Quản lý hoạt động tự học cho học sinh tại các trường trung học cơ sở trên địa bàn huyện thủy nguyên thành phố hải phòng theo hướng tiếp cận năng lực
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.05 MB, 132 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
PHẠM HỒNG HẢI
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CHO HỌC SINH
TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN THỦY NGUYÊN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN NĂNG LỰC
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
HÀ NỘI - 2018
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
PHẠM HỒNG HẢI
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CHO HỌC SINH
TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN THỦY NGUYÊN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
THEO HƢỚNG TIẾP CẬN NĂNG LỰC
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
MÃ SỐ: 8140114
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN PHƢƠNG HUYỀN
HÀ NỘI - 2018
LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới
nh đ o Trƣờng Đ i học
Giáo dục, Đ i học Quốc gia Hà Nội cùng các q Thầy, Cơ giáo nhà trƣờng đ tận
tình giảng d y và t o mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả học tập, nghiên cứu trong
suốt khóa học.
Đ c biệt, tác giả xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Nguyễn Phƣơng Huyền,
ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn khoa học đ quan tâm giúp đỡ, chỉ bảo tận tình trong suốt
quá trình tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn
Tác giả xin đƣợc cảm ơn UBND huyện Thủy Nguyên, Phòng Giáo dục và
Đào t o huyện Thủy Nguyên cùng CBGV các trƣờng THCS trên địa bàn huyện
Thủy Nguyên đ t o mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả quan sát, phỏng vấn, thu
thập số liệu để hoàn thành luận văn này
M c dù, tác giả đ rất cố gắng trong quá trình nghiên cứu, song do thời gian
và vốn kiến thức lý luận của bản thân cịn nhiều h n chế, nên luận văn khó tránh
khỏi những thiếu sót Tác giả kính mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp, chỉ bảo
của các quý Thầy, Cơ giáo trong Hội đồng khoa học và sự góp ý, bổ sung của các
anh, chị học viên để giúp cho luận văn đƣợc hoàn chỉnh hơn
Tác giả xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 10 năm 2018
Tác giả
Phạm Hồng Hải
i
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
BGH:
Ban giám hiệu
CBGV:
Cán bộ giáo viên
CBQL:
Cán bộ quản lý
CMHS:
Cha mẹ học sinh
CSVC:
Cơ sở vật chất
DH:
D y học.
ĐG:
Đánh giá
ĐTB:
Điểm trung bình
GV:
Giáo viên
GVCN:
Giáo viên chủ nhiệm
HS:
Học sinh
KN:
Kỹ năng
KQHT:
Kết quả học tập
KT:
Kiểm tra
PPDH:
Phƣơng pháp d y học
PTCS:
Phổ thông cơ sở
PTNL:
Phát triển năng lực
PHHS:
Phụ huynh học sinh
QL:
Quản lý
SGK:
Sách giáo khoa
SV:
Sinh viên
THCS:
Trung học cơ sở
ii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT .............................................. ii
MỤC LỤC ......................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. viii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ...............................................................x
MỞ ĐẦU .............................................................................................................1
1
ý do chọn đề tài .............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2
3 Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu ....................................................................2
4 Câu hỏi nghiên cứu .........................................................................................2
5. Giả thuyết nghiên cứu .....................................................................................3
6. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3
7. Ph m vi nghiên cứu .........................................................................................3
8 Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................4
9 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn ............................................................................4
10. Cấu trúc luận văn ..........................................................................................5
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ Ý UẬN VỀ QUẢN Ý HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA.6
HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO HƢỚNG TIẾP CẬN NĂNG LỰC......6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ......................................................................6
1.1.1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài ...............................................................6
1.1.2. Những nghiên cứu trong nƣớc .................................................................9
1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................11
1.2.1. Quản lý - quản lý nhà trƣờng ..................................................................11
1.2.2. Ho t động tự học ....................................................................................14
1.2.3 Quản lý ho t động tự học .........................................................................18
1.2.4 Năng lực, tiếp cận năng lực.....................................................................21
1.3. Ho t động tự học của học sinh THCS theo hƣớng tiếp cận năng lực .......24
1 3 1 Trƣờng THCS trong hệ thống giáo dục quốc dân ..................................24
iii
1 3 2 Đ c điểm tâm lý của học sinh THCS ......................................................25
1 3 3 Chƣơng trình giáo dục ở trƣờng THCS .................................................27
1.3.4. Ho t động tự học theo hƣớng tiếp cận năng lực .....................................27
1.4. Quản lý ho t động tự học theo hƣớng tiếp cận năng lực ...........................28
1.4.1. .Nội dung quản lý ho t động d y của giáo viên theo hƣớng tiếp cận năng
lực tự học của học sinh .....................................................................................28
1.4.2. Nội dung quản lý ho t động tự học của học sinh theo tiếp cận năng lực ..32
1 5 Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ho t động tự học của học sinh theo
hƣớng tiếp cận năng lực ....................................................................................36
1 5 1 Năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý nhà trƣờng ...................................36
1 5 2 Năng lực của đội ngũ giáo viên trong nhà trƣờng ..................................36
1 5 3 Đ c điểm của học sinh THCS .................................................................36
1.5.4. Bối cảnh kinh tế, văn hóa, x hội của cộng đồng địa phƣơng ................37
1 5 5 Chính sách, yêu cầu về đổi mới toàn diện giáo dục................................37
1 5 6 Điều kiện cơ sở vật chất của nhà trƣờng .................................................38
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.................................................................................39
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN
Ý HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CHO
HỌC SINH TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN ...40
HUYỆN THỦY NGUYÊN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG THEO HƢỚNG
TIẾP CẬN NĂNG ỰC ...................................................................................40
2 1 Vài nét khái quát ........................................................................................40
2.1.1. Tổng quan về kinh tế - x hội của huyện Thủy Ngun- TP. Hải Phịng ..40
2.1.2. Tình hình phát triển giáo dục của huyện Thủy Nguyên, TP Hải Phòng .....41
2.2. Tổ chức khảo sát .......................................................................................46
2.2.1. Mục tiêu khảo sát ...................................................................................46
2.2.2. Nội dung khảo sát....................................................................................46
