Dạy các bài thực hành sinh học 9

CHUYÊN ĐỀ:
Một số kinh nghiệm tổ chức dạy bài thực hành môn sinh học lớp 9
Người thực hiện: Phạm Minh Thủ
Giáo viên trường THCS Phong Thạnh Đông
A. Đặt vấn đề:
Môn sinh học lớp 9 là một môn khoa học tự nhiên giúp học sinh tìm hiểu và nghiên
cứu về Di truyền và biến dị; Sinh vật và môi trường. Mỗi nội dung gồm:
- Phần Di truyền và biến dị ( Phân môn di truyền học) gồm 6 chương với 40 bài,
trong đó có 7 bài thực hành.
- Phần Sinh vật và môi trường ( Phân môn sinh thái học) gồm 4 chương với 26 bài
trong đó có 7 bài thực hành.
Trong chương trình thực hành chiếm 21,2% tổng số bài của chương trình.
Theo định hướng giáo dục hiện nay là nhằm phát huy năng lực và phẩm chất của
người học trong đó đặc biệt quan tâm đến thực hành vì thực hành giúp cho học sinh trãi
nghiệm thực tế, nghiên cứu thực tiễn mà còn tạo được sự phấn khởi, thích thú cho học
sinh trong việc tiếp nhận kiến thức một cách chủ động và hiệu quả hơn.
Phương pháp dạy các bài thực hành như thế nào cho có hiệu quả đó cũng chính là vấn
đề mà tơi mạnh dạn đề cập trong chuyên đề “Một số kinh nghiệm tổ chức dạy bài
thực hành môn sinh học lớp 9”. Mong nhận được sự quan tâm trao đổi, góp ý chân
thành của quý đồng nghiệp ở các đơn vị trên địa bàn thị xã Giá Rai.
B. Thực trạng dạy học:
1. Ưu điểm:
- Các trường đều có kết nối mạng Internet; có ít nhất 1 đầu chiếu trở lên; có trường
được trang bị màng hình treo tường ( Giá Rai B), phịng ngoại ngữ...Những tiết thực
hành khơng thể tổ chức ngồi trời ( phần di truyền và biến dị, một số tiết về phần sinh


thái và mơi trường thì giáo viên có thể tổ chức trình chiếu cho học sinh quan sát qua
hình ảnh, đoạn video khá thuận lợi.
- Giáo viên đã được tập huấn nhiều và cũng đã trang bị những lý luận cơ bản về đổi
mới phương pháp dạy học; nhiều giáo viên đã vận dụng có hiệu quả (trong điều kiện của

nhà trường) đã tạo được hứng thú cho học sinh.
2. Hạn chế, tồn tại:
- Nhiều trường thiếu điều kiện tổ chức nghiên cứu thực tế nhất là các trường ở trung
tâm thị xã.
- Nhiều giáo viên còn ngại tổ chức cho học sinh nghiên cứu ngồi thực tế vì việc quản
lý học sinh, tính an tồn cho các em.
- Việc chuẩn bị cho tiết thực hành giáo viên còn chuẩn bị sơ sài, chưa chú trọng đến
kết quả nên khi tổ chức hiệu quả không cao.
- Đa số các trường chưa có kinh phí cho tham quan thực tế...
C. Nội dung, phương pháp tiến hành:
Từ những phân tích trên tơi xin trình bày một số ví dụ về phương pháp dạy bài thực
hành ở phần sinh thái và môi trường (HKII)
Ví dụ 1. Bài 45-46: Thực hành: Tìm hiểu mơi trường và ảnh hưởng của một số
nhân tố sinh thái lên đời sống sinh vật
I. Mục tiêu:
- Học sinh tìm được dẫn chứng về ảnh hưởng của nhân tố sinh thái ánh sáng và độ ẩm
lên đời sống sinh vật ở môi trường đã quan sát.
- Qua bài học , học sinh thêm yêu thiên nhiên và có ý thức bảo vệ thiên nhiên.
II. Chuẩn bị
Theo hướng dẫn của SGK, bài thực hành


