Nam trên tinh thần đổi mới bộ máy của Đảng, bộ máy của
Nhà nước trong bối cảnh tồn cầu hóa và hội nhập hiện nay.

Trần Ngọc Hiên với bài viết “Mối quan hệ giữa các tổ chức chính trị - xã
hội và xã hội dân sự trong q trình hoạch định chính sách” [32] đã phân tích sự
hình thành mối quan hệ giữa các tổ chức chính trị - xã hội và xã hội dân sự trong
q trình hoạch định chính sách là một tất yếu khách quan của sự phát triển; chỉ
ra động lực, mục tiêu của quá trình hoạch định chính sách - căn cứ để xây dựng,
hồn thiện mối quan hệ giữa các tổ chức chính trị - xã hội và xã hội dân sự; đồng
thời khẳng định thể chế kinh tế chính trị - nhân tố quyết định sự hình thành và
phát triển mối quan hệ giữa các tổ chức chính trị - xã hội và xã hội dân sự trong
hoạch định chính sách ở nước ta giai đoạn hiện nay.
Tác giả Nguyễn Thị Hiền Oanh với bài viết “Vai trò của Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam đối với việc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân ở nước ta hiện
nay” [75] đã làm rõ trên cơ sở xây dựng chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước
ta, một chế độ xã hội dân là chủ và dân làm chủ, trong đó Đảng lãnh đạo, Nhà
nước quản lý, nhân dân làm chủ là cơ chế chung trong quản lý toàn bộ xã hội.
Tác giả đã phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của Mặt trận Tổ

9


quốc Việt Nam đối với việc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân; đồng thời đề
xuất phương hướng và kiến nghị những chính sách mang tính giải pháp để Mặt
trận Tổ quốc phát huy tốt hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân trong điều kiện
hội nhập hiện nay.
Tác giả Nguyễn Thanh Thủy với cơng trình “Vai trị của các tổ chức
chính trị - xã hội trong việc đảm bảo an sinh xã hội cho cư dân nông thôn” [99]
đã phân tích ở nơng thơn Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội đóng vai trị
quan trọng trong việc tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà
nước đến mọi người dân. Hơn nữa, các tổ chức này cịn tham gia tích cực vào
các dịch vụ xã hội nhằm phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói giảm nghèo, nâng
cao đời sống của người dân nông thôn. Với vấn đề đặt ra như vậy, tác giả khơng

chỉ đánh giá, phân tích thực trạng đảm bảo an sinh xã hội cho cư dân nông thôn,
mà cịn đánh giá về mặt tư vấn chính sách đối với việc đảm bảo an sinh xã
hội của các tổ chức chính trị - xã hội đối với cư dân nông thôn với tư cách như là
một chủ thể phúc lợi trong hệ thống chính quyền địa phương giai đoạn hiện nay.
Tác giả Bùi Thị Hương với bài viết “Vai trị của cộng đồng trong xây
dựng nơng thơn mới” [43] đã khẳng định vai trị của nơng dân là chủ thể, xây
dựng nông thôn mới phải do người dân làm chủ, người dân sẽ tự tìm ra nhu cầu
cần thiết để quyết định việc nào làm trước, việc nào làm sau, có như vậy, năng
lực về quản lý của người dân được tăng cường, nhà nước đã tận dụng được
nguồn lực tại chỗ cho việc xây dựng nông thôn mới. Vai trò của cộng đồng người dân còn được thể hiện ở chỗ dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra,
đồng thời “tự quản” và hưởng lợi. Để phát huy vai trị của cộng đồng trong xây
dựng nơng thơn mới, tác giả đã đưa ra một số giải pháp, như: cần khơi dậy tinh
thần đoàn kết, ý thức vươn lên; đổi mới hồn thiện chính sách, đảm bảo lợi ích,
phát huy dân chủ; đào tạo nghề cho nông dân; đổi mới tổ chức và hoạt động của
hệ thống chính trị.
Trong cuốn “Phát huy vai trò của các tổ chức xã hội ở Việt Nam” [79], tác
giả Thang Văn Phúc và Nguyễn Minh Phương (đồng chủ biên) đã hệ thống hóa
cơ sở lý luận về vai trị của các tổ chức xã hội; đánh giá, phân tích thực trạng
phát huy vai trò của các tổ chức xã hội trên phạm vi toàn quốc và trên địa bàn
tỉnh/thành phố như: Hà Nội, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh và ở vùng nơng thơn nước
ta; phân tích kinh nghiệm phát huy vai trị của các tổ chức xã hội đang hoạt động