2 2 3 Phƣơng pháp khảo sát .............................................................................46
2.2.4. Tổ chức khảo sát .....................................................................................46
2.2.5. Thời gian khảo sát: Từ ngày 01/8/2017 đến ngày 20/8/2018 .................47
iv
2.3. Thực tr ng ho t động tự học của học sinh THCS trên địa bàn t i huyện
Thủy Nguyên theo hƣớng tiếp cận năng lực .....................................................47
2.3.1. Thực tr ng nhận thức của CBGV và HS về mức độ cần thiết của ho t
động d y học theo hƣớng phát triển năng lực tự học ........................................47
2.3.2. Thực tr ng động cơ và hình thành động cơ tự học cho học sinh theo
hƣớng tiếp cận năng lực ....................................................................................48
2.3.3. Thực tr ng mục tiêu ho t động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận
năng lực .............................................................................................................50
2.3.4. Thực tr ng về nội dung tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng
lực
.................................................................................................................53
2.3.5. Thực tr ng về hình thức và phƣơng pháp tự học của học sinh theo
hƣớng tiếp cận năng lực ....................................................................................56
2.3.6. Thực tr ng kiểm tra, đánh giá trong ho t động d y học theo hƣớng tiếp
cận năng lực.......................................................................................................58
2.3.7. Thực tr ng khó khăn của học sinh trong ho t động tự học.....................59
2.4. Thực tr ng quản lý ho t động tự học của học sinh THCS trên địa bàn
huyện Thủy Nguyên theo hƣớng tiếp cận năng lực ..........................................60
2.4.1. Thực tr ng quản lý mục tiêu tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận
năng lực. ............................................................................................................60
2.4.2. Thực tr ng quản lý nội dung ho t động tự học của học sinh theo hƣớng
tiếp cận năng lực ...............................................................................................61
2.4.3. Thực tr ng quản lý phƣơng pháp và hình thức tự học của học sinh theo
hƣớng tiếp cận năng lực ....................................................................................63
2.4.4. Thực tr ng quản lý kiểm tra, đánh giá trong ho t động tự học của học
sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực ....................................................................65
2.4.5. Thực tr ng phát triển chuyên môn giáo viên theo hƣớng tiếp cận năng
lực ngƣời học.....................................................................................................66
2.4.6. Thực tr ng quản lý các điều kiện hỗ trợ ho t động tự học theo hƣớng
tiếp cận năng lực cho học sinh ..........................................................................67
v
2.5. Thực tr ng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý ho t động tự học của học
sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực ....................................................................69
2 6 Đánh giá chung về thực tr ng quản lý ho t động tự học của học sinh theo
hƣớng tiếp cận năng lực t i các trƣờng THCS trên địa bàn huyện Thủy
Nguyên - thành phố Hải Phòng .........................................................................70
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..................................................................................74
CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP QUẢN Ý HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CHO HỌC
SINH TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN
THỦY NGUYÊN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG THEO HƢỚNG .................75
TIẾP CẬN NĂNG LỰC ..................................................................................75
3.1. Một số nguyên tắc đề xuất các biện pháp ..................................................75
3 1 1 Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích.........................................................75
3 1 2 Ngun tắc đảm bảo tính tồn diện........................................................75
3 1 3 Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống.........................................................75
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa...........................................................75
3 1 5 Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...........................................................76
3 2 Đề xuất biện pháp quản lý ho t động tự học cho học sinh t i các trƣờng
trung học cơ sở huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng theo hƣớng tiếp
cận năng lực......................................................................................................76
3.2.1. Biện pháp 1: Tổ chức bồi dƣỡng cho cán bộ giáo viên năng lực d y học
theo hƣớng tiếp cận năng lực tự học cho học sinh ...........................................76
3.2.2. Tổ chức đổi mới sinh ho t tổ, nhóm chun mơn chất lƣợng, hiệu quả,
phát huy hình thức sinh ho t tổ chun mơn theo hƣớng nghiên cứu bài học
(phân tích ho t động học tập của học sinh)......................................................81
3.2.3. Phối hợp với các lực lƣợng giáo dục để hƣớng dẫn và hình thành động
cơ tự học cho học sinh......................................................................................85
3.2.4. Chỉ đ o xây dựng, triển khai chƣơng trình nhà trƣờng theo hƣớng tiếp
cận năng lực nhằm hỗ trợ ho t động tự học cho học sinh ...............................87
3.2.5. Tổ chức bồi dƣỡng năng lực tự học cho học sinh ..................................94
vi
3 2 6 Đầu tƣ cơ sở vật chất, thiết bị, tài chính nhằm hỗ trợ ho t động tự học
của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực ......................................................96
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...............................................................98
3.4. Khảo sát đánh giá tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp ..........99
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3...............................................................................102
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................103
1. Kết luận .......................................................................................................103
2. Khuyến nghị ................................................................................................104
DANH MỤC TÀI IỆU THAM KHẢO .......................................................106
PHỤ LỤC .......................................................................................................108
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Sự khác nhau giữa d y học theo hƣớng tiếp cận nội dung và
tiếp cận năng lực.............................................................................23
Bảng 2 1: Quy mô giáo dục của huyện Thủy Nguyên .....................................42
Bảng 2 2: Quy mô trƣờng, lớp cấp trung học cơ sở huyện Thủy Nguyên.......43
Bảng 2.3: Thống kê trình độ giáo viên trung học cơ sở...................................43
Bảng 2.4: Xếp lo i h nh kiểm ..........................................................................44
Bảng 2.5: Xếp lo i học lực ...............................................................................44
Bảng 2.6: Tổng hợp chất lƣợng HS giỏi ..........................................................45
Bảng 2.7: Thực tr ng hình thành động cơ tự học cho học sinh .......................49
Bảng 2.8: Thực tr ng mục tiêu tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận
năng lực ..........................................................................................50