III. Phương pháp tổ chức:
1. GV lựa chọn địa điểm quan sát: GV phải lựa chọn trước khi thực hành và phải có
kế hoạch cụ thể và trả lời những câu hỏi như: trong điều kiện của lớp, của trường thì có
thể tổ chức ở đâu? Nơi đó có đáp ứng được u cầu hay khơng? Độ an tồn như thế nào
cho giáo viên và học sinh? Có ảnh hưởng gì đến mơi trường sau khi đã quan sát khơng?
2. Hướng dẫn học sinh nội dung thực hành, quan sát gì? quan sát như thế nào? ghi
chép? đánh giá sau quan sát? Biên chế nhóm ( có thể mỗi nhóm từ 4-6 học sinh).
Đây là khâu rất quan trọng vì giáo viên càng hướng dẫn kĩ thì kết quả sẽ càng cao

Bước này giáo viên nên dành ít nhất là 10-15 phút để hướng dẫn.
3. Phương pháp tiến hành:
Bài này dạy trong 2 tiết, giáo viên nên tham mưu với bộ phận chuyên môn của nhà
trường xin sắp xếp tiết đôi để thời gian quan sát được đảm bảo hoặc tổ chức cho học
sinh các lớp 9 cùng quan sát ( có thể tréo buổi) hay đổi tiết cho hợp lý.
Bước 1( tiết 1). Giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát thực tế, ghi chép vào các biểu
mẩu theo hướng dẫn của giáo viên.
Bước 2 ( Học sinh làm ở nhà) Từ kết quả quan sát hoàn thành báo cáo thu hoạch theo
yêu cầu của SGK.
Bước 3( tiết 2). Gv cho học sinh các nhóm báo cáo kết quả, các nhóm khác bổ sung
những mẩu vật khác mà các em quan sát được, phản biện lẫn nhau.
Bước 4( Trong tiết 2). GV kết luận trên cơ sở những gì học sinh quan sát được và
đánh giá kết quả của học sinh.
* Lưu ý: nếu như không tổ chức được ngồi thực tế thì giáo viên có thể cho học sinh
xem phim ảnh tại lớp. Cách tiến hành cũng như quan sát ngoài thực địa.


Bài này rất thích hợp cho các trường ở nơng thôn như Phong Thạnh Đông, Phong
Phú, Phong Tân, ...tổ chức tham quan trên cách đồng lúa vì nơi đó có đủ mơi trường cho
học sinh quan sát.
Ví dụ 2. Bài 56-57: Thực hành: Tìm hiểu tình hình mơi trường ở địa phương
I. Mục tiêu:
- Học sinh chỉ ra được nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường ở địa phương và từ đó đề
xuất các biện pháp khắc phục.
- Nâng cao nhận thức của học sinh đối với công tác chống ô nhiễm môi trường.
II. Chuẩn bị
- Giấy, bút;
- Bảng 56.1, bảng 56.2 và bảng 56.3
III. Phương pháp tổ chức:
1. GV lựa chọn địa điểm quan sát: GV phải lựa chọn trước khi thực hành và phải có

kế hoạch cụ thể và trả lời những câu hỏi như: trong điều kiện của lớp, của trường thì có
thể tổ chức ở đâu? Nơi đó có đáp ứng được u cầu hay khơng? Độ an toàn như thế nào
cho giáo viên và học sinh? liên hệ nơi cần quan sát.
2. Hướng dẫn học sinh nội dung thực hành, quan sát gì? quan sát như thế nào? ghi
chép? đánh giá sau quan sát? Biên chế nhóm ( có thể mỗi nhóm từ 4-6 học sinh).
Đây là khâu rất quan trọng vì giáo viên càng hướng dẫn kĩ thì kết quả sẽ càng cao.
Bước này giáo viên nên dành ít nhất là 10-15 phút để hướng dẫn.
3. Phương pháp tiến hành:
Bài này dạy trong 2 tiết, cũng tương tự như ví dụ 1 giáo viên nên tham mưu với bộ
phận chuyên môn của nhà trường xin sắp xếp tiết đôi để thời gian quan sát được đảm


