Tổ chức hoạt động tạo hình nhằm phát triển quan hệ bạn bè tích cực cho trẻ 5 6 tuổi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thị Hồng Trâm

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TẠO HÌNH NHẰM
PHÁT TRIỂN QUAN HỆ BẠN BÈ TÍCH CỰC
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2017



BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thị Hồng Trâm

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TẠO HÌNH
NHẰM PHÁT TRIỂN
QUAN HỆ BẠN BÈ TÍCH CỰC
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI

Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Mầm non)
Mã số: 60 14 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. VŨ THỊ NGÂN

Thành phố Hồ Chí Minh - 2017


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các
thông tin, số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc
công bố trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào khác.
Tác giả
Trần Thị Hồng Trâm


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và thực hiện luận văn, tác giả đã nhận đƣợc sự động
viên, giúp đỡ rất nhiệt tình từ gia đình, thầy cơ, nhà trƣờng và bạn bè. Thông qua
luận văn, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến:
TS. Vũ Thị Ngân – ngƣời thầy đã nhiệt tình hƣớng dẫn tác giả trong suốt q
trình nghiên cứu và hồn thiện luận văn.
Q thầy cơ phịng Sau đại học đã hỗ trợ và tạo điều kiện để tác giả có thể tham
gia học tập và thực hiện luận văn.
Ban giám hiệu trƣờng Đại học Sƣ phạm Thành phố Hồ Chí Minh, quý thầy cơ
khoa Giáo dục Mầm non, phịng Quản lý khoa học, thƣ viện trƣờng Đại học Sƣ
phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và
nghiên cứu.
Tập thể cán bộ giáo viên của 5 trƣờng mầm non (trƣờng Mầm non Anh Đào,
trƣờng Mầm non 19/5, trƣờng Mầm non Sao Mai 12, trƣờng Mầm non Starkids,
trƣờng Mầm non Tắc Rỗi) đã nhiệt tình hợp tác, tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả
trong quá trình nghiên cứu và thử nghiệm tại trƣờng.

Cuối cùng tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và tập thể lớp Cao
học ngành Giáo dục Mầm non khóa 26 đã động viên tác giả trong suốt quá trình học
tập và nghiên cứu luận văn.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 16 tháng 9 năm
2017
Tác giả
Trần Thị Hồng Trâm


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

ĐC:

Đối chứng

GV:

Giáo viên

HĐTH:

Hoạt động tạo hình

MG:

Mẫu giáo

MN:

Mầm non

QHBBTC:

Quan hệ bạn bè tích cực

TN:

Thử nghiệm


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2. 1:

Quan điểm của GV về QHBBTC............................................................ 45

Bảng 2. 2:

Mục đích của việc phát triển QHBBTC.................................................. 46

Bảng 2. 3:

Vai trò của GV việc phát triển QHBBTC cho trẻ....................................47

Bảng 2. 4:

Những hoạt động có thể phát triển QHBBTC......................................... 47

Bảng 2. 5:

Những nội dung giáo dục QHBBTC cho trẻ........................................... 49

Bảng 2. 6:

Những nội dung phát triển QHBBTC có thể tổ chức thơng qua

HĐTH.................................................................................................... 50
Bảng 2. 7:

Những thời điểm sử dụng các biện pháp tác động để phát triển quan

hệ bạn bè................................................................................................ 52
Bảng 2. 8:

Phƣơng pháp tổ chức các hoạt động phát triển QHBBTC cho trẻ..........54

Bảng 2. 9:

Đánh giá của GV về mức độ mà các GVMN hiện nay sử dụng

HĐTH để phát triển quan hệ bạn bè tínhh cực cho trẻ trong trƣờng
MN......................................................................................................... 55
Bảng 2. 10:

Giáo án.................................................................................................... 57

Bảng 2. 11:

Thời điểm phát triển QHBBTC............................................................... 58

Bảng 2. 12:

Các phƣơng pháp giáo ciên dùng để phát triển QHBBTC cho trẻ..........62

Bảng 2. 13:

Nội dung phát triển QHBBTC cho trẻ.................................................... 63

Bảng 2. 14:

Giáo viên bao quát trẻ............................................................................. 64

Bảng 2. 15:

Mối quan hệ giữa cô và trẻ...................................................................... 65

Bảng 2. 16:

Nhận xét sản phẩm của trẻ...................................................................... 65

Bảng 2. 17:

Mức độ biểu hiện về QHBBTC của trẻ................................................... 76

Bảng 3. 1:

Mức độ biểu hiện quan hệ bạn trƣớc TN của 2 nhóm trẻ ………………..96

Bảng 3. 2:

Kết quả biểu hiện QHBBTC trƣớc TN của hai nhóm trẻ.....................100

Bảng 3. 3:

Mức độ biểu hiện của trẻ sau TN của hai nhóm trẻ...............................101

Bảng 3. 4:

Kết quả mức độ biểu hiện quan hệ bạn bè sau TN ở hai nhóm trẻ........102

Bảng 3. 5:

Kết quả biểu hiện QHBBTC trƣớc và sau TN của nhóm ĐC...............103

Bảng 3. 6:

So sánh mức độ biểu hiện trƣớc và sau TN của nhóm ĐC...................105


Bảng 3. 7:

So sánh biểu hiện quan hệ bạn bè của trẻ trƣớc và sau TN của nhóm
TN .......................................................................................................... 105

Bảng 3. 8:

