Sáng kiến kinh nghiệm Dạy truyện ngụ ngôn như thế nào để đạt hiệu quả cao

<span class='text_page_counter'>(1)</span>A. PhÇn më ®Çu I. Lí do chọn đề tài Thiên chức của văn chương là hướng thiện con người. Điều này thì ai cũng biết. Cũng thế, khả năng của văn chương là định hình những ý tưởng mơ hồ, bång bÒnh trong t©m trÝ, ¸m ¶nh suèt bao n¨m mµ ta ch­a thÓ c¾t nghÜa hoÆc khu«n nã thµnh mét diÖn m¹o cô thÓ. §iÒu nµy th× ai còng biÕt. L¹i n÷a, h×nh thÓ của văn chương không phải bất biến, sẽ luôn thay hình đổi dạng, sẽ luôn tái sinh. Nhà văn khai sinh ra tác phẩm, ban cho nó hình hài, khả năng tồn tại còn ngươì đọc thì giúp nó hình thành, bộc lộ tính cách. Khả năng tồn tại của văn chương muôn đời vẫn là niềm tri âm, tri kỉ ấy. Điều này thì ai cũng biết. Nhưng dẫu mọi quan điểm, lí thuyết văn học đã trở nên dễ hiểu với tất thảy mọi người thì tác phẩm trở nên nhàm chán, không đọc cũng biết nó nói gì. Quan niệm như thế thật là sai lạc. Văn chương đích thực sẽ mãi mẫi luôn mới, tựa khóm hồng kia chỉ bấy nhiêu sắc màu hương vị, nhưng hàng ngày, hàng giờ vẫn lay động lòng ta, khiến ta bồi hồi day dứt. Trái đất muôn đời vẫn chỉ bấy nhiêu đất đá, sông biển nhưng diện mạo của nó huy hoàng hơn bởi các kĩ sư biết biến các vật liệu vô tri kia thành những chất liệu kết dính để dựng lên những kim tự tháp, những đền đài miếu mạo, những toà cao ốc sừng sững vươn trời xanh. Thái độ của chúng ta với văn bản văn chương cần giống với thái độ của các kĩ sư kia: Phải sáng tạo, phải xử lí chất liệu văn chương , xâm nhập vào cõi huyền diệu, dùng nªn nh÷ng h×nh hµi nghÖ thuËt míi cña riªng m×nh. Tác phẩm văn chương, một khi đã khẳng định được sự tồn tại thì bao giờ cũng phải chuẩn bị cho mình một khả năng độc đáo, một phương diện khác biệt không thể lẫn vào đâu được. Thông thường người ta gọi đó là nét đặc trưng hay sự cá biÖt cña t¸c phÈm. Cã t¸c phÈm cèt truyÖn rÊt hay, cã t¸c phÈm th× lêi kÓ ®iªu luyện, có tác phẩm thì nhân vật độc đáo. Nhiệm vụ của chúng ta là phải phát hiện ra đặc trưng của từng thể loại, điểm sáng của từng văn bản để sau khi học xong tác phẩm học sinh phải trả lời được câu hỏi: Cái còn đọng lại trong tâm hồn lµ g×? NÕu häc xong mét kiÖt t¸c mµ ch¼ng thÊy hay ho, ch¼ng nhí ®­îc g× th× coi như việc học đã thất bại. Điều đó không chỉ dành riêng cho những văn bản hiện đại với nhiều tình tiết hấp dẫn mà ngay cả với văn học dân gian cũng vậy. Mỗi cảnh vật, mỗi con người trong truyện cổ dân gian đều gần gũi, thân thiết với đời sống tâm hồn của người dân Việt Nam. Mỗi truyện đều có sắc thái. ý vị riªng cña nã. §äc hµng tr¨m truyÖn cæ tÝch cña bÊt cø d©n téc nµo trªn thÕ giíi, ta cũng nhận thấy một ý tưởng cuối cùng là cái xấu phải bị trừng trị, cái đẹp phải lên ngôi. Đọc những câu chuyện cười thì phải có yếu tố gây cười, có khi thì hả hê, sảng khoái, khi thì đả kích, chua cay. Gấp trang sách về truyện ngụ ngôn lại, bao giờ cũng là những suy ngẫm về những bài học luân lí ở đời. Như vậy 1 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> dạy truyện ngụ cũng như dạy các loại truyện khác, cần phải bám vào đặc trưng thể loại, cần phải hiểu đằng sau mỗi câu chữ ấy là một thái độ gì. Vậy dạy truyện ngụ ngôn như thế nào để đạt hiệu quả cao, đó chính là vấn đề tôi muốn đề cập đến trong đề tài này. IV. §ãng gãp míi vÒ lÝ luËn vµ thùc tiÔn Khi dạy văn trong nhà trường, giáo viên thường dạygiảng thơ hơn giảng văn bëi nhiÒu yÕu tè: Giäng gi¶ng, vèn hiÓu biÕt, sù kÕt hîp gi÷a c¸c yÕu tè nghÖ thuËt lµm to¸t lªn néi dung. Muèn gi¶ng mét bµi th¬ hay gi¸o viªn cÇn chän tõ ng÷, h×nh ¶nh, c¸c ®iÓm s¸ng vÒ nghÖ thuËt trong bµi th¬. Nãi nh­ thÕ kh«ng cã nghĩa là dạy văn dễ hơn. Dạy văn cũng cần chú ý đến ngôn từ, hình ảnh, nhân vËt, cèt truyÖn...ë nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n gian ( VÝ dô nh­ truyÖn ngô ngôn) thì cốt truyện có phần đơn giản hơn, tính cách nhân vật ít phức tạp hơn song cái đích cuối cùng mà người ta muốn hướng tới là một bài học luân lí, một kinh nghiệm sống. Chúng ta có thể dễ dàng tìm ra được bài học ấy song để nó thấm nhuần vào con tim, khối óc của mỗi con người thì lại là một vấn đề không dễ một chút nào. Vì sao? Vì nếu như người giáo viên dạy sử quan tâm đến những sự kiện, người dạy toán quan tâm đến những con số lạnh lùng thì dạy văn không chỉ cần đến kiến thức mà thêm vào đó là những cảm xúc, là sự rung động của con tim, là sự cảm nhận của tâm hồn. Dạy văn cần đến không khí chất văn trong lớp học, trong mỗi người thầy và trò. Người dạy văn cần phải biết gợi mở ra những điều bí ẩn đằng sau mỗi câu chữ lặng yên trên trang giấy, để chúng lên tiếng, đối thoại với từng học sinh. Người giáo viên dạy văn phải làm sao cho học sinh cảm thụ được cái đẹp của văn chương và cái chất văn ấy thấm nhuần vào cuộc đời mỗi học sinh để các em biết phô diễn cái đẹp ấy trên những trang giấy vµ trong lêi nãi hµng ngµy. Muốn vậy, người giáo viên phải đam mê đi tìm đáp số cho mỗi bài giảng và phải tổ chức được lớp học, tạo được không khí văn chương, hướng cho các em tự tìm đến bến bờ của sự khám phá và sáng tạo. Nhưng thực hiện nhiệm vụ này không hề đơn giản vì thầy sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Thời gian có hạn, số lượng học sinh đông, sự chuẩn bị của học sinh không phải lúc nào cũng chu đáo. Để giải quyết khó khăn này, người thầy phải đổi mới cách soạn, cách dạy làm sao cho hiÖu qu¶. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn trªn, t«i xin tr×nh bµy mét vµi suy nghÜ cña mình: Làm thế nào để dạy truyện ngụ ngôn đạt hiệu quả cao. B. PhÇn néi dung I. Chương I. Tổng quan TruyÖn cæ tÝch lµ mét thÓ lo¹i tù sù tiªu biÓu trong v¨n häc d©n gian. TruyÖn ngụ ngôn cũng có hình thức tự sự như truyện cổ tích, nhưng mục đích chủ yếu lại 2 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> không phải là tự sự. Ngụ ngôn có nghĩa là lời nói có hàm ý. Dụng ý của người đặt truyện ngụ ngôn cũng như của người sử dụng là mượn câu chuyện kể để nói điều muốn nói một cách bóng bẩy, kín đáo, để điều muốn nói thêm sâu sắc, thuyết phục. Người ta gọi đó là cách nói bằng ngụ ngôn. Nói đến truyện ngụ ngôn, người ta thường hay nghĩ ngay đến tác giả Ê dốp, La Phông Ten ở phương Tây hoặc Trang Tử, Liệt Tử ở phương Đông. Điều đó có cơ sở thực tế. Các nhà tư tưởng đã từ lâu hay dùng thể văn ngụ ngôn để diễn đạt tư tưởng của mình. Với thể văn ấy, các ý niệm trừu tượng có thể diễn đạt một cách cụ thể hơn và do đó dễ phổ cập hơn. La Phông Ten cũng đã nêu rõ lí do khiến cho thể ngụ ngôn có tác dụng đặc biệt trong việc diễn đạt tư tưởng như sau: “ Một thứ luân lí trần trụi làm người ta chán nản, truyện kể làm cho điều luân lí lọt tai cùng với nó”. Vì vậy truyện ngụ ngôn đã được các triết gia, các nhà văn hoá đem dùng từ lâu. Nhưng nguồn gốc của nó vốn từ nhân dân mà ra và nó đã xuất hiện từ thời chưa có chữ viÕt. Truyện ngụ ngôn là loại truyện chứa đựng trong đó những bài học, những kinh nghiÖm sèng. Vµ nh­ vËy truyÖn ngô ng«n cã hai phÇn: PhÇn cô thÓ lµ truyện kể, phần trừu tượng là phần bài học rút ra từ câu chuyện ấy. Rất nhiều truyÖn ngô ng«n nãi lªn nh÷ng kinh nghiÖm mµ nh©n d©n rót ra trong cuéc sống. Những kinh nghiệm này có thể chưa vươn lên thành một ý niệm triết học thực sự, nhưng cũng đã được đúc kết thành những bài học thực sự. Nhân vật trong truyện ngụ ngôn có thể là người hoặc bộ phận cơ thể con người (Thầy bói xem voi; Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng), cũng có thể là các loài động vật cỏ cây... Nhân vật có thể là rất gần với con người như đồ đạc, dụng cụ cũng có thể rất xa với con người như thần phật, ma quỷ. Tóm lại truyện ngụ ngôn là một vở kịch nhỏ trong đó nhân vật có thể là bất cứ vật gì trong vũ trụ và s©n khÊu lµ bÊt cø ®©u. Trong truyện cổ tích, trên cơ cở những sự kiện có thực trong cuộc đời, yếu tố kì diệu thường chỉ được thêm vào với ý nghĩa bổ trợ, giúp cho việc phát triển tình tiết. Trong truyện ngụ ngôn, cốt truyện hoàn toàn có tính chất tưởng tượng. Người ta có thể tự do- tất nhiên là tự do trong những điều kiện nhất định- đặt bày những sự việc, sắp xếp những tình tiết, miễn là phục vụ cho việc diễn đạt cái ý mµ m×nh muèn ngô ë trong sù tÝch. ở một đất nước có truyền thống thơ ca như Việt Nam, người nông dân có thói quen biểu hiện tư duy và cảm xúc thẩm mĩ bằng hình thức thơ ca. Khi nói đến truyện ngụ ngôn không kể đến những “ truyện ngụ ngôn thực sự mà sâu sắc nữa là khác” được diễn đạt bằng hình thức ca dao. Ví dụ bài ca dao sau: - C¸i Cß chÕt rò trªn c©y Cß con më s¸ch xem ngµy lµm ma 3 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Cà Cuống uống rượu la đà Chim ri rÝu rÝt bß ra lÊy phÇn. Tãm l¹i, truyÖn ngô ng«n lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu cña v¨n häc d©n gian. Với trí tưởng tượng bay bổng , với những bài học sâu sắc, truyện ngụ ngôn gãp phÇn lµm phong phó thªm kho tµng v¨n häc d©n téc. II. Chương II: Nội dung vấn đề nghiên cứu II.1. Từ lối nói hình tượng đến truyện ngụ ngôn Truyện ngụ ngôn chỉ có thể được hình thành với một trình độ phát triển tương đối cao của tư duy loài người. Lúc đầu, chắc chắn nhân loại không thể sáng tác ®­îc truyÖn ngô ng«n gåm hai phÇn t¸ch b¹ch: sù tÝch cô thÓ vµ ý niÖm trõu tượng. Phân biệt được phần trừu tượng với phần cụ thể là một việc mà người nguyªn thuû kh«ng lµm ®­îc. Con người nguyên thuỷ sống gần thiên nhiên hơn chúng ta ngày nay. Hơn n÷a hä ch­a hoµn toµn t¸ch m×nh ra khái thiªn nhiªn. V× c«ng cô s¶n xuÊt cßn thô sơ, trình độ sản xuất con thấp kém nên kết quả lao động còn rất ít ỏi. Con người phải vận dụng toàn thể giác quan để kiếm ăn hàng ngày, cũng như để tự vệ. Người ta chăm chú quan sát hình dạng, màu sắc, hơi tiếng, cũng như tập quán sinh hoạt của từng con dã thú. Có thế mới săn bắt được nó hoặc tự vệ trước sự tấn công của nó. Từ sự quan sát đó, người ta đem gắn cho con vật những đặc tính của con người. Người ta tưởng tượng ra thế giới loài vật cũng như thế giới loài người. Thần thoại phát sinh cũng vì lí do ấy một phần. Bên cạnh thần thoại, dần dần các truyện động vật cũng xuất hiện. Truyện kể về các hoạt động của các con vật, những cuộc phiêu lưu của chúng, những cuộc tranh chấp của chúng. Khi xây dựng truyện như vậy, người ta gán cho con vật những