bảo hoặc tổ chức cho học sinh các lớp 9 cùng quan sát ( có thể tréo buổi) hay đổi tiết cho
hợp lý.
Bước 1( tiết 1). Giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát thực tế, ghi chép theo hướng
dẫn của giáo viên và yêu cầu của bài thực hành ( theo 4 bước của bài là:
B1. Điều tra các thành phần hệ sinh thái - Ghi vào bảng 56.1
B2. Phỏng vấn hay trao đổi với người dân ở nơi đó.
B3. Phỏng đốn sự biến đổi của mơi trường- Ghi vào bảng 56.3
B4. Tổng hợp-Ghi vào bảng 56.3)
Bước 2 ( Học sinh làm ở nhà) Từ kết quả quan sát hoàn thành báo cáo thu hoạch theo
yêu cầu của SGK.
Bước 3( tiết 2). Gv cho học sinh các nhóm báo cáo kết quả, các nhóm khác bổ sung ,
phản biện.
Bước 4( Trong tiết 2). GV kết luận trên cơ sở những gì học sinh quan sát được và
đánh giá kết quả của học sinh.
* Lưu ý: nếu như không tổ chức được ngồi thực tế thì giáo viên có thể cho học sinh
xem phim ảnh tại lớp. Cách tiến hành cũng như quan sát ngoài thực địa.
Bài này rất thích hợp cho các trường ở nơng thơn như Phong Thạnh Đông, Phong
Phú, Phong Tân, ...tổ chức tham quan trên cách đồng lúa vì nơi đó có tác động nhiều đến

mơi trường.
Các trường khơng có lợi thế cũng có thể tổ chức cho học sinh quan sát ở những nơi
như dịng kênh, gần nhà máy, xí nghiệp...
C. Kết luận
Để thực hiện các tiết thực hành cho có hiệu quả thì cần phải đảm bảo những yêu cầu
sau :


- Lãnh đạo nhà trường cần có kinh phí hỗ trợ cho giáo viên tổ chức nghiên cứu thực tế
để giáo viên có thể chủ động hơn như: phí đi lại, địa điểm thực hành, giấy, bút...để học
sinh trình bày sản phẩm...
- Giáo viên phải vững vàng về kiến thức và năng lực chun mơn.
- Phải có sự chu đáo cho tiết dạy từ khâu soạn, chuẩn bị, định hướng phương pháp và
dự đốn tình huống có thể xãy ra và hãy suy nghĩ rằng mỗi tiết dạy của chúng ta là do
học sinh đánh giá. Vì vậy phải giữ vững uy tín của mình trước học sinh thơng qua từng
bài giảng.
- Có sự đầu tư, nghiên cứu, học hỏi từ nhiều nguồn khác nhau.
- Có sự hợp tác tích cực từ phía học sinh...
Thực hiện trên tinh thần đổi mới chương trình GDPT 2018 của Bộ GD-ĐT về đổi mới
phương pháp dạy học: lấy HS làm trung tâm và GV là người hướng dẫn, định hướng cho
HS chiếm lĩnh tri thức, đồng thời với mong muống nâng cao khả năng tự học của HS,
nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn thông qua việc kiểm chứng kiến thức qua các tiết
thực hành ở mỗi chương. Trong thực hiện không tránh khỏi những hạn chế về thời gian
và những sơ suất, những điểm chưa cụ thể, những ý định chưa thực hiện được như: thực
hiện thí điểm, một số nội dung trong chuyên đề cần được khai thác thêm như trong việc
sử dụng hệ thống câu hỏi như thế nào phù hợp với nội dung bài thực hành và năng lực
của HS, thiếu nhiều ví dụ khác...
Một lần nữa chúng tơi rất mong nhận được sự quan tâm, đóng góp ý kiến của quý
đồng nghiệp để chuyên đề được hoàn thiện hơn, và có thể ứng dụng hiệu quả hơn.
Phong Thạnh Đông, ngày 10 tháng 01 năm 2021

Hiệu trưởng

Người viết

Trần Đức Ngọ

Phạm Minh Thủ