So sánh mức độ biểu hiện quan hệ bạn bè của trẻ trƣớc và sau TN
của nhóm TN ......................................................................................... 107

Bảng 3. 9:

So sánh mức độ biểu hiện trƣớc và sau TN của hai nhóm .................... 108

Bảng 3. 10:

Kết quả đánh giá của GV MN về các hoạt động TN ............................. 109


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2. 1: Mức độ các tiêu chí về QHBBTC của trẻ.............................................. 73


MỤC LỤC
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn
Danh mục các bảng biểu
Danh mục biểu đồ
Mở đầu..........................................................................................................................1
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TẠO HÌNH
NHẰM PHÁT TRIỂN QUAN HỆ BẠN BÈ TÍCH CỰC CHO
TRẺ 5 - 6 TUỔI

7

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.....................................................................................7
1.1.1. Nƣớc ngoài.............................................................................................7
1.1.2. Trong nƣớc.............................................................................................7
1.2. Quan hệ bạn bè tích cực....................................................................................... 11
1.2.1. Một số khái niệm.................................................................................. 13
1.2.2. Đặc điểm quan hệ bạn bè của trẻ 5 - 6 tuổi........................................... 15

1.2.3. Ảnh hƣởng của QHBBTC lên sự phát triển nhân cách của trẻ MN......19
1.2.4. Nội dung phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi................................... 22
1.2.5. Hình thức tổ chức phát triển quan hệ bạn bè cho trẻ 5 - 6 tuổi
trong HĐTH 25
1.2.6. Phƣơng pháp phát triển QHBBTC cho trẻ............................................ 26
1.2.7. Các yếu tố ảnh hƣởng tới sự phát triển QHBBTC của trẻ....................29
1.3. Hoạt động tạo hình.............................................................................................. 34
1.3.1. Khái niệm............................................................................................. 34
1.3.2. Ý nghĩa của HĐTH đối với việc phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6
tuổi

35

1.3.3. Điều kiện sử dụng hoạt động vẽ nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ
5 - 6 tuổi

37

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1.............................................................................................. 39


CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TẠO HÌNH
NHẰM PHÁT TRIỂN QUAN HỆ BẠN BÈ TÍCH CỰC CHO
TRẺ 5 - 6 TUỔI

41

2.1. Mục tiêu............................................................................................................... 41
2.2. Phƣơng pháp tìm hiểu thực trạng tổ chức HĐTH nhằm phát triển quan hệ
bạn bè cho trẻ trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh...................................................... 41

2.2.1. Mẫu nghiên cứu.................................................................................... 41
2.2.2. Phƣơng pháp thu thập số liệu............................................................... 41
2.2.3. Phân tích kết quả điều tra...................................................................... 44
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2.............................................................................................. 77
CHƢƠNG 3. XÂY DỰNG VÀ THỬ NGHIỆM MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG
TẠO HÌNH NHẰM PHÁT TRIỂN QUAN HỆ BẠN BÈ TÍCH
CỰC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI

78

3.1. Cơ sở xây dựng một số tình huống nhằm phát triển quan hệ tình bạn tích
cực cho trẻ 5 - 6 tuổi............................................................................................ 78
3.2. Tổ chức thử nghiệm............................................................................................. 80
3.2.1. Mục đích thử nghiệm............................................................................ 80
3.2.2. Khách thể thử nghiệm........................................................................... 80
3.2.3. Điều kiện thử nghiệm............................................................................ 80
3.2.4. Nội dung thử nghiệm............................................................................ 81
3.2.5. Một số hoạt động vẽ nhằm phát triển quan hệ bạn bè tích cực cho
trẻ 5 - 6 tuổi 82
3.2.6. Các bƣớc tiến hành thử nghiệm............................................................ 95
3.2.7. Công cụ và cách đánh giá:.................................................................... 95
3.3. Kết quả thử nghiệm............................................................................................. 96
3.3.1. Kết quả trƣớc thử nghiệm ở nhóm thử nghiệm và đối chứng...............96
3.3.2. Kết quả sau thử nghiệm ở nhóm thử nghiệm và đối chứng.................100
3.3.3. Kết quả phỏng vấn giáo viên mầm non về các hoạt động thử
nghiệm nhằm đánh giá tính khả thi của các hoạt động mà đề tài
thiết kế...............................................................................................108


TIỂU KẾT CHƢƠNG 3............................................................................................113

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................114
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................117
PHỤ LỤC


1

M U
0

Lý do chn ti

cxxiii

ĂÂ
ÊÔƠƯĐ MN,

QHBBTC l quan hệ bạn bè cân bằng, bình đẳng và theo chiều ngang
trong phạm trù quyền lực. QHBBTC này đƣợc đặt nền tảng trên sự công nhận, giúp
đỡ, chia sẻ, cộng tác giải quyết xung đột và các vấn đề khác và cho phép trẻ em chủ
động khám phá những ý tƣởng của chúng mà khơng bị đánh giá hay chỉ trích để đạt
đƣợc sự cân bằng nhận thức [6].
QHBBTC có ảnh hƣởng lên sự phát triển nhân cách của trẻ MN nhƣ: Nâng cao
lòng tự trọng: qua việc khen ngợi lẫn nhau về những thành tích của nhau và khuyến
khích, động viên lẫn nhau mỗi khi cảm thấy tồi tệ về bản thân mình. Tăng cƣờng
hành vi tích cực: trẻ có tiếp nhận bạn cùng trang lứa cao sẽ tham gia vào các hành vi
tích cực thƣờng xuyên hơn, nhƣ là chơi kết hợp, tiếp xúc thân thiện, trị chuyện mang
tính xã hội và có sự chấp nhận đề nghị từ bạn cùng trang lứa. Gia tăng thái độ tích
cực: có bạn là điều quan trọng đối với những trẻ mà quan hệ gia đình ít đƣợc đáp
ứng; trẻ em có nhiều bạn hơn và có tình bạn ổn định hơn thƣờng cảm thấy vui vẻ ở

