Dạy học theo dự án trong môn khoa học lớp 4

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN VĂN THÀNH

DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG
MÔN KHOA HỌC LỚP 4

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN VĂN THÀNH

DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG
MÔN KHOA HỌC LỚP 4
Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)
Mã số: 8 04 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HỒNG CHUYÊN

THÁI NGUYÊN - 2020


LỜI CAM ĐOAN

Đề tài luận văn “Dạy học theo dự án trong môn Khoa học lớp 4” được
tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của cô giáo Nguyễn Thị Hồng Chun. Tơi
xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Kết quả thu
được trong đề tài là hồn tồn trung thực và khơng trùng với kết quả nghiên
cứu của các tác giả khác.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm!
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Học viên

Nguyễn Văn Thành

i


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cơ
giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học đã tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q trình
làm luận văn này. Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lịng cảm ơn sâu sắc đến cô TS. Nguyễn Thị
Hồng Chuyên - người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình để tơi có thể hồn thành
luận văn.
Trong q trình thực hiện luận văn, dù đã cố gắng nhưng do thời gian và năng
lực có hạn nên luận văn khơng tránh khỏi thiếu xót và hạn chế. Vì vậy, tơi rất mong
nhận được sự tham gia đóng góp ý kiến của thầy cơ và bạn bè để luận văn của tơi
được hồn thiện hơn.
Tơi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Học viên

Nguyễn Văn Thành

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................... vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ................................................... viii
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2
3. Khách thể nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu........................................................... 2
4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2
5. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu............................................................................ 2
6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 3
7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3
8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................. 5
1.1. Tổng quan nghiên cứu về đề tài............................................................................. 5
1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới.......................................................................... 5
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam........................................................................... 7
1.2. Dạy học dự án ........................................................................................................ 9
1.2.1. Dự án................................................................................................................... 9
1.2.2. Dạy học dự án ................................................................................................... 10
1.2.3. Vai trò của dạy học dự án trong việc phát triển năng lực khoa học tự nhiên
cho học sinh tiểu học .................................................................................................. 11
1.2.4. Đặc điểm dạy học theo dự án............................................................................ 12

1.3. Khái quát chương trình giáo dục phổ thông môn Khoa học (CT 2018).............. 13
1.3.1. Quan điểm xây dựng chương trình ................................................................... 13
1.3.2. Mục tiêu ............................................................................................................ 14

3


1.3.3. Yêu cầu cần đạt................................................................................................. 14
1.3.4. Nội dung giáo dục môn Khoa học lớp 4........................................................... 16
1.3.5. Phương pháp giáo dục ...................................................................................... 16
1.3.6. Phương tiện dạy học ......................................................................................... 18
1.3.7. Cách thức kiểm tra đánh giá ............................................................................. 19
1.4. Đặc điểm tâm lí - nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học ............................... 20
1.4.1. Đặc điểm tâm lí của học sinh cuối cấp tiểu học ............................................... 20
1.4.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu học......................................... 21
1.4.3. Mối quan hệ giữa đặc điểm tâm lí, nhận thức của học sinh cuối cấp tiểu
học với việc dạy học theo dự án ................................................................................. 22
1.5. Thực trạng về việc dạy học dự án trong môn Khoa học lớp 4 ............................ 24
1.5.1. Khái quát quá trình điều tra .............................................................................. 24
1.5.2. Kết quả điều tra................................................................................................. 25
Kết luận chương 1....................................................................................................... 37
Chương 2. THIẾT KẾ CHU ĐỀ DẠY HỌC THEO DỰ ÁN MÔN KHOA
HỌC 4 ........................................................................................................................ 38
2.1. Nguyên tắc xây dựng chủ đề dạy học theo dự án ................................................ 38
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp giữa lý luận và thực tiễn .............................. 38
2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo vai trò chủ thể của học sinh trong tồn bộ q trình
thực hiện dự án học tập............................................................................................... 39
2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức..................................................................... 40
2.1.4. Nguyên tắc dảm bảo phát triển năng lực của học sinh ..................................... 42
2.2. Quy trình thiết kế chủ đề mơn Khoa học theo phương pháp dự án ..................... 42

2.2.1. Giai đoạn 1. Thiết kế dự án............................................................................... 42
2.2.2. Giai đoạn 2. Tổ chức dạy học theo dự án ......................................................... 47
2.3. Thiết kế một số chủ đề dạy học dự án môn Khoa học 4...................................... 49
2.3.1. Dự án “Em là kĩ sư trồng trọt”.......................................................................... 49
2.3.2. Dự án “Em là nhà nghiên cứu nước sạch”........................................................ 54
2.3.3. Dự án “Em là kĩ sư thiết kế”............................................................................. 59
Kết luận chương 2....................................................................................................... 66