Bảng 2.9: Thực tr ng xây dựng mục tiêu bài học theo hƣớng phát triển
năng lực tự học cho học sinh ..........................................................51
Bảng 2.10: Thực tr ng về nội dung tự học của học sinh theo hƣớng tiếp
cận năng lực....................................................................................54
Bảng 2.11: Thực tr ng về nội dung ho t động d y học theo hƣớng tiếp
cận năng lực....................................................................................55
Bảng 2.12: Thực tr ng các hình thức tổ chức d y học theo hƣớng phát
triển năng lực tự học cho học sinh .................................................57
Bảng 2.13: Thực tr ng kiểm tra đánh giá trong trong d y học theo hƣớng
phát triển năng lực tự học cho học sinh .........................................58
Bảng 2.14: Thực tr ng quản lý mục tiêu tự học của học sinh theo hƣớng
tiếp cận năng lực.............................................................................60
Bảng 2.15: Thực tr ng quản lý nội dung tự học theo hƣớng phát triển
năng lực cho học sinh .....................................................................62
Bảng 2.16: Thực tr ng quản lý phƣơng pháp và hình thức tổ chức tự học
theo hƣớng phát triển năng lực tự học cho học sinh ......................63
viii
Bảng 2.17: Thực tr ng quản lý kiểm tra, đánh giá trong ho t động tự học
của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực ....................................65
Bảng 2.18: Thực tr ng phát triển chuyên môn giáo viên theo hƣớng phát
triển năng lực tự học cho học sinh .................................................66
Bảng 2.19: Thực tr ng quản lý các điều kiện hỗ trợ ho t động tự học theo
hƣớng phát triển năng lực cho học sinh .........................................68
Bảng 3.1. Mức độ cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý ho t
động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực ..............100
ix
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1 1: Mơ hình chức năng quản lý ............................................................13
Sơ đồ 1 2: Mơ hình tự học theo tiếp cận chức năng ........................................17
Sơ đồ 1 3: Mơ hình tƣơng tác trong ho t động d y học ..................................18
Biểu đồ 2 1: Đánh giá của CBGV và HS về mức độ cần thiết của tự học
theo hƣớng tiếp cận năng lực .....................................................47
Biểu đồ 2.2: Thực tr ng động cơ tự học của học sinh .....................................48
Biểu đồ 2.3: Mức độ thực hiện các hình thức tự học của học sinh ..................56
Biểu đồ 2 4: Khó khăn trong ho t động tự học của học sinh ...........................60
Biểu đồ 2.5. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố ...............................................69
Biểu đồ 2.6: Thực tr ng quản lý ho t động tự học của học sinh theo
hƣớng tiếp cận năng lực t i các trƣờng THCS trên địa bàn
Huyện Thủy Nguyên - Thành phố Hải Phòng ...........................71
Biểu đồ 3.1. Mức độ cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý ho t
động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực..........101
x
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nền giáo dục Việt Nam nói chung trong đó có giáo dục phổ thơng đang đứng
trƣớc đòi hỏi cấp bách về việc “đổi mới căn bản và tồn diện” mục tiêu, chƣơng
trình, nội dung, phƣơng pháp d y học, đội ngũ nhà giáo, cơ sở vật chất d y học…
để đáp ứng yêu cầu về nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực, trong điều kiện nƣớc ta
đang phấn đấu “cơ bản trở thành một nước công nghiệp vào năm 2020”, không
những để chủ động thích ứng tốt với cơng cuộc cơng nghiệp hóa, hiện đ i hóa đất
nƣớc mà cịn có thể chủ động hội nhập với quốc tế trong thời đ i công nghệ số với
internet kết nối v n vật và trí tuệ nhân t o của cuộc cách m ng công nghiệp 4.0.
Từ địi hỏi thực tiễn giáo dục phải có bƣớc chuyển m nh mẽ cả về phƣơng
pháp, nội dung và phƣơng thức quản lý để đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới giáo dục;
t i Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI, Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng đ ban hành
Nghị quyết số 29/NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào t o, trong đó nhấn m nh: "Chuyển q trình giáo dục từ chủ yếu trang bị
kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi
với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia
đình và giáo dục xã hội". Đây là sự khác biệt “căn bản” nhất giữa lần đổi mới giáo
dục này với những lần cải cách, đổi mới trƣớc đó Đó là mục tiêu giáo dục chuyển
từ “định hướng nội dung sang định hướng hình thành và phát triển năng lực”.
Xuất phát từ xu hƣớng nêu trên, việc phát triển năng lực cho học sinh nói chung
trong đó có phát triển năng lực tự học đang là vấn đề nhận đƣợc sự quan tâm đ c biệt
của các cấp quản lý và của toàn x hội để t o ra một thế hệ công dân Việt Nam trong
tƣơng lai có đủ sự tự tin, năng lực thích ứng và hội nhập với thế giới.
Việc triển khai thực hiện chƣơng trình giáo dục phổ thơng mới theo lộ trình
sẽ đƣợc áp dụng ở đầu cấp học THCS từ năm học 2020 - 2021 đang đ t ra yêu cầu
cấp bách về việc phải đổi mới tổ chức ho t động d y và học theo hƣớng phát triển
năng lực học sinh trong đó có năng lực tự học (một trong 10 năng lực đƣợc thống
nhất đề ra trong mục tiêu chƣơng trình). Đây có thể coi là chìa khóa mở ra sự thành
cơng, khi việc đổi mới quản lý ho t động d y và đ c biệt ho t động học theo hƣớng
phát triển năng lực tự học sẽ giúp nhà quản lý, giáo viên có cách tiếp cận chủ động,
đúng đắn, t o đà cho các trƣờng THCS thích nghi tốt với q trình đổi mới. Vậy
làm thế nào để quản lý hiệu quả ho t động tự học theo hƣớng phát triển năng lực
trong trƣờng THCS trong quá trình đổi mới hiện nay? Đó là vấn đề cần đƣợc đ c
biệt quan tâm, nghiên cứu nhiều hơn từ các nhà giáo dục, nhà quản lý giáo dục.
1
M c dù mang những ý nghĩa quan trọng đối với sự hoàn thiện năng lực cá
nhân đ c biệt trong bối cảnh hiện nay song thực tế năng lực tự học của học sinh Việt
Nam nói chung và của học sinh THCS nói riêng của nƣớc ta cịn rất yếu, chƣa đáp
ứng đƣợc yêu cầu Hơn nữa, phƣơng pháp d y học cùng các hình thức tổ chức d y
học theo tiếp cận nội dung nhƣ hiện nay chƣa chú trọng phát triển hỗ trợ hiệu quả
ho t động tự học đúng vị trí quan trọng mà chủ yếu tập trung vào truyền thụ kiến thức
một chiều. Hệ quả là, học sinh rất bị động, khả năng tự giải quyết vấn đề, sự sáng t o,
cá tính riêng khi thể hiện năng lực của bản thân không đƣợc phát huy tốt.
Huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng là địa phƣơng nằm ở miền ven
biển, xuất phát điểm về chất lƣợng giáo dục còn chƣa cao, m c dù vậy cùng với xu
hƣớng đơ thị hóa trong vài năm học trở l i đây đ có rất nhiều đổi thay theo chiều
hƣớng tích cực Giáo dục ở bậc THCS cùng với đó đ có rất nhiều bƣớc chuyển mình
t o đƣợc những dấu ấn nhất định trên bản đồ giáo dục của huyện Thủy Nguyên Việc
quản lý ho t động tự học theo hƣớng phát triển năng lực đ đƣợc Ban Giám hiệu,
giáo viên các nhà trƣờng tích cực triển khai thực hiện Tuy nhiên, trƣớc một nhiệm vụ
mới việc thực hiện trên thực tế vẫn còn nhiều lúng túng, chƣa hiệu quả.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, đề tài “Quản lý hoạt động tự học cho học
sinh tại các trường trung học cơ sở trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải
Phòng theo hướng tiếp cận năng lực” đ đƣợc tôi đ t ra nghiên cứu và lựa chọn làm
luận văn tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và phân tích thực tr ng ho t động tự học của
học sinh ở các trƣờng THCS trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, đề xuất biện pháp
quản lý ho t động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực t i trƣờng các
THCS trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phịng qua đó góp phần
nâng cao chất lƣợng giáo dục của nhà trƣờng, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục trong giai đo n hiện nay.