trƣờng, thái độ tích cực của trẻ đối với trƣờng học tăng dần trong năm và trẻ ít có
vấn đề về điều chỉnh hành vi hơn. Những nghiên cứu gần đây về ý tƣởng của trẻ em
về tình bạn cho thấy trẻ em quan tâm đến những đặc trƣng khác của tình bạn bên
cạnh sự thân thiết. Trẻ xem các hành vi phù hợp với xã hội (giúp đỡ, chia sẻ) là đặc
điểm tích cực của một tình bạn. Trẻ mong đợi ngƣời bạn của mình sự trung thành, ví
dụ, ngƣời bạn đó gắn bó với trẻ khi chúng đang tranh luận với những bạn bè cùng
trang lứa khác. Trẻ mong đợi bạn của mình trung thành với trẻ, khơng rời xa chúng vì
một ai đó khác.
Trên thế giới, nhiều cơng trình nghiên cứu của Vygotsky, Zaporozhets,
Ibrahimova, Slavina, Berndt, Hayetal, v.v… đã đề cập đến bản chất và đặc điểm quan
hệ bạn bè của trẻ MN cũng nhƣ vai trò của QHBBTC đối với sự phát triển của trẻ. Ở
Việt Nam, Chƣơng trình Giáo dục MN rất chú trọng đến việc phát triển QHBBTC


bằng việc đƣa nhiệm vụ này vào cả nội dung giáo dục phát triển giáo dục phát triển
tình cảm và kỹ năng xã hội cũng nhƣ chuẩn phát triển 5 tuổi. Tuy nhiên, hiện nay mới


2

chỉ có cơng trình của tác giả Nguyễn Minh Anh nghiên cứu sử dụng liệu pháp nghệ
thuật để xây dựng chƣơng trình phát triển QHBBTC của trẻ 5-6 tuổi tại thành phố Hồ
Chí Minh. Điều này làm cho GV MN gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển
QHBBTC cho trẻ trƣớc tuổi học. Các hoạt động nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ vẫn
chƣa đƣợc phong phú và thƣờng chỉ tập trung vào một số hoạt động nhất định.
Loris Malaguzzi, ngƣời sáng lập ra mơ hình Reggio Emilia tin rằng: Có "hàng
trăm ngơn ngữ" khác nhau để trẻ thể hiện chính bản thân mình. Trong hàng trăm thứ
ngơn ngữ ấy của trẻ thì khơng thể nào khơng thể khơng nhắc đến những tác phẩm tạo
hình của trẻ. Nghệ thuật đƣợc xem nhƣ một phƣơng tiện cho sự phát triển sáng tạo
và để tự bộc lộ bản thân. Bartel cho rằng trẻ em có cảm giác thỏa mãn khi chúng sử

dụng đất nặn, vẽ với bút chì màu hoặc cắt dán với các vật liệu tái chế. Khi trẻ có thể
thực hiện một phát biểu mang tính nghệ thuật, tinh thần của trẻ sẽ phấn chấn hơn và
trẻ cảm thấy vui thích vì đã làm một hành động cụ thể. Tranh vẽ của trẻ em nhƣ là ý
nghĩa của giao tiếp và thực hiện hành động và là sự phát triển tinh thần. Tranh vẽ là
cách hiệu quả cho trẻ em để thể hiện lòng tự trọng, cảm xúc, năng lực xã hội và
những tính cách ẩn tàng khác. Các nghiên cứu của Nguyễn Minh Anh đã chứng minh
tranh vẽ là một trong những phƣơng tiện tự nhiên và mang tính thơng tin cao nhất,
đặc biệt với tuổi MN. Tạo hình là một trong những hoạt động gần gũi và mang lại cho
trẻ sự hứng thú cao. Thông qua hoạt động này, trẻ đƣợc thể hiện suy nghĩ, tình cảm,
cảm xúc của mình với thế giới xung quanh.
Hơn thế nữa, giao tiếp với những ngƣời khác trong quá trình thực hiện tranh vẽ
thúc đẩy sự phát triển xã hội của trẻ. Các tác giả này cũng nhấn mạnh rằng khi trẻ có
thể tƣơng tác với bạn cùng trang lứa, trẻ sẽ có khả năng sống hợp tác trong xã hội.
HĐTH đƣợc tổ chức hợp lí sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục tính cộng
đồng cho trẻ. Nó giúp trẻ manh dạn, tự tin trong giao tiếp, có hành vi ứng xử đúng
đắn với bản thân và với mọi ngƣời. Trong HĐTH tập thể, trẻ học đƣợc cách phối hợp
với các bạn, biết phân công công việc, biết chú ý lắng nghe, biết chia sẻ và thống nhất
0 kiến với các bạn, qua đó, những thái độ, hành vi, cách cƣ xử không đúng của trẻ sẽ
đƣợc uốn nắn kịp thời. Đƣợc ngắm nhìn thành quả sau mỗi HĐTH, trẻ nói về tranh vẽ