4


Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM................................................................ 67
3.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 67
3.1.1. Mục đích và nhiệm vụ thử nghiệm ................................................................... 67
3.1.2. Nội dung thử nghiệm ........................................................................................ 67
3.1.3. Địa điểm, đối tượng thử nghiệm....................................................................... 67
3.1.4. Kế hoạch, phương pháp tiến hành thực nghiệm ............................................... 67
3.2. Tiến hành thực nghiệm ........................................................................................ 72
3.2.1. Mục tiêu ............................................................................................................ 72
3.2.2. Tiến hành thực nghiệm ..................................................................................... 72
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 77
TÀI LIỆU THAM KHAO........................................................................................ 79
PHỤ LỤC

5


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DA

:

Dự án

DHDA

:

Dạy học dự án

DHTDA

:

Dạy học theo dự án

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

THCS

:

Trung học cơ sở

THPT

:

Trung học phổ thông

6


DANH MỤC CÁC BANG
Bảng 1.1.

Mức độ quan trọng của môn Khoa học so với các môn học khác ........ 25

Bảng 1.2.

Nhận thức mức độ quan trọng của việc xác định mục tiêu và nội
dung trong môn Khoa học 4 .................................................................. 26

Bảng 1.3.

Thực trạng sử dụng các phương pháp trong dạy học môn Khoa học ... 27

Bảng 1.4.

Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học mơn Khoa học 4 của

giáo viên ................................................................................................ 28

Bảng 1.5.

Thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học môn Khoa học 4 ........................ 29

Bảng 1.6.

Hứng thú của học sinh với môn Khoa học 4 ......................................... 29

Bảng 1.7.

Tầm quan trọng của môn Khoa học ...................................................... 30

Bảng 1.8.

Hứng thú của học sinh với các phương pháp và hình thức tổ chức
dạy học mơn Khoa học .......................................................................... 30

Bảng 1.9.

Biểu hiện năng lực chung của học sinh ................................................. 31

Bảng 1.10. Biểu hiện năng lực đặc thù của học sinh ............................................... 33
Bảng 1.11. Nhận thức về tầm quan trọng của phương pháp dạy học theo dự án
trong dạy học Khoa học 4...................................................................... 34
Bảng 1.12. Nhận thức về vai trò, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo dự án
trong dạy học Khoa học 4...................................................................... 35
Bảng 1.13. Yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng phương pháp dạy học theo
dự án...................................................................................................... 36

Bảng 2.1.

Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động tìm hiểu ngun
nhân gây ơ nhiễm nguồn nước và biện pháp bảo vệ nguồn nước
.................45

Bảng 2.2.

Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động tìm hiểu nhu
cầu về ánh sáng, khơng khí, nước và chất khống của thực vật và
ứng dụng trong thực tế trồng cây .......................................................... 51

Bảng 2.3.

Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động thiết kế thiết
bị làm sạch nước.................................................................................... 56

vii


Bảng 2.4.

Phiếu đánh giá năng lực của học sinh trong hoạt động tìm hiểu về
vật dẫn nhiệt tốt, vật dẫn nhiệt kém ...................................................... 61

Bảng 3.1.

Bảng đánh giá kết quả trước thực nghiệm............................................. 68

Bảng 3.2.

Bảng tiêu chí đánh giá năng lực sau thực nghiệm................................. 70

Bảng 3.3.

Bảng điểm số trong đánh giá kết quả học tập của học sinh .................. 72

Bảng 3.4.

Bảng đánh giá kết quả sau thực nghiệm................................................ 72

Bảng 3.5.

Mức độ vận dụng của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
sau thực nghiệm..................................................................................... 75

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Biểu đồ 3.1. Đánh giá kết quả trước thực nghiệm......................................................69
Biểu đồ 3.2. Đánh giá kết quả sau thực nghiệm.........................................................73

viii


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đất nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế, sự phát triển nhanh chóng
của khoa học cơng nghệ, khoa học giáo dục và sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh
vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới. Để hội nhập với xu thế phát triển
của thời đại, Đảng ta đã vạch ra chiến lược: “Giáo dục và Đào tạo là quốc sách hàng
đầu” [1]. Để thực hiện chủ trương đúng đắn đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang

phát triển đổi mới đồng bộ giáo dục và đào tạo, trong đó có đổi mới chương trình dạy
học các cấp nói chung, chương trình tiểu học nói riêng. Chương trình giáo dục mới
chú trọng tới tinh thần và mục tiêu của Nghị quyết số 29-NQ/TW về Đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục và đào tạo, nghĩa là cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp
dạy và học theo hướng hiện đại để các em thể hiện hết khả năng sáng tạo của bản thân
mình.
Mơn Khoa học là một mơn học rất quan trọng. Nó là một môn học gần gũi
với các em học sinh. Học xong mơn học này học sinh sẽ có những kiến thức cơ
bản ban đầu về con người và sức khỏe, động vật và thực vật, môi trường và tài
nguyên thiên nhiên và cả những kiến thức về vật chất và năng lượng như: đặc điểm
và công dụng của một số vật liệu thường dùng, sự biến đổi của chất, sử dụng năng
lượng… Đặc biệt, đây cũng là môn học tạo cho học sinh nhiều tình huống có vấn
đề u cầu các em cần chủ động, tích cực để tìm ra hướng giải quyết các vấn đề
đó. Muốn học sinh học tốt mơn Khoa học, giải quyết tốt các tình huống trong môn
học và biết ứng dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, trước hết giáo
viên phải trang bị cho bản thân vốn kiến thức khoa học thật tốt, khơng ngừng tìm
hiểu, cập nhật những tin tức, thơng tin hàng ngày. Đặc biệt giáo viên cịn cần phải
tìm kiếm và tạo ra các chủ đề bài học để phục vụ cho quá trình học tập, đáp ứng
được nhu cầu học đi đôi với hành, các em khơng những được học các kiến thức
khoa học mà cịn được học những kĩ năng giao tiếp và kĩ năng sống cần thiết. Có
như vậy tiết học mới tránh được sự nhàm chán, uể oải… tạo được hứng thú học
tập cho người học.
Vì vậy đổi mới phương pháp dạy học giáo dục nói chung và giáo dục tiểu
1


học nói riêng sẽ tạo ra sản phẩm là những con người tự tin, trung thực, có kiến
thức hiện đại, kỹ năng thực hành nghề nghiệp vững chắc, có khả năng, có khả năng
thích ứng cao với những biến động của xã hội, có ngoại ngữ và ứng dụng cơng
nghệ thông tin trong học tập và nghiên cứu. Đồng thời có chiến lược bồi dưỡng

học sinh tài năng để chuẩn bị đội ngũ nhân lực trình độ cao đủ sức cạnh tranh với
khu vực và thế giới.
Dạy học theo dự án hay còn gọi là dạy học dựa vào dự án hay dạy học dự án là
phương pháp dạy học tích cực đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi ở nhiều nước
trên thế giới. Trong dạy học dự án, người học làm việc chủ động theo nhóm để thực
hiện nhiệm vụ học tập tích hợp giữa lý thuyết và thực hành dưới sự hướng dẫn của
giáo viên, và tự đánh giá sản phẩm của mình thơng qua các tiêu chuẩn, tiêu chí u
cầu.
Vì các lý do trên, chúng tơi lựa chọn đề tài “Dạy học theo dự án trong môn
Khoa học lớp 4” nhằm nâng cao chất lượng dạy học mơn Khoa học ở tiểu học.
2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế và sử dụng các dự án học tập trong dạy học mơn Khoa học 4 nhằm
phát huy tính tích cực của người học, lấy người học làm trung tâm, hình thành và
phát triển năng tự học, trên cơ sở đó trau dồi các kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo và
giải quyết vấn đề.
3. Khách thể nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Q trình dạy học mơn Khoa học lớp 4.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được chủ đề dạy học môn Khoa học 4 theo dự án một cách cụ
thể, khoa học, chú ý đến đặc điểm đối tượng học sinh và đặc thù của môn học thì sẽ
góp phần phát triển năng lực của học sinh từ đó sẽ nâng cao chất lượng dạy và học
mơn Khoa học lớp 4 nói riêng và dạy học nói chung.
5. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu
2


5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học theo dự án trong

môn khoa học ở tiểu học
5.2. Thiết kế chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4
5.3. Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính hiệu quả và tính khả thi của
đề tài nghiên cứu.
6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Địa bàn nghiên cứu: Trường Tiểu học Tiên Phong I, Trường Tiểu học
Tiên Phong II, Trường Tiểu học Phúc Thuận II, Trường tiểu học Vạn Phái, Thị xã phổ
Yên, tỉnh Thái Ngun.
6.2. Nợi dung nghiên cứu: Quy trình thiết kế chủ đề và tổ dạy học theo dự án
môn Khoa học lớp 4.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Thu thập thơng tin, phân loại, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, xây dựng mơ
hình hệ thống hóa, phân tích và tổng hợp các tài liệu có liên quan đến dạy học dự án
đề tài nghiên cứu để xây dựng cơ sở lý luận cho luận văn.
Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa, mơn Khoa học tiểu học ở Việt Nam
và các tài liệu hướng dẫn giảng dạy theo định hướng đổi mới.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp quan sát sư phạm: Dự giờ, quan sát hoạt động của GV và HS
tiểu học qua một số giờ học nhằm tìm hiểu thêm về các phương pháp dạy học mà GV
thường sử dụng, hiệu quả của tiết dạy thông qua cách thức tác động của GV đến HS.
Kết hợp với quan sát, chúng tơi có ghi chép diễn biến trong giờ học để làm căn cứ đưa
ra kết luận.
Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lí, GV, HS về một
số vấn đề ở trường tiểu học.
Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm vận dụng phương
pháp dạy học của các GV tiểu học.
Phương pháp chuyên gia: Trao đổi với một số chuyên gia để tham khảo định
hướng cho đề tài cũng như đánh giá khách quan kết quả nghiên cứu.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Được tiến hành nhằm khẳng định tính khả

