Sử dụng văn kiện đảng theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử việt nam từ năm 1945 đến 1954 lớp 12 trường trung học phổ thông chương trình chuẩn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

LÊ THỊ CHUYÊN

SỬ DỤNG VĂN KIỆN ĐẢNG THEO HƯỚNG PHÁT HUY
TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
VIỆT NAM TỪ 1945 ĐẾN 1954 LỚP 12, TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THƠNG (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ

HÀ NỘI - 2012


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

LÊ THỊ CHUYÊN

SỬ DỤNG VĂN KIỆN ĐẢNG THEO HƯỚNG PHÁT HUY
TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
VIỆT NAM TỪ 1945 ĐẾN 1954 LỚP 12, TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THƠNG (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)

CHUN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN LỊCH SỬ)
Mã số: 60 14 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH ĐÌNH TÙNG

HÀ NỘI - 2012


MỤC LỤC

Lời cảm ơn

Trang
i

Danh mục chữ viết tắt trong luận văn ..................................................................
Danh mục bảng ...................................................................................................
Mục lục .................................................................................................................

ii
iii
iv

MỞ ĐẦU .............................................................................................................

1

Chương 1: SỬ DỤNG VĂN KIỆN ĐẢNG THEO HƯỚNG PHÁT HUY
TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG – LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .......
1.1. Cơ sở lý luận của đề tài ....................................................................................
1.1.1. Quan niệm về văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông .............
1.1.2. Quan niệm về phát huy tính tích cực của học sinh trong q trình dạy học...............

1.1.3. Quan niệm về sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính
tích cực của học sinh ...............................................................................................
1.1.4. Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ thơng ..........
1.1.5. Vai trị, ý nghĩa của việc sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy
tính tích cực chủ động của học sinh trong dạy học lịch sử .....................................
1.2. Cơ sở thực tiễn ..............................................................................................
1.2.1. Thực tiễn dạy học lích sử nói chung và thực trạng sử dụng tài liệu văn
kiện Đảng nói riêng trong dạy học lịch sử ở THPT .................................................
1.2.2. Phương hướng đổi mới việc sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch
sử ở trường THPT ....................................................................................................
Chương 2: CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG VĂN KIỆN ĐẢNG THEO
HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY
HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1954 LỚP 12 –
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..........................
2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của chương trình lịch sử Việt Nam giai
đoạn 1945 – 1954 ....................................................................................................
2.1.1. Vị trí ..............................................................................................................
2.1.2. Mục tiêu cơ bản .............................................................................................
2.1.3. Nội dung cơ bản ............................................................................................
2.1.4. Nội dung Văn kiện Đảng cần khai thác để dạy học lịch sử Việt Nam giai
đoạn 1945 – 1954 trong sách giáo khoa lịch sử 12- THPT. (Chương trình
chuẩn) ......................................................................................................................

11
11
11
13
17
18
19

28
28
37

40
40
41
41
43

47


2.2. Những yêu cầu khi sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích
cực của học sinh trong dạy học Lịch sử ..................................................................

49

2.3. Các biện pháp sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích cực
của học sinh trong dạy học Lịch sử .........................................................................
2.3.1. Sử dụng văn kiện Đảng để xây dựng bài tập lịch sử .....................................

53
53

2.3.2. Sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học nêu vấn đề........................................
2.3.3. Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với trao đổi thảo luận trong quá trình
dạy học ....................................................................................................................

61

63

2.3.4. Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với đồ dùng trực quan để tạo biểu tượng
lịch sử sinh động, chính xác ....................................................................................

64

2.3.5. Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với hệ thống câu hỏi phát triển khả năng
tư duy độc lập của học sinh .....................................................................................

67

2.3.6. Sử dụng văn kiện Đảng kết hợp với các phương tiện kĩ thuật dạy học .................
2.4. Thực nghiệm sư phạm ......................................................................................
2.4.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................
2.4.2. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................
2.4.3. Nhiệm vụ thực nghiệm .................................................................................

70
71
71
71
72

2.4.4. Phương pháp thực nghiệm ...........................................................................
2.4.5. Kết quả thực nghiệm ....................................................................................
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................
1. Kết luận ...............................................................................................................
2. Khuyến nghị ........................................................................................................

72
87
93
93
94

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................
PHỤ LỤC ...............................................................................................................

95
99


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Chữ viết tắt

Viết đầy đủ

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

LSVN

Lịch sử Việt Nam

NXB

Nhà xuất bản

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học Phổ thông

TLLS

Tài liệu lịch sử

VKĐ

Văn Kiện Đảng

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

TN

Thực nghiệm

ĐC

Đối chứng


DANH MỤC BẢNG
Tên bảng

Trang

Bảng 1.1. Thống kê mức độ hứng thú của học sinh đối với môn lịch sử .............
30
Bảng 1.2. Phương pháp học tập lịch sử của học sinh ...........................................
31
Bảng 1.3. Mục đích sử dụng tài liệu lịch sử của GV trong giờ học lịch sử

32

Bảng 1.4. Cách thức học tập của HS qua tài liệu lịch sử .....................................
32
Bảng 1.5. Phương pháp sử dụng văn kiện Đảng của GV trong dạy học ..............
34
Bảng 2.1. Thống kê điểm kiểm tra của 2 nhóm thực nghiệm ..............................
88

Bảng 2.2. Kết quả kiểm tra thực nghiệm theo nhóm điểm và tỉ lệ % ..................
89
Bảng 2.3. So sánh độ chênh lệch giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng.............
90


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, nền giáo dục nước ta đang đứng trước những cơ hội và thách thức
lớn. Sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đã đặt ra mục tiêu đến năm 2020 nước
ta về cơ bản trở thành một nước công nghiệp. Nhân tố quyết định thành công của sự
nghiệp này là nguồn nhân lực. Điều này đặt lên vai của ngành giáo dục một nhiệm
vụ nặng nề đó là phải chăm lo phát triển nguồn nhân lực con người, chuẩn bị lớp lao
động có phẩm chất, năng lực phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước trong giai
đoạn mới; Phải đào tạo ra những con người mới năng động, sáng tạo, có khả năng
tự mình tiếp thu kiến thức mới, giải quyết linh hoạt được mọi tình huống xảy ra. Để
thực hiện được nhiệm vụ này, nền giáo dục nước ta đang tiến hành đổi mới một
cách căn bản và toàn diện từ mục tiêu, nội dung đến phương pháp dạy học. Định
hướng cơ bản của đổi mới phương pháp dạy học đã được chỉ rõ trong các Nghị
quyết của Trung ương Đảng về giáo dục và đào tạo, đó là:“Phải phát huy tính tích
cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học,
lịng say mê học tập và ý chí vươn lên”. Vì thế, phải thay đở i ma ̣nh mẽ theo hướng
áp dụng các phương pháp tiên tiến , sử dụng đa dạng các tài liệu tham khảo vào quá
trình dạy học, đảm bảo điề u kiê ̣n thời gian tự ho ̣c, tự nghiên cứu cho HS và phù hơ ̣p
với môn ho ̣c.
Với đặc trưng cơ bản của kiến thức lịch sử là mang tính quá khứ, tính cụ thể,
tính khơng lặp lại, song q trình nhận thức nói chung, nhận thức trong học tập lịch
sử của HS nói riêng tuân theo quy luật: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu
tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn”. Do vậy, đổ i mới phương pháp dạy học
là yêu cầu bắt buộc đối với ngành giáo dục nói chung và GV