suy nghĩ, cảm xúc như con người và vì thế yếu tố tưởng tượng đã được ®­a vµo néi dung cña truyÖn. Song mÆc dï ë nh÷ng truyÖn nµy, c¸c con vËt mang tính cách như con người nhưng người ta không có ý định “xã hội” hoá loài vật để nói về loài người. Vì vậy truyện vẫn chưa có tính chất ngụ ngôn. TruyÖn ngô ng«n lµ c¸ch nãi theo tØ dô cña nh©n d©n. §Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nhân dân là cụ thể và hình tượng. Điều này không những đúng với nhân dân thời nguyên thuỷ mà còn đúng với nhân dân thời sau. Trong ngôn ngữ hình tượng, người ta hay dùng những sự vật cụ thể có đường nét, màu sắc... để diễn đạt những ý niệm trừu tượng. So sánh, ví von là cách nói của nhân dân lao động. Trong ng«n ng÷ cña nh©n d©n cã biÕt bao thµnh ng÷ cã tÝnh chÊt vÝ von nh­ vËy: cao nh­ sÕu, nhanh nh­ c¾t, th©n lõa ­a nÆng...DÇn dÇn c¸ch nãi vÝ von b»ng hình tượng ấy kết hợp với truyện động vật phát triển thành truyện ngụ ngôn. Ví dụ thành ngữ “ Cáo mượn oai hùm” kết hợp với những truyện động vật về con c¸o gi¶o ho¹t, vÒ con hïm dòng m·nh mµ ngu ngèc, lµ c¬ së s¶n sinh truyÖn ngô 4 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> ngôn “cáo mượn oai hùm”. Truyện này mượn truyện loài vật để nói về con người. Nh­ vËy, truyÖn ngô ng«n lµ lo¹i truyÖn d©n gian s¶n sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tÊt yÕu cña trÝ tuÖ nh©n lo¹i . Lóc ®Çu nã chØ cã ý nghÜa gi¸o dôc lµ chñ yÕu, đến khi xã hội có giai cấp thì truyện ngụ ngôn được xem như là một vũ khí để chiến đấu của nhân dân lao động. II.2. §Æc tr­ng cña thÓ lo¹i truyÖn ngô ng«n TruyÖn ngô ng«n lµ lo¹i truyÖn ngô ý, nãi bãng giã, mçi truyÖn cã thÓ coi lµ một ẩn dụ. Truyện thường mượn một nhân vật có thể là con vật, đồ vật, cây cối ( có khi là con người), để ám chỉ con người, nhằm nêu lên một bài học luân lí, một kinh nghiÖm sèng. Vậy truyện ngụ ngôn có những đặc trưng gì? a. .Truyện ngụ ngôn là loại truyện mượn chuyện này để nói chuyện kia, mượn truyện loài vật, đồ vật để nói chuyện con người. Có thể nói, những truyện “vay mượn” nhân vật là con vật xuất hiện sớm hơn c¶. Chóng thÓ hiÖn sù kÕ thõa gi÷a c¸c thÓ lo¹i s¸ng t¸c d©n gian – ë ®©y lµ sù kÕ thõa gi÷a truyÖn ngô ng«n vµ thÇn tho¹i vÒ c¸c con vËt. Tuy nhiªn gi÷a hai thÓ lo¹i cã sù kh¸c biÖt s©u s¾c : thÇn tho¹i th× nh»m gi¶i thÝch, suy t«n nguån gốc các loài, những đặc điểm tự nhiên trong cấu tạo hình thể, màu sắc...của các loài, trái lại truyện ngụ ngôn không cần quan tâm lắm đến những “ đặc điểm giống loài” càng không “đặt vấn đề” suy ngẫm về chúng mà chỉ mượn con vật để ám chỉ con người. Sở dĩ như vậy vì “ Nói ngay hay trái tai”, trò đời xưa nay vẫn thế ! Cứ đem một sự thực chần chẫn ra mà dạy đời, dạy người có phần hơi ép uæng vµ kh«ng ®­îc dÔ dµng. Nh÷ng lêi gi¸o huÊn ai ch¼ng quý ho¸, ch¼ng khâm phục song nó vẫn như còn treo cao, còn để xa, không được thíêt tha gần nhân tâm cho lắm. Nghiêm trang dạy đạo đức là một cách khác, vui cười hể hả mà dạy đạo đức lại là một cách khác, và cách sau đem so với cách trước, có phần hiệu qủa hơn. Viên thuốc để chữa bệnh còn phải bọc vỏ ngoài như viên kẹo cho đẹp thì mới dễ khiến người ta nuốt, hỏi rằng chân lí, bài học muốn cho dễ thấm thía vào tâm linh người ta sao không lựa chọn một con đường nào dễ đi nhất? Nhiều khi cha không đủ làm gương cho con, anh không thể dạy nổi em, thầy không tận từ giáo hoá được học trò. Cách trực tiếp dùng đã không xong, người làm cha, làm anh, làm thầy mới phải dùng đến cách gián tiếp, nghĩa là đem cái ý này gửi vào lời kia, đem cái tư tưởng của mình mà mượn người khác, mượn loài vật, cây cối...dẫn ra cho đắc lực. Vì thế mới nói: Ngụ ngôn chính là mượn chuyện này để nói chuyện khác. Và đây cũng chính là tiêu chí để phân biệt truyện ngụ ngôn với các truyện khác. Bởi 5 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> trong thùc tÕ, cã nh÷ng truyÖn khiÕn chóng ta khã ph©n lo¹i: kh«ng biÕt xÕp nã vào đâu trong ba thể loại truyện ngụ ngôn, truyện cười, truyện cổ tích. +Ví dụ như truyện “Thầy bói xem voi” nhiều người cho đó là một câu chuyện cười vì cách xem voi của năm ông thầy bói, mỗi thầy chỉ sờ một bộ phận của cơ thể con voi nhưng lại cho rằng đó là hình thể của cả con voi. Mâu thuẫn chính là ở chỗ đó: mỗi anh đều nói đúng sự thật nhưng đồng thời đều nói sai sự thật. Tiếng cười càng giòn giã khi các ông thầy bói xoay ra đánh nhau toác đầu chảy m¸u. Tuy vËy, nghÜ cho kÜ th× c©u chuyÖn nµy nh»m phª ph¸n nh÷ng kÎ chØ biÕt căn cứ vào nhận xét chủ quan của mình mà nhận xét sự vật đồng thời đưa ra bài häc lµ khi xem xÐt sù vËt cÇn xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn, tr¸nh c¸i nh×n phiÕn diÖn, chñ quan. Như vậy trong câu chuyện trên, tuy nhân vật là con người nhưng tác giả đã mượn chuyện này để nói chuyện kia, mượn hệ thống sự kiện tạo thành cốt truyện, nhưng mục đích là hướng đến một bài học kinh nghiệm sống. Đây là đặc tr­ng rÊt riªng cña truyÖn ngô ng«n. §iÒu nµy kh¸c h¼n víi c¸c lo¹i truyÖn kh¸c. b. Mục đích cao nhất mà truyện ngụ ngôn phải đạt đến, như trên đã nói, là đưa ra một bài học triết lí về xã hội và loài người. Truyện cổ tích kể về bản thân những mâu thuẫn của xã hội và con người. Truyện ngụ ngôn không nhằm dựng lại những bức tranh về xã hội và con người nh­ thÕ. Cèt truyÖn ngô ng«n chØ gåm mét sè sù kiÖn nghÖ thuËt ®­îc lùa chän nhằm làm sáng tỏ một bài học triết lí đã được định sẵn từ trước. Chính do cả truyÖn lµ mét Èn dô nªn bµi häc triÕt lÝ ®­îc thÓ hiÖn kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng lêi lẽ khô khan mà bằng hình tượng nghệ thuật. Có như thế bài học mới dễ đi vào lòng ngươì hơn: Cø nãi thuÇn lu©n lÝ th× dÔ sinh lßng ch¸n n¶n Có mượn truyện kể ra thì luân lí mới trôi chảy Việc nhằm đưa ra một kinh nghiệm sống là một mục đích rất riêng của truyện ngụ ngôn. Điều này khắc hẳn với mục đích của truyện cười hay truyện cổ tích. ở truyện cổ tích mục đích của nó là thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân dân về chiÕn th¾ng cuèi cïng cña c¸i thiÖn víi c¸i ¸c, c¸i tèt víi c¸i xÊu, sù bÊt c«ng cvới sự công bằng. Truyện ngụ ngôn có thể gây cười, có thể không song truyện cười thì nhất thiết phải gây cười, đây vừa là phương tiện vừa là mục đích của truyện cười. Ví dụ: Truyện Thạch Sanh là truyện cổ tích kể về người dũng sĩ diệt chằn tinh, diệt đại bàng cứu người bị hại, vạch mặt kẻ vong ân bội nghĩa và chống quân xâm lược. Truyện thể hiện ước mơ, niềm tin về đạo đức công lí xã hội và lí tưởng nhân đạo, yêu hoà bình của nhân dân ta. Còn truyện Treo biển lại khác, người đọc không thể không bật cươì khi mục đích của anh chủ cửa hàng là treo biển 6 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> lên để quảng cáo, giới thiệu sản phẩm và tiếp thị khách hàng. Nhưng cuối cùng kÕt qu¶ lµ g×? Tõng ch÷, tõng ch÷ bÞ bít ®i, cuèi cïng tÊm biÓn còng cÊt nèt. Mượn câu chuyện nhà hàng bán cá nghe ai góp ý về cái tên biển cũng làm theo, truyện nhằm tạo nên tiếng cười vui vẻ, có ý nghĩa phê phán nhẹ nhàng những người thiếu chủ kiến khi làm việc, không suy xét kĩ khi nghe ý kiến người khác. Riêng truyện ngụ ngôn ếch ngồi đáy giếng lại có ý nghĩa khác. Mượn chuyện mét con Õch sèng l©u ngµy trong mét c¸i giÕng, xung quanh chØ toµn nh÷ng con vËt bÐ nhá, mçi khi nã cÊt tiÕng kªu lµm c¸c con vËt kia ho¶ng sî , v× thÕ nã nghÜ m×nh lµ chóa tÓ mu«n loµi vµ bÇu trêi chØ bÐ b»ng c¸i vung. Mét ngµy kia nã ®­îc ra ngoµi, theo thãi cò, nã nghªnh ngang ®i l¹i kh¾p n¬i vµ cuèi cïng bÞ một con trâu giẫm bẹp. Mượn truyện con ếch để ám chỉ một cách kín đáo tế nhị một bộ phận những người có hiểu biết nông cạn mà vẫn huyênh hoang, kiêu ng¹o. Tõ c©u chuyÖn con Õch, nh©n d©n muèn khuyªn chóng ta kh«ng nªn chñ quan, kiêu ngạo, hợm mình. Đồng thời khi môi trường sống thay đổi thì góc nhìn, tầm nhìn cũng có sự thay đổi, vì thế chúng ta luôn học tập để mở mang tầm hiÓu biÕt cña m×nh. Như vậy, mỗi truyện ngụ ngôn đều có hai phần: Phần cốt truyện và phần bài học rút ra. Phần cốt truyện chỉ là phương tiện, phần bài học ra mới là mục đích cuối cùng. Khi dạy truyện ngụ ngôn, cả người dạy và người học nhất định phải lµm ®­îc ®iÒu Êy. c. Ngoài hai đặc trưng trên, ta thấy truyện ngụ ngôn còn là sản phẩm của trí tưởng tượng. Hơn cả truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn cũng có yếu tố tưởng tượng. Nhưng không giống như truyện cổ tích, sự tưởng tượng phải chịu sự hướng dẫn của lí trí. Người ta cũng để cho trí tưởng tượng tha hồ bay bổng: cho chim biết nói, cho cây biết đau, cho vật biết suy nghĩ. Song sự tưởng tượng này cũng phải dựa trên sù quan s¸t thùc tÕ. C¸i khã cña truyÖn ngô ng«n chÝnh lµ ë chç nµy. Lµm sao cho từng con vật tiêu biểu cho một hạng ngươì nhất định. Trong ngụ ngôn của ta, con Dơi được xem là tiêu biểu cho hạng người hai mặt, phải cũng được, trái cũng được, lợi dụng sự nhập nhằng để trốn tránh trách nhiệm tuỳ theo từng trường hîp. Së dÜ nh­ vËy v× con D¬i cø bÒ ngoµi mµ xÐt th× lµ loµi nöa chim, nöa thó, nhËp vµo loµi cã c¸nh còng ®­îc, nhËp vµo loµi cã vó còng ®­îc. Hay trong truyện Thầy bói xem voi, dựa trên thực tế những người mù không nhìn thấy sự việc, thường hay dùng tay để cảm nhận thay cho dùng mắt để quan sát. Chính vì thế cả năm thầy bói, không ai nói đúng hình thù của con voi. Như vậy sự tưởng tượng trong truyện ngụ ngôn vẫn phải phục tùng những điều kiện nhất định. Sự tô vẽ của óc tưởng tượng chỉ làm cho bài học, sâu sắc hơn, thấm thía hơn. Người 7 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> nghe truyện ngụ ngôn không mong đợi phải là một kết thúc có hậu như truyện cổ tích mà người ta chờ đợi một bài học nào đó sẽ rút ra. Còn trong truyện cổ tích, sự tưởng tượng nhiều khi có tính chất lãng mạn. Trong cổ tích, yếu tố tưởng tượng được thêm vào với ý nghĩa bổ trợ, bổ sung vào chỗ cuộc đời không thể tiến triển theo ước vọng của nhân dân.. Ví dụ như trong truyện Tấm Cám, nhân dân muốn kẻ ác phải bị trừng trị, người hiền lành sẽ được hưởng hạnh phúc song trong thực tế xã hội cũ, một người như Tấm khó có thể thắng hai mẹ con Cám. Thế là nhân dân tưởng tưởng ra cảnh Bụt xuất hiện, trî gióp TÊm. Cã thÕ c¸i thiÖn míi chiÕn th¾ng c¸i ¸c, ë hiÒn th× míi gÆp lµnh. Điều đó thể hiện đúng ước vọng của nhân dân. II.3. Néi dung, ý