10


ở một số nước trên thế giới; đồng thời đề xuất quan điểm, giải pháp phát huy vai
trò của các tổ chức xã hội trong giai đoạn hiện nay.
1.1.2. Nhóm cơng trình nghiên cứu về nơng thơn mới và phát huy vai
trị của các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng nơng thơn mới
1.1.2.1. Các cơng trình nghiên cứu nước ngồi về nơng thơn mới

Hiện nay, trên thế giới nghiên cứu về nông thôn mới là vấn đề được nhiều
nước quan tâm, bởi vì xây dựng nơng thơn mới đều có mục tiêu chung là cải
biến nơng thơn từ tình trạng nghèo nàn, lạc hậu sang văn minh, hiện đại và phát
triển bền vững:
Tác giả Dakley Peter và cộng sự với cơng trình “Dự án phát triển con
người: Nghiên cứu thực tiễn trong phát triển nông thôn" [1] đã phân tích và đánh
giá: Muốn phát triển nơng thơn theo hướng bền vững, trong đó chủ yếu và trước
hết phải kết hợp hài hòa được giữa việc sử dụng các nguồn tài nguyên thiên
nhiên với nguồn lực con người, phải tạo được cơ chế cho tất cả nông dân trở
thành người làm chủ khi tham gia vào triển khai, kiểm tra, giám sát các chương
trình, dự án về xây dựng và phát triển nông thôn mới.
Tác giả Thomas Dufhues với cơng trình “Đánh giá tài chính nơng thơn:
Thị trường tài chính nơng thơn ở miền Bắc Việt Nam”[4], tác giả đã nghiên cứu
về sự biến đổi của thị trường tài chính ở Việt Nam và sự chi phối của nó đến sự
phát triển nơng thơn miền Bắc Việt Nam. Từ đó, tác giả cũng nêu rõ chính sách
ưu đãi của ngân hàng cũng như việc tiếp cận của người dân nơng thơn đối với tín
dụng là rất quan trọng trong sự phát triển kinh tế, xã hội.
Nghiên cứu của World Bank về “Nông nghiệp và môi trường, nhận thức
về phát triển nông thôn bền vững" [5] đã khuyến cáo với các quốc gia, nhất là
các quốc gia đang phát triển rằng: Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội ở khu
vực nông thôn, phải đặc biệt coi trọng việc gắn kết hài hoà giữa xây dựng cơ sở
hạ tầng với phát triển kinh tế; giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, nhất
là môi trường đất, nước, khơng khí và bảo vệ rừng. World Bank chỉ rõ quốc gia
chỉ có thể đạt được sự phát triển về kinh tế, xã hội ở khu vực nông thơn khơng
cịn hướng nào khác ngồi hướng phát triển bền vững.
Sooyoung Park với cơng trình “Phân tích chương trình phát triển nông
thôn mới của Hàn Quốc “Saemaul Undong” vào những năm 1970”[3], đã phân
tích, đánh giá những thành cơng của mơ hình nơng thơn mới mà Hàn Quốc gọi là
“Saenaul Undong” đã triển khai trong thập niên 1970, đồng thời gợi mở sự áp

11


dụng mơ hình xây dựng nơng thơn mới này ở các nước đang phát triển, trong đó
có Việt Nam.
Cát Chí Hoa với cơng trình From a rural area to a new country (Từ vùng
nông thôn đến xây dựng nông thôn mới)[2], tác giả đã phân tích, đánh giá những
thành cơng cũng như hạn chế của quá trình phát triển kinh tế, xã hội ở nơng thơn
Trung Quốc trong q trình xây dựng nông thôn mới xã hội chủ nghĩa.
Ở Việt Nam, công cuộc đổi mới đất nước đã đem lại nhiều thời cơ cho sự
phát triển kinh tế, xã hội. Bên cạnh đó, những thách thức của kinh tế thị trường
bắt đầu phát sinh mà một trong số đó là sự phát triển mất cân đối giữa nông thôn
và thành thị. Kinh tế thành thị ngày càng phát triển, trong khi đó kinh tế nơng
thơn có phần nghèo nàn và có nguy cơ tụt hậu ngày càng xa. Những cơng trình
nghiên cứu về nơng thơn mới của nước ngồi gợi mở bài học kinh nghiệm quốc
tế có thể vận dụng cho Việt Nam trong q trình xây dựng nơng thơn mới.
1.1.2.2. Các cơng trình nghiên cứu về phát huy vai trị của các tổ chức
chính trị - xã hội trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta
Tác giả Đàm Thị Hồng với bài viết “Phát huy vai trò chủ thể của nông
dân trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay” [36] đã phân tích xây
dựng nơng thôn mới không chỉ là trách nhiệm của hệ thống chính trị mà cịn là
trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của người dân, do đó trong xây dựng nơng
thơn mới, nông dân vừa là chủ thể vừa là người hưởng thụ. Với cách tiếp cận
như vậy, tác giả đã đi vào phân tích, đánh giá về vị trí, vai trị của người nơng
dân trong q trình xây dựng nơng thôn mới, chỉ rõ những hạn chế và nguyên
nhân, đồng thời chỉ ra những lợi ích để người dân nhận thức rõ hơn về tầm quan
trọng của công cuộc xây dựng nông thôn mới mà Đảng và Nhà nước ta đang
triển khai.
Tác giả Nguyễn Xn Thắng với cơng trình “Phát huy vai trị chủ thể của
nơng dân và giải quyết mối quan hệ giữa pháp luật và các thể chế tự quản trong