nói riêng đ ể đáp ứng

được yêu cầu của giáo dục trong thời đại mới, không chỉ là truyền thụ kiến thức đơn
thuần đến HS mà quan trọng hơn phải phát huy tin
́ h tić h cực , chủ động , sáng tạo
của HS trong h ọc tập. Đặc biệt đối với bộ môn Lịch sử, khi vẫn còn nhiều quan
niệm cho rằng: Lịch sử là môn phụ; chỉ cần học thuộc sự kiện, không cần tư duy
sáng tạo, học Lịch sử không phục vụ nhiều cho cuộc sống... thì yêu cầu dạy học
theo hướng phát huy tính tích cực cho học sinh là vơ cùng quan trọng.


Mặt khác, trong dạy học lịch sử hiện nay, việc tái tạo một cách khách quan
các sự kiện lịch sử đang trở thành yêu cầu cấp thiết. Công việc này được tiến hành
trên cơ sở của nhiều nguồn tài liệu, trong đó khơng thể thiếu được những tài liệu
gốc. Tài liệu gốc được coi là yếu tố cốt lõi, là “xương sống” của hoạt động nghiên
cứu lịch sử nhằm dựng lại chân dung quá khứ một cách chân xác. Tiếp xúc với văn
kiện Đảng, học sinh có cơ hội làm quen với tài liệu gốc, từng bước biết tự nghiên
cứu, lĩnh hội tri thức lịch sử. Sử dụng văn kiện Đảng trong dạy học là một trong
những biện pháp thiết thực để học sinh tiếp cận với tài liệu gốc, đáng tin cậy và giàu
tính thuyết phục, góp phần nhận thức đầy đủ, đúng đắn về quan điểm, đường lối
cách mạng của Đảng, về sự phát triển của lịch sử dân tộc qua mỗi thời kỳ đấu tranh.
Nhiều năm qua, trong dạy học lịch sử, văn kiện Đảng chỉ được sử dụng chủ
yếu để minh họa cho các sự kiện lịch sử, chứ chưa được sử dụng gắn với phương
pháp dạy và học bộ mơn. Vì vậy, đã có lúc, lịch sử được trình bày theo cách liệt kê
dẫn chứng, khiến cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ động, máy móc. Việc
dạy học lịch sử hiện nay cần chú ý tới việc phát triển năng lực nhận thức độc lập,
sáng tạo, chủ động thông qua việc đổi mới hình thức và phương pháp dạy học. Vì
vậy, sử dụng văn kiện Đảng vào dạy học lịch sử một cách hợp lý sẽ góp phần đổi
mới nội dung, phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng hiệu quả dạy học môn

Lịch sử hiện nay.
Văn kiện Đảng thể hiện những quan điểm, tư tưởng, đường lối của Đảng nói
chung và trong mỗi thời kỳ lịch sử nói riêng. Những quan điểm đó được xuất phát
từ tình hình thực tế nhằm thực hiện những yêu cầu bức thiết của thực tiễn đặt ra.
Bản thân văn kiện Đảng chứa đựng yếu tố khoa học, khách quan; phản ánh những
chủ trương, đường lối của Đảng, đáp ứng được nguyện vọng chính đáng của quần
chúng, tập hợp sức mạnh đoàn kết toàn dân, đưa sự nghiệp cách mạng đi lên thắng
lợi. Tính khách quan, khoa học của tài liệu lịch sử nói chung, của văn kiện Đảng nói
riêng là cơ sở của việc nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường THPT. Song,
thực tiễn của việc sử dụng văn kiện Đảng hiện nay cịn gặp phải khơng ít khó khăn,
lúng túng. Nhiều vấn đề đặt ra cần được giải quyết là:“Trong dạy học Lịch sử có
nên sử dụng văn kiện Đảng hay không?”; “Những văn kiện nào cần được khai thác


và sử dụng?”; “Phương pháp sử dụng văn kiện Đảng như thế nào để phát huy tính
tích cực, chủ động của học sinh trong học tập lịch sử, góp phần đổi mới phương
pháp dạy học và nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử Việt Nam nói chung, lịch sử dân
tộc giai đoạn 1945 – 1954 nói riêng?”.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề: “Sử dụng văn kiện
Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử Việt
Nam từ 1945 đến 1954 lớp 12, trường trung học phổ thông (chương trình
chuẩn)”, làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lí luận và Phương pháp dạy học
Lịch sử.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Vấn đề sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử nói chung và tài liệu
văn kiện Đảng phát huy tính tích cực của HS nói riêng, là vấn đề đã và đang được
các nhà lý luận dạy học trong và ngoài nước, các nhà giáo dục lịch sử cùng nhiều
giáo viên trong và ngồi nước nghiên cứu tìm hiểu. Có thể tiếp cận những cơng
trình của các tác giả, các nhà khoa học liên quan đến đề tài theo hai hướng sau đây:
2.1. Các cơng trình đề cập đến phát huy tính tích cực của học sinh

2.1.1. Tài liệu nước ngoài
Cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào” của
I.F.Kharlamôp (Nguyễn Thị Trang và Nguyễn Ngọc Quang dịch, Nxb GD, H, 1978)
đã đề cập tới những biện pháp nhằm kích thích hoạt động nhận thức của học sinh
khi trình bày bài mới, khi củng cố kiến thức, khi ôn tập tài liệu đã học và khi tổ
chức công tác tự học cho học sinh. Theo ông, để giờ học đạt kết quả cao thì nhiệm
vụ trọng tâm là phải phát huy tính tích cực của học sinh. Tác giả nhấn mạnh đến
việc trình bày kiến thức bằng lời của giáo viên và đã cho chúng ta thấy tầm quan
trọng đặc biệt của tài liệu dạy học. Nó là một trong những yếu tố góp phần vào sự
thành cơng của bài học và phát triển toàn diện của học sinh.
N.G.Đairi với cơng trình: Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào? (Đặng Bích
Hà và Nguyễn Cao Lũy dịch “Chương 1: Những yêu cầu quan trọng nhất của giờ
học và của việc chuẩn bị giờ học”, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1973). Tác giả khẳng
định hoạt động nhận thức tích cực độc lập của học sinh là một điều kiện bắt buộc
đối với giờ học được tổ chức một cách khoa học và có hiệu quả. Đồng thời, tác giả