thi và hiệu quả của quy trình dạy học dự án do chúng tôi đề xuất.
7.3. Phương pháp thống kê toán học
3


Kết quả thực nghiệm được xử lý bằng phần mềm Excel và đánh giá bằng
phương pháp thống kê toán học.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mơ đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2: Thiết kế chủ đề dạy học theo dự án môn Khoa học lớp 4
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

4


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CUA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan nghiên cứu về đề tài
1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới
Từ cuối thế kỉ XVI đến cuối thế kỷ XVIII khái niệm DHDA đã dần được hình
thành và phát triển tại Ý. Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, nước Mỹ đã tiến hành cuộc
cải cách giáo dục và đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp DHDA. Ngày nay
DHDA được ứng dụng trong nhiều cấp, môn học, ngành học ở nhiều nước trên thế
giới.
Trong cơng trình Project method (Kilpatrick) [22], đã lần đầu tiên đưa ra khái
niệm về “phương pháp dự án” và phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới. Với nhận định
“tâm lý đứa trẻ” là yếu tố quan trọng trong quá trình học tập, Kilpatrick coi động cơ
thúc đẩy học sinh như là các tính năng quan trọng của phương pháp dự án: Trẻ em
muốn làm những gì chúng thích hơn là làm những gì theo sự ép buộc của người khác.

Theo Kilpatrick, các dự án có bốn giai đoạn: xác định mục đích, lập kế hoạch, thực
hiện, và đánh giá, và tác giả đã triển khai cụ thể các bước thực hiện trong các nghiên
cứu cũng như các dự án thực nghiệm của mình. Ơng cho rằng một dự án lý tưởng khi
tất cả bốn giai đoạn được bắt đầu và hoàn thành bởi các học sinh và khơng phải giáo
viên . Ơng cịn rất nhiều cơng trình viết về phương pháp dự án, cụ thể như tài liệu
School method from the project point of view [23], dành cho đào tạo giáo viên về
phương pháp dự án. Hay Die Projekt-methode [24] về phương pháp dự án… Tuy
nhiên, ông cho rằng DHTDA có thể được áp dụng rộng rãi ở mọi lĩnh vực, kể cả trong
dạy lý thuyết, thực hành hay tích hợp. Thực tế cho thấy quan điểm nói trên của ơng
khơng hồn tồn đúng, bởi vì DHTDA có những điều kiện riêng, nó khơng phù hợp
với những mơn học, lĩnh vực mang tính thuần túy lý thuyết.
Trong cơng trình Project work in education (James Leroy Stockton)[6], đã
phân tích các nguyên tắc giáo dục và đặc điểm của dự án để đề xuất xem làm việc
theo dự án (Project work) như là một đối tượng học tập tạo ra cuộc cách mạng trong
giáo dục ở Mỹ, khẳng định giá trị của phương pháp dự án là có thể được sử dụng
trong tất cả các môn học và định hướng thực tiễn của dạy học khi sử dụng phương
pháp này. Tuy nhiên, cũng giống như Kilpatrick, ông cho rằng DHTDA có thể được
sử dụng cho tất cả các mơn học, là điều không khả thi.
5


Bài viết A view of reseach on project-based learning (John Thomas) [21], đã
tổng hợp các cơng trình nghiên cứu về PPDH dự án hay học tập dựa trên dự án của
các nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới. Công trình đã tổng hợp các quan điểm cũng
như phân tích các kết quả của các hướng nghiên cứu của một số tác giả, qua đó cung
cấp cái nhìn tổng quan về các khía cạnh sau của DHTDA: Định nghĩa về DHTDA;
Nền tảng lý luận và thực tiễn của DHTDA; Những tác động tích cực của DHTDA;
Vai trị và đặc điểm của SV trong DHTDA; Những thách thức và nâng cao hiệu quả
của DHTDA, và những định hướng/xu hướng cho nghiên cứu về DHTDA.
Đặc biệt, gần đây nhất, Bender William N. trong cơng trình nghiên cứu Project

