Kế hoạch thích ứng với biến đổi khí hậu trong Nông nghiệp và phát triển nông thôn

www.vncold.vn

1
K HOCH THÍCH NG VI BIN I KHÍ HU
TRONG LNH VC NÔNG NGHIP VÀ PHÁT TRIN NÔNG THÔN
(Bài trình bày ti Hi tho Vit Nam thích ng vi Bin đi khí hu,
ngày 31/7/2009 ti Hi An - Qung Nam)
GS.TS.
ào Xuân Hc
Th trng B Nông nghip và PTNT
Tóm tt:
Bin đi khí hu (BKH) trên
phm vi toàn cu đã làm cho thiên tai 
Vit Nam ngày càng gia tng v s
lng, cng đ và mc đ nh hng,
nh hng rt ln đn các hot đng sn
xut, phát trin kinh t xã hi. Lnh vc
chu tác đng mnh m nht do BKH là
nông nghip, thu li, thu sn, diêm
nghip, lâm nghip, an ninh l
ng thc;
các vùng đng bng và di ven bin do
mc nc bin dâng, ngi nghèo  vùng nông thôn, đòi hi chúng ta phi có chng trình,
k hoch hành đng c th nhm ng phó kp thi.
Nhn thc rõ đc tm quan trng, B Nông nghip và PTNT đã sm trin khai các
chng trình, d án nghiên cu tác đng ca BKH, lng ghép yu t BKH vào chin lc
và quy hoch và phát trin c
a ngành v.v... đng thi đã t chc xây dng và trin khai
“Khung chng trình trình hành đng thích ng vi bin đi khí hu ca ngành nông nghip
và phát trin nông thôn giai đon 2008-2020”, bc đu đt kt qu tt.
Bài vit này nêu tóm tt mt s tác đng ca BKH đn nông nghip và PTNT mt s

vùng d b tn thng, gii thiu khung chng trình hành đng thích ng vi B
KH ca
ngành, trin khai t chc thc hin và mt s đ xut, kin ngh.
I. M U
BKH đang đc xem là vn đ nóng bng nht - yu t quan trng, có tác đng toàn
din đn s phát trin bn vng trên toàn th gii. Do nh hng ca BKH, thiên tai trên
phm vi toàn cu đã, đang và s xy ra vi tn sut nhiu h
n, phc tp hn, cng đ tng
mnh hn làm trm trng thêm mc đ nh hng ca thiên tai. c tính hàng triu hecta đt
b ngp, hàng chc triu ngi Vit Nam có th b mt nhà ca nu nc bin dâng cao. Sn
lng lng thc có nguy c gim sút ln, đe do ti an ninh lng thc ca nc nhà. B
Nông nghip và PTNT qun lý 6 l
nh vc chính là: nông nghip, lâm nghip, diêm nghip,
thu sn, thu li và h tng nông thôn có liên quan ti cuc sng ca 73% s dân ca c
nc, trong đó tp trung phn ln ngi nghèo - là đi tng chu nh hng ca BKH
nhiu nht. Nhim v đm bo an ninh lng thc quc gia, phòng chng và gim nh thiên
tai là nhng công vic vô cùng quan trng đi vi an sinh xã h
i và phát trin bn vng, vì
vy cn phi có nhng hành đng ng phó kp thi.
Nhn thc rõ nh hng ca BKH, đ nâng cao kh nng gim thiu và thích ng
vi BKH đm bo phát trin bn vng lnh vc nông nghip và nông thôn, B trng B
Nông nghip và Phát trin nông thôn đã ký Quyt đnh s 2730/Q-BNN-KHCN ngày
05/9/2008, ban hành “Khung chng trình trình hành đng thích ng vi bi
n đi khí hu ca
ngành nông nghip và phát trin nông thôn giai đon 2008-2020”. Trên c s đó, các đn v
trc thuc B và các đa phng t chc trin khai các chng trình, d án và các hot đng
www.vncold.vn