3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Ho t động tự học của học sinh t i các trƣờng THCS.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý ho t động tự học của học sinh các trƣờng THCS trên địa bàn huyện
Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng theo hƣớng tiếp cận năng lực.
4. Câu hỏi nghiên cứu
Đ c thù của ho t động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực đ t
ra những vấn đề gì cho các nhà quản lý giáo dục?
2
Cần những biện pháp quản lý nhƣ thế nào để nâng cao hiệu quả tự học theo
hƣớng tiếp cận năng lực cho học sinh t i, góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục
toàn diện ở các Trƣờng THCS trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải
Phòng đồng thời đáp ứng những yêu cầu về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục
Việt Nam hiện nay ?
5. Giả thuyết nghiên cứu
Quản lý ho t động tự học của học sinh các trƣờng THCS trên địa bàn huyện
Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng theo hƣớng tiếp cận năng lực đ đ t đƣợc
những kết quả nhất định nhƣng vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập, h n chế. Nếu dựa vào
các thành tố của ho t động d y học để phân tích làm rõ những đ c thù của quản lý
ho t động tự học, chỉ ra những bất cập của ho t động này để từ đó đề xuất đƣợc các
biện pháp quản lý ho t động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực hiệu
quả, góp phần nâng cao chất lƣợng ho t động d y học của nhà trƣờng đáp ứng đƣợc
yêu cầu đổi mới trong thời kỳ hội nhập nhƣ hiện nay.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
6.1. Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về ho t động tự học và quản lý ho t
động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực.
6.2. Điều tra khảo sát, phân tích, đánh giá thực tr ng ho t động tự học và
quản lý ho t động tự học của học sinh các trƣờng THCS t i huyện Thủy Nguyên,
thành phố Hải Phòng theo tiếp cận năng lực.
6.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý ho t động d y học theo hƣớng phát
triển tiếp cận tự học cho học sinh các trƣờng THCS t i huyện Thủy Nguyên, thành
phố Hải Phòng.
7. Phạm vi nghiên cứu
7.1. Phạm vi nội dung
Đề tài xác định ph m vi nghiên cứu quản lý ho t động tự học trong mối quan
hệ với ho t động d y học theo hƣớng tiếp cận năng lực cho học sinh các trƣờng
THCS với chủ thể quản lý là BGH, Tổ trƣởng chuyên môn các trƣờng THCS bao
gồm quản lý ho t động d y của giáo viên, ho t động tự học của học sinh.
Dựa trên tiếp cận các thành tố của ho t động d y học để phân tích làm rõ
những đ c thù của quản lý ho t động tự học cho học sinh các trƣờng THCS t i
huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng theo hƣớng tiếp cận năng lực.
7.2. Phạm vi đối tượng khảo sát
36 cán bộ quản lý (18 Hiệu trƣởng, hiệu phó và 20 tổ trƣởng, phó bộ mơn);
80 giáo viên; 96 học sinh t i ba trƣờng THCS t i huyện Thủy Nguyên – thành phố
Hải Phòng
3
7.3. Phạm vi thời gian
Từ học kỳ II, năm học 2016 - 2017 đến năm học 2017 - 2018.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu
8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Phân tích, tổng hợp, hệ thống hố, khái qt hố các tài liệu khoa học liên
quan đến các ho t động tự học và quản lý ho t động tự học của học sinh theo hƣớng
tiếp cận năng lực để xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu.
8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phƣơng pháp quan sát: Quan sát ho t động d y của giáo viên, ho t động học
của sinh, quản lý ho t động tự học của các CBQ
Phƣơng pháp điều tra: Sử dụng phiếu hỏi xin ý kiến giáo viên, cán bộ quản lý
nhà trƣờng, tổ trƣởng chuyên môn, học sinh tập trung về các vấn đề thực tr ng tự
học và quản lý ho t động học, nhận thức về tầm quan trọng của đổi mới d y học
theo hƣớng tiếp cận năng lực.
Phƣơng pháp chuyên gia: Hỏi ý kiến các chuyên gia giỏi, có trình độ và kinh
nghiệm d y học về d y học theo hƣớng phát triển năng lực tự học để xem xét, điều
chỉnh các nhận định, đề xuất các phƣơng pháp đƣợc sử dụng trong quá trình xử lý
các thông tin, xử lý các kết quả điều tra, kết quả khảo nghiệm.
Phƣơng pháp phỏng vấn: Trao đổi trực tiếp với cán bộ quản lý, giáo viên, học
sinh và phụ huynh học sinh nhà trƣờng nhằm tìm hiểu kỹ hơn về thực tr ng quản lý
ho t động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực.
Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm ho t động: Nghiên cứu các báo cáo tổng
kết, sơ kết, hồ sơ d y học, quản lý của nhà trƣờng những năm học gần nhất (chủ yếu
trong khoảng thời gian học kỳ II, năm học 2016 - 2017 và cả năm học 2017 - 2018)
nhằm đƣa ra những nhận định, phân tích, đánh giá thực tr ng việc tổ chức ho t động
tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực.
Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết các kinh nghiệm quản lý ho t
động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực ở các trƣờng THCS.
8.3. Phương pháp xử lý thông tin
Phƣơng pháp này sử dụng một số cơng thức tốn học, phần mềm… nhằm xử
lý, phân tích số liệu thu đƣợc, đồng thời đánh giá mức độ tin cậy của phƣơng pháp
điều tra.
9. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
9.1. Ý nghĩa lý luận
Tổng kết lý luận về quản lý ho t động tự học của học sinh THCS theo hƣớng
tiếp cận năng lực.
4
9.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu có thể đƣợc áp dụng trong quản lý ho t động tự học của
học sinh các trƣờng THCS t i huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng theo
hƣớng tiếp cận năng lực.
10. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận văn sẽ đƣợc trình bày trong 03 chƣơng:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý ho t động tự học của học sinh THCS
theo hƣớng tiếp cận năng lực.
Chương 2: Thực tr ng quản lý ho t động tự học của học sinh các trƣờng
THCS t i huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng theo tiếp cận năng lực.
Chương 3: Biện pháp quản lý ho t động tự học của học sinh các trƣờng
THCS t i huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng theo tiếp cận năng lực.