- Based Learning. Differentiating Instruction for the 21st Century [19] đã chỉ ra rằng
DHTDA là cách tiếp cận dạy học tốt nhất của thế kỷ 21 nhằm giúp người học giải
quyết vấn đề thực tiễn. Trên cơ sở trình bày tổng quan về DHTDA và các mơ hình dự
án khác nhau, tác giả đã trình bày sự phù hợp giữa DHTDA với các lớp học cụ thể,
đồng thời chỉ ra những ưu thế của DHTDA so với dạy học truyền thống. Tác giả đã
trình bày các bước thực hiện cụ thể cho việc lập kế hoạch và hướng dẫn thựch iện
một số mơ hình DHTDA, đề xuất kỹ thuật và các chiến lược để DHTDA. Cuối cùng
tác giả đã phân tích sự lựa chọn đánh giá trong DHTDA và sự cần thiết kết hợp
DHTDA với các tiêu
chuẩn Nhà nước.
Theo John W. Thomas, Ph.D (2000), “A Review of Research on Project Based
Learning” [21] Là cơng trình tổng quan về các nghiên cứu DHDA trong thập niên
cuối
cùng của TK 20 về 8 vấn đề chính: Diễn giải Khái niệm DHDA; Cơ sở lí luận và thực
tiễn về DHDA; Đánh giá về hiệu quả của DHDA; Vai trò và đặc điểm của HS/SV
trong DHDA; Khó khăn, thách thức trong ứng dụng DHDA vào thực tế dạy học;
Nâng cao hiệu quả của DHDA; Các kết luận chính; Định hướng cho các nghiên cứu
tiếp theo về DHDA.
Trên cơ sở phân tích các nghiên cứu lí thuyết và thực nghiệm từ các trường Đại
học và phổ thông với hầu hết các chuyên ngành (y tế, tài chính, kiến trúc, pháp luật,
giáo dục…) và các mơn học (tốn, văn, cơng nghệ, địa lí…) tác giả đã đúc kết được
những hiệu quả DHDA mang lại cho SV/ HS, nhà trường như: tăng chất lượng và
hứng thú trong học tập; tăng ý thức tham gia công tác xã hội; phát triển tư duy; tăng
6


cường các kĩ năng: đọc - viết, diễn thuyết, công nghệ thông tin, làm việc cá nhân và
làm việc

7

hợp tác, khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn; tạo điều
kiện để HS/SV được tiếp xúc với những vấn đề mới mẻ; thay đổi cá nhân của người
học… Bên cạnh đó người dạy và người học vẫn có thể phải đối mặt với một số khó
khăn. Chẳng hạn: HS/SV có thể lạc đề theo sở thích cá nhân, thực hiện khơng đúng
kế hoạch hoặc khơng theo hệ thống, khó khăn trong thu thập và xử lí dữ liệu, trong
hợp tác nhóm, thiếu kĩ năng xã hội… Trong khi đó GV phải mất nhiều thời gian để
theo dõi quá trình làm việc của HS/SV (điều chỉnh, giải quyết mâu thuẫn), khó khăn
trong việc tích hợp công nghệ, trong phân công công việc phù hợp với năng lực của
HS, trong đánh giá kết quả khách quan, chính xác…Cuối cùng tác giả đề xuất giải
pháp khắc phục đồng thời cũng chính là hướng nghiên cứu DHDA tiếp theo như:
Hiệu quả của DHDA trong tương quan so sánh với các phương pháp khác? Khả
năng giáo dục kĩ năng sống và giá trị sống của DHDA? Giải pháp cho khó khăn và
thách thức của DHDA ? Đây là tài liệu tham khảo quan trọng, gợi mở cho hướng
nghiên cứu của học viên nhằm khai thác tối đa mặt thuận lợi và góp phần khắc
phục những khó khăn
thách thức của DHDA..
Ngoài ra tổ chức dạy học theo DA cũng được sử dụng khá phổ biến trong tất cả
các cấp học ở các nước Châu Á như Thái Lan, Singgapo, Hồng Kông… các DA học
tập được HS thực hiện thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau và dạy học theo DA đang là
vấn đề đáng quan tâm nghiên cứu đối với những nhà sư phạm của các nước này.
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
Ở Việt Nam, khi nền kinh tế đất nước có những chuyển biến vượt bậc theo
hướng cơng nghiệp hố, hiện đại hố, địi hỏi giáo dục phải phát triển, hiện đại hố và
gắn bó chặt chẽ với sự phát triển kinh tế - xã hội. Các phương pháp dạy học có tính
khả thi đã và đang được khai thác, phát triển hoàn thiện về lý luận và từng bước được
đưa và thực hiện dạy học. Từ xu hướng trên, việc đổi mới PPDH trong đó có PPDH
theo DA cũng được quan tâm nghiên cứu trong nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Một
số năm gần đây, với những ưu điểm vượt trội, dạy học theo DA đã đang được sự thu

hút của nhiều nhà nghiên cứu và dạy học theo DA được đề cập nhiều hơn trong các tài
liệu Tiếng Việt với những tên gọi khác nhau như: đề án, dạy học theo DA, phương
pháp DA. Cùng với sự tăng cường hợp tác quốc tế trong những năm gần đây, dạy học

