Phương pháp khai thác và sử dụng kênh hình trong dạyhọc Địa lý 11

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

1

<b>PHƯƠNG PHÁP KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC </b>
<b>ĐỊA LÝ LỚP 11 - THPT (BAN CƠ BẢN) THEO HƯỚNG TÍCH CỰC </b>

<i><b>Sinh viên thực hiện: Phạm Văn Hải, K56B </b></i>
<i><b>Cán bộ hướng dẫn khoa học: Ths Đoàn Thị Thanh Phương </b></i>
<b>ĐẶT VẤN ĐỀ </b>

Trong những năm qua cùng với đổi mới chương trình thì sách giáo khoa Địa lý
cũng có nhiều cải cách đáng kể về nội dung và phương pháp dạy học mới. Hiện nay sách
giáo khoa đã thực hiện cải cách đến chương trình lớp 11 so với các sách giáo khoa cũ thì đã
có nhiều ưu điểm hơn khơng chỉ ở việc bổ sung thêm kênh hình như bản đồ, lược đồ, biểu
đồ... cũng khá phong phú và đa dạng. Do đó việc đổi mới phương pháp dạy và học bộ môn
Địa Lý cũng đồng thời phải gắn với việc tìm ra các phương pháp khai thác và sử dụng hiệu
quả kênh hình trong sách giáo khoa.

<b>NỘI DUNG </b>

<i><b>1. Cơ sở lí luận và thực tiễn </b></i>

Trong hoàn cảnh nền kinh tế xã hội ở trong nước và thế giới đã có nhiều biến
đổi to lớn và sâu sắc thì mơi trường dạy học ở các trường THPT đang chuyển biến
nhanh trong quá trình cải cách và thay đổi tâm lý và nhận thức của học sinh THPT
đang có những thay đổi quan trọng khác về chất so với học sinh THCS.

So với học sinh THCS, học sinh THPT trong đó có học sinh lớp 11 đã hoàn
thiện hơn về mặt thể chất sự ổn định hơn về phát triển của bộ não và chức năng thần
kinh. Hơn nữa học sinh THPT thể hiện mạnh mẽ ý thức, động cơ học tập, tính năng
động, tính tích cực, chủ động trong các hoạt động nhận thức. Những đặc điểm này tạo
nên những điều kiện cơ bản thuận lợi cho việc phát huy tính tích cực chủ động tự giác

độc lập sáng tạo của học sinh trong quá trình lĩnh hội tri thức.

Với đặc điểm tâm sinh lý và khả năng nhận thức của các em như vậy việc sử
dụng kênh hình một cách khoa học trong giảng dạy và học tập Địa lý là điều rất cần
thiết và tạo hứng thú cho học sinh giúp các em trong việc nắm các dấu hiệu bản chất của
sự vật hiện tượng địa lý thông qua những biểu tượng trực quan.

Trong thực thế giảng dạy Địa lí ở trường THPT việc sử dụng kênh hình cịn
nhiều hạn chế do giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của hệ thống kênh hình.
Nhiều người cho rằng đó chỉ là đồ dùng trực quan vì vậy việc sử dụng các bản đồ,lược
đồ chỉ đẻ minh hoạ kiến thức mà giáo viên trình bầy.Kết quả thăm dò và điều tra ở
trường THPT Tô Hiệu,THPT Chiềng Sinh, THPT Mai Sơn (Sơn La), cho thấy đã có
một số bài sử dụng kênh hình nhưng phần lớn là sử dụng chưa đúng cách,chưa khai thác
được óc tư duy của học sinh.

<i><b>2. Phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học địa lý 11 (ban cơ bản) </b></i>
<i>2.1.Đặcđiểm, nội dung và cấu trúc chương trình địa lý lớp 11</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

2

hình đã có nhiều tiến bộ và có nhiều cải tiến đáng kể so với trước đây, cả về số lượng lẫn
chất lượng. Số lượng các lược đồ, biểu đồ... đã tăng nhưng tỉ lệ ít hơn so với các lớp THCS.
Về chất lượng nhiều lược đồ, biểu đồ có nội dung khá phong phú, trình bày rõ ràng, phù
hợp với nội dung bài học.

Kênh hình của SGK Địa lí lớp 11 gồm 25 lược đồ,11 tháp dân số, 2 lát cắt và 50
bảng số liệu. Tuy vậy chất lượng của kênh hình trong SGK Địa lí 11 vẫn cịn một số tồn
tại cần khắc phục, điều chỉnh.

Bộ mơn Địa lí ở trường phổ thông được xây dựng theo cấu trúc đồng tâm, và

Địa lí kinh tế xã hội lớp 11 là sự nối tiếp và mở rộng những kiến thức. Nội dung sâu
rộng hơn với lượng kiến thức và kĩ năng phù hợp với trình độ phát triển tư duy và đặc
điểm tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 11.

Chương trình Địa lí lớp 11 với tiêu đề Địa lí cơ sở được bố trí như sau:
Phần 1: Địa lí tự nhiên.

Phần2: Địa lí KT-XH.

<i>2.2. Sử dụng kênh hình trong các khâu của quá trình dạy họcđịa lý</i>

<i>- Cách sử dụng kênh hình khi soạn bài</i>

Trong khi soạn bài, kênh hình được sử dụng như một cơng cụ nghiên cứu và khi
truyền thụ trên lớp, chúng trở thành đối tượng nghiên cứu.