3

của mình với các bạn và ngƣời lớn ở gần mình, trẻ sẽ xây dựng năng lực xã hội cho
chính bản thân trẻ.
Tóm lại, việc phát triển QHBBTC cho trẻ là rất quan trọng. Tuy nhiên, hiện nay ở
Việt Nam vẫn chƣa có nhiều nghiên cứu về ứng dụng vấn đề này. Bên cạnh đó, trẻ
MN rất hứng thú với HĐTH. Thông qua hoạt động này, trẻ không chỉ đƣợc bộc lộ suy
nghĩ, cảm xúc của mình mà cịn giúp trẻ phát triển mối quan hệ bạn bè. Chính vì thế,
tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Tổ chức hoạt động tạohình nhằm phát triển QHBBTC

cho trẻ 5-6 tuổi”.
23 Mục đích nghiên cứu
Xây dựng và sử dụng một số HĐTH nhƣ là biện pháp tạo tình huống giáo dục
QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi.
23 Nhiệm vụ nghiên cứu
24 Tìm hiểu vấn đề lý luận về: Sử dụng HĐTH nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ
5 - 6 tuổi.
5888 Khảo sát thực trạng tổ chức HĐTH nhằm nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ
56 tuổi.
5889 Xây dựng và TN một số HĐTH nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6
tuổi ở trƣờng MN Anh Đào.
5888 Giới hạn đề tài
5890 Giới hạn đối tượng nghiên cứu: quan hệ bạn bè có thể hình thành trong và
bằng nhiều HĐTH khác nhau tại trƣờng MN nhƣ hoạt động vẽ, nặn xé, dán, xếp hình
v.v… Tuy nhiên trong đề tài này tập trung nghiên cứu, xây dựng và tổ chức các hoạt
động vẽ để phát triển quan hệ tình cảm tích cực cho trẻ 5 - 6 tuổi.
23 Giới hạn khách thể nghiên cứu: xây dựng và tổ chức các hoạt động vẽ để phát
triển quan hệ tình cảm tích cực cho trẻ 5 - 6 tuổi ở lớp MG 5 - 6 tuổi tại trƣờng MN
Anh Đào.
5. Khách thể và đối tƣợng
5.1. Khách thể
Quá trình tổ chức HĐTH cho trẻ 5 - 6 tuổi.
5.2. Đối tƣợng


4

Biện pháp sử dụng hoạt động vẽ nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi.
6. Giả thuyết nghiên cứu
Trẻ MG lớn rất thích và hứng thú với HĐTH: vẽ, nặn, cắt, dán, v.v… Trong quá

trình hoạt động, các trẻ có cơ hội học tập lẫn nhau và phối hợp cùng nhau để tạo ra sản
phẩm. Chính vì thế, nếu GV MN chú trọng xây dựng các tình huống, tạo cơ hội hình
thành quan hệ tích cực phù hợp với trẻ 5 - 6 tuổi trong tổ chức hoạt động vẽ cho trẻ em
thì khả năng QHBBTC của trẻ sẽ đƣợc nâng cao hơn.
5888 Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận
5888 Mục đích: Nghiên cứu tìm ra những khái niệm cơ bản của đề tài:
QHBBTC; QHBBTC của trẻ MG 5 - 6 tuổi, phát triển QHBBTC của trẻ MG 5 - 6 tuổi,
giáo dục QHBBTC của trẻ MG 5 - 6 tuổi; phƣơng pháp và biện pháp phát triển
QHBBTC của trẻ MG 5 - 6 tuổi, phát triển QHBBTC của trẻ MG 5 - 6 tuổi thông qua
HĐTH, thông
qua hoạt động vẽ.
23 Cách thực hiện: thu thập, phân tích, tổng hợp tài liệu lí luận có liên quan đến đề
tài.
7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1.

Phƣơng pháp quan sát

23 Mục đích quan sát:
23Tìm hiểu thực trạng tổ chức các hoạt động phát triển QHBBTC cho trẻ MG
5 - 6 tuổi, đặc biệt là tổ chức các HĐTH và HĐ vẽ phát triển QHBBTC cho trẻ MG 5 6 tuổi của GV MN.
24Tìm hiểu thực trạng mức độ biểu hiện QHBBTC của trẻ 5 - 6 tuổi trong các
hoạt động đó.
24 Khách thể quan sát: 10 buổi GV MN tổ chức HĐTH và hoạt động khác nhằm
phát triển QHBBTC cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ở trƣờng MN Anh Đào (quận Gò Vấp) và
trƣờng MN Starkids (quận Tân Phú). Và quan sát biểu hiện QHBBTC của trẻ MG 5 6 tuổi ở 4 lớp MG lớn ở 2 trƣờng.
7.2.2.

Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi

5888 Mục đích:


5

23Tìm hiểu nhận thức của GV về việc phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi
thông qua HĐTH
5888

Đánh giá của GV về mức độ phát triển QHBBTC của trẻ 5 - 6 tuổi

5889
Tìm hiểu cách thức GV tổ chức HĐTH để phát triển QHBBTC cho
trẻ 5 - 6
tuổi
23Những thuận lợi và khó khăn trong q trình tổ chức HĐTH để phát triển
QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi
24 Khách thể điều tra: 55 GV phụ trách lớp 5- 6 tuổi ở một số trƣờng MN tại
TP.HCM
7.2.3.Phƣơng pháp thử nghiệm
25 Mục đích: Xây dựng và sử dụng một số hoạt động vẽ nhằm phát triển quan hệ
bạn bè tích cực cho trẻ 5 - 6 tuổi.
5888 Khách thể: 1 lớp thử nghiệm, 1 lớp đối chứng (mỗi lớp 30 trẻ) ở trƣờng
MN
Anh Đào.
7.3. Phƣơng pháp thống kê toán học
Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để xử lý thống kê kết quả khảo sát với hai
thông số cơ bản là tỷ lệ phần trăm, giá trị trung bình cho các nội dung trong phiếu khảo
sát. Từ đó liên hệ kết quả với lý thuyết, phân tích và lí giải kết quả.

8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phần nội dung đề tài gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận tổ chức HĐTH nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6
tuổi
Chƣơng 2: Thực trạng tổ chức HĐTH nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6
tuổi
Chƣơng 3: Xây dựng và TN một số hoạt động tạo hình nhằm phát triển quan hệ
bạn bè tích cực cho trẻ 5 - 6 tuổi
23 Đóng góp mới của đề tài
9.1. Về mặt lí luận
Đề tài đã làm rõ những vấn đề lý luận về khái niệm, nội dung, phƣơng pháp, hình
thức tổ chức các HĐTH nhằm QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi. Những yếu tố ảnh hƣởng


6

đến quá trình phát triển QHBBTC của trẻ. Những lƣu ý, nguyên tắc khi tổ chức các
HĐTH để phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi.
9.2. Về mặt thực tiễn
5888 Đề tài đã chỉ ra đƣợc thực trạng của việc tổ chức HĐTH nhằm phát
triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi của GV MN hiện nay.
5889 Thiết kế một số HĐTH nhằm phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi


7

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TẠO
HÌNH NHẰM PHÁT TRIỂN QUAN HỆ BẠN BÈ TÍCH CỰC CHO
TRẺ 5 - 6 TUỔI

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Tuy chƣa thực sự đƣợc nghiên cứu và có đƣợc cơng trình độc lập nghiên cứu
về vấn đề phát triển QHBBTC cho trẻ 5 - 6 tuổi thông qua HĐTH nhƣng đã có khơng
ít các nghiên cứu trong và ngoài nƣớc đã nghiên cứu và đề cập đến quan hệ bạn bè
của trẻ dƣới nhiều góc độ khác nhau.
1.1.1. Nƣớc ngoài
Piaget (1932) cho rằng mối quan hệ trẻ em với bạn đồng trang lứa có thể đƣợc
phân biệt cả về hình thức và chức năng, so với mối quan hệ của trẻ em với ngƣời lớn.
Ông cho rằng: tƣơng tác bạn bè cùng lứa cho phép trẻ em chủ động khám phá những
23 tƣởng của chúng hơn là gặp phải những nguy cơ về sự đánh giá và chỉ trích từ
ngƣời lớn.
Mối quan hệ bạn bè cùng lứa đƣợc miêu tả là mang tính cân bằng, bình đẳng và ít
nhiều là mối quan hệ theo chiều ngang trong phạm trù thống lĩnh và khẳng định quyền
lực. Vì vậy, trong bối cảnh đồng trang lứa, trẻ em có thể trải nghiệm những cơ hội để
xem xét những ý tƣởng và sự giải thích mâu thuẫn, để thƣơng lƣợng và thảo luận các
quan điểm đa chiều để quyết định là thỏa hiệp hoặc loại bỏ các phƣơng án đƣợc đề xuất
bởi bạn cùng trang lứa. Những trải nghiệm tƣơng tác bạn bè cùng trang lứa sẽ giúp trẻ
phát triển đƣợc các mối quan hệ theo hƣớng tích cực, một trong những ví dụ điển hình
của sự phát triển này là khả năng để thấu hiểu suy nghĩ, cảm xúc và ý định của ngƣời
khác. Theo Vygotsky, sự phát triển nhận thức là một chức năng, hiểu ở diện rộng, của sự
trao đổi giữa các cá nhân. Vygotsky sử dụng nguyên tắc “vùng phát triển gần” (zone of
proximal development – ZPD) để giải thích ý nghĩa của các tƣơng tác xã hội. Vygotsky
chỉ ra rằng những sự hỗ trợ thƣờng thấy đƣợc cung cấp bởi cha mẹ của trẻ. Các nhà
nghiên cứu nhƣ Tudge và Rogoff đã lập luận rằng bạn cùng trang lứa của trẻ có thể đóng
vai trị trong sự đồng kiến tạo (co-constructivist).

Do đó, việc kết nối với một bạn cùng trang lứa nhiều năng lực hơn có thể hỗ trợ sự
phát triển của trẻ thông qua vùng phát triển gần.

8

Nếu nhƣ Piaget quan niệm rằng chính xung đột đồng lứa kích thích sự thay đổi,
trong khi Vygotsky lại cho là chính sự hợp tác và tổng hợp ý tƣởng của nhau mới thúc
đẩy sự thay đổi. Các nghiên cứu hiện đại cho rằng những ý tƣởng mâu thuẫn và sự khác
biệt trong quan điểm thực sự gợi ra sự hợp tác giữa các bên. Khi các bên dàn xếp với
nhau một cách tích cực, điều này sẽ làm cho họ thảo luận đƣợc những điểm khác biệt,
thƣơng lƣợng và thoả hiệp đƣợc, tóm lại là cộng tác để phát triển mối quan hệ, không
chỉ về mặt nhận thức và còn cảm xúc. Tuy nhiên cả Piaget và Vygotsky cùng đồng thuận
là những xung đột nhận thức kích thích trẻ em nỗ lực tìm kiếm sự cân bằng nhận thức
nhƣ vậy, Piaget và Vygotsky đề cập đến hai bƣớc của một q trình phát triển mối
QHBBTC, đó là bƣớc nảy sinh xung đột và bƣớc tìm kiếm giải pháp. Sự phát triển
QHBBTC nên lấy quan điểm hai bƣớc này làm nền tảng.