nghÜa cña truyÖn ngô ng«n. a. Truyện ngụ ngôn phản ánh cuộc đấu tranh xã hội Truyện cổ tích cũng phản ánh cuộc đấu tranh xã hội. Song mâu thuẫn ấy được thể hiện rõ ràng hơn, rộng lớn hơn, từ những mối quan hệ trong gia đình như anh em, chị em, dì ghẻ với con chồng, giữa những người lao động hiền lành với những kẻ độc ác...Trong chủ đề phản ánh mâu thuẫn và cuộc đấu tranh xã hội của truyện cổ tích, ta thấy một cái nhìn đầy thương cảm, nâng đỡ và tin cậy của nhân dân với những con người nhỏ bé có cảnh ngộ trớ trêu. Đằng sau cái nhìn đó là tinh thần phản kháng, là tấm lòng nhân đạo của nhân dân. Truyện cổ tích cho ta thấy , trong cuộc đấu tranh cho cuộc đời tốt đẹp, có đau khổ mà không buông xu«i, cã thÊt b¹i mµ kh«ng ®Çu hµng, thùc tr¹ng cã ®en tèi nh­ng ¸nh s¸ng cña niềm tin vẫn muốn xua tan màu sắc ảm đạm của một cái gì tận thế và trong ánh sáng đó, con người vẫn cố vươn lên. Mặc dù cùng là phản ánh cuộc đấu tranh xã hội nhưng truyện cổ tích thường giải quyết những mâu thuẫn đó bằng các lực lượng siêu phàm: tiên, bụt. Và trong truyện cổ tích cuộc đấu tranh xã hội đó không phải thông qua một hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng nào, ở đây có những con người cụ thể như Tấm Cám, như người anh trong Cây khế. Còn thế giới nghệ thuật của truyện ngụ ngôn là thế giíi loµi vËt. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c con vËt thùc ra l¹i lµ mèi quan hÖ gi÷a những con người. Khi xã hội có giai cấp, có kẻ thống trị và bị trị thì ngụ ngôn bèn được sử dụng như một vũ khí đấu tranh giai cấp. Những câu nói bóng gió, kín đáo, những câu chuyện lí thú giữa người và vật, giữa vật và vật có thể là cái màn che đạy những lưỡi dao, những nhát búa muốn chém phập vào kẻ thù. Điều đó được thể hiện ở rất nhiều truyện. Một con Cọp chỉ giả vờ hối hận về tội sát sinh nên đã tự nguyện ăn chay. Nhờ màn kịch khéo kéo này nó đã chén không biết bao nhiêu con vật hiền lành, cả tin xán gần đến nó. Truyện Con Hổ ăn chay là bức chân dung biếm hoạ vạch trần bản chất giả dối, tính không thay đổi của giai cấp thống trị. Tác giả dân gian đã khôn khéo khuyên người lao động hãy 8 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> c¶nh gi¸c víi bän cÇm quyÒn gi¶ nh©n, gi¶ nghÜa, quen thãi lõa bÞp nh©n d©n. Truyện Chèo bẻo và ác đưa ra một thái độ sống mạnh mẽ tích cực hơn: Cần tránh xa bọn thống trị gian xảo, độc ác và khi cần, hãy đoàn kết, đánh lại chúng, đó là cách tự vệ tốt nhất của người dân bị áp bức. Còn về truyện cười, không phải là loại truyện được đặt ra để giải trí đơn thuần, càng không phải những viên thuốc an thần khiến con người có khổ, quên khổ, có thù, quên thù. Đằng sau tiếng cười là những suy nghĩa hết sức nghiêm tóc, cã ý nghÜa s©u s¾c. Kh«ng cÇn dïng lÝ luËn ®ao to bóa lín, chØ b»ng nh÷ng tiếng cười đủ cung bậc, truyện cười cũng là tiếng nói khuyến khích người ta dám coi thường nền thống trị phong kiến hiện hành. Cái cười một khi đi vào quần chúng sẽ biến thành sức mạnh vật chất thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh. Như vậy, nếu nói về việc phản ánh cuộc đấu tranh xã hội thì cả ba loại truyện: truyện cổ tích, truyện cươì, truyện ngụ ngôn đều thể hiện nội dung trên. Song ở mçi thÓ lo¹i cã c¸ch thÓ hiÖn riªng cña m×nh. b. TruyÖn ngô ng«n nªu ra nh÷ng bµi häc triÕt lÝ, nh÷ng kinh nghiÖm sèng. Như trên đã nói, đây là mục đích cuối cùng của truyện ngụ ngôn. Những bài học mà truyện ngụ ngôn nêu ra có liên quan đến lĩnh vực nhận thức. Truyện ngụ ngôn thường dẫn người ta đến nhận thức đúng đắn bằng cách nêu ra những tai h¹i do nhËn thøc sai lÇm g©y nªn. §ã lµ c¸ch chøng minh b»ng c¸ch ph¶n chứng rất độc đáo, giúp bài học đến với người nghe một cách tự nhiên, người nghe không có cảm giác bị áp đặt mà tự rút ra bài học cho mình. Truyện Phù du và đom đóm đã phê phán cách nhìn sự đời một cách chủ quan, chËt hÑp, kinh nghiÖm chñ nghÜa cña con Phï du: KiÕp sèng cña nã qu¸ ng¾n, tõ lúc nở ra cho đến lúc chết chưa hết một ngày, bởi vậy nó chưa hề thấy Mặt Trời lặn và bóng đêm ập xuống. Nhưng nó lại lấy kinh nghiệm hạn hẹp và chủ quan ấy thay thế chân lí khách quan và vĩnh cửu là có ngày và đêm. Con Đom Đóm bị mắng mà cam chịu bỏ đi vì nó hiểu rằng đối với “ hạng người” nhận thức hạn hÑp, chñ quan, b¶o thñ víi kinh nghiÖm nghÌo nµn cña b¶n th©n nh­ thÕ th× không có khả năng tiếp nhận chân lí khách quan. Trong mỗi chúng ta, trên bước đường trưởng thành về nhận thức đều phải cảnh giác với “ một con phù du” như thÕ Èn s©u trong m×nh. Cßn trong truyÖn Ch©n, Tay, Tai, M¾t, MiÖng, xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc sai lÇm về sự thống nhất giữa các bộ phận trong cơ thể con người, các thành viên đó đã ganh tị lẫn nhau dẫn đến ai cũng mệt mỏi và hậu quả không ai khác là mình phải g¸nh chÞu. TruyÖn nh»m nªu ra mét bµi häc: trong tËp thÓ mçi thµnh viªn kh«ng thể sống tách biệt mà phải nương tựa vào nhau, gắn bó với nhau để cùng tồn tại, do đó phải biết hợp tác với nhau, tôn trọng công sức của nhau. 9 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Cũng chính vì đặc trưng của truyện ngụ ngôn là đưa ra một bài