Giáo viên cần xác định được mục tiêu bài học về kiến thức, kĩ năng và thái độ hành
vi sau đó chuẩn bị đồ dùng cần thiết, đặc biệt là kênh hình (gồm bản đồ, biểu đồ, lược đồ...)
để nghiên cứu kênh hình đó tương ứng với nội dung ở đề mục nào. trên cơ sở hướng dẫn sử
dụng đã được xác định giáo viên tiến hành phân tích và đưa ra chỉ tiêu đánh giá; từ đó chọn
nội dung kênh hình phù hợp và xác định phương pháp truyền thụ tại lớp.

<i>- Sử dụng kênh hình trong khâu kiểm tra kiến thức:</i>

Giáo viên có thể sử dụng các bản đồ giáo khoa treo tường, kênh hình trong SGK
Địa lí 11 hoặc biểu đồ, lược đồ tự vẽ để kiểm tra kiến thức học sinh, dưới hình thức vấn
đáp hoặc trắc nghiệm.

<i>- Sử dụng kênh hình khi giảng bài mới:</i>

Trong mỗi giờ giảng,người giáo viên vừa trang bi kiến thức Địa lí,vừa rèn luyện
kỹ năng Địa lí đồng thời hướng dẫn học sinh phương pháp học Địa lí bằng kênh hình.

Đối với việc trang bị kiến thức cho học sinh thì việc hình thành biểu tượng, khái
niệm và quy luật Địa Lí là một trong những nhiệm vụ quan trọng. Để hoàn thành nhiệm
vụ này rất cần thiết đến vai trò của kênh hình và các phương tiện thiết bị dạy học khác.
Nếu bài giảng gắn liền với kênh hình thì học sinh phải luôn làm việc, vừa nhìn vừa
nghe, suy nghĩ và ghi chép; qua đó phát huy tính tích cực của các em và tham gia xây
dựng bài một cách hứng thú. Những câu hỏi mà giáo viên đặt ra không đơn thuần là gợi
lại kiến thức, mà phải kích thích học sinh suy nghĩ, tìm hiểu bài.

<i>- Sử dụng kênh hình để củng cố kiến thức:</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

3

<i>- Sử dụng trong khâu tự học của học sinh:</i>

Giáo viên cần đưa ra các bài tập về nhà cho các em. Giáo viên cần chuẩn bị các
bài tập nhận thức gắn với kênh hình trong SGK, các bản đồ câm (lược đồ), bài tập vẽ
biểu đồ, đồ thị, sưu tầm tranh ảnh...

<i>2.3. Phương pháp sử dụng kênh hình trong dạy học Địa Lý lớp 11 (ban cơ bản)</i>

Dạy học Địa lí có nhiều phương pháp thực hiện điều đó và kênh hình trong dạy
học Địa lí được sử dụng với hai chức năng: Minh họa và làm nguồn tri thức. Theo quan
điểm dạy học tích cực thì chức năng làm nguồn tri thức có vai trị quan trọng. Để
hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình, giáo viên có thể sử dụng hai cách sau:

* Giáo viên dựa vào kênh hình để đặt câu hỏi dẫn dắt học sinh căn cứ vào đó tìm
ra lời giải đáp. Như vậy quá trình dạy học tựa như một cuộc đàm thoại giữa thầy và trò.

Trong quá trình đó học sinh ln phải suy nghĩ động não để tìm tịi, phát hiện tri thức.

* Giáo viên căn cứ vào nguồn tri thức nêu thành một số vấn đề, ghi lên bảng, sau
đó học sinh tự làm với nguồn tri thức. Khi đó giáo viên có nhiệm vụ kiểm tra việc khai
thác tri thức của học sinh, bổ sung và xác nhận kết quả công việc làm của học sinh.

Kênh hình có thể khai thác từ nhiều nguồn khác nhau và thực hiện phương pháp trên
đòi hỏi giáo viên chuẩn bị trước thật kĩ thìviệc lĩnh hội tri thức của học sinh thuận lợi hơn.

<b>KẾT LUẬN </b>

Sử dụng kênh hình trong dạy học Địa lí lớp 11 là một hướng mới, có tác dụng
lớn đối với việc nâng cao chất lượng dạy học địa lí ở trường phổ thơng. Hiện nay
phương pháp này đã và đang được sử dụng trong nhiều trường học và rất thích hợp với
q trình giảng dạy địa lí.

Trong q trình nghiên cứu, bài làm đã xác định được cơ sở lí luận và cơ sở thực
tiễn của việc sử dụng kênh hình.

Đề tài đã xây dựng hệ thống phương pháp sử dụng kênh hình cho học sinh nhằm
rèn luyện cho các em những kĩ năng Địa lí ở nhiều khâu khác nhau như bài soạn, truyền thụ
trên lớp, củng cố kiến thức, tự học... các hình thức đưa ra đều nhằm giúp học sinh khai thác
triệt để những kiến thức Địa lí qua kênh hình từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau.

Đề tài cũng đã nghiên cứu tính hiệu quả của phương pháp bằng cách tiến hành
thực nghiệm với nhiều loại kĩ năng khác nhau. đó là các kĩ năng đọc và phân tích bản
đồ, lược đồ, kĩ năng phân tích biểu đồ tranh ảnh

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

4

<b>TÀI LIỆU THAM KHẢO </b>

[1] Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc, Đặng Văn Đức. <i>Lí luận dạy học</i> <i>địa lý </i>. NXB
ĐHSP HN, 1991

[2] Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc. <i>Lý luận dạy học địa lý. </i>NXB ĐHQG Hà Nội, 2003.
[3] Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng. <i>Kỹ thuật dạy họcđịa lý ở trường phổ thông. </i>

NXB Giáo dục 1999.

[4] Lâm Quang Dốc, Nguyễn Quang Vinh. <i>Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGK</i>

<i>địa lý 10</i>. NXB Giáo dục 2007.

</div>

<!--links-->