2
nhm chi tit và c th hoá nhng tác đng ca BKH và gii pháp ng phó, lng ghép

chng trình vi mc tiêu phát trin kinh t xã hi ca ngành và đa phng.
II. THIÊN TAI VÀ NHNG TÁC NG TIÊU CC DO BIN I KHÍ HU
2.1. Thiên tai và tác đng đn phát trin kinh t xã hi
Vit Nam nm trong vùng nhit đi gió mùa, mt trong nm  bão ca khu vc Châu
Á - Thái Bình Dng, thng xuyên phi đi mt vi các lo
i hình thiên tai, hng nm nc
ta chu nhiu tác đng bt li ca thiên tai, làm thit hi v ngi và ca vô cùng to ln. c
bit trong nhng nm qua, thiên tai xy ra  khp các khu vc trên c nc, gây ra nhiu tn
tht to ln v ngi, tài sn, các c s h tng v kinh t, vn hoá, xã hi, tác đng xu đn
môi trng. Trong 12 nm gn đây (1996 - 2008), các loi thiên tai nh
: bão, l, l quét, st
l đt, úng ngp hn hán và các thiên tai khác đã làm thit hi đáng k v ngi và tài sn, đã
làm cht và mt tích hn 9.600 ngi (xem hình v), giá tr thit hi v tài sn c tính chim
khong 1,5% GDP/nm. Mc đ thiên tai  Vit Nam ngày càng gia tng c v quy mô cng
nh chu k lp li kèm theo nhng đt bin khó lng. Vit Nam có t
i hn 80% dân s có
nguy c chu nh hng trc tip ca thiên tai.
Ch tính riêng nm 2007, thiên tai đã làm 435 ngi cht và mt tích, 7800 ngôi nhà b
sp đ, 113.800 ha lúa b h hi, phá hu và h hng nng 1300 công trình đp, cu, cng,
làm st l 1500 km đê, thit hi c tính 11.600 t đng, tng đng trên 1% GDP. Trong
nhng nm gn đây, ma ln đã gây ngp dài ngày  thành ph
ln TP. Hà Ni, ma ln và
triu ngp lt thng xuyên  thành ph nh TP. H Chí Minh và TP. Cn Th làm ách tc
giao thông trm trng, nh hng ln đn sinh hot ca ngi dân. u tháng 8/2008, đu
tháng 7/2009 ma l và st l  các tnh min núi phía Bc đã gây thit hi ln v ngi và
ca ci.
u nm 2008, trn rét lch s kéo dài 40 ngày đã làm h
n 150 nghìn héc-ta lúa, 9.600
héc-ta m b cht. Ch tính riêng v ging, thit hi đã lên ti khong 180 t đng; gia súc b
cht do rét là 62.603 con, thit hi khong 200 t đng,..... ti các tnh min núi Phí Bc.

Thiên tai xy ra và đã làm mt đi nhiu thành qu ca quá trình phát trin kinh t - xã hi
trong c nc. Trong 5 nm (2004 - 2008) thiên tai đã làm hn 2.000 ngi thit mng, thit
hi tài sn c tính khong 75.000 t đng.
Thiên tai làm gia tng s phân hoá mc sng dân c, làm cn tr và làm chm quá
trình xoá đói gim nghèo, đc bit  nhng vùng thng xuyên phi đi mt vi thiên tai.
Trung bình mi nm có hàng triu lt ngi cn cu tr do b thiên tai. Nhiu ngi trong s
h va mi thoát khi nghèo đói thì li b tái nghèo bi thiên tai.
Thiên tai nh hng đn phát trin giáo dc, phá hoi c s
 h tng giáo dc, gián
đon thi gian đn trng ca hc sinh, đc bit là  nhng khu vc min núi và đng bng
sông Cu Long; nh hng đn môi trng sc kho ca cng đng  vùng b l lt.
Thiên tai còn gây nhiu nh hng bt li đi vi các nhóm dân c d b tn thng
nh: ngi già, yu, ngi tàn t
t, ph n và tr em.
www.vncold.vn