chỉ rõ tiến hành giờ học lịch sử muốn đạt hiệu quả cao phải chuẩn bị tốt giáo án, vận
dụng linh hoạt dạy học nêu vấn đề với phương pháp dạy học, đặc biệt là sử dụng
hiệu quả sách giáo khoa và bài giảng của thầy giáo trong một giờ học. Ơng đã đưa
ra một sơ đồ, có thể được coi như kim chỉ nam cho người giáo viên lịch sử.
Cuốn “Các phương pháp dạy học hiệu quả” của nhóm tác giả Robert J.
Marzano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock (Hồng Lạc dịch, Nxb GD, TP HCM,
2005) gồm 13 chương trong đó từ chương 2 đến chương 10 trình bày các phương
pháp dạy học dựa trên các cơng trình nghiên cứu giáo dục ở Mỹ tương ứng với 9
phương pháp dạy học có hiệu quả. Sách gợi mở cho độc giả các phương pháp phát
huy tính tích cực của học sinh trong dạy học.
Ngồi ra, vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập cịn được
đề cập đến một số tài liệu khác như: M.N. Aleceep với “Phát triển tư duy học sinh”;
“Tính tích cực học tập của học sinh” của Aixtova (bản dịch thư viện trường ĐHSP

Hà Nội, 1988)… Thông qua những tác phẩm này, các tác giả đã chứng minh được
tầm quan trọng của việc phát triển tư duy sáng tạo, tích cực độc lập nhận thức của
học sinh trong quá trình nhận thức lịch sử.
Như vậy, các tác giả đều khẳng định ý nghĩa, tầm quan trọng của việc phát
huy tính tích cực của học sinh trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng.
Đồng thời nhấn mạnh đến vai trị của việc phát huy tính tích cực độc lập trong nhận
thức đặc biệt là tư duy của học sinh.
2.1.2. Tài liệu trong nước
Giáo trình “Giáo dục học” của Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt (Tập 1, Nxb
GD, H, 1987) có đề cập đến các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phát huy
tính tích cực của học sinh. Ông cũng đã đưa ra các nguyên tắc của q trình dạy học,
trong đó có ngun tắc bảo đảm sự thống nhất giữa vai trò chủ đạo của thầy và vai
trị tự giác, tích cực, độc lập của trị. Ngun tắc này địi hỏi phải phát huy tính tích
cực, tính tự giác, độc lập của học sinh trong quá trình dạy học, đồng thời, tác giả
cũng đưa ra khái niệm tính tích cực, tự giác và tính độc lập nhận thức.
T.S Đặng Thành Hưng trong cuốn “Dạy học hiện đại: lí luận – biện pháp –
kĩ thuật” (Nxb ĐHQG, H, 2002) đề cập đến nhiều vấn đề của lí luận dạy học hiện
đại, trong đó có lí luận, biện pháp, và kĩ thuật phát huy tính tích cực học tập của học


sinh. Tác giả đã đề cập đến vấn đề tích cực hóa và biện pháp tích cực hóa học tập.
Tác giả nhấn mạnh: chỉ có phát huy tính tích cực của người học thì người học có cơ
hội nhất để thể hiện mình và phát triển. Đồng thời, tác giả cũng nêu lên các biện
pháp, kĩ thuật nhằm làm cho giờ học đạt kết quả cao như kĩ thuật ghép nhóm, kĩ
thuật sử dụng câu hỏi, kĩ thuật sử dụng và khai thác phương tiện, tài liệu dạy học…
đây thực sự là các giải pháp về tổ chức nhằm đảm bảo q trình học tập diễn ra tích
cực và hiệu quả.
Cuốn “Phương pháp dạy học Lịch sử” do GS.TS Phan Ngọc Liên, PGS Trần
Văn Trị (chủ biên), gồm 2 tập: tập 1 (1976); tập 2 (1980) và được tái bản vào các
năm 1998, 1999, 2000, 2001 đã dành hẳn một phần đề cập đến vấn đề phát triển

năng lực nhận thức và năng lực hành động của học sinh. Đặc biệt là cuốn: “Phương
pháp dạy học lịch sử” (tập 1, 2; Nxb ĐHSP Hà Nội, 2002) do GS. TS Phan Ngọc
Liên chủ biên, tái bản và có sửa chữa năm 2009, đã hoàn chỉnh hơn vấn đề sử dụng
SGK, tài liệu tham khảo và phát huy tính tích cực của HS trong dạy học lịch sử.
Bài viết “Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng phát huy tính
tích cực của học sinh” của PGS. TS Trịnh Đình Tùng trong cuốn “Đổi mới phương
pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông (một số chuyên đề)” do GS. TS Phan Ngọc
Liên chủ biên (Nxb ĐHSP, H, 2005) đã phản ảnh một cách tồn diện về quan niệm
tính tích cực học tập của học sinh trong dạy hoc lịch sử, về đặc điểm của quá trình
dạy học lịch sử trong mối liên hệ với việc phát huy tính tích cực của học sinh, về
các biện pháp chủ yếu nhằm phát huy tính tích cực của HS trong dạy học lịch sử.
Các tác giả trong cuốn “Phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học
lịch sử ở trường trung học cơ sở” do Phan Ngọc Liên – Trịnh Đình Tùng chủ biên
(Nxb Giáo dục 1998) đã đưa ra cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát huy tính tích
cực của học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở, khẳng định tầm
quan trọng của tài liệu tham khảo và đề ra những con đường, biện pháp phát huy
tính tích cực của học sinh trong học tập lịch sử.
Bài viết “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở
trường phổ thông” của GS. TS. Nguyễn Thị Côi trong cuốn “Đổi mới phương pháp
dạy học lịch sử ở trường phổ thông (một số chuyên đề)” do GS. TS Phan Ngọc Liên
chủ biên (Nxb ĐHSP, H, 2005) đã nhấn mạnh đến vai trò của việc phát triển nhận


thức tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh và đề xuất các con đường, biện pháp
phát triển tính tích cực độc lập của học sinh trong giờ học nội khóa cũng như hoạt
động ngoại khóa. Và trong giáo trình “Các hình thức tổ chức dạy học lịch sử ở
trường trung học cơ sở” do GS. TS. Nguyễn Thị Côi chủ biên (Nxb ĐHSP 2007)
đề cập đến phương pháp dạy học tích cực, đưa ra các phương pháp dạy học theo
hướng phát huy tích cực hóa hoạt động học tập của người học.
Nguồn tài liệu của các nhà giáo dục trong và ngồi nước dù khơng liên quan