xây dựng nông thôn mới” [93] nêu rõ vấn đề “tam nông” phải được giải quyết
song hành với q trình đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Trong q trình xây dựng nơng thơn mới cần phải giải quyết mối quan hệ giữa
truyền thống và hiện đại trên nhiều phương diện khác nhau. Về mặt quản lý xã
hội nó được thể hiện ở việc xử lý tính đan cài giữa pháp luật với phong tục tập
quán, giữa hành chính với tự quản, giữa nhà nước với địa phương [93, tr.5] đang
tồn tại ở các khu vực miền núi phía Bắc, Tây Ngun, đồng bằng sơng Cửu

12


Long... Trong q trình phát triển, ở nơng thơn ln tồn tại sự đan xen giữa yếu
tố truyền thống và hiện đại, tác giả nêu rõ, cần tìm ra cơ chế và bước đi thích hợp
với từng vùng, miền có tính đến những tương đồng và khác biệt về văn hóa để
phát huy cơ chế quản lý song song với việc phát huy vai trị chủ thể của nơng
dân, đồng thời giải quyết tốt mối quan hệ giữa pháp luật với tính tự quản trong
xây dựng nơng thơn mới hiện nay.
Tác giả Bùi Quang Dũng, Nguyễn Thị Khánh Hòa với bài viết “Sự tham
gia của các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng nông thôn mới” [35] đã
phân tích, đánh giá vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng nơng
thơn mới thông qua các hoạt động cụ thể, như: Xây dựng cơ sở hạ tầng, phát
triển văn hóa xã hội, bảo vệ môi trường cũng như tổ chức tuyên truyền, vận động
người dân tham gia vào q trình xây dựng nơng thôn mới tại các địa phương.
Bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội vẫn tồn
tại những hạn chế nhất định, chưa phát huy tốt vai trị của mình cũng như chưa
huy động được hết mọi nguồn lực trong nhân dân để cùng tham gia vào q trình
xây dựng nơng thơn mới.
Tác giả Leo Thị Lịch với bài viết “Phát huy vai trị của Hội Nơng dân
trong xây dựng nơng thơn mới” [49] làm rõ vai trò là trung tâm, nòng cốt trong
các phong trào nông dân và công cuộc xây dựng nông thôn mới, những năm qua

của các cấp Hội Nông dân trong tỉnh Bắc Giang đã không ngừng đổi mới nội
dung, phương thức hoạt động theo hướng có trọng tâm, trọng điểm, từ đó phát
huy mạnh mẽ vai trị của tổ chức Hội trong phát triển kinh tế - xã hội và q
trình cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa nơng nghiệp, nông thôn [49]. Phát huy
những kết quả đạt được, trong thời gian tới để tiếp tục nâng cao vai trị của Hội
Nơng dân trong xây dựng nơng thơn mới, tác giả đã đề xuất các kiến nghị cụ thể:
Cần bám sát chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước; huy động các nguồn
lực để giúp nông dân phát triển kinh tế; đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao kiến
thức cho nông dân; tăng cường công tác tuyên truyền, vận động nông dân xây
dựng nông thôn mới.
Tác giả Nguyễn Thị Tuyết và Nguyễn Văn Chiến với cơng trình “Phát
huy vai trò của các cấp Hội Phụ nữ trong xây dựng nơng thơn mới” [8] đã đánh
giá, phân tích vai trò của Hội Phụ nữ đối với các hoạt động trong xây dựng nông
thôn mới, như: Hỗ trợ phụ nữ vay vốn giảm nghèo, dạy nghề, tạo việc làm góp
phần thiết thực vào thực hiện các tiêu chí xây dựng nông thôn mới về nhà ở dân