5
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA
HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO HƢỚNG TIẾP CẬN NĂNG LỰC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
Quản lý ho t động d y học nói chung và ho t động tự học theo hƣớng tiếp
cận năng lực nói riêng chính là d y học định hƣớng kết quả đầu ra, đ đƣợc bàn
luận khá nhiều từ những năm 90 của thế kỷ XX và nay đ trở thành xu hƣớng giáo
dục tất yếu của một nền giáo dục tiên tiến, đ và đang đƣợc quốc tế hóa
Ngay từ thời kỳ cổ đ i, quan điểm về tự học của học sinh dựa trên việc tổ
chức ho t động d y học của giáo viên đ đƣợc thể hiện trong những quan điểm của
nhiều nhà triết học đồng thời là nhà giáo dục. Khổng Tử (551- 479 TCN) cho rằng
cần giúp học trị phát triển bằng cách khuyến khích sở trƣờng và phê bình sở đồn,
phƣơng châm chính của d y học là khải phát (gợi mở). Ông nhấn m nh: “Biết mà
học khơng bằng thích mà học, thích mà học khơng bằng vui say mà học” Bằng
quan niệm này, d y học khơng chỉ là truyền thụ tri thức mà cịn t o ra lòng say mê
học tập, là học cách học chủ động, tích cực với ho t động học tập của mình
J.A.Komenxki (1592 - 1670) qua việc thảo luận về các hiện tƣợng trong tự
nhiên và hiện thực để đề ra các phƣơng pháp d y học khiến học sinh tự tìm tịi, suy
nghĩ để hiểu đƣợc bản chất của vấn đề. J.J.Rousseau (1717 - 1778) khuyến khích
giáo dục trẻ em thông qua trải nghiệm để ngƣời học tự khám phá tích luỹ kiến thức
thơng qua chính ho t động của mình
Nhiều tác giả cho rằng tự học cịn giữ vai trò lớn lao trong việc nâng cao khả
năng hiểu biết và tiếp thu tri thức mới của học sinh, từ quan điểm đó các tác giả đ
nhấn m nh đến sự cấp thiết phải khéo léo tổ chức việc tự học cho học sinh Học
sinh sẽ g p nhiều vấn đề mới trong quá trình tự học và việc đi tìm giải đáp cho
những vấn đề ấy là cách tốt nhất để kích thích ho t động trí tuệ cho học sinh Kết
quả không thể cao nếu thiếu đi sự nỗ lực tự học của bản thân học sinh cho dù có
điều kiện ngo i cảnh thuận lợi (giáo viên giỏi, tài liệu hay) “Chỉ có truyền thụ tài
liệu của giáo viên mà thơi thì dù có nghệ thuật đến đâu chăng nữa cũng không đảm
bảo được việc lĩnh hội tri thức của học sinh”, Theo Aditxterrec: “Nắm vững kiến
thức thực sự lĩnh hội chân lý, cái đó học sinh phải tự mình làm lấy bằng trí tuệ của
bản thân”. Từ cuối thế kỷ XIV, khi mà chủ nghĩa Tƣ bản bắt đầu xuất hiện, vấn đề
d y học và quản lý d y học đ đƣợc nhiều nhà giáo dục thật sự quan tâm Nổi bật là
các cơng trình nghiên cứu của các tác giả Cơmenxki, V A Xukhômlinxki, P V Zimin,
6
M I Kônđakôp, N I Xaxerđatôp, Zakharôp Cômenxki đƣa ra nguyên tắc d y học
nhƣ nguyên tắc trực quan, nguyên tắc nhất quán, nguyên tắc đảm bảo tính khoa học
và tính hệ thống
Qua đó, thể hiện gián tiếp rằng hiệu quả d y học có liên quan đến
chất lƣợng ngƣời d y trong việc vận dụng có hiệu quả các nguyên tắc d y học. Về
chỉ đ o quá trình d y học, Xukhômlinxki rất coi trọng bồi dƣỡng đội ngũ giáo viên,
dự giờ - phân tích giờ d y, giúp đỡ giáo viên để nâng cao tay nghề, hoàn thiện nghệ
thuật Sƣ Ph m Xukhômlinxki quan niệm rằng một nhà giáo chân chính là một
ngƣời yêu sách
T.Makiguchi - trong tác phẩm “Giáo dục vì cuộc sống sáng tạo” đ nêu lên
quan điểm “giáo dục có thể coi là quá trình hướng dẫn tự học mà động lực của việc
tự học là kích thích người học sáng tạo ra giá trị để đạt tới niềm hạnh phúc của bản
thân và của cộng đồng” Chia sẻ quan điểm nêu trên, tác giả Raja Roy Singh nhấn
m nh rằng ngƣời học phải là ngƣời tham gia tích cực vào q trình “Nhận biết dạy học”. Trong đó “Sự học tập do người học chủ đạo” Các nhà giáo dục hiện đ i đ
và đang đi sâu vào nghiên cứu khoa học giáo dục cũng khẳng định vai trò to lớn của
ho t động tự học [13].
Phát triển tƣ tƣởng từ quan điểm của các nhà giáo dục tiền bối, nhiều tác
giả về sau này đ chỉ ra một số yếu tố quan trọng đối với tự học nhƣ: N A
Rubakin, Smit Hecbơc đ nhấn m nh việc quan tâm giáo dục động cơ ho t động
đúng đắn là điều kiện quan trọng để học sinh tích cực chủ động trong tự học. Vai
trị này khơng ai khác chính là ngƣời giáo viên thông qua ho t động d y học. Để
giúp ngƣời học nâng cao tính tích cực nhận thức và đ t hiệu quả trong ho t động
tự học các tác giả nhƣ A M Machiuskin, A V Petrovski cũng đ đề ra trong việc
thiết kế các bài tập nhận thức, nhất là bài tập nêu vấn đề để học sinh thực hiện
trong thời gian tự học đó là trách nhiệm của ngƣời giáo viên (Các tình huống có
vấn đề trong tƣ duy và trong d y học) [12].