trực tiếp đến vấn đề sử dụng văn kiện Đảng nhưng có vai trị quan trọng trong định
hướng việc phát huy tính tích cực của HS khi sử dụng tài liệu lịch sử - tài liệu văn
kiện Đảng mà đề tài nghiên cứu, áp dụng.
2.2. Các cơng trình đề cập đến việc sử dụng tài liệu tham khảo nói chung, tài
liệu văn kiện Đảng nói riêng trong dạy học lịch sử
Trong cuốn:“Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông (một
số chuyên đề)” của Hội giáo dục lịch sử trường ĐHSP Hà Nội, do GS. Phan Ngọc
Liên chủ biên có các bài viết về việc cần thiết sử dụng tài liệu trong dạy học lịch sử
và trong biên soạn, nghiên cứu lịch sử như việc sử dụng các tài liệu trong các tác
phẩm của Hồ Chí Minh của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước, sử dụng tài
liệu văn kiện Đảng…
Trong cuốn sách “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử” của tập
thể tác giả, các nhà giáo dục lịch sử do GS.TS Phan Ngọc Liên, PGS.TS Trịnh Đình
Tùng, PGS.TS Nguyễn Thị Cơi, TS. Trần Vĩnh Tường (đồng chủ biên), có phần “sử
dụng tài liệu trong dạy học lịch sử” đề cập đến việc sử dụng tư liệu Hồ Chí Minh,
văn kiện Đảng trong nghiên cứu, biên soạn lịch sử và các biện pháp sư phạm trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
Tiến sĩ Đỗ Hồng Thái (chủ biên), TS. Bùi Thu Hà trong cuốn “Văn kiện
Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông” cung cấp tài liệu văn kiện Đảng
trong nghiên cứu và dạy học lịch sử cho GV phổ thông, sinh viên các trường Đại
học, cao đẳng và học viên sau đại học ngành lịch sử toàn quốc. Tác giả đã đề cập
đến vấn đề việc sử dụng văn kiện Đảng ở trường PT nhằm góp phần đổi mới
phương pháp dạy học và nâng cao hiệu quả dạy lịch sử.


Qua việc tìm hiểu các cơng trình nghiên cứu trên, nhận thấy các cơng trình
nghiên cứu trên đều đề cập đến việc nghiên cứu, sử dụng các tác phẩm của chủ
nghĩa Mác – Lê nin, văn kiện Đảng, tài liệu của Hồ Chí Minh ở các góc độ khác
nhau, và khẳng định vai trò quan trọng của những nguồn tài liệu đó trong dạy học
lịch sử.

Trong luận án tiến sĩ của Đỗ Hồng Thái “Sử dụng văn kiện Đảng trong dạy
học Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 ở lớp 12 Trung học phổ thơng” cũng
đã trình bày rất kĩ cơ sở lý luận của việc sử dụng văn kiện Đảng như một tài liệu
gốc trong dạy học lịch sử. Luận án còn xác định rõ những tài liệu cần thiết trong
giảng dạy lịch sử và phương pháp sử dụng các nguồn tài liệu nói trên. Qua đó, giúp
nhiều giáo viên, sinh viên, học sinh và học viên trong quá trình nghiên cứu và sử
dụng nguồn tài liệu phong phú này. Tuy nhiên, luận án chỉ dừng lại ở việc nghiên
cứu và hướng dẫn sử dụng văn kiện Đảng từ khi thành lập đến năm 1945, giai đoạn
sau ít được đề cập đến và càng khơng nói nhiều đến việc đưa ra các biện pháp sử
dụng chúng nhằm mục đích phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
Luận văn thạc sĩ “Sử dụng tài liệu lịch sử theo hướng phát huy tính tích cực
của học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam từ 1945 đến 1954, lớp 12 THPT,
chương trình chuẩn” của học viên Nguyễn Thị Xuân Khang đã nghiên cứu toàn
diện về ý nghĩa, vai trò, các biện pháp sử dụng tài liệu lịch sử theo hướng phát huy
tính tích cực của HS trong DH LS Việt Nam từ 1945 – 1954.
Luận văn thạc sĩ “Sử dụng tài liệu văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử Việt
Nam giai đoạn từ 1975 đến nay, nhằm giáo dục cho học sinh lớp 12 THPT niềm tin
vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội” của học viên Đặng Thị Hương Sen đã
nghiên cứu về các yêu cầu, biện pháp khai thác văn kiện Đảng nhằm giáo dục tư
tưởng để dạy học đạt hiệu quả cao, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.
Như vậy, nghiên cứu về văn kiện Đảng vận dụng vào dạy học được nhiều
nhà nghiên cứu tìm tịi ở các góc độ khác nhau. Trên cơ sở tiếp thu tư tưởng của các
cơng trình nghiên cứu, đó là những tài liệu q giá, là những gợi ý quan trọng để
giúp tôi đi sâu cơ sở lý luận liên quan đến đề tài của mình, đó là nghiên cứu việc sử
dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học


lịch sử Việt Nam từ 1945 đến 1954 lớp 12 THPT, chương trình chuẩn. Bởi lịch sử
Việt Nam 1945 - 1954 - giai đoạn kháng chiến chống Pháp, là trang sử hào hùng
của dân tộc, có nhiều sự kiện liên quan trực tiếp đến VKĐ, nếu sử dụng VKĐ vào

dạy học lịch sử sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học giai đoạn lịch sử này.
3. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình sử dụng tài liệu văn kiện Đảng
trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1945 – 1954 ở lớp 12 trường Trung học
phổ thơng, chương trình chuẩn.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
4.1. Mục đích
Trên cơ sở tìm hiểu lý luận và thực tiễn về vấn đề sử dụng tài liệu văn kiện
Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học bộ môn ở
trường phổ thông, luận văn đi sâu vào xác định nội dung tài liệu lịch sử cần sử dụng
trong dạy học lịch sử Việt Nam 1945- 1954 lớp 12 - THPT và đề xuất một số biện
pháp sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh
nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thơng.
4.2. Nhiệm vụ
- Tìm hiểu cơ sở lý luận của việc sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát
huy tính tích cực của HS trong dạy học Lịch sử.
- Điều tra thực trạng dạy học lịch sử ở trường PT nói chung, tình hình sử
dụng văn kiện Đảng trong dạy học lịch theo hướng phát huy tính tích cực của HS.
- Nghiên cứu mục tiêu, nội dung Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954
lớp 12- THPT (chương trình chuẩn), xác định những nội dung lịch sử cần sử dụng
văn kiện Đảng.
- Đề xuất các biện pháp sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính
tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử giai đoạn 1945 – 1954 lớp 12 - THPT
(chương trình chuẩn), nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử. Đây là nhiệm vụ
trọng tâm của đề tài.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi, tính đúng đắn
của đề tài nghiên cứu.