8


theo DA cũng được tăng cường giới thiệu và vận dụng ở Việt Nam. Dạy học theo DA
được

9


đưa vào chương trình lý luận dạy học đại học dành cho các khoá cao học ở Đại học sư
phạm Hà Nội, Đại học sư phạm Huế trong chương trình hợp tác quốc tế của DA phát
triển GV THCS cũng như được đưa vào chương trình hội thảo tập huấn của DA phát
triển THPT. Trong lĩnh vực giáo dục phổ thông, cùng với việc thực hiện các DA phát
triển giáo dục, dạy học theo DA cũng bước đầu được áp dụng trong một số mơn học
như Tốn, Địa lí, Hóa học, Sinh học, Vật lí… Từ năm 2006 trở lại đây, có rất nhiều
GV ở các bậc học, nghiên cứu sinh, sinh viên của các trường đại học, cao đẳng trên cả
nước quan tâm nghiên cứu và vận dụng dạy học theo DA vào giảng dạy. Trong việc
vận dụng PPDH DA vào q trình dạy và học hiện có rất nhiều đề tài luận văn, luận
án của nhiều học viên ở các trường như Đại học sư pham thành phố Hồ Chí Minh,
Đại học Vinh, ĐH Thái Nguyên…
Tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo, “Dạy học theo dự án và vận dụng trong đào
tạo giáo viên THCS môn công nghệ”, luận án tiến sĩ - Đại học sư phạm Hà Nội, năm
2009. Luận án nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của DHTDA trong đào tạo GV
kinh tế gia đình, đề xuất được các phương án vận dụng, xác định được các dạng DA
đặc thù và xây dựng tiến trình DHTDA trong đào tạo GV kinh tế gia đình. Ngồi ra,
theo tác giả một dự án có thể kéo dài nhiều giờ, nhiều ngày hoặc nhiều tuần và

không chỉ trong một mơn học mà có thể ở nhiều mơn học. Về mặt tổ chức, có 3 hình
thức chính: (1) Học cả lớp: thường ở giai đoạn đầu của DA; (2) Học theo nhóm; (3)
Làm việc cá nhân [12]
Theo Đỗ Hương Trà, Phùng Việt Hải (2008), Hoạt động học tập trong DHDA
và những kết quả thu được. Tiến trình DHDA đã được các tác giả làm rõ các pha, đưa
thêm giai đoạn xác định các nguồn lực cần thiết là những điểm mới của lí luận DHDA
[15]
Trần Anh Tuấn (2012), “Dạy học theo dự án”,Theo tác giả, cần tạo ra một tình
huống xuất phát, chứa đựng một vấn đề, hoặc đặt một nhiệm vụ cần giải quyết, trong
đó chú ý đến việc liên hệ với hoàn cảnh thực tiễn xã hội và đời sống. [16]
Từ những nghiên cứu ở trên chúng ta thấy rằng hiện nay trong nước và trên thế
giới đã có những đề tài nghiên cứu về dạy học dự án, có những dự án phân tích,
những biện pháp về quy trình dạy học dự án mơn Khoa học lớp 4 nhưng hầu hết các

10


dự án này được thực hiện trong chương trình hiện hành là chính. Qua tìm hiểu và
nghiên cứu

11


chương trình 2018, chúng tơi thấy phương phương pháp dạy học dự án là một trong
những phương pháp quan trọng góp phần hình thành và phát triển phẩm chất, năng
lực học sinh trên cơ sở đó trau dồi các kỹ năng tư duy độc lập, sáng tạo và giải quyết
vấn đề.
1.2. Dạy học dự án
1.2.1. Dự án
Dự án được đặc trưng bởi tính khơng lặp lại của các điều kiện thực hiện, nó