3

Biu đ: Thit hi v ngi do thiên tai
2.2. Tác đng ca bin đi khí hu đi vi nông nghip và phát trin nông thôn
2.1.1 Sn xut nông nghip, lâm, ng và diêm nghip
i). Nông nghip: Theo nghiên cu ca ngân hàng th gii (WB), nc ta vi b bin dài và
hai vùng đng bng ln, khi mc nc bin dâng cao t (0,2 - 0,6)m, s có t (100.000 -
200.000) ha đt b ngp và làm thu hp din tích sn xut nông nghi
p. Nu nc bin dâng
lên 1m s làm ngp khong t 0,3 đn 0,5 triu ha ti ng bng sng Hng (BSH) và
nhng nm l ln khong trên 90% din tích ca BSCL b ngp t 4-5 tháng, vào mùa khô
khong trên 70% din tích b xâm nhp mn vi nng đ ln hn 4g/l. c tính Vit Nam s
mt đi khong 2 triu ha đt trng lúa trong tng s hn 4 tri
u ha hin nay, đe da nghiêm

trng đn an ninh lng thc quc gia và nh hng đn hàng chc triu ngi dân.
BKH làm thay đi điu kin sinh sng ca các loài sinh vt, dn đn tình trng bin
mt ca mt s loài và ngc li xut hin nguy c gia tng các loi “thiên đch”. Trong thi
gian 2 nm tr li đây, dch ry nâu, vàng lùn, lùn xon lá  
BSCL din bin ngày càng
phc tp, nh hng đn kh nng thâm canh, tng v và làm gim sn lng lúa.  min Bc
trong v ông Xuân va qua, sâu qun lá nh cng đã phát sinh thành dch, thi cao đim
din tích lúa b hi đã lên đn 400.000 ha, gây thit hi đáng k đn nng sut và làm tng chi
phí sn xut.
BKH có th tác đng đn th
i v, làm thay đi cu trúc mùa, quy hoch vùng, k
thut ti tiêu, sâu bnh, nng sut, sn lng; làm suy thoái tài nguyên đt, đa dng sinh hc
b đe da, suy gim v s lng và cht lng do ngp nc và do khô hn, tng thêm nguy
c dit chng ca đng, thc vt, làm bin mt các ngun gen quí him.
Mt s loài vt nuôi có th b tác đng làm gim sc
đ kháng do biên đ dao đng
ca nhit đ, đ m và các yu t ngoi cnh khác tng lên. S thay đi các yu t khí hu và
thi tit có th làm ny sinh mt s bnh mi đi vi chn nuôi gia súc, gia cm, thu cm và
phát trin thành dch hay đi dch.
ii). Lâm nghip
Vit Nam có đa dng sinh hc (DSH) cao, có các h sinh thái (HST) phong phú. Tuy
nhiên trong thi gian qua, do nhng nguyên nhân khác nhau, DSH, các HST, đc bi
t là các
HST rng - HST có DSH cao nht b suy thoái trm trng.
Nc bin dâng lên làm gim din tích rng ngp mn ven bin tác đng xu đn h
sinh thái rng tràm và rng trng trên đt b nhim phèn  BSCL. Trong nhng nm gn
đây, rng tuy có tng lên v din tích, nhng t l rng nguyên sinh cng vn ch khong 8%
(so vi 50% ca các nc trong khu vc).
S ngi cht
www.vncold.vn