5. Phạm vi nghiên cứu

Các biện pháp sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích
cực của học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 ở lớp 12 –
THPT (chương trình chuẩn) áp dụng cho bài nghiên cứu kiến thức mới và tiến hành
thực nghiệm sư phạm nội dung một tiết học cụ thể ở trường THPT tỉnh Bắc Ninh.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận: Khai thác các tài liệu về tâm lý học, giáo dục học,
phương pháp dạy học bộ mơn, nghiên cứu chương trình, nội dung SGK Lịch sử lớp
12 – THPT, tác phẩm của Hồ Chí Minh, các văn kiện Đảng về kháng chiến chống
Pháp và các nguồn tài liệu liên quan đến dạy học.
- Phương pháp điều tra gồm: dự giờ, quan sát, điều tra xã hội học, trao đổi
thảo luận với giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục.
- Thực nghiệm sư phạm: Soạn giáo án và tiến hành thực nghiệm sư phạm dạy
học lớp 12 của một số trường THPT.
- Phương pháp thống kê: tiến hành phân tích xử lý kết quả thực nghiệm.
7. Giả thuyết nghiên cứu
Hiện nay, vấn đề sử dụng tài liệu lịch sử nói chung, tài liệu văn kiện Đảng
nói riêng chưa có hiệu quả. Nếu giáo viên bộ môn xây dựng được các biện pháp sử
dụng tài liệu văn kiện Đảng phù hợp với biện pháp dạy học, đặc biệt phát huy được
tính tích cực của học sinh theo như đề xuất của luận văn, sẽ góp phần nâng cao hiệu
quả dạy học lịch sử ở trường THPT.
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
8.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu luận văn làm phong phú thêm lý luận phương pháp dạy
học lịch sử nói chung, lý luận về việc sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy
tính tích cực của học sinh nói riêng, nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở
trường THPT.
8.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Là tài liệu tham khảo có giá trị thực tiễn cao đối với sinh viên ngành sư
phạm lịch sử trong quá trình học tập mơn Lý luận và phương pháp dạy học Lịch sử.

- Là tài liệu tham khảo thiết thực cho GV Lịch sử ở các trường PT.
9. Đóng góp của luận văn
- Tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu lịch sử theo
hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học bộ môn ở trường phổ thông.
- Phản ánh được thực trạng của việc sử dụng tài liệu lịch sử trong việc dạy
học bộ môn ở một số trường trung học phổ thông.
- Đề xuất một số biện pháp sư phạm sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo
hướng phát huy tính tích cực của HS trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945
– 1954 lớp 12 THPT (chương trình chuẩn), nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.
10. Cấu trúc nội dung luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung
luận văn dự kiến được trình bày trong 2 chương:
Chƣơng 1: Sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của
học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường trung học phổ thông - Lý luận và
thực tiễn.
Chƣơng 2: Các biện pháp sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính
tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 lớp 12 trung học phổ thơng (Chương trình chuẩn). Thực nghiệm sư phạm.


CHƢƠNG 1
SỬ DỤNG VĂN KIỆN ĐẢNG THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH
CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG – LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Quan niệm về văn kiện Đảng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
Văn kiện Đảng là nguồn tài liệu có ý nghĩa quan trọng đối với việc nghiên
cứu lịch sử và dạy học lịch sử. Tuy nhiên, việc sử dụng văn kiện Đảng trong lĩnh
vực nghiên cứu nói chung và dạy học lịch sử nói riêng đều là q trình nhận thức
lịch sử, nên các loại tài liệu văn kiện Đảng đều có vị trí giống nhau. Vì vậy, cần tìm

hiểu đặc điểm chung về văn kiện Đảng để có thể vận dụng hiệu quả trong dạy học
lịch sử ở trường phổ thông.
Trước hết, chúng ta cần hiểu khái niệm văn kiện Đảng:
1.1.1.1. Khái niệm văn kiện Đảng
Năm 1930, Đảng cộng sản Việt Nam ra đời và bước lên vũ đài chính trị,
gánh vác sứ mệnh lãnh đạo nhân dân Việt Nam, đấu tranh cho độc lập tự do và chủ
nghĩa xã hội. Nội dung từng chặng đường lịch sử dân tộc là sự thể hiện sinh động
những chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng. Trên 80 năm lãnh đạo cách mạng,
Đảng đã để lại khối lượng văn kiện đồ sộ, phong phú, phản ánh cuộc đấu tranh đầy
gian khổ, hy sinh, kiên cường, sáng tạo của đồng bào và các chiến sĩ yêu nước cách
mạng, các chiến sĩ cộng sản, kết tinh nhiều giá trị lý luận, tư tưởng, kinh nghiệm
hoạt động thực tiễn của Đảng và nhân dân.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Lịch sử ta là cả một pho bằng vàng”. Một
trong những chất liệu quan trọng nhất tạo nên pho sử vàng chính là văn kiện Đảng.
Vậy, có thể nói văn kiện Đảng là một loại tài liệu lịch sử quan trọng, liên quan trực
tiếp đến sự ra đời, diễn biến, tính chất, ý nghĩa của các sự kiện lịch sử về Đảng và
liên quan về Đảng.
Theo TS. Đỗ Hồng Thái: văn kiện Đảng là những văn bản về đường lối, chủ
trương, nghị quyết của Đảng được ra đời trong một hoàn cảnh lịch sử cụ thể, có ý
nghĩa khơng chỉ đối với việc thực hiện nhiệm vụ cách mạng trong thời kì đó, mà cịn


là sự tổng kết kinh nghiệm đấu tranh đã qua, vạch ra phương hướng cho những thời
kì cách mạng sau này. Đúng vậy, tài liệu thành văn này có tính chính xác cao về
mặt khoa học, khơi phục lại từng bức tranh quá khứ như đã từng diễn ra trong lịch
sử. Bởi, Văn kiện Đảng được hiểu là những văn kiện của Đảng có ý nghĩa quan
trọng về xã hội, chính trị, nó liên quan trực tiếp đến sự ra đời, diễn biến, tính chất, ý
nghĩa của các sự kiện lịch sử về Đảng. Như vậy, văn kiện Đảng được coi như những
tài liệu gốc, ví như các bản chỉ thị, điều ước, tun ngơn, hiệp ước, khế ước… đó là
những tư liệu chuẩn xác, giúp khôi phục lại từng phần bức tranh trong quá khứ.