13


cư, thu nhập, hộ nghèo và cơ cấu lao động; về giáo dục, văn hóa, an ninh và trật
tự xã hội; về giao thông, môi trường; đồng thời tập trung xây dựng và phát triển
tổ chức Hội Phụ nữ vững mạnh, góp phần thực hiện tốt tiêu chí số 18 về hệ
thống chính trị xã hội vững mạnh.
Tác giả Nguyễn Thái Sơn với bài viết “Phát huy vai trò của tổ chức Đảng
trong xây dựng nông thôn mới” [88] từ thực tiễn xây dựng nông thôn mới, tác
giả đã nêu rõ vai trò của tổ chức Đảng, nhất là ở cơ sở, các chi bộ thơn, xóm đã
phát huy tốt vai trò tập hợp, huy động sức dân vào xây dựng nông thôn mới. Các
chi bộ khu vực nông thôn luôn coi trọng đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo
nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng và đội
ngũ đảng viên. Cấp ủy các cấp có nhiều cách làm sáng tạo, nhiều giải pháp phát

huy vị trí vai trị, trách nhiệm của chi bộ, đảng viên ở cơ sở; gần dân, nắm bắt
tâm tư nguyện vọng của nhân dân để kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng
mắc từ cơ sở, những vấn đề nhân dân quan tâm, đặc biệt là trong q trình xây
dựng nơng thơn mới. Để phát huy vai trị của tổ chức đảng trong xây dựng nơng
thơn mới, tác giả đưa ra kiến nghị mang tính giải pháp cho các hoạt động, như:
Cần nâng cao năng lực tổ chức cơ sở đảng; tăng cường công tác giáo dục chính
trị, tư tưởng; giữ vững kỷ cương, ổn định an ninh trật tự xã hội; đổi mới nội dung,
phương thức hoạt động.
Tác giả Huỳnh Thanh Hiếu với cơng trình “Phát huy vai trị của nơng dân
trong q trình xây dựng nông thôn mới ở đồng bằng Sông Cửu Long hiện nay”
[33] nêu rõ, “Phát huy vai trị của nơng dân là yêu cầu cấp thiết và giữ vị trí quan
trọng nhất đối với mục tiêu xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế - xã hội,
nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân đồng bằng sơng Cửu
Long và có ý nghĩa chiến lược đối với q trình cơng nghiệp hố, hiện đại hố
nơng nghiệp, nông thôn trên phạm vi cả nước”[33]. Với cách đặt vấn đề như
trên, tác giả đã làm rõ cơ sở lý luận và phân tích thực trạng phát huy vai trị của
nơng dân trong q trình xây dựng nơng thơn mới, nêu các giải pháp nhằm phát
huy tốt hơn vai trị của nơng dân trong q trình xây dựng nơng thôn mới ở đồng
bằng sông Cửu Long hiện nay.
Tác giả Đặng Thị Hoa với cơng trình “Vai trị của gia đình và dịng họ
trong xây dựng nơng thơn hiện nay” [34] đã chỉ ra rằng, trong q trình xây
dựng nơng thơn mới, tổ chức Đảng, chính quyền và các tổ chức chính trị - xã hội
cịn gặp khơng ít những khó khăn trong thực hiện một số các tiêu chí, như thu

14


nhập, an ninh trật tự, nhà ở, nước sạch, văn hóa... Thơng qua bài viết, tác giả đã
phân tích và làm rõ vai trị của gia đình và dịng họ trong bảo tồn và phát huy các
giá trị truyền thống trong xây dựng nơng thơn mới như: Vai trị tương trợ, giúp