4
Nhit đ và lng bc hi tng cùng vi hn hán kéo dài s làm thay đi s phân b
và kh nng sinh trng ca các loài thc vt và đng vt rng. Nhiu loài cây nhit đi a
sáng s di c lên các v đ cao hn và các loài cây á nhit đi s mt dn. S lng qun th
các loài đng thc vt rng quý him s ngày càng suy kit và nguy c tuy
t chng tng.
Nhit đ tng và hn hán kéo dài s làm tng nguy c cháy rng, nht là các rng trên đt
than bùn, va gây thit hi tài nguyên sinh vt, va tng lng phát thi khí nhà kính, làm gia
tng BKH và to điu kin cho mt s loài sâu bnh hi rng phát trin.
BKH làm thay đi s lng và cht lng h sinh thái rng, đa dng sinh hc. Chc
nng và dch v
môi trng (điu tit ngun nc, điu hoà khí hu, chng xói mòn v.v…) và
kinh t ca ca rng b suy gim.
Nc bin dâng và hn hán làm gim nng sut và din tích cây trng dn ti nhu cu
chuyn đi rng sang đt sn xut nông nghip và khai thác thu sn tng cng nh nhu cu
di c lên nhng vùng cao, làm gia tng nn phá rng.
iii). Thu sn: hi
n tng nc bin dâng và ngp mn gia tng dn đn các hu qu sau:
Nc mn ln sâu vào ni đa, làm mt ni sinh sng thích hp ca mt s loài thy
sn nc ngt; Rng ngp mn hin có b thu hp, nh hng đn ni c trú ca mt s loài
thy sn; Kh nng c đnh cht hu c
 ca h sinh thái rong bin gim, dn đn gim ngun
cung cp sn phm quang hp và cht dinh dng cho sinh vt đáy. Do vy, cht lng môi
trng sng ca nhiu loi thy sn xu đi.
Nhit đ tng gây ra hin tng phân tng nhit đ rõ rt trong thy vc, nh hng
đn quá trình sinh sng ca sinh vt; Mt s loài di chuyn lên phía B
c gim hoc xung sâu
hn làm thay đi c cu phân b thy sinh vt theo chiu sâu; Quá trình quang hóa và phân
hu các cht hu c nhanh hn, nh hng đn ngun thc n ca sinh vt. Các sinh vt tiêu

tn nhiu nng lng hn cho quá trình hô hp cng nh các hot đng sng khác làm gim
nng sut và cht lng thy sn; Suy thoái và phá hu các rn san hô, thay đi các quá trình
sinh lý, sinh hóa din ra trong m
i quan h cng sinh gia san hô và to; Cng đ và lng
ma ln làm cho nng đ mui gim đi trong mt thi gian dn đn sinh vt nc l và ven
b, đc bit là nhuyn th hai v (nghêu, ngao, sò v.v...) b cht hàng lot do không chu ni
vi nng đ mui thay đi.
i vi ngun li hi sn và ngh cá, nc bin dâng làm cho ch đ
thy lý, thy hóa
và thy sinh xu đi. Kt qu là các qun xã hin hu thay đi cu trúc và thành phn, tr
lng gim sút. Nhit đ tng làm cho ngun thy, hi sn b phân tán. Các loài cá cn nhit
đi có giá tr kinh t cao b gim đi hoc mt hn. Cá  các rn san hô đa phn b tiêu dit.
Các loài thc vt ni, mt xích đu tiên ca chui th
c n cho đng vt ni b hu dit, làm
gim mnh đng vt ni, do đó làm gim ngun thc n ch yu ca các đng vt tng gia
và tng trên.
iv) Diêm nghip: mc nc bin gia tng làm cho din tích và c s h tng sn xut mui b
nh hng, đng thi vi nhng trn ma ln h
n có cng đ cao hn cng nh hng đn
nng sut mui.
2.2.2 Thu li, cp thoát nc thành th và nông thôn
An toàn ca các h cha b đe do do có s phân b li lng nc ma theo không
gian và thi gian đã có nhiu thay đi so vi thit k ban đu, đó là xut hin vùng ma rt
ln, vùng ít ma; thi gian ma tp trung trong thi gian ngn, h
n hán kéo dài; tn sut xut
hin nhiu hn, phc tp hn, cng đ manh hn.
Mc nc bin dâng làm h thng đê bin hin ti có nguy c tràn và v đê ngay c
khi không có các trn bão ln. Ngoài ra, do mc nc bin dâng cao làm ch đ dòng chy
ven b thay đi gây xói l b.
www.vncold.vn