1.1.1.2. Các loại văn kiện Đảng
Với những ý nghĩa đúng đắn, khoa học và thiết thực trong vận dụng tài liệu
văn kiện Đảng vào dạy học lịch sử, cho nên khi sử dụng văn kiện Đảng, chúng ta
không thể không phân loại, lựa chọn các loại văn kiện Đảng, tìm hiểu tác dụng của
nó đối với việc dạy học lịch sử dân tộc.
Theo Hội đồng biên soạn nội dung và xuất bản văn kiện Đảng tồn tập, thì
phạm vi văn kiện Đảng bao gồm: “Các văn kiện do cấp Trung ương ban hành kể từ
thời kì hoạt động của các tổ chức tiền thân Đảng trở đi. Đó là các văn kiện của Hội
Việt Nam Cách mạng thanh niên, Tân Việt cách mạng Đảng, Đông Dương cộng sản
Đảng (Đảng Cộng sản Đông Dương), An Nam cộng sản Đảng (Đảng Cộng sản An
Nam), Đông Dương Cộng sản liên đoàn… Văn kiện của Hội nghị thành lập Đảng,
văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc và Hội nghị cán bộ Trung ương, Hội nghị đại
biểu giữa các nhiệm kì, văn kiện của ban Thường vụ Trung ương, Bộ chính trị,
Thường vụ Bộ Chính trị, Thường vụ Bộ chính trị - Ban Bí thư, Trung ương cục miền
Nam, một số văn kiện của xứ ủy”. [14.tr7]
Ngoài ra, văn kiện Đảng còn bao gồm: Một số tác phẩm quan trọng và tiêu biểu
của chủ tịch Hồ Chí Minh và các Tổng Bí thư về đường lối chủ trương của Đảng trong
các thời kì cách mạng… một số các tài liệu khác có quan hệ chặt chẽ với hoạt động của
Đảng cộng sản Việt Nam như: Tài liệu của quốc tế Cộng sản, thông báo về hội đàm đối
ngoại của Đảng, lời chào mừng và các tham luận tại các Đại hội Đảng… [14.tr 8]
Trên cơ sở đó, chúng ta có thể phân loại tài liệu văn kiện Đảng dùng trong
dạy học lịch sử thành các loại như sau:


Thứ nhất: Các văn kiện phân tích, đánh giá, nhận định khái quát tình hình.
Loại tài liệu này giúp học sinh nhìn nhận bao quát tổng thể bối cảnh lịch sử, nguyên
nhân các sự kiện, hiện tượng lịch sử.
Thứ hai: Tài liệu văn kiện Đảng là các cương lĩnh, tuyên ngôn, điều lệ, chỉ
thị và nghị quyết Đảng … đây là loại tài liệu thường gặp trong dạy học lịch sử. Với
tài liệu này, học sinh hiểu rõ mối liên hệ mật thiết giữa chủ trương đường lối của

Đảng với những sự kện, hiện tượng lịch sử diễn ra trong quá trình cách mạng.
Thứ ba: Các văn kiện trình bày các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử.
Đây là loại tài liệu có ý nghĩa cung cấp sử liệu, giúp cho việc nhận thức tri thức lịch
sử của học sinh có chỗ dựa tin cậy.
Thứ tư: Các văn kiện so sánh, giải thích, tổng kết khái quát những hoạt động
cách mạng, đánh giá ý nghĩa, rút ra những bài học kinh nghiệm. Loại tài liệu này
giúp học sinh phát triển năng lực tư duy tích cực, tự giác, đồng thời rèn luyện cho
các em kỹ năng vận dụng thực hành trong nghiên cứu và học tập môn lịch sử.
Khối lượng các loại tài liệu như trên rất nhiều. Trong giới hạn phạm vi đề tài
cũng như yêu cầu của việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông, chúng tơi khơng thể
trích được hết mà chỉ chọn những đoạn cơ bản, tiêu biểu để phục vụ cho việc dạy
học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954.
1.1.2. Quan niệm về phát huy tính tích cực của học sinh trong q trình dạy học
1.1.2.1. Khái niệm tính tích cực – Tích cực nhận thức
Theo từ điển Tiếng Việt, tích cực là: “chủ động, hướng hoạt động nhằm tạo
ra những thay đổi, phát triển”, “hăng hái năng nổ với công việc”. [57. tr120]
Tính tích cực của con người biểu hiện trong hoạt động, đặc biệt trong những
hoạt động của chủ thể. Học tập là hoạt động chủ đạo của lứa tuổi đi học. Tính tích
cực trong hoạt động học tập về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát
vọng hiểu biết, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức.
Vì thế, theo Khar-la-mốp, tính tích cực nhận thức là “trạng thái hoạt động
của học sinh, đặc trưng bởi khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong
q trình nắm vững tri thức”. [45. tr 42 ]
Tính tích cực nhận thức là ý thức, thái độ hoạt động tích cực của mỗi người
trong q trình nhận thức nhằm đạt hiệu quả cao những mục đích đã đề ra. Do đó,


tính tích cực là cơ sở thuận lợi để phát triển các năng lực nhận thức khác trong hoạt
động nhận thức của mỗi người. Đúng như Nguyễn Ngọc Bảo cho rằng: “Tích cực
nhận thức là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể, thông qua sự huy động ở

mức độ cao các chức năng tâm lý nhằm giải quyết những vấn đề hoạt động nhận
thức. Nó vừa là mục đích hoạt động vừa là phương tiện vừa là điều kiện để đạt
được mục đích vừa là kết quả hoạt động”. [ 6. tr 8]
Khác với quá trình nhận thức trong nghiên cứu khoa học, quá trình nhận thức
trong học tập khơng nhằm phát hiện những điều lồi người chưa biết mà nhằm lĩnh
hội những tri thức loài người đã tích lũy được. Tuy nhiên, trong học tập, học sinh
cũng phải “khám phá” ra những hiểu biết mới đối với bản thân. HS sẽ thông hiểu,
ghi nhớ những gì đã nắm được qua hoạt động học tập và nỗ lực của chính mình.
Tính tích cực nhận thức trong hoạt động học tập liên quan trước hết với động
cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú
và tự giác là hai yếu tố tâm lý tạo nên tính tích cực. Tính tích cực sản sinh nếp tư
duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng tạo. Ngược lại, phong cách
học tập tích cực độc lập, sáng tạo sẽ phát triển tự giác, hứng thú, bồi dưỡng động cơ
học tập.
1.1.2.2. Những biểu hiện của tính tích cực
Theo các nhà giáo dục, tính tích cực học tập của học sinh có những biểu hiện
sau đây: Học sinh có chú ý học tập, hăng hái tham gia mọi hoạt động học tập, hoàn
thành những nhiệm vụ được giao; Học sinh tích cực quan sát, tiến hành thí nghiệm
để hình thành biểu tượng; Đứng trước các nhiệm vụ nhận thức, HS tri giác tài liệu
học tập và nảy sinh hành động tư duy để lĩnh hội cái đã hiểu; cuối cùng là hành
động rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, vận dụng được những kiến thức vào thực tiễn; HS
có quyết tâm và hứng thú học tập.
Trong học tập lịch sử, tính tích cực được biểu hiện ở những dấu hiệu sau:
hăng hái trả lời các câu hỏi của GV, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu
ý kiến của mình trước vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, địi hỏi giải thích cặn kẽ
những vấn đề chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiến thức kĩ năng đã học để nhận thức
vấn đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hồn thành bài tập, khơng
nản trước những tình huống khó khăn…