học, một kinh nghiÖm sèng cho nªn khi d¹y truyÖn ngô ng«n, mét ®iÒu quan träng lµ ph¶i g¾n víi gi¸o dôc thùc tiÔn. Sau khi t×m hiÓu c¸c sù viÖc, gi¸o viªn cho c¸c em liªn hÖ với thực tế đời sống và rút ra bài học cho bản thân. VÝ dô khi d¹y Bµi Ch©n, tay, tai, M¾t, MiÖng, häc sinh liªn hÖ víi thùc tÕ trong lớp mình xem có những hiện tượng đó không, nếu có thì phải làm thế nào, từ đó em rút ra bài học gì về tinh thần đoàn kết trong tập thể. Hay trong truyện ếch ngồi đáy giếng, khi dạy bài này, giáo viên phải cho học sinh liên hệ với trường mình, lớp mình, bản thân mình, phải thấy được mình luôn luôn phải mở mang tÇm hiÓu biÕt cña m×nh, kh«ng nªn chñ quan kiªu ng¹o v× ®i mét ngµy đàng học một sàng khôn, hơn nữa kẻ thù lớn nhất của mình là chính mình... II.4. NghÖ thuËt trong truyÖn ngô ng«n - Truyện ngụ ngôn biểu hiện tư tưởng bằng cách nói ẩn dụ. ẩn dụ ở đây có khi là cả một câu chuyện chứ không phải một hình ảnh. Những con người, sự việc, sự vật trong câu chuyện đều có ngụ ý riêng của nó. + VÝ dô trong truyÖn §eo nh¹c cho MÌo, c©u chuyÖn lµng chuét häp bµn chuyện chống lại Mèo chẳng qua là chuyện họp làng ở nông thôn ngày trước với nh÷ng nÐt tiªu biÓu: + QuyÒn ¨n, quyÒn nãi thuéc vÒ c¸c vÞ chøc s¾c + Các vị chức sắc đã phán thì dân chỉ có việc “phục là chí lí” “đồng thanh ưng thuËn” + Việc nặng nhọc, khó khăn nguy hiểm nhất, đùn đẩy thế nào thì cuối cùng vÉn r¬i vµo anh thÊp cæ bÐ häng. + Sáng kiến đeo nhạc cho Mèo chỉ là thứ ý tưởng viển vông, về lí thuyết thì có vÎ hay ho nh­ng trªn thùc tÕ th× kh«ng ¸p dông ®­îc. Nã còng ¸m chØ c¶ nh÷ng người chỉ có mớ lí thuyết suông, vào thực tế thì không được việc gì. - NghÖ thuËt nh©n ho¸: trong truyÖn ngô ng«n, kh«ng Ýt c¸c con vËt, loµi vËt được nhân hoá. Chúng có suy nghĩ, nói năng, hành động như con người. + Ví dụ trong truyện Hươu và Rùa, thành công của nghệ thuật nhân hoá ở đây là chọn hai con vật có những nét đối lập nhau: Hươu cao, to, khoẻ, chạy nhanh. lại sống trên cạn; Rùa nhỏ bé, chận chạp, lại sống dưới nước. Để cho hai con vật có những nét tương phản ấy kết bạn với nhau thì bài học giáo dục tình người mới thấm thía. Hay trong truyện ếch ngồi đáy giếng, ếch cũng có những suy nghĩ, cảm nhận, hành động thái độ như con người. Đó còn là một hình ảnh ẩn dụ đặc sắc, thái độ nghênh ngang, kiêu ngạo của ếch chỉ có thể là thái độ của con người, của một kẻ chñ quan, kiªu ng¹o. NghÖ thuËt nh©n ho¸, Èn dô ë ®©y cã t¸c dông lµm cho c©u 10 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> chuyện thêm sinh động và bài học triết lí về cuộc sống càng thêm sâu sắc, thấm thÝa. - Ngoµi nh©n ho¸ ra, truyÖn ngô ng«n còng sö dông nhiÒu h×nh ¶nh so s¸nh: Khi b¾t gÆp nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh nµy, gi¸o viªn nªn cho häc sinh ph¸t hiÖn và chỉ ra sự độc đáo của những hình ảnh so sánh đó, từ đó mới thấy được trí tưởng tượng của nhân dân ta phong phú đến nhường nào. +VÝ dô: TruyÖn ThÇy bãi xem voi, nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh nh­ : + sun sun như con đỉa + chần chần như cái đòn càn + bÌ bÌ nh­ c¸i qu¹t thãc +sừng sững như cái cột đình + tun tñn nh­ c¸i chæi sÎ cïn - Vì là chủ yếu mượn truyện cây cối, đồ vật để nói chuyện con người cho nên truyện sử dụng nhiều yếu tố tưởng tượng. Nhưng như trên đã nói, óc tưởng tượng tuy cã mét ph¹m vi réng lín song vÉn ph¶i phôc tïng mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt định. - Truyện ngụ ngôn thường làm tăng sức thuyết phục người đọc bằng cách sử dụng thủ pháp châm biếm, cụ thể là các vai có hành vi trái ngược với điều người ta muốn răn dạy. Nhưng dạy truyện ngụ ngôn, không nên quên rằng mục đích của thể loại này không nhằm gây cười. Chẳng hạn như truyện Thầy bói xem voi, học sinh tất nhiên cười cả năm ông thầy bói nhưng giáo viên cần gợi ý tiếp để học sinh từ cái cười đó nhận ra với niềm thích thú điều mà năm ông thầy bói “ph¶n diÖn” nµy d¹y cho m×nh. - Trong truyện ngụ ngôn, thiên nhiên được miêu tả một cách đơn giản và súc tích. Trong truyện ngụ ngôn, vạn vật đều có linh hồn. Tác giả dân gian khi sáng tác trutyện ngụ ngôn không bị ảnh hưởng của quan niệm vạn vật hữu linh, nhưng từ những vật vô tri, vô giác đến những loài chim, loài thú, một mặt tuy vẫn giữ được đặc tính của chúng, một mặt lại được gắn thêm tính cách nhân laọi. Truyện ngô ng«n kÕt hîp lèi c¶m nghÜ ng©y th¬ cña trÎ con víi lèi nh×n nhËn tinh vi s©u sắc của người lớn. Tất cả những điều đó làm cho truyện ngụ ngôn có tính chất hÊp dÉn víi mäi løa tuæi. - Trong nghệ thuật truyện ngụ ngôn, không thể không nói đến tính kịch. Thường mỗi truyện ngụ ngôn là một vở kịch nhỏ. Trong vở kịch ấy, mâu thuẫn giữa những hoàn cảnh, sự việc, tính cách nhân vật thường được thể hiện rõ nét. Tình tiết truyện ngụ ngôn thường đơn giản nhưng không thể thiếu những sự chuyÓn biÕn ®Çy kÞch tÝnh. + VÝ dô nh­ truyÖn ThÇy bãi xem voi tÝnh kÞch chÝnh lµ ë chç c¸c thÇy bãi đánh nhau toác đầu chảy máu. Nhờ tính kịch này mà câu chuyện trởt hành điển 11 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> hình cho cách nhìn nhận việc một cách chủ quan, phiến diện. Từ đó mới có thµnh ng÷ “ ThÇy bãi xem voi” II.5. Các bước phân tích truyện ngụ ngôn Trong khi phân tích truyện ngụ ngôn, giáo viên cần hướng dẫn học sinh thực hiện đúng trình tự các thao tác sau: a.T×m hiÓu nghÜa ®en cña truyÖn b. T×m hiÓu nghÜa bãng cña truyÖn c.Suy ngÉm vÒ bµi häc ngô trong c©u chuyÖn d. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt c©u chuyÖn Ngay trong tiÕt ®Çu cña phÇn truyÖn ngô ng«n, gi¸o viªn cÇn gi¶i thÝch cho häc sinh vÒ nghÜa ®en vµ nghÜa bãng cña truyÖn: NghÜa ®en lµ nghÜa bÒ ngoµi, nghÜa bãng lµ nghÜa s©u kÝn. NghÜa ®en cña truyÖn ngô ng«n lµ nghÜa cña chÝnh c©u chuyÖn kÓ, ®­îc coi lµ “phÇn x¸c”, cña truyÖn, nghÜa bãng lµ ý tø s©u kÝn gửi gắm trong đó, được coi là “phần hồn” của nó. - ở truyện ngụ ngôn, câu chuyện kể không nhằm thuật lại cuộc đời của một nhân vật nào đó ( như trong cổ tích). Câu chuyện kể ở truyện ngụ ngôn chỉ gói gọn trong một cảnh đại khái như một màn kịch, ở đó diễn ra hoạt động ở một số vai trong mét t×nh huèng cô thÓ. T×m hiÓu nghÜa ®en cña c©u chuyÖn th× häc sinh tù t×m ®­îc, kh«ng khã kh¨n g×. Gi¸o viªn chØ cÇn l­u ý c¸c em ph©n tÝch hµnh động các vai trong tình huống cụ thể và kết cục câu chuyện. Nhưng đến bước tìm hiểu nghĩa bóng thì học sing cần được gợi ý sát hơn. Trước hết, cần giúp học sinh xác định các vai trong truyện ám chỉ những hạng người nào trong xã hội. Từ đó hiểu nghĩa ám chỉ của cả câu chuyện và rút ra ý tứ gửi gắm trong đó. Việc nµy còng kh«ng mÊy khã kh¨n v× c¸ch nãi b»ng ngô ng«n ch¼ng qua lµ c¸ch nãi b»ng Èn dô. Cã ®iÒu ë ®©y Èn dô lµ c¶ mét c©u chuyÖn, kh«ng ph¶i lµ mét h×nh ảnh. Thêm nữa nói bằng ngụ ngôn cốt để thuyết phục người nghe về điều mình muốn nói qua câu chuyện chứ không nhằm đánh đố họ. - Tuy vËy, bµi häc trong truyÖn ngô ng«n cã thÓ cã nhiÒu líp nghÜa. Gi¸o viªn chỉ nên chọn lớp nghĩa dễ tiếp nhận đối với học sinh và có nghĩa thiết thực đối với việc giáo dục tư tưởng và rèn luyện tư duy cho các em. Cùng với việc đánh giá bài học rút ra , giáo viên nên chú ý loại bài tập đòi hỏi học sinh nghĩ ra một vài trường hợp ứng dụng truyện ngụ ngôn vừa học. Đó là cách trắc nghiệm chính xác nhất về mức độ tiếp nhận bài học về truyện ngụ ngôn của các em. - Bài học rút ra từ truyện ngụ ngôn thường được đúc kết thành tục ngữ. Bài học ấy có khi nêu ở ngay đầu câu chuyện, có khi dùng để kết thúc câu chuyện kể. Thường thì tên truyện đã nói được ngụ ý của truyện một cách cô đúc. Điều nµy chøng tá thao t¸c t×m hiÓu nghÜa bãng cña truyÖn nhiÒu khi rÊt dÔ dµng. Kh©u quan träng nhÊt cña truyÖn ngô ng«n chÝnh lµ t×m hiÓu ý nghÜa cña bµi 12 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> học, đánh giá suy ngẫm về bài học. Vì ý nghĩa của bài học thể hiện một cách sinh động ở chính câu chuyện kể , cho nên tìm hiểu ý nghĩa của bài học không ph¶i ph©n tÝch bµi häc kh« khan “trÇn trôi” mµ ph©n tÝch c©u chuyÖn kÓ víi nghĩa bóng của nó. Qua lần phân tích này học sinh mới thực sự được thưởng thức tÝnh chÊt thó vÞ cña truyÖn ngô ng«n. * VÝ dô: TruyÖn Ch©n, tay, Tai, M¾t, MiÖng a, T×m hiÓu nghÜa ®en cña truyÖn - Các vai trong truyện và hành động của chúng: Các vai trong truyện này là các bộ phận cơ thể con người:Mắt, Chân, Tay, Miệng. - Tình huống cụ thể là: Họ vốn mỗi người một việc, sống với nhau thân thiết, bçng nhiªn mét ngµy häc ph¸t hiÖn ra l·o MiÖng chØ ¨n kh«ng ngåi råi trong khi họ phải làm việc mệt nhọc quanh năm. Thế là bốn người bảo nhau không làm g× n÷a. Kết quả là: Mắt, Chân, Tay, Tai, Miệng đều bị tê liệt; bốn người trên nhận ra chỗ sai của họ, lại làm việc và tất cả lại phục hồi. Từ đó, mỗi người một việc, không ai tÞ ai n÷a. - Nghĩa đen của truyện: mỗi bộ phận của cơ thể người đều có một chức năng riêng. Nếu nó không hoạt động có thể làm tê liệt các bộ phận khác. b, T×m hiÓu nghÜa bãng cña truyÖn - Câu chuyện kể về việc tị nạnh giữa các bộ phận trong cơ thể con người nhằm ám chỉ một khía cạnh của mối quan hệ giữa người với người trong xã hội- đó là sự nương tựa vào nhau để cùng tồn tại. ở đây, thân thể người được ví như một cộng đồng ( gia đình, đoàn thể, xã hội) trong đó Chân, Tay, Tai...được ví như những cá nhân ( Hoặc đơn vị nhỏ) có quan hệ nương tựa vào nhau, phụ thuộc lÉn nhau. Bµi häc ë ®©y chÝnh lµ c¸ nh©n kh«ng thÓ tån t¹i nÕu t¸ch rêi céng đồng; trong một cộng đồng, mỗi cá nhân đều có vai trò riêng và sự hoạt động tốt hay xấu đều có ảnh hưởng đến những cá nhân khác cũng như toàn thể cộng đồng. - Bài học rút ra từ câu chuyện này có ý nghĩa triết lí. Giáo viên cần diễn đạt bài häc nµy mét c¸ch dÔ hiÓu. Tèt nhÊt lµ diÔn gi¶i b»ng vÝ dô ( ch¼ng h¹n cã thÓ nãi vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n mçi häc sinh víi nhau trong líp) c, Suy nghÜ vÒ bµi häc rót ra trong truyÖn Về lí chung,bài học này là đúng đắn. Bài học này cũng gần với tư tưởng “mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người”. Hiểu thật đơn giản, nó là lời khuyên ta không nên tị nạnh, chỉ tính đến công lao của mình mà không đánh giá đúng đến đóng góp của người khác, nhất là khi đóng góp đó âm thầm khó thấy. 13 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> ( Tuy