đỡ nhau trong sản xuất và đời sống, phát huy vốn xã hội; vai trò kết nối, hội tụ
về tinh thần của các cá nhân trong gia đình, dịng họ; vai trò giáo dục lối sống,
định hướng nghề nghiệp và phát triển kinh tế hộ gia đình [34, tr.3].
Tác giả Bùi Hồng Tùng và Ngơ Thế Nghị với bài viết “Vai trị của Đồn
Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh trong tham gia thực hiện chương trình mục
tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới” [73] nêu rõ, với tinh thần xung kích
Đồn Thanh niên các cấp đã tham gia, đảm nhận nhiều cơng trình, phần việc, tổ
chức nhiều hoạt động thiết thực, có ý nghĩa trong chương trình xây dựng nơng
thơn mới. Để góp phần hiệu quả hơn nữa trong xây dựng nơng thơn mới, nhóm
tác giả đã nêu rõ những nhiệm vụ Đoàn Thanh niên cần tiếp tục triển khai, như:
Tuyên truyền để nâng cao nhận thức của thanh thiếu niên về xây dựng nông thôn
mới; tham gia xây dựng hạ tầng, cảnh quan và bảo vệ môi trường; tham gia phát
triển kinh tế trên địa bàn nơng thơn; tham gia xây dựng đời sống văn hóa, giữ gìn
an ninh trật tự; tham gia xây dựng Đảng, chính quyền và tổ chức các đội trí thức
trẻ tình nguyện tham gia xây dựng nông thôn mới.
Nguyễn Thị Lan với bài viết “Vai trò của Mặt trận và các đồn thể trong
xây dựng nơng thơn mới” [46] đã chỉ ra vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn
thể trong các hoạt động tuyên truyền, vận động các tầng lớp nhân dân; thực hiện
cuộc vận động toàn dân đồn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư gắn
với phong trào xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; trong quản lý phát
triển xã hội, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân phải thể hiện được vai
trò kiểm tra, giám sát, phản biện của mình, nhất là trong chương trình xây dựng
nơng thơn mới. Từ đó, tác giả đã đưa ra các giải pháp nhằm phát huy tốt vai trò
của Mặt trận Tổ quốc và các đồn thể trong cơng cuộc xây dựng nơng thơn mới
hiện nay và giai đoạn tới.
1.1.3. Nhóm cơng trình nghiên cứu về vai trị và phát huy vai trị của
các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới
Tác giả Nguyễn Tiến Tồn với cơng trình “Vai trị của hệ thống chính trị
cấp cơ sở ở Hà Nội trong tuyên truyền, vận động xây dựng nông thôn mới”[100]
đã làm rõ vai trị, kết quả và hạn chế của hệ thống chính trị cấp cơ sở trong tuyên

truyền, vận động xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thành phố Hà Nội; trên cơ

15


sở đó đề xuất các giải pháp nhằm phát huy tốt vai trị của hệ thống chính trị cấp
cơ sở trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn hiện nay và tiếp theo.
Tác giả Hoàng Thị Thu với bài viết “Phát huy vai trị của Hội Nơng dân
trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn xã Gio Quang, huyện Gio Linh” [97]
đã nêu khái quát những kết quả đạt được và những hạn chế về hoạt động của Hội
Nông dân trong xây dựng nông thôn mới. Trên cơ sở đó, tác giả đã đề xuất một
số kiến nghị mang tính giải pháp cho các hoạt động của Hội Nơng dân trong xây
dựng nông thôn mới, như cần tuyên truyền, vận động nhân dân xây dựng nông
thôn mới bằng những nội dung và hình thức khác nhau; phối hợp với trung tâm
dạy nghề để đào tạo nghề cho nông dân; thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội
đối với nông dân; đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội Nông dân; phát triển cơ
sở hạ tầng gắn liền với phát triển kinh tế và đào tạo con người mới cho xã hội
nông thôn.
Tác giả Phan Xuân Sơn với cơng trình “Vai trị đồn thể nhân dân trong
việc đảm bảo dân chủ ở cơ sở (xã) hiện nay” [89] đã làm rõ vai trị, vị trí của các
đồn thể nhân dân trong đời sống chính trị cơ sở; phân tích rõ thực trạng hoạt
động của Mặt trận Tổ quốc và các thành viên của Mặt trận, đồng thời đưa ra
những giải pháp nhằm phát huy hơn nữa tính tích cực của các đoàn thể nhân dân
trong việc phát triển kinh tế - xã hội nói chung, đảm bảo quyền dân chủ ở cấp xã
nói riêng.
Tác giả Nguyễn Danh Lợi với bài viết “Vai trị của hệ thống chính trị cơ
sở trong xây dựng nông thôn mới” [55] đã nêu rõ, trong cơng cuộc xây dựng
nơng thơn mới, vai trị của hệ thống chính trị nói chung, các đồn thể nhân dân
nói riêng hết sức quan trọng. Chính quyền các cơ sở phải thực hiện tốt cơ chế
chính sách, tạo điều kiện để người dân thực sự được quyền làm chủ trong xây

dựng nông thôn mới; nghiêm túc thực hiện các nguyên tắc dân chủ, công khai,
minh bạch; thực sự quan tâm tới lợi ích thiết thực của người dân trong việc quyết
định, lựa chọn nội dung, quản lý, giám sát và đánh giá kết quả thực hiện chương
trình nơng thôn mới ở địa phương; làm tốt công tác thi đua khen thưởng để động
viên kịp thời những xóm, bản, tổ chức, cá nhân có thành tích trong xây dựng
nơng thôn mới; đồng thời trong chỉ đạo cần tập trung, quyết liệt, tăng cường
kiểm tra, động viên khích lệ để thu hút mọi cán bộ đảng viên và người dân nông
thôn vào công cuộc xây dựng nông thôn mới. Do đó, cần phải xây dựng hệ thống