Ngồi ra, tính tích cực học tập cịn được hiểu hiện qua các cấp độ từ thấp lên
cao như:
- Bắt chước: cố gắng thực hiện theo các mẫu cho trước
- Tìm tịi: độc lập giải quyết vấn đềnêu ra, tìm kiếm cách giải quyết khác
nhau về một vấn đề…
- Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới độc đáo hữu hiệu.
Như vậy, tính tích cực khơng chỉ biểu hiện bằng những hành động bề ngồi
mà cịn biển hiện bên trong có ý thức của chủ thể. Vì vậy, cần phân biệt tính tích
cực và trạng thái hoạt động bên ngồi, nếu khơng sẽ ảnh hướng đến sự ngộ nhận, vì
hiện tượng tích cực và trạng thái bề ngồi có thể giống nhau, nhưng khác nhau về
bản chất. Tính tích cực khi được thể hiện trong hoạt động cải tạo đòi hỏi phải thay
đổi mà trước tiên là trong ý thức của chủ thể hành động, cịn trạng thái hành động
khơng đòi hỏi một sự cải tạo như vậy. Chẳng hạn, học sinh có thể theo yêu cầu của
giáo viên chú ý nghe giảng, ghi chép nhưng khơng tích cực suy nghĩ để cải tạo đối
tượng nhận thức.
Điều này cho thấy, bản chất của tính tích cực biểu hiện trước tiên ở ý thức
của chủ thể hành động chứ không chỉ ở những biểu hiện bề ngồi. Tính tích cực
nhận thức vận dụng đối với học sinh địi hỏi phải có những nhân tố: bằng tính lựa
chọn thái độ đối với đối tượng nhận thức, đề ra cho mình mục đích, nhiệm vụ cần
phải giải quyết sau khi lựa chọn đối tượng, cải tạo đối tượng trong hoạt động sau
này nhằm giải quyết vấn đề.
1.1.2.3. Định hướng và biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh
Phát huy tính tích cực của học sinh là nhiệm vụ quan trọng của việc dạy học
ở trường phổ thông. Cơ sở của việc dạy học không thể chỉ là ghi nhớ thông tin giáo
viên cung cấp cho HS mặc dù điều này cũng là nhiệm vụ quan trọng mà phải là sự
tham gia tích cực của chính HS vào q trình tiếp thu thơng tin đó, là sự tư duy độc
lập của các em, là sự hình thành dần dần năng lực độc lập, trau dồi tri thức, năng lực
sáng tạo. Vì vậy, nhiệm vụ chủ yếu của các nhà giáo dục là tìm ra biện pháp phát
huy tính tích cực của học sinh.
I.F. Khar-la-mốp, một nhà giáo dục người Nga, đã đưa ra những nguyên tắc,

có thể coi như định hướng của việc phát huy tính tích cực của học sinh là: cần thiết


phải lôi cuốn học sinh vào hoạt động nhận thức tích cực kiến thức, sự ham hiểu biết
trí tuệ, nhằm huy động hết mức trí lực của học sinh vào quá trình học tập. Cần thiết
phải làm cho học sinh nắm vững và nắm sâu tư liệu lý thuyết, thâm nhập thực sự
vào bản chất của các đối tượng và hiện tượng nghiên cứu, lĩnh hội những tư tưởng
và khái niệm quan trọng nhất và ông đã đưa ra một số các biện pháp nhằm thực hiện
các định hướng trên là: dạy học nêu vấn đề, tăng cường tính tích cực tư duy của học
sinh khi trình bày bằng lời, cải tiến cơng tác tự học của học sinh, tích cực hóa hoạt
động trí tuệ của học sinh khi củng cố và kiểm tra kiến thức, những kích thích bên
trong của tính tích cực học tập.
R. J. Marzanơ – nhà lí luận học người Mĩ, đã đưa ra 5 định hướng cơ bản
nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình dạy học như sau: Thái độ
và sự nhận thức tích cực về học tập, thu nhận và tổng hợp kiến thức mở rộng và tinh
lọc kiến thức, phát triển tư duy thông qua việc sử dụng kiến thức một cách có hiệu
quả, tạo thói quen tư duy. Các biện pháp cơ bản để thực hiện 5 định hướng này là
phương pháp dạy học khám phá và dạy học hợp tác, trong đó hình thức thảo luận
theo nhóm được chú ý là hơn cả.
Nhiều nhà giáo dục khác, khi bàn về vấn đề phát huy tính tích cực của học
sinh đều cho rằng: muốn phát huy tính tích cực của học sinh, cần phải đưa các em
vào trong hoạt động, làm cho các em tham gia tích cực vào việc xây dựng những
kiến thức, huy động sáng kiến, sáng tạo của các em thay vì thụ động tiếp thu từ phía
giáo viên.
Ở trong nước, khi đề cập đến phương pháp dạy học và biện pháp phát huy
tính tích cực của học sinh, nhiều nhà giáo dục cũng đứng trên quan điểm học tập
trong hoạt động và bằng hoạt động. Nghiên cứu những quan điểm khác nhau về
định hướng và biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh, chúng ta có thể nhận
thấy các tác giả đều có cùng mong muốn tìm kiếm một con đường, một cách dạy
hướng tới việc học tập tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, khác với lối học thụ

động của học sinh. Cách dạy này có những đặc trưng cơ bản sau đây:
- Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động cho học sinh
- Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học
- Dạy học tăng cường học tập cá nhân kết hợp với hợp tác nhóm


- Kết hợp đánh giá của giáo viên đối với tự đánh giá của học sinh
Bản chất của những đặc trưng trên chính là: khai thác động lực học tập trong
bản thân người học để phát triển chính họ. Coi trọng lợi ích nhu cầu của mỗi cá
nhân người học, đảm bảo cho họ thích ứng với đời sống xã hội.
Có thể nói, quan điểm này được thể hiện rất rõ trong việc biên soạn SGK,
trong các tài liệu hướng dẫn dạy thí điểm SGK đổi mới cũng như thực tế đổi mới
phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay. Quan điểm này được
vận dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu về phương pháp sử dụng văn kiện
Đảng trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945- 1954 theo hướng phát huy
tính tích cực của HS mà luận văn muốn hướng đến.
1.1.2.4. Tầm quan trọng của việc phát huy tính tích cực của học sinh
Phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập, tạo cơ hội cho người học
phát huy được tư duy và óc thơng minh của mình, giúp học sinh có phương pháp tự
học và lịng ham học hỏi. Đây là cơ sở quan trọng, biện pháp cần thiết để thực hiện
mục tiêu giáo dục của Đảng và Nhà nước đã đề ra.
Việc phát huy tính tích cực học tập lịch sử của học sinh là việc làm quan
trọng và cần thiết. Mọi hoạt động học tập cần được tiến hành trong sự say mê, hứng
thú, ý thức trách nhiệm của học sinh đối với sự hướng dẫn hợp lý của giáo viên. Có
thể nói, đây là biện pháp tốt nhất để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn ở trường
phổ thông hiện nay.
1.1.3.Quan niệm về sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích
cực của học sinh
Xuất phát từ quan niệm trên về tính tích cực của học sinh, chúng ta có thể
hiểu sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh,