Các nhà nghiên cứu Mỹ và Tây Âu cũng có nhiều nghiên cứu về vấn đề này
với những nỗ lực trong việc thúc đẩy năng lực tự học của học sinh thông qua các
chiến lƣợc d y học hiệu quả. Tác giả Taylor (1995) nêu quan điểm: Một trong những
nhiệm vụ quan trọng nhất của giáo viên là nâng cao nhận thức của học sinh về vai trị
của chính họ trong học tập Trong các nghiên cứu thực nghiệm của mình, ơng đ khởi
xƣớng các chủ đề cho học sinh tham gia thảo luận nhƣ [19]. Tôi biết rằng tôi muốn
học và rằng tơi là ngƣời học, vì vậy nếu tơi muốn học điều gì đó, tơi chỉ có thể thực
hiện bằng việc chính mình bắt tay vào Việc đánh giá bản thân về các chủ đề nhƣ vậy
đ đƣợc tìm thấy có ảnh hƣởng tích cực đến nhận thức của ngƣời học Tƣơng tự nhƣ
vậy, yman (1997), đề nghị t o ra các cuộc thảo luận thông qua việc sử dụng các câu
7
hỏi đƣợc thiết kế để giúp ngƣời học biết đƣợc những gì mình đ học. Trong số các ví
dụ ơng cung cấp là: B n đ học thêm gì so với ngày hơm qua? B n có thể giữ những
ý tƣởng trong cuốn sách của mình ngay trong đầu mình khơng? Có những từ b n
khơng biết? àm thế nào b n tìm ra chúng? [20; 24].
yman (1997) và Bolhuis (1996) nhấn m nh rằng các giáo viên muốn thông
qua ho t động d y học của mình khuyến khích học sinh phát triển năng lực tự học
trƣớc hết phải tự giải phóng mình khỏi một mối bận tâm với việc theo dõi và sửa
lỗi, một thói quen mang tính “bản ngã” của các thầy cô giáo. (Guthrie, et al. 1996).
yman và Bolhuis ủng hộ sự không chắc chắn và khuyến khích rủi ro đồng thời tận
dụng điểm m nh của ngƣời học thay vì tập trung vào những điểm yếu, vì nó có lợi
hơn cho ngƣời học để đ t đƣợc một vài mục tiêu quan trọng đối với họ hơn là hoàn
thành tất cả mục tiêu quan trọng đối với giáo viên [20; 24].
Leal (1993) ủng hộ việc thực hiện các hình thức thảo luận, phản hồi trong giờ
học cho phép ngƣời học khám phá ý tƣởng ngay cả khi không đi đến những câu trả lời
tƣờng minh cho những vấn đề nêu ra [30]. Ông coi đây là một q trình có thể mang l i
những hiểu biết mới và giá trị mới với ngƣời học. Corno (1992) gợi ý cho phép ngƣời
học theo đuổi sở thích cá nhân mà khơng bị đe dọa đánh giá chính thức. Ngay cả khi họ
ph m sai lầm trong khi làm nhƣ vậy, các ho t động sẽ duy trì sự quan tâm của họ, vƣợt
qua sự thất vọng và cuối cùng phá vỡ các rào cản đối với thành tích Cùng chia sẻ
những quan điểm trên, các tác giả Fyfe, Lewis, & Mitchell, (1996) [26] nhấn m nh
giáo viên cần phải mơ hình hóa các chiến lƣợc học tập nhƣ dự đoán nhu cầu và kinh
nghiệm học tập của học sinh, đ t câu hỏi, nêu và làm rõ vấn đề, tóm tắt bài học để từ đó
học sinh tự mình phát triển khả năng sử dụng các chiến lƣợc này Giáo viên cũng cần
cho phép những từng cá nhân học sinh tiếp cận nhiệm vụ học tập theo những cách khác
nhau bằng cách sử dụng các chiến lƣợc khác nhau
Roger Hiemstra (2013) nhấn m nh sáu vai trò của giáo viên để phát triển
năng lực tự học của học sinh bao gồm: “nội dung dạy học, đặc điểm người học, kích
thích mối quan tâm, nảy sinh và duy trì thái độ tích cực, khuyến khích tư duy sáng
tạo và tư duy phê phán, khuyến khích tự kiểm tra đánh giá” [27].
Tổng quan các nghiên cứu của một số tác giả nƣớc ngoài trên đây cho thấy, vấn
đề d y học và quản lý HĐDH đ đƣợc nghiên cứu một cách có hệ thống, những lý luận
đó đƣợc đúc kết từ thực tiễn ho t động d y học và quản lý nhà trƣờng đồng thời thể
hiện các quan điểm khác nhau phản ánh theo từng giai đo n lịch sử. M c dù cịn có
những khác biệt trong quan niệm xong có thể thấy những điểm nổi bật nhƣ sau:
Vai trò của việc phát triển năng lực tự học đối với hồn thiện nhân cách
ngƣời học nói chung
8
Vai trò dẫn dắt, tổ chức của ngƣời giáo viên thông qua việc thực hiện các
chiến lƣợc d y học khác nhau trong ho t động d y học sẽ ảnh hƣởng quyết định đến
phát triển năng lực tự học của học sinh. Các nghiên cứu đều coi trọng vị trí của ho t
động d y học đối với năng lực tự học của học sinh đồng thời từ đó đ t ra những yêu
cầu trong công tác quản lý ho t động d y học với xu hƣớng nhấn m nh đến phát
huy nhân tố ngƣời thầy với khả năng tự học và sáng t o không ngừng của học sinh.
1.1.2. Những nghiên cứu trong nước
Ở Việt Nam, ngay từ những ngày đầu của nền giáo dục cách m ng, trong
Thƣ gửi cho học sinh nhân ngày khai trƣờng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đ viết:“...từ
giờ phút này giở đi, các em bắt đầu được nhận một nền giáo dục hoàn toàn Việt
Nam (…) một nền giáo dục làm phát triển hồn tồn những năng lực sẵn có của các
em...”. Nội dung bức thƣ nhƣ là một định hƣớng cho sự phát triển của phƣơng pháp
d y và học, trong đó có tự học để t o nên một nền giáo dục mang màu sắc riêng,
thoát dần khỏi tƣ tƣởng giáo dục phong kiến, thực dân
Hiện nay, với Nghị quyết 29 của Đảng, d y học theo định hƣớng phát triển năng
lực nói chung trong đó có phát triển năng lực tự học đang là vấn đề nhận đƣợc sự quan tâm
đ c biệt của các cấp quản lý và của toàn x hội để t o ra một thế hệ cơng dân Việt Nam
trong tƣơng lai có đủ sự tự tin, năng lực thích ứng và hội nhập với thế giới. Thực hiện tinh
thần đó, chƣơng trình giáo dục phổ thông mới sẽ đƣợc triển khai tới đây cũng chú trọng
mục tiêu giáo dục học sinh 6 phẩm chất 10 năng lực (trong đó có năng lực tự học).