được sử dụng phổ biến trong sản xuất, kinh tế và xã hội.
Theo Đại từ điển tiếng Việt của Nguyễn Như Ý, thì dự án là “một dự thảo, một
văn kiện quan trọng về luật pháp hay kế hoạch”. Còn theo Từ điển tiếng Việt của Bùi
Quang Tịnh, dự án là “bản dự thảo về một việc gì”. [18, tr.15].
Theo Wikipedia: “Dự án là một tập hợp các hoạt động có liên quan đến nhau
được thực hiện trong một khoảng thời gian có hạn, với những nguồn lực đã được giới
hạn; nhất là nguồn tài chính có giới hạn để đạt được những mục tiêu cụ thể, rõ ràng,
làm thỏa mãn nhu cầu của đối tượng mà dự án hướng đến.” Thực chất, dự án là tổng
thể những chính sách, hoạt động và chi phí liên quan với nhau được thiết kế nhằm đạt
được những mục tiêu nhất định trong một thời gian nhất định. [9, tr.12]
Theo Trần Việt Cường: “Dự án là một quá trình hoạt động của một hay một
nhóm người để thực hiện kế hoạch tự đề ra để tạo ra sản phẩm nhằm đạt được các
mục đích đề ra” [3].
Đặng Thành Hưng, Trịnh Hồng Hà, Nguyễn Khải Hoàn, Trần Vũ Khánh cho
rằng: “Dự án là những công việc được hoạch định và thực hiện theo một kế hoạch
phát triển chặt chẽ nhằm đưa ý tưởng nào đó vào thực tế, nhờ vậy mà phát triển được
lĩnh vực thực tế đó theo mục tiêu mong muốn. Linh hồn của dự án chính là phát triển"
[6].
Có nhiều quan điểm, định nghĩa khác nhau về dạy học dự án, có nhiều tác giả
coi dạy học dự án là một tư tưởng hay một quan điểm dạy học. Cũng có người coi là
một hình thức dạy học vì khi thực hiện một dự án, có nhiều phương pháp dạy học
(PPDH) cụ thể được sử dụng.
12


1.2.2. Dạy học dự án
Theo Nguyễn Văn Cường và Bernd Meier: “Dạy học dự án (DHDA) là một
hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, có sự kết
hợp giữa lí thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ
này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong tồn bộ q trình học tập, từ

việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh,
đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy
học dự án”[1]
Theo Trịnh Văn Biều, Phan Đồng Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương: “Dạy
học dự án là một hình thức dạy học hay PPDH phức hợp, trong đó dưới sự hướng dẫn
của giáo viên, người học tiếp thu kiến thức và hình thành kỹ năng thơng qua việc giải
quyết một bài tập tình huống (dự án) có thật trong đời sống, theo sát chương trình học,
có sự kết hợp giữa lý thuyết với thực hành và tạo ra các sản phẩm cụ thể.” [2]
Theo tài liệu Hội thảo tập huấn phát triển năng lực thông qua phương pháp và
phương tiện dạy học mới, (Bernd Meier - Nguyễn Văn Cường) thì “DHTDA là một
hình thức dạy học, trong đó học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn
với thực tiễn, kết hợp lý thuyết và thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh
giá kết quả. Hình thức làm việc chủ yếu theo nhóm, kết quả dự án là những sản phẩm
có thể giới thiệu được” [1]. Định nghĩa này đã chỉ ra đặc điểm của DHTDA là tính
phức hợp của nhiệm vụ học tập, tính tự lực của học sinh, có sự kết hợp giữa lý thuyết
với thực hành, có sản phẩm là kết quả của việc thực hiện nhiệm vụ học tập.
Tác giả Đỗ Hương Trà [14], cũng đã coi DHDA là một mơ hình dạy học. Theo
tác giả “Dạy học dự án là một mơ hình dạy học lấy hoạt động của học sinh làm trung
tâm. Kiểu dạy học này phát triển kiến thức và kĩ năng của học sinh thơng qua q
trình học sinh giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn bằng những kiến
thức theo nội dung môn học - được gọi là dự án. Dự án đặt học sinh vào vai trị tích
cực như: người giải quyết vấn đề, người ra quyết định, điều tra viên hay người viết
báo cáo. Thường thì học sinh sẽ làm việc theo nhóm và hợp tác với các chuyên gia
bên ngoài và cộng đồng để trả lời các câu hỏi và hiểu sâu hơn nội dung, ý nghĩa của
bài học. Học theo dự án đòi hỏi học sinh phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập
của mình thơng qua cả sản phẩm lẫn phương thức thực hiện”.
13