16


tổ chức chính trị - xã hội vững mạnh vừa là tiêu chí, vừa là yếu tố đảm bảo sự
thành cơng của q trình xây dựng nơng thơn mới hiện nay.
Bài viết “Các tổ chức chính trị - xã hội tham gia xóa đói giảm nghèo ở
nơng thơn huyện Tân Lạc, tỉnh Hịa Bình” [92] của Trần Lê Thanh đã phân tích,
đánh giá vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội thơng qua phương thức, hình
thức hoạt động khác nhau; đồng thời khẳng định các tổ chức chính trị - xã hội
đóng vai trị quan trọng đối với sự ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội,
góp phần hồn thành mục tiêu và hiệu quả trong xóa đói, giảm nghèo ở các xã
thuộc huyện Tân Lạc, Hịa Bình hiện nay.
Tác giả Nguyễn Thị Lan và Lý Thị Quỳnh Trang với bài viết “Vai trò của
thanh niên trong xây dựng nông thôn mới ở Hải Phòng” [101] đã nhận định rất
rõ, thanh niên là một lực lượng quan trọng góp phần đáng kể trong việc tạo ra
của cải vật chất cho gia đình và xã hội; là lực lượng xung kích trong các phong
trào thi đua xây dựng quê hương ngày càng văn minh giàu đẹp. Tác giả nêu rõ,
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, tạo cho thanh niên một mặt có cơ hội nâng cao
trình độ, tay nghề, kỹ năng nghề nghiệp, đáp ứng nhu cầu của quá trình đổi
mới. Mặt khác, thanh niên có mơi trường tiếp xúc và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật
vào sản xuất để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nơng thơn góp phần nâng

cao đời sống người dân nơng thơn Hải Phịng hiện nay.
Tác giả Lê Thị Tuyết Anh, Nguyễn Thị Xuyến với bài viết “Vai trò của
phụ nữ tỉnh Nam Định với phát triển hệ thống chính trị ở cơ sở trong xây dựng
nơng thơn mới” [108] đã chỉ rõ hệ thống chính trị cơ sở bao gồm ba bộ phận:
Đảng, chính quyền và Mật trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân. Mỗi thành phần
tồn tại với vai trị, vị trí và chức năng riêng, nhưng có mối quan hệ biên chứng
tạo thành hệ thống quản lý và điều hành mọi hoạt động của đời sống cấp cơ sở.
Việc xây dựng hệ thống chính trị cơ sở trong sạch, vững mạnh, vừa là mục tiêu,
vừa là nhân tố quyết định đến thắng lợi của công cuộc xây dựng nông thôn mới.
Với cách tiếp cận như vậy, nhóm tác giả đã phân tích, đánh giá về vai trò của
phụ nữ và Hội Phụ nữ trong việc tham gia các đồn thể chính trị và tham gia
trong lãnh đạo, quản lý hệ thống chính trị cấp xã và đây cũng là cơ sở để nhóm
tác giả đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao vai trò của phụ nữ nói riêng, Hội
Phụ nữ nói chung đối với phát triển hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông
thôn mới ở tỉnh Nam Định.

17


Tác giả Đào Thu Huyền với bài viết “Vai trò của Mặt trận và các tổ chức
chính trị - xã hội cơ sở trong xây dựng nông thôn mới ở Thái Bình” [41] đã phân
tích, đánh giá kết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn các xã ở Thái Bình,
tác giả đã kiến nghị và đề xuất một số giải pháp tập trung vào các hoạt động,
như: Nâng cao nhận thức về vai trò hoạt động của từng tổ chức trong xây dựng
nông thôn mới; tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhân dân; chú trọng
kiểm tra, giám sát; sơ kết, tổng kết để điều chỉnh việc phát huy nhằm đạt hiệu
quả cao nhất trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn hiện nay và thời gian tới ở
Thái Bình.
Tác giả Ngơ Quang Duy với cơng trình “Vai trị của chính quyền cấp xã
trong xây dựng nơng thôn mới ở Hà Nam hiện nay” [18] đã tập trung phân tích,