Trong xu hƣớng đổi mới giáo dục đào t o nói chung và đổi mới nội dung,
phƣơng pháp d y học nói riêng, các nhà nghiên cứu về giáo dục cũng cho ra đời
nhiều cơng trình trong lĩnh vực này, nhƣ: Tác giả Ph m Viết Vƣợng với vấn đề lấy
học sinh làm trung tâm; Tác giả Trần Hồng Quân đề cập tới một số vấn đề đổi mới
trong lĩnh vực giáo dục và đào t o Tác giả Đ ng Thành Hƣng đ đi sâu nghiên cứu
các vấn đề về nội dung, phƣơng pháp d y học theo hƣớng nâng cao tính hiện đ i và
gắn khoa học với thực tiễn đời sống sản xuất, d y học lấy học sinh làm trung tâm,
d y học theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học [14, 17].
Nhiều nghiên cứu trong những năm gần đây có xu hƣớng chú trọng đến đổi
mới phƣơng pháp d y học, vị trí vai trị của việc tổ chức quá trình d y học, ý nghĩa
của việc nâng cao chất lƣợng d y học, những ƣu và nhƣợc điểm của các hình thức
tổ chức d y học hiện nay, bản chất của mối quan hệ giữa ho t động d y và ho t
động học, vai trò của ngƣời d y và ngƣời học, việc đổi mới nội dung và phƣơng
pháp d y học nhƣ: Hà Thế Ngữ, Đ ng Vũ Ho t, Nguyễn Ngọc Bảo, Nguyễn Ngọc
Quang, Hoàng Đức Nhuận, Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Kỳ, Thái Duy Tuyên, Trần
Kiều, Hồ Ngọc Đ i v v…[13]; [12]; [10]; [11]; [6]. Trong nghiên cứu của các tác
9
giả kể trên đ đề cập đến việc tổ chức ho t động d y học cũng nhƣ vai trò của giáo
viên nhằm hình thành và phát triển năng lực nói chung cho học sinh trong đó có
năng lực tự học. Quan điểm đƣợc đa số các tác giả chia sẻ là ho t động tự học của
học sinh đòi hỏi ngƣời học phải có kỹ năng học tập, có lịng ham học, có động lực
thơi thúc, say mệ để tự học. Tất cả những điều đó phụ thuộc nhiều vào thầy cơ với
vai trị là chủ thể của ho t động d y - ngƣời thực hiện nhiệm vụ tổ chức, điều khiển,
dẫn dắt ho t động học của học sinh. D y học theo hƣớng tiếp cận năng lực ngƣời
học nói chung và năng lực tự học nói riêng đƣợc xem là chìa khóa để đổi mới chất
lƣợng giáo dục trong giai đo n hiện nay.
Luận văn tác giả Dƣơng Thị Thanh Huyền: “Quá trình tự học và phương
pháp dạy tự học cho sinh viên” khẳng định: Bồi dƣỡng năng lực tự học là phƣơng
cách tốt nhất để t o ra động lực m nh mẽ cho quá trình học tập. Do vậy ngƣời giáo
viên phải tùy đ c điểm môn học, tùy đ c điểm tâm sinh lí, lứa tuổi của đối tƣợng để
tìm ra những biện pháp thích hợp nhằm khơi dây hứng thú học tập và năng lực tiềm
tàng nơi SV và điều quan trọng hơn là t o mọi điều kiện để các em tự kích thích
động cơ học tập của mình.
Tác giả Nguyễn Thị Bích Hồng nghiên cứu “phát triển năng lực tự học cho
học sinh thông qua dạy học môn GDCD” đ nhấn m nh đến các giải pháp mà giáo
viên có thể thực hiện để phát triển năng lực tự học cho học sinh, cụ thể là t o động
cơ tự học, tăng cƣờng thảo luận nhóm, liên hệ thực tiễn và hƣớng dẫn học sinh tìm
tài liệu học tập.
Luận văn tác giả Trần Thị Tuyết Hồng với đề tài: “Biện pháp quản lý hoạt
động tự học của học sinh trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Nam Định” cho rằng
ho t động tự học diễn ra dƣới nhiều hình thức khác nhau: Cá nhân tự mày mị theo
sở thích và hứng thú độc lập khơng có sách và sự hƣớng dẫn của giáo viên; tự học
có sách nhƣng khơng có giáo viên bên c nh; tự học theo sách và có sự điều khiển
của giáo viên Trong các luận văn này các tác giả đ nghiên cứu vấn đề tự học ở
những góc độ, khía c nh khác nhau, chỉ ra vai trị, vị trí tầm quan trọng của tự học,
các phƣơng pháp tự học, các điều kiện và phƣơng tiện phục vụ tự học, các yếu tố
ảnh hƣởng tới kết quả tự học và các phƣơng pháp nâng cao chất lƣợng tự học.
Tổng quan các nghiên cứu của các tác giả trong nƣớc nêu trên có thể nhận
thấy rằng:
D y học theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học là xu thế đổi mới nhằm
hiện thực hóa các mục tiêu chất lƣợng giáo dục trong đó tự học là năng lực “chìa
khóa” học tập hiệu quả của học sinh. Phát triển khả năng tự học tập của học sinh
phụ thuộc rất nhiều vào ho t động d y học cùng những chiến lƣợc giảng d y của
ngƣời giáo viên.
10
Giáo viên (GV) không chỉ dừng l i ở việc truyền thụ những tri thức có sẵn,
chỉ cần yêu cầu HS ghi nhớ mà quan trọng hơn là phải định hƣớng, tổ chức cho HS
tự mình khám phá ra những qui luật, thuộc tính mới của các vấn đề khoa học Giúp
HS không chỉ nắm bắt đƣợc tri thức mà cịn biết cách tìm đến những tri thức ấy.
Quản lý ho t động tự học của học sinh theo hƣớng tiếp cận năng lực là một
nội dung quan trọng trong ho t động quản lý nhà trƣờng nhấn m nh đến vai trò của
các cấp quản lý trong mỗi nhà trƣờng trong việc chỉ đ o, tổ chức thực hiện ho t
động d y học nhằm hƣớng đến phát triển năng lực ngƣời học
Tuy nhiên, việc nghiên cứu vấn đề quản lý ho t động tự học của học sinh
theo hƣớng tiếp cận năng lực nói chung và học sinh trung học cơ sở nói riêng cịn
khá khiêm tốn Trong khi đó, áp lực về việc nâng cao chất lƣợng giáo dục, phát
triển năng lực cho ngƣời học và triển khai thực hiện chƣơng trình giáo dục phổ
thơng mới ngày một gia tăng địi hỏi những nghiên cứu mang tính toàn diện, cụ thể
phù hợp với điều kiện thực tiễn t i mỗi địa phƣơng và nhà trƣờng.