Theo Trần Việt Cường [3] cho rằng “DHTDA là hình thức tổ chức dạy học

những DAHT dưới sự hướng dẫn và điều khiển của giáo viên”.
Nhìn chung lại, có thể hiểu: Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học hay
phương pháp dạy học, trong đó HS dưới sự điều khiển và giúp đỡ của GV tự lực giải
quyết một nhiệm vụ học tập mang tính phức hợp có sự kết hợp cả lí thuyết và thực
hành gắn liền với thực tiễn cuộc sống, thơng qua đó tạo ra các sản phẩm cụ thể có thể
giới thiệu, cơng bố được.
1.2.3. Vai trò của dạy học dự án trong việc phát triển năng lực khoa học tự nhiên
cho học sinh tiểu học
Năng lực khoa học tự nhiên là năng lực đặc thù của môn Khoa học ở tiểu học,
gồm có các năng lực thành phần: Năng lực nhận thức khoa học tự nhiên; năng lực tìm
hiểu mơi trường tự nhiên xung quanh và năng lực vận dụng kiến thức kĩ năng đã học.
Thông qua việc sử dụng phương pháp dự án, học sinh có cơ hội được quan sát
các sự vật hiện tượng trong phạm vi cả trong lớp học và ngoài lớp học. Học sinh được
sử dụng các thiết bị, phương tiện để làm thí nghiệm, thực hành. Bên cạnh đó, học sinh
có cơ hội thu thập thơng tin về sự vật, hiện tượng, mối quan hệ trong tự nhiên và sức
khỏe dưới nhiều hình thức khác nhau. Trên cơ sở đó học sinh tự rút ra được nhận xét,
kết luận về đặc điểm và mối quan hệ giữa các sự vật hiện tượng. Nhờ đó phát triển
được năng lực tìm hiểu mơi trường tự nhiên xung quanh.
Từ q trình tìm hiểu, quan sát, điều tra, thí nghiệm, thực hành học sinh sẽ nêu
được một số sự vật và hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và đời sống, bao gồm một
số vấn đề về chất, năng lượng, thực vật, động vật, nấm và vi khuẩn, con người và sức
khoẻ, sinh vật và mơi trường; Trình bày được một số thuộc tính của một số sự vật và
hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và đời sống; Mô tả được sự vật và hiện tượng
bằng các hình thức biểu đạt như ngơn ngữ nói, viết, sơ đồ, biểu đồ. Thơng qua đó,
năng lực nhận thức khoa học tự nhiên được hình thành và phát triển.
Qua việc thực hiện dự án, học sinh cần giải quyết một số nhiệm vụ liên quan
đến nội dung bài học như: tham quan, tìm hiểu; nghiên cứu, học tập; chế tác sản
phẩm; tổ chức thực hiện các hoạt động xã hội,.. sẽ hình thành năng lực vận dụng kiến
thức, kĩ năng đã học cho học sinh.

14


1.2.4. Đặc điểm dạy học theo dự án
Theo Nguyễn Thị Diệu Thảo, DHTDA có một số đặc điểm đặc trưng chủ yếu
sau đây [12]:
Định hướng thực tiễn
Đây là đặc điểm hết sức đặc trưng của DHTDA, đòi hỏi khi xây dựng, thiết kế
các dự án học tập, người học phải gắn chặt việc học với thực tiễn sản xuất, thực tiễn
xã hội, phát hiện các vấn đề và tìm cách giải quyết vấn đề một cách sáng tạo.
Định hướng hành động
Trong DHTDA, để giải quyết nhiệm vụ cụ thể của DAHT, thực hành giữ ví trí
quan trọng để người học có thể làm ra sản phẩm cuối cùng đạt các u cầu kỹ thuật về
chất lượng. Thơng qua đó, kiểm tra, củng cố và mở rộng những hiểu biết về lý thuyết
và kinh nghiệm thực tiễn cho người học.
Định hướng sản phẩm
Trong q trình thực hiện các DAHT, các nhóm cần đạt kết quả học tập là các
sản phẩm thực tế. Người học và sau cùng là giáo viên có thể đánh giá kết quả học tập
thông qua sản phẩm của dự án, và đây cũng là tiêu chí để đánh giá NLTH của người
học. Đây là một đặc điểm hết sức đặc trưng của DHTDA trong dạy nghề.
Định hướng hứng thú người học
Trong DHTDA, người học được chủ động và sáng tạo trong việc tham gia xây
dựng dự án học tập, xây dựng quy trình thực hiện dự án cũng như thực hiện dự án phù
hợp với khả năng của cá nhân để làm ra sản phẩm cụ thể và đánh giá kết quả của dự
án. Sự chủ động và sáng tạo này sẽ tạo nên sự hứng thú cho người học trong q trình
học tập.
Tính tự lực cao của người học
Trong DHTDA, người học cần tự lực và tham gia tích cực vào các giai đoạn
của q trình dạy học. Điều đó cũng địi hỏi và khuyến khích tinh thần trách nhiệm và
tính sáng tạo của người học. Giáo viên đóng vai trị tư vấn, hướng dẫn và trợ giúp

người học. Tuy nhiên, mức độ tự lực cần phù hợp với năng lực của người học và mức
độ khó khăn của nhiệm vụ học tập. Bởi vậy, GV cần lựạ chọn những nội dung có mức
độ khó phù hợp với đối tượng người học, đồng thời có thời lượng phù hợp để người
học có thể xây dựng và thực hiện dự án học tập một cách khả thi.

15