khơng có nghĩa là để cho học sinh tự làm việc với tài liệu văn kiện Đảng trong giờ
học bộ môn, càng không phải là việc giáo viên đặt nhiều câu hỏi đối với các tài liệu
mà giáo viên đưa cho học sinh, cũng không phải là càng cung cấp được nhiều tư
liệu văn kiện Đảng trong một giờ học lịch sử là đã phát huy được tính tích cực của
học sinh. Sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của học
sinh nghĩa là trong các hoạt động học tập, giáo viên luôn điều khiển, hướng dẫn, tổ
chức hoạt động học tập cho các em học sinh chủ động làm việc với văn kiện Đảng


cùng với tài liệu lịch sử khác để tự học sinh tạo ra được các biểu tượng lịch sử cụ
thể, trên cơ sở đó hình thành các khái niệm và rút ra các quy luật, bài học lịch sử.
Khi sử dụng tài liệu văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính tích cực của HS,
các em học sinh ln tỏ ra hứng thú, chú ý học tập, hăng hái tham gia xây dựng ý
kiến, ghi chép bài chủ động. Đồng thời, các em chủ động tìm thêm các tài liệu khác
ngoài các tài liệu văn kiện Đảng mà GV cung cấp, các em ln hứng thú học tập,
hồn thành tốt nhiệm vụ mà thầy cô giao cho. Khi sử dụng tài liệu văn kiện Đảng
theo hướng phát huy tính tích cực của HS, các em sẽ độc lập, chủ động làm việc với
tài liệu, giải quyết các vấn đề dưới sự hướng dẫn, điều khiển của GV, cao hơn nữa
các em biết tự phát hiện ra vấn đề và tự giải quyết vấn đề trong quá trình tìm kiếm
một điều mới chưa biết.
1.1.4. Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ thông
Việc đổi mới chương trình sách giáo khoa hiện nay nói chung và SGK Lịch
sử nói riêng, đặt ra yêu cầu bức thiết là phải đổi mới phương pháp dạy học lịch sử.
Đảng ta đã tổng kết trong nghị quyết TW 2 Ban Chấp hành TƯ khóa VIII về hạn
chế giáo dục nước ta: Chất lượng và hiệu quả giáo dục, đào tạo con người cịn thấp,
trình độ kĩ thuật, năng lực thực hành, phương pháp tư duy khoa học, trình độ ngoại
ngữ và thể lực của đa số học sinh còn yếu. Ở nhiều trường, khả năng vận dụng kiến
thức vào sản xuất và đời sống còn hạn chế.
Điểm nổi bật trong hạn chế chất lượng giáo dục của chúng ta là kĩ năng thực
hành và khả năng học tập vận dụng kiến thức và cuộc sống cịn yếu. Qua tìm hiểu,

so với một số nước trong khu vực và trên thế giới, mặt bằng kiến thức ở phổ thông
của chúng ta không thua kém gì các nước bạn, thậm chí cịn hơi nặng, quá tải và
học sinh của chúng ta khi đua tài chất xám trong các kì thi quốc tế cũng khẳng định
được thứ hạng cao. Nhưng chúng ta lại thua họ ở năng lực thực hành, vận dụng kiến
thức khoa học và năng lực hoạt động học tập, vận dụng vào cuộc sống. Đó là một
điều rất đáng tiếc, gây trở ngại lớn cho công cuộc xây dựng đất nước của chúng ta
với vai trò chủ yếu thuộc về thế hệ trẻ.
Vậy, nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng trên? Có thể khẳng định, một trong
những ngun nhân của tình trạng trên là do: Phương pháp giáo dục – đào tạo cịn
chậm đổi mới, chưa phát huy được tính chủ động, sáng tạo của người học. Giáo dục


– đào tạo còn chưa kết hợp chặt chẽ với lao động sản xuất, nhà trường chưa gắn liền
với gia đình và xã hội.
Vài năm gần đây, tại các trường phổ thông đã tiến hành đổi mới phương
pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng học tập. Song qua tìm hiểu việc đổi mới
phương pháp dạy học nói chung, phương pháp dạy học lịch sử nói riêng vẫn chưa
đáp ứng được yêu cầu đề ra, còn tồn tại những nhược điểm cơ bản như: Nhiều giáo
viên chưa nhận thức được vai trò của việc kết hợp phương pháp dạy học để phát
huy tính tích cực độc lập nhận thức của học sinh trong học tập nên chưa khắc phục
hoàn toàn những yếu kém cố hữu trong giảng dạy. Họ chưa nắm rõ về quan điểm
đổi mới phương pháp và khi vận dụng lại mang tính hình thức, rườm rà, cứng nhắc.
Giờ học vì thế ln trở nên căng thẳng, khơ khan, khi giáo viên liên tục hỏi – đáp
học sinh và cho rằng đó là đã đổi mới được phương pháp dạy học. Phương pháp dạy
học một chiều, thày đọc – trò ghi chép làm hạn chế năng lực làm việc độc lập, chủ
động lĩnh hội kiến thức của các em, không phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận
thức của học sinh THPT vẫn còn tồn tại ở nhiều nơi.
Đổi mới phương pháp dạy học nói chung, phương pháp dạy học lịch sử nói
riêng là khuyến khích chúng ta chuyển từ mơ hình dạy học lấy “giáo viên làm trung
tâm” sang dạy học lấy “học sinh làm trung tâm”. Bản chất của dạy học lấy “học

sinh làm trung tâm” chính là phát huy một cách cao nhất tính tích cực, độc lập nhận
thức, trong đó đặc biệt là tư duy của học sinh trong học tập dưới sự điều khiển của
giáo viên để các em tự chiếm lĩnh kiến thức. Tài liệu lịch sử hiện nay là một nguồn
kiến thức, vì vậy, khi sử dụng nó địi hỏi giáo viên phải phát huy tính tích cực học
tập của học sinh để các em tự tìm ta nội dung lịch sử, chứ khơng áp đặt những kiến
thức có sẵn.
1.1.5. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng văn kiện Đảng theo hướng phát huy tính
tích cực chủ động của học sinh trong dạy học lịch sử
Do đặc trưng của việc học tập lịch sử, các loại tài liệu tham khảo (ngồi SGK)
góp phần nhất định vào việc khơi phục lại lịch sử. Do vậy, các loại tài liệu nói
chung, văn kiện Đảng nói riêng là những căn cứ khoa học, bằng chứng về tính chính
xác, phong phú của sự kiện lịch sử mà học sinh cần thu nhận. Tài liệu lịch sử là