Từ thực tế đó, việc nghiên cứu thực tr ng, xác lập các biện pháp quản lý ho t
động tự học của học sinh trƣờng THCS trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, thành phố
Hải Phòng theo hƣớng tiếp cận năng lực là cần thiết, góp phần nâng cao chất lƣợng
d y - học trong nhà trƣờng, đáp ứng đƣợc yêu cầu giáo dục của huyện Thủy
Nguyên nói riêng và mục tiêu giáo dục THCS nói chung
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Quản lý - quản lý nhà trường
* Quản lý
Từ khi x hội lồi ngƣời có tổ chức, có sự phân cơng, hợp tác lao động thì
cũng từ đó xuất hiện ho t động quản lý Quản lý bắt nguồn từ sự phân công, hợp tác
lao động trong một tổ chức nhất định nhằm đ t đƣợc hiệu quả lao động cao hơn Vì
vậy, quản lý mang tính lịch sử, nó thay đổi theo sự phát triển của x hội loài ngƣời.
Harold Koontz, ngƣời đƣợc coi là cha đẻ của lý luận quản lý hiện đ i khẳng
định: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực hoạt
động cá nhân nhằm đạt được các mục đích của tổ chức vớii thời gian, tiền bạc, vật
chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất”.
Theo tác giả Petropxki: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo sự
phối hợp những nỗ lực cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm. Mục tiêu
của mọi nhà quản lý là nhằm hình thành một mơi trường mà trong đó con người có
thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc vật chất và sự bất mãn
cá nhân ít nhất. Với tư cách thực hành thì cách quản lý là một nghệ thuật, cịn kiến
thức có tổ chức về quản lý là một khoa học” [16].
11
Ở Việt Nam, cũng có nhiều tác giả đ nghiên cứu và đƣa ra những khái niệm
quản lý:
Theo tác giả Trịnh Quang Từ cho rằng: “Quản lý là sự tác động có tổ chức,
định hướng của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý về mặt chính trị, văn hoá, xã
hội, kinh tế… bằng một hệ thống các luật lệ, các chính sách, các nguyên tắc, các
phương pháp và biện pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường và điều kiện cho sự phát
triển của đối tượng”.
Xem xét quản lý với tƣ cách là một hành động, Trần Kiểm cho rằng: “Quản lý
là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý
nhằm đạt mục tiêu đề ra” Bản chất của ho t động quản lý là sự tác động có mục đích
của ngƣời quản lý đến tập thể ngƣời bị quản lý nhằm đ t đƣợc mục tiêu quản lý [7].
Các tác giả Nguyễn Quốc Chí - Nguyễn Thị Mỹ ộc nhận định: “Quản lý là
quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức
năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra” và khẳng định rằng “hoạt động
quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý)
đến khách thể quản lý (ngƣời bị quản lý) trong một tổ chức làm cho tổ chức vận
hành và đạt được mục đích của tổ chức” [2; 7].
Chúng tôi cũng thống nhất sử dụng định nghĩa nêu trên để làm công cụ
nghiên cứu cho đề tài
Các chức năng quản lý cụ thể nhƣ sau
Chức năng lập kế hoạch (kế hoạch hóa)
Chức năng lập kế ho ch là một chức năng cơ bản nhất giúp cho nhà quản lý
tiếp cận mục tiêu một cách hợp lý và khoa học ập kế ho ch bao gồm các nội dung
chủ yếu sau:
Xây dựng mục tiêu, chƣơng trình hành động
Xác định đầy đủ các điều kiện, cách thức cũng nhƣ các phƣơng tiện cần thiết
trong một thời gian nhất định của cả hệ thống quản lý và bị quản lý
ập kế ho ch sẽ t o ra khả năng cho việc điều hành tác nghiệp của hệ thống
làm cho việc kiểm tra đƣợc dễ dàng
Chức năng tổ chức thực hiện kế hoạch
Theo quan niệm của Ernest Dale, chức năng tổ chức là một quá trình, bao
gồm 5 bƣớc sau
ập danh sách các công việc cần phải hoàn thành để đ t đƣợc mục tiêu của
tổ chức.
Phân chia tồn bộ cơng việc thành các nhiệm vụ để các thành viên hay bộ
phận trong tổ chức thực hiện một cách thuận lợi và hợp logic Bƣớc này gọi là phân
công lao động.
12
Kết hợp các nhiệm vụ một cách logic và hiệu quả Trong tổ chức bƣớc này
gọi là bƣớc phân chia bộ phận.
Thiết lập một cơ chế điều phối, t o thành sự liên kết ho t động giữa các
thành viên hay bộ phận t o điều kiện đ t đƣợc mục tiêu một cách dễ dàng
Theo dõi đánh giá tính hiệu nghiệm của cơ cấu tổ chức và tiến hành điều
chỉnh nếu cần
Công tác tổ chức bao gồm
Xác định cấu trúc của bộ máy
Phân phối các nguồn lực đƣợc tiếp nhận theo cấu trúc bộ máy
Đƣa ra chế phối hợp giữa các bộ phận và các thành viên trong tổ chức
Chức năng chỉ đạo
Chỉ đ o là quá trình sử dụng quyền lực quản lý để tác động đến các đối
tƣợng bị quản lý (con ngƣời, các bộ phận) một cách có chủ đích nhằm phát huy hết
tiềm năng của họ hƣớng vào việc đ t mục tiêu chung của hệ thống
Nội dung của chức năng chỉ đạo bao gồm:
- Chỉ huy, ra lệnh
- Động viên khen thƣởng
- Theo dõi, giám sát
- Uốn nắn, sửa chữa, chỉnh lý
Chức năng kiểm tra đánh giá
Chức năng kiểm tra của quản lý là chức năng mà các nhà l nh đ o cần phải
thực hiện để hoàn thành chức năng của ngƣời l nh đ o hệ thống Đối chiếu xem
mục tiêu dự kiến ban đầu trong toàn bộ kế ho ch đ đ t đƣợc ở mức độ nào, tìm ra
ngun nhân của những sai sót lệch l c, điều chỉnh và t o thông tin cho ho t động
quản lý tiếp theo
Bốn chức năng của quản lý có mối quan hệ ch t chẽ với nhau t o thành một chu
trình quản lý Chu trình quản lý bao gồm 4 giai đo n, trong đó thơng tin có vai trò là
huyết m ch của ho t động quản lý Chức năng kiểm tra, đánh giá là giai đo n cuối cùng
của ho t động quản lý và cũng là bƣớc khởi đầu của một quá trình quản lý tiếp theo
* Chu trình quản lý đƣợc thể hiện ở sơ đồ sau:
Sơ đồ 1.1: Mơ hình chức năng quản lý
ẬP KẾ HOẠCH
KIỂM TRA
THÔNG TIN
CHỈ ĐẠO
13
TỔ CHỨC