đánh giá thực trạng về vai trị của chính quyền cấp xã trong xây dựng nơng thơn
mới ở tỉnh Hà Nam. Từ đó, tác giả đưa ra hệ thống các giải pháp để phát huy vai
trị của chính quyền cấp xã, đáp ứng yêu cầu xây dựng nông thơn mới tỉnh Hà
Nam hiện nay.
Cơng trình của nhóm tác giả Nguyễn Đình Hà, Nguyễn Tuyết Lan,
Nguyễn Viết Đăng, Nguyễn Minh Thu và Đỗ Thanh Huyền “Khảo sát vai trò
của phụ nữ trong nông nghiệp và nông thôn xã Nghĩa Hiệp, Yên Mỹ, Hưng Yên”
[40] khi nghiên cứu về nông nghiệp, nông thôn ở xã Nghĩa Hiệp đã cho ta thấy
cách nhìn nhận và suy nghĩ lại về vai trị của phụ nữ trong sản xuất nông nghiệp,
hoạt động phi nông nghiệp, các hoạt động xã hội, và quan hệ gia đình trong quá
trình phát triển kinh tế, cũng như hoạt động của phụ nữ trong các lĩnh vực xã hội.
Ngoài ra, những lợi thế và bất lợi cho việc cải thiện nhận thức của xã hội trong
việc thúc đẩy vai trị của phụ nữ và vấn đề giới tính của phụ nữ cần được đối xử
một cách công bằng. Nhóm tác giả đã đề xuất các khuyến nghị về thay đổi chính
sách và hành động để phát huy vai trò của phụ nữ trong các hoạt động kinh tế và
xã hội, quan hệ gia đình, huy động năng lực và trí tuệ của phụ nữ trong bối cảnh
mới hiện nay.
1.2. NHỮNG KẾT QUẢ LUẬN ÁN KẾ THỪA VÀ VẤN ĐỀ LUẬN ÁN
CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
1.2.1. Những kết quả luận án kế thừa
Qua tổng luận các nhóm cơng trình nghiên cứu, các tác giả tiếp cận dưới
nhiều góc độ khác nhau, sử dụng phương pháp trong nghiên cứu cũng khác nhau,
từ kinh tế, chính trị, xã hội học đến triết học về vai trị của các tổ chức chính trị -

18


xã hội trong xây dựng nơng thơn mới nói chung, vai trò và phát huy vai trò của
các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nơng thơn mới nói riêng, có
thể thấy rằng:

Các cơng trình nghiên cứu về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội nói
chung, đã tập trung làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về đổi mới
các mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội trong hệ
thống chính trị; vấn đề chính quyền nhân dân, bảo vệ quyền và lợi ích của nhân
dân, thực hiện chức năng giám sát xã hội và phản biện xã hội; vai trị của các tổ
chức chính trị - xã hội đối với việc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân; vấn
đề tuyên truyền, vận động các tầng lớp nhân dân; vị trí, vai trị, đặc điểm, đổi
mới tổ chức và hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội; vai trị các tổ chức
chính trị - xã hội trong q trình hoạch định chính sách.
Các cơng trình nghiên cứu về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội
trong xây dựng nông thôn mới đã tập trung phân tích thực trạng và giải pháp
phát huy vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng nơng thơn mới
trên những khía cạnh như: Vấn đề phát huy vai trị của nơng dân với tư cách vừa
là chủ thể vừa là người hưởng thụ trong q trình xây dựng nơng thơn mới; vấn
đề xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển văn hóa xã hội, bảo vệ môi trường cũng
như tổ chức tuyên truyền, vận động người dân tham gia vào xây dựng nông thôn
mới; vấn đề hỗ trợ nông dân vay vốn giảm nghèo, dạy nghề, tạo việc làm; vai trò
của gia đình và dịng họ đối với việc bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống
trong xây dựng nông thơn mới.
Các cơng trình nghiên cứu về vai trị và phát huy vai trị của các tổ chức
chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới đã tập trung làm rõ vai
trò, kết quả và hạn chế của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong tun
truyền, vận động; vai trị, vị trí của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong
triển khai 5 nội dung và 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới; về thực hiện các
nguyên tắc dân chủ, công khai, minh bạch trong huy động các nguồn lực xây
dựng nơng thơn mới; vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã đối với sự
ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, góp phần hồn thành mục tiêu và
hiệu quả trong xóa đói, giảm nghèo; vấn đề nâng cao nhận thức của của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã cũng như người dân trong xây dựng nông thôn
mới.