5
i vi h thng đê sông, đê bao và b bao, mc nc bin dâng cao làm cho kh
nng tiêu thoát nc ra bin gim, kéo theo mc nc các con sông dâng lên, kt hp vi s
gia tng dòng chy l t thng ngun s làm cho đnh l tng thêm, uy hip s an toàn ca
các tuyn đê sông  các tnh phía Bc, đê bao và b bao  các tnh phía Nam.
Các công trình tiêu nc vùng ven bin hin nay hu h
t đu là các h thng tiêu t
chy; khi mc nc bin dâng lên, vic tiêu t chy s ht sc khó khn, din tích và thi
gian ngp úng tng lên ti nhiu khu vc.
Nc bin dâng làm mn xâm nhp sâu vào ni đa, các cng h lu ven sông s
không có kh nng ly nc ngt vào đng rung. Các thành ph ven bin b ngp úng do
triu nh: TP. H Chí Minh, Cn Th
, Cà Mau, Hi Phòng, Trà Vinh. Khu vc thp ven bin
b ngp triu gây mn nng nh: Bn tre, Cà Mau. Ch đ dòng chy sông sui thay đi theo
hng bt li, các công trình thu li s hot đng trong điu kin khác vi thit k, làm cho
nng lc phc v ca công trình gim.
Cùng vi s gia tng các hin tng thi tit cc đoan, dòng chy l đn các công
trình s tng lên đt bin, nhiu khi vt quá thông s thit k làm nh hng nghiêm trng
ti an toàn ca các h đp, s nh hng ln đn tài nguyên nc, dòng chy nm bin đng
t +4% đn -19%; lu lng đnh l, đ bc thoát hi đu tng, l lt và hn hán s tng lên
và mc đ ngày càng trm trng hn. L quýet và s
t l đt s xy ra nhiu hn và bt thng
hn.
Do ch đ ma thay đi cùng vi qúa trình đô th hoá và công nghip hoá dn đn nhu
cu tiêu nc gia tng đt bin, nhiu h thng thu li không đáp ng đc yêu cu tiêu, yêu
cu cp nc
2.2.3 Mt s vùng nhy cm
(1). ng bng sông Cu Long
Là vùng đng bng đc bi

t quan trng. Trong phát trin nông nghip, n đnh an
ninh lng thc các thp niên gn đây đã và đang gánh chu nhng tác đng khá mnh m do
BKH gây nên, trong đó l có nhng bin đng ngày càng ln gia nm l ln và l nh, bão
nhiu và mnh hn, hn hán nghiêm trng hn, cháy rng, st l b sông, t lc... xut hin
ngày càng nguy him hn. Ch tính trong 10 n
m qua, BSCL đã có:
- Liên tip các nm 2000, 2001, 2002 có l ln, trong đó nm 2000 là l ln lch s.
- 05 nm liên tip có l di trung bình, trong đó có nm 2006 có mc nc 4,00 m ti
Tân Châu. 04 nm lin BSCL gp hn, đc bit hn kt hp dòng chy kit trên sông
Mekong vào nm 2004.
- 02 ln có bão ln đ b và nh hng đn BSCL (bão Linda nm 1997 và bão
Durian nm 2006).
- T lc xu
t hin nhiu và gây hu qu nghiêm trng.
- Cháy rng xy ra  nhiu ni, đc bit đt cháy rng Vn Quc gia U Minh
Thng vào nm 2002.
- St l b sông xy ra vi s ln, s v trí và cng đ cao.
Qua kt qu tính toán mô hình thu lc cho kt qu v mc nc, đ mn tng ng
vi các mùa tng ng vi các kch b
n v mc nc bin dâng nh sau:
Xâm nhp mn

Bng 1.1. Din tích nh hng mn max mùa kit 2004 - điu kin NBD, (v: 1000ha)
Cp đ Hin
Kch bn BKH