Các nghiên cứu dựa trên nền tảng lý thuyết sự đồng kiến tạo của Piaget và
Vygotsky cho thấy:
5888 Trẻ em có thể thực hiện và có những tiến bộ về mặt nhận thức khi trẻ hợp
tác trao đổi và thảo luận các quan điểm có tính mâu thuẫn trên nhiều vấn đề khác
nhau.
5889 Trẻ em làm việc cùng nhau có thể giải quyết các vấn đề mà khơng bên nào
có khả năng giải quyết một mình.
5890 Thảo luận các vấn đề với bạn cùng trang lứa, ngƣời bạn hiểu biết nhiều
hơn
trẻ, có khả năng khuyến khích sự tiến bộ nhận thức và mâu thuẫn nội tâm hơn là thảo
luận cùng với bạn cùng trang lứa có sự hiểu biết ít hơn trẻ.
5888 Sự trao đổi giúp trẻ phê bình một cách cởi mở đối với những ý tƣởng của
ngƣời khác, làm sáng tỏ và cụ thể ý tƣởng của bản thân. Điều này thƣờng dễ đƣợc
quan sát trong bối cảnh những ngƣời bạn của trẻ hơn là những ngƣời không là bạn
của trẻ.
Kết quả nghiên cứu cơ sở lý luận trí tuệ cảm xúc của trẻ MG đã chỉ ra rằng, trẻ

MG có đƣợc trí tuệ cảm xúc nhờ vào sự “tổng hợp trải nghiệm” (“обобщение
переживаний”, chữ dùng của Vygotsky, Nguyễn Minh Anh, 2008). Sau đó, cháu của
Vygotsky là Kravtsova gọi đây là sự “trí tuệ hố cảm xúc” (“интеллектуализация
аффекта”) trong các cơng trình của bà. Bản chất của hiện tƣợng này nằm ở chỗ, theo
quan sát của Vygotsky, trong hành vi của trẻ MG xuất hiện một thời khắc trí tuệ chen


9

vào giữa trải nghiệm và hành vi xuất hiện ngay sau trải nghiệm, và điều này hoàn
toàn trái ngƣợc với hành động bồng bột ngây thơ đặc trƣng của trẻ trƣớc đây. Trẻ ở
vào cuối tuổi MG lớn bắt đầu ý thức đƣợc trải nghiệm của mình. Vygotsky gọi đây là
“trải nghiệm ý nghĩa” (“смысловое переживание”). Vygotsky cũng cho rằng, đối với
trẻ MG, suy nghĩ nghĩa là nhớ lại, hay nói cách khác là “dựa trên kinh nghiệm đã có
của bản thân”. Các q trình trí tuệ, theo Vygotsky, xuất hiện trƣớc hết là trong sự
tƣơng tác với những ngƣời xung quanh. Kết quả sự tƣơng tác này sau đó đƣợc nội
tâm hố và đƣợc cài đặt trong dịng suy nghĩ của con ngƣời. Đây là phát hiện quan
trọng, bởi nó cho thấy sự tƣơng tác thành cơng với ngƣời khác, trong đó có việc xây
dựng tình bạn tích cực với bạn đồng trang lứa, trƣớc hết giúp thúc đẩy sự phát triển
trí tuệ của trẻ MG.
Cũng theo dịng quan niệm này, Zaporozhets cho rằng, nhờ có sự “dự đốn cảm
xúc” đạt đƣợc trong sự tƣơng tác với ngƣời khác mà trẻ MG có thể khơng những hình
dung đƣợc tình huống sắp xảy ra mà còn trải nghiệm trƣớc đƣợc ý nghĩa của tình huống
đó với những lợi hại có thể có cho bản thân và ngƣời khác, nhờ đó mà có xu hƣớng làm
điều có ích khơng những cho bản thân, mà còn cho những trẻ đồng trang lứa và ngƣời
lớn khác. Sau này Zaporozhets gọi hiện tƣợng này là “tƣởng tƣợng cảm xúc”
(“эмоциональное воображение”). Cũng cần phải lƣu ý rằng, tất cả các quá trình kể trên
xảy ra nhờ vào động cơ hành vi của trẻ trong tuổi MG, đó là hiểu cảm xúc của ngƣời
khác, cộng tác với họ để hoà vào cuộc sống của họ, nhƣ Vygotsky đã phát hiện “... Trẻ
em học cách hiểu ngƣời khác, sau đó mới học cách hiểu mình” [1].