19


Do tiếp cận ở các góc độ khác nhau nên kết quả nghiên cứu của các cơng
trình, các tài liệu trên còn một số vấn đề chưa được bàn sâu hoặc chưa thật sự
thống nhất, như:
Một là, các nghiên cứu hiện nay chủ yếu bàn về phát triển nông nghiệp,
nông dân, nông thôn, xây dựng nông thôn mới mang dáng dấp tổng kết thực tiễn
để phục vụ cho các nhiệm vụ chính trị ở địa phương và Trung ương, chưa có
cơng trình nào nghiên cứu chun sâu về vai trị của các tổ chức chính trị - xã
hội cấp xã để đưa ra các giải pháp phát huy tốt vai trị của các tổ chức chính trị xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới.
Hai là, nghiên cứu về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội nói chung,
cấp xã nói riêng trong xây dựng nơng thơn mới có rất nhiều cơng trình tiếp cận
dưới các môn khoa học khác nhau và đều xuất phát từ thể chế để nhận thức. Tuy
nhiên, để có cách nhìn bao qt và đầy đủ hơn cần phải có các nghiên cứu
chuyên sâu tiếp cận dưới góc độ triết học theo lát cắt nông thôn mới là phạm trù
tiến bộ của sự vận động và phát triển xã hội nơng thơn, đó chính là sự thay đổi
về lượng và chất của tồn tại xã hội, ý thức xã hội; cơ sở hạ tầng, kiến trúc thượng
tầng xã hội nông thôn. Mặt khác, theo cấu trúc chiều dọc của hệ thống chính trị,
các tổ chức chính trị -xã hội là một bộ phận cấu thành, cùng với sự tham gia tích
cực của hội viên, đồn viên và nhân dân thì mới thấy được vai trị của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã trong mối quan hệ với hệ thống chính trị cơ sở đối
với xây dựng nơng thôn mới.
Ba là, trong xây dựng nông thôn mới, vai trị của các tổ chức chính trị - xã
hội cấp xã chưa được luận giải một cách khoa học gắn liền với 5 nhóm nội dung
và 19 tiêu chí trong xây dựng nơng thơn mới. Hơn nữa, cịn ít các nghiên cứu
đánh giá về những đóng góp to lớn của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong
xây dựng nông thôn mới. Thông qua các hoạt động của các tổ chức chính trị - xã
hội cấp xã đã làm thay đổi tư duy của người dân, nhận thức từ thụ động sang chủ

động định hướng, kiến tạo đóng vai trị chủ thể trong xây dựng nơng thơn mới.
Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu nêu trên đã đề cập những vấn đề
hết sức cơ bản về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng nơng
thơn mới trên bình diện cả mặt lý luận lẫn thực tiễn mà luận án có thể tiếp thu và
kế thừa.

20


1.2.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu
Tiếp cận dưới góc độ khoa học triết học, kế thừa kết quả của các cơng
trình nghiên cứu, luận án tập trung giải quyết một số nội dung sau:
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội,
tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới; cơ sở lý luận về
nông thôn, nông thôn mới.
- Phân tích, đánh giá q trình vận động, phát triển của xã hội nông thôn,
sự thay đổi về lượng, chất từ xã hội nông thôn truyền thống sang nông thôn mới.
- Nhận định, đánh giá khái niệm, nội dung, tiêu chí xây dựng nơng thơn
mới giai đoạn 2021-2025, cũng như hệ thống hóa kinh nghiệm xây dựng nơng
thơn mới một số nước trên thế giới, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm xây dựng
nông thôn mới cho Việt Nam.
- Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến vai trị của các tổ chức chính trị xã hội cấp xã trong xây dựng nơng thơn mới.
- Phân tích, đánh giá vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong
hệ thống chính trị cơ sở đối với q trình xây dựng nơng thơn mới.
- Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm phát huy vai trị của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta giai đoạn
2021-2025.
Tiểu kết chương 1
Thông qua tổng luận cho thấy, các cơng trình nghiên cứu về nơng thơn,
xây dựng nơng thơn mới chủ yếu tiếp cận dưới góc độ kinh tế; các cơng trình

nghiên cứu về vai trị và phát huy của các tổ chức chính trị - xã hội chủ yếu tiếp
cận dưới góc độ xã hội học, chính trị học theo chiều ngang và chiều dọc về vai
trò của các tổ chức chính trị - xã hội, trong đó những nghiên cứu về vai trị của
các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nơng thơn mới thì chưa được
nhiều. Bên cạnh đó, thiếu vắng các nghiên cứu được tiếp cận dưới góc độ triết
học xã hội để làm rõ nông thôn cũ và nông thôn mới; sự vận động, các mẫu
thuẫn nội tại của xã hội nông thôn, sự thay đổi về lượng, chất từ nơng thơn cũ
sang nơng thơn mới; vai trị của các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã trong hệ
thống chính trị cơ sở, nhằm thúc đẩy sự vận động và phát triển của xã hội nông
thôn... Do vậy, với quan điểm khoa học và thực tiễn, trên tinh thần kế thừa kết
quả của các cơng trình, tác giả tiếp tục nghiên cứu và làm rõ vai trị của các tổ
chức chính trị - xã hội cấp xã trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay.

21