Nghiên cứu của Ibrahimova cho thấy cảm giác trách nhiệm xuất hiện ở đầu tuổi
MG lớn, nhƣng trẻ MG chỉ hành xử theo cảm giác này với những ngƣời mà chúng
có cảm tình. Chỉ vào cuối tuổi MG lớn thì cảm giác trách nhiệm này mới lan toả qua
những ngƣời khác, không có quan hệ mật thiết với trẻ.
Kết quả nghiên cứu của Slavina, trẻ MG nhỏ chơi “cạnh nhau, không giao tiếp
qua lại”, cịn trẻ MG lớn chơi “cùng nhau”, có nghĩa là hành động mà trẻ thực hiện
không phải hƣớng đến phục vụ chính bản thân chúng, mà để kiến tạo mối quan hệ
với trẻ chơi cùng. Nghiên cứu của Zaloguina cũng cho thấy trong quá trình chơi sáng
tạo của trẻ MG lớn xuất hiện quan hệ tập thể và quan hệ bè bạn. Bà cũng chỉ ra rằng


10

có hai hình thức quan hệ trong trị chơi này: khi chia vai trong trị chơi xong, trẻ lại
khơng đối xử với nhau nhƣ những nhân vật đã đƣợc phân công, mà nhƣ những
ngƣời bạn.
23tuổi MG, mà cụ thể là vào lúc 5 tuổi, có một hiện tƣợng xuất hiện là “cộng
đồng trẻ con”, hay “nhóm trẻ con”. Sự thành lập cộng đồng/ nhóm này đặt nền tảng
trên sự phát triển của nhu cầu giao tiếp của trẻ với nhau. Ý nghĩa của cộng đồng này
đối với sự phát triển của trẻ là rất lớn. Trƣớc hết, một trẻ bắt buộc phải cộng tác với
trẻ khác trong hoạt động đồng đội. Trẻ này phải nhƣờng hay bảo vệ quan điểm của
mình, giải thích một cách thiện chí và nhẫn nại điều kiện trị chơi hay bài tập chung
của cả nhóm. Thêm vào đó, những trẻ khác sẽ là những ngƣời tạo cho một trẻ cơ hội
học cách đánh giá hành vi của những ngƣời xung quanh. Vào nửa sau tuổi MG lớn ở
trẻ xuất hiện xu hƣớng gìn giữ mối quan hệ tích cực với bạn đồng trang lứa.
Trẻ MN có xu hƣớng dễ bị thu hút và trở thành bạn với bạn đồng trang lứa,
những ngƣời có xu hƣớng hành vi tƣơng tự với hành vi của trẻ. Một khi trẻ MN hình
thành tình bạn, hành vi của trẻ với những cá nhân là bạn của trẻ sẽ rất đặc trƣng so
với hành vi của trẻ với những trẻ quen nhƣng khơng là bạn.

Sự giúp đỡ và tính độc nhất là hai trong số các đặc trƣng đánh dấu tình bạn của
trẻ MN. Trẻ em từ 3 tuổi rƣỡi hƣớng đến tính kết thân xã hội nhiều hơn, tham gia
vào các tƣơng tác xã hội nhiều hơn, và chơi với những cách thức phức tạp hơn cùng
với bạn của trẻ hơn là những ngƣời không phải bạn bè của trẻ. Tƣơng tự nhƣ vậy,
bạn bè ở tuổi MN có xu hƣớng hợp tác và bày tỏ nhiều hành vi xã hội tích cực với
nhau hơn so với những ngƣời không phải là bạn. Ladd, Kochenderfer và Coleman đã
chỉ ra rằng khơng phải tất cả tình bạn ở thời thơ ấu đều ổn định nhƣ nhau. Những tình
bạn có nhiều phẩm chất tích cực hơn (ví dụ nhƣ sự cơng nhận) và ít đặc điểm tiêu
cực hơn (ví dụ nhƣ ít có mâu thuẫn) sẽ có khả năng ổn định cao hơn [2].
Trong suốt giai đoạn này của thời thơ ấu, khả năng kết bạn, chất lƣợng tình bạn
và sự ổn định của tình bạn của trẻ có liên quan đến, và đƣợc dự đoán bởi sự trƣởng
thành về mặt cảm xúc, nhận thức và xã hội. Ví dụ, khả năng hiểu những bộc lộ cảm
xúc và ý định xã hội cũng nhƣ quan điểm cho – nhận có liên quan đến sự hình thành
tình bạn, sự duy trì và chất lƣợng tình bạn. Hơn nữa, khả năng trẻ điều chỉnh cảm xúc


11

có liên hệ và đƣợc tiên đốn bởi số lƣợng bạn thân lẫn chất lƣợng tình bạn.
Benenson, Markovits, Roy, & Denko là những nhà nghiên cứu đã chứng minh
rằng trẻ 4 tuổi có hành vi phù hợp với xã hội với bạn đồng trang lứa nhiều hơn trẻ 3
tuổi. Khuynh hƣớng hành vi quan tâm, chia sẻ và giúp đỡ trong thời thơ ấu khá ổn
định. Dodge, Coie, & Lynam lƣu ý sự gây hấn tăng lên cho đến khi trẻ 3 tuổi và sau
đó giảm dần. Quan trọng hơn, nguồn gốc của xung đột thay đổi từ giai đoạn chập
chững đến giai đoạn MG. Trong suốt giai đoạn chập chững, xung đột tập trung vào
đồ chơi và các nguồn lực; trong suốt giai đoạn MG, xung đột tăng lên khi có những
khác biệt về quan điểm và điều này phản ánh sự phát triển của trẻ để tập trung vào
những ý tƣởng, thái độ, và quan điểm của ngƣời khác [3].
Những nghiên cứu gần đây về ý tƣởng của trẻ em về tình bạn cho thấy trẻ em
quan tâm đến những đặc trƣng khác của tình bạn bên cạnh sự thân thiết. Trẻ xem các

hành vi phù hợp với xã hội (giúp đỡ, chia sẻ) là đặc điểm tích cực của một tình bạn.
Trẻ mong đợi ngƣời bạn của mình sự trung thành, ví dụ, ngƣời bạn đó gắn bó với trẻ
khi chúng đang tranh luận với những bạn bè cùng trang lứa khác. Trẻ mong đợi bạn
của mình trung thành với trẻ, khơng rời xa chúng vì một ai đó khác.
Cuối cùng, trẻ MN dành rất nhiều thời gian chỉ đơn giản là để trò chuyện với
bạn cùng chơi của mình. Cuộc nói chuyện của trẻ phản ánh những mục tiêu cá nhân
của trẻ nhƣ là đàm phán vai trò, quy luật trong phân vai, tranh luận và đồng tình.
1.1.2. Trong nƣớc
Ở Việt Nam, chƣơng trình giáo dục MN rất chú trọng đến việc phát triển
QHBBTC bằng việc đƣa nhiệm vụ này vào nội dung giáo dục phát triển giáo dục
phát triển tình cảm và kỹ năng xã hội cũng nhƣ chuẩn phát triển 5 tuổi. Tuy nhiên
vấn đề QHBBTC của trẻ MN đƣợc các nhà nghiên cứu tập trung nhiều vào các khía
cạnh giao tiếp và sự hợp tác. Có thể kể đến một số đề tài nhƣ: luận án tiến sĩ “Nghiên
cứu tính tích cực giao tiếp của trẻ em MG 5-6 tuổi trong hoạt động vui chơi” –
Nguyễn Xuân Thức (Hà Nội, 1997) đã tìm hiểu thực trạng tính tích cực giao tiếp của
trẻ em MG 5-6 tuổi và TN một số biện pháp tác động phát triển tính tích cực giao tiếp
cho trẻ em trong vui chơi. Năm 2003, tác giả Hoàng Thị Phƣơng cũng đã nghiên cứu
một số biện pháp giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ 5 tuổi đến 6 tuổi. Giao


12

tiếp của trẻ đƣợc khai thác ở góc độ hành vi văn hóa sơ đẳng nhƣng là cơ bản, phổ
biến, đặc trƣng cho lứa tuổi MG lớn, giúp các em giao tiếp tốt với bạn bè cùng lứa và
những ngƣời xung quanh. Một số luận văn thạc sĩ cũng nghiên cứu về vấn đề này
nhƣ: Phạm Thị Thu Hƣơng (1998) với đề tài: “Một số biện pháp hình thành tính hợp
tác qua trị chơi đóng vai theo chủ đề cho trẻ mg 3 – 4 tuổi” đã đƣa ra một số biện
pháp nhằm hình thành tính hợp tác cho trẻ MG 3-4 tuổi trong trị chơi đóng vai theo
chủ đề nhƣ: tạo tình huống trong quá trình chơi của trẻ, mở rộng mối quan hệ qua lại
giữa các vai chơi; Hồ Thị Ngọc Trân (2001) nghiên cứu: “Đặc điểm hợp tác của trẻ

MG 3 – 4 tuổi qua hoạt động vui chơi”, tác giả khẳng định: nhờ sự hợp tác trong hoạt
động vui chơi mà dần dần trẻ học đƣợc cách thiết lập mối quan hệ đúng đắn trong xã
hội; Hoàng Mai (2004) nghiên cứu: “Hƣớng dẫn trẻ hoạt động theo nhóm với quan
điểm đổi mới phƣơng pháp dạy học trong giáo dục MN”; Bùi Thị Xuân Lụa (2014)
nghiên cứu: “Biện pháp phát triển kỹ năng hợp tác cho trẻ 5 – 6 tuổi trong trị chơi
đóng vai theo chủ đề”, trong đó nhấn mạnh đến việc xây dựng mơi trƣờng chơi kích
thích đa dạng các ý tƣởng chơi giúp trẻ biết thỏa thuận, hợp tác giúp trò chơi mang ý
nghĩa giáo dục hiệu quả hơn và gần đây nhất là 2 đề tài nghiên cứu của Phan Thị
Thanh Tâm về giáo dục kĩ năng hợp tác trong hoạt động chơi ngoài trời cho trẻ MG
5-6 tuổi và Từ Thuý Ngân “Biện pháp tổ chức trị chơi đóng vai theo chủ đề nhằm
giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ MG 5-6 tuổi”.
Nhƣ vậy có thể thấy: để giáo dục đạo đức cho các em nói chung và giúp các
em có những hành vi tích cực trong quan hệ bạn bè nói riêng, các tác giả đã đƣa ra
một số biện pháp nhƣ giáo dục đạo đức thông qua quá trình dạy học, thơng qua hoạt
động ngồi giờ lên lớp, huy động mọi lực lƣợng giáo dục đạo đức cho các em đặc
biệt là thông qua hoạt động vui chơi. Tuy nhiên trên thực tế có rất nhiều phƣơng tiện
để giúp trẻ phát triển QHBBTC và HĐTH là một trong những phƣơng tiện ấy. Trong
sách Giáo dục hành vi văn hóa cho trẻ em (dƣới 6 tuổi), PGS.Ts Nguyễn Ánh Tuyết
đã cho thấy vai trò của HĐTH: “Bằng việc hướng dẫn trẻ cảm thụ những tác phẩm
tạo hình có giá trị của các họa sĩ, bằng việc hướng dẫn trẻ HĐTH sẽ cho chúng ta
một phương pháp sư phạm tuyệt vời có tác dụng trực tiếp với việc hình thành và phát
triển hành vi văn hóa cho trẻ…… trong giáo dục đạo đức, giáo dục hành vi văn hóa