nhiªn , nÕu suy diÔn, ch¼ng h¹n, l·o MiÖng vÝ nh­ «ng chñ, c« M¾t, cËu Chân, cậu Tay ví như người làm, thì bài học sẽ bị hiểu sai. Giáo viên nên dự phòng trường hợp này để giải thích, nhưng không cần đặt ra cho vấn đề phức tạp. d, NhËn xÐt vÒ c©u chuyÖn kÓ Cách chọn vai, dựng truyện tương đối khéo. Quan hệ giữa các bộ phận được chọn để dựng thành các vai khá hợp lí: Chân, Tay, Tai, Mắt ngừng làm việc thì MiÖng còng nghØ ¨n. MiÖng nghØ ¨n th× c¸c bé phËn kia còng...liÖt. C¸ch gäi tªn (c« M¾t, cËu ch©n, cËu tay...) nhÊt lµ c¸ch t¶ c¸c vai khi ngõng lµm viÖc , bÞ “ hÕt hơi” khá phù hợp. Nhờ vậy, câu chuyện hấp dẫn được người nghe và đưa ra bài häc nhÑ nhµng vµo tai hä. II.6. Minh hoạ tiết dạy: Tiết 39- Văn bản ếch ngồi đáy giếng Trên cơ sở đã tìm hiểu về nội dung, ý nghĩa, mục đích của truyện ngụ ngôn, sau đây tôi xin minh hoạ bằng một tiết dạy cụ thể: ếch ngồi đáy giếng. ************************** Ngµy so¹n: Ngµy gi¶ng:. TiÕt 39 ếch ngồi đáy giếng. 1. Mục tiêu cần đạt:Bài học giúp HS 1.1. KiÕn thøc: - HiÓu thÕ nµo lµ truyÖn ngô ng«n. - Hiểu đựơc nội dung, ý nghĩa và một số nét nghệ thuật đặc sắc của truyện. BiÕt liªn hÖ truyÖn víi nh÷ng t×nh huèng thùc tÕ phï hîp. 1.2 .KÜ n¨ng: RÌn kÜ n¨ng kÓ chuyÖn ngô ng«n, cã kÜ n¨ng ph©n tÝch tæng hîp. 1.3. Thái độ: Giáo dục HS có ý thức liên hệ so sánh, vận dụng các truyện trên víi nh÷ng t×nh huèng, hoµn c¶nh phï hîp. 2. ChuÈn bÞ cña gi¸o viªn vµ häc sinh: - Gv: §äc,tham kh¶o vµ nghiªn cøu tµi liÖu:ThiÕt kÕ bµi gi¶ng,hÖ thèng c©u hỏi, hướng dẫn tự học Ngữ văn 6 +Soạn giáo án+sgk,sgv, ,tranh ảnh. - Hs: Đọc bài,chuẩn bị bài chu đáo theo hệ thống câu hỏi sgk.. 3 Phương pháp: Đọc, phân tích, bình giảng, đàm thoại. 4 TiÕn tr×nh bµi d¹y: 4.1 ổn định lớp: KiÓm tra sÜ sè: 4.2 KiÓm tra bµi cò: ? Nêu ý nghĩa của hình tượng cá Vàng? ? Em có suy nghĩ gì về nhân vật mụ vợ trong truyện “Ông lão đánh cá và con cá vàng” ?Từ đó em rút ra bài học gì? Gîi ý tr¶ lêi: HS ph¶i nªu ®­îc: - Cá vàng tượng trưng cho lòng biết ơn,đại diện cho cái thiện, cái tốt. - Tượng trưng cho công lí: trừng phạt kẻ tham lam, bội bạc. 14 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> - ý nghĩa: Lên án thói tham lam bội bạc của con người, ca ngợi lòng nhân hậu, lòng biết ơn của con người. 4.3.Gi¶ng bµi míi: Nhân dân ta đã sáng tạo ra các truyền thuyết để giải thích về các hiện tượng thiên nhiên và xã hội, sáng tạo ra truyện cổ tích để nói về những ước mơ của con người. Ngoài ra nhân dân còn sáng tạo ra những câu chuyện nhằm khuyên răn cách đối nhân xử thế cho mọi người. Đó chính là truyện ngụ ngônmột loại truyện dân gian tiêu biểu của chúng ta. Hoạt động của thầy và trò. Néi dung I. Giíi thiÖu t¸c gi¶,t¸c phÈm. ? Dùa vµo kiÕn thøc sgk, h·y nªu kh¸i 1. T¸c gi¶: Nh©n d©n qu¸t vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? 2. T¸c phÈm: Thuéc thÓ lo¹i truyÖn ?Truyện ếch ngồi đáy giếng thuộc loại ngụ ngôn. truyÖn nµo?Em h·y nªu hiÓu biÕt cña m×nh vÒ truyÖn Êy? -Đó là những truyện mượn truyện của loài vật, đồ vật hoặc chính con người để nói bóng gió kín đáo chuyện con người, nhằm khuyên nhủ, răn dạy người ta một bài học nào đó. - TruyÖn bao gåm c¶ nghÜa ®en vµ nghÜa bãng. NghÜa ®en lµ nghÜa bÒ ngoµi. nghÜa bãng lµ ý s©u kÝn göi g¾m trong c©u chuyÖn. ? Theo em nên đọc văn bản này với một giäng ®iÖu nh­ thÕ nµo? ( §äc theo giäng kÓ, nhÊn m¹nh vµo c¸c chi tiÕt t¶ hµnh động,cử chỉ, lời nói của nhân vật.) -GV đọc một lần. - Gọi một HS đọc, nhận xét. - Yªu cÇu HS kÓ laÞ truyÖn-> nhËn xÐt. ?H·y nªu hiÓu biÕt cña em vÒ c¸c tõ: chóa tÓ, nh©ng nh¸o? ? Văn bản ếch ngồi đáy giếng là một truyÖn ngô ng«n tuy ng¾n nh­ng vÉn cã hai phần kể về hai sự việc liên quan đến con Õch. Em h·y chØ ra ranh giíi vµ néi dung của hai phần đó?. 3. §äc,hiÓu chó thÝch. a. §äc vµ kÓ:. b. Chó thÝch:sgk II. Ph©n tÝch v¨n b¶n. 1.KÕt cÊu,bè côc: -Bè côc:+ Õch khi ë trong giÕng. + Õch khi ra khái giÕng.. ? Với nội dung là kể về cuộc sống của - Phương thức biểu đạt: Tự sự con Õch khi ë trong vµ ngoµi giÕng th× PTB§ cña v¨n b¶n lµ g×? ? TruyÖn ®­îc kÓ theo ng«i kÓ thø mÊy? -Ng«i kÓ thø 3, kÓ theo thø tù tù nhiªn. Thø tù kÓ lµ g×? 15 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> -GV đọc câu mở dầu. ? Nh÷ng c©u v¨n më ®Çu cho ta biÕt ®iÒu g× vÒ hoµn c¶nh sèng cña Õch? - GV gîi ý cho HS ph©n tÝch c¸c tõ chØ thời gian, không gian, đối tượng: lâu ngµy, c¸i giÕng, chØ vµi...bÐ nhá, ho¶ng sî.( VD: Theo em giÕng lµ mét n¬i nh­ thÕ nµo? ) ? Em có suy nghĩ gì về môi trường sống cña Õch?. 2. Ph©n tÝch. a. Õch khi ë trong giÕng. * Hoµn c¶nh sèng: - Sèng l©u ngµy trong mét c¸i giÕng. - Xung quanh chØ cã vµi con vËt bÐ nhá. - Hµng ngµy, Õch cÊt tiÕng kªu åm ép khiÕn c¸c con vËt kh¸c ho¶ng sî. -> Môi trường sống chật hẹp,đơn gi¶n, tr× trÖ.. * Suy nghÜ, c¶m nhËn ? Sống ở trong môi trường như thế, ếch - Tưởng bầu trời chỉ bé bằng cái cã c¸ch nh×n nhËn nh­ thÕ nµo? vung. ?Víi kh«ng gian lµ mét c¸i giÕng, em thấy cách nhìn nhận của ếch đúng hay sai?V× sao?(§óng.Së dÜ Õch nghÜ bÇu trêi chØ bÐ b»ng c¸i vung v× miÖng giÕng trßn, đáy giếng sâu, từ dưới nhìn lên, không gian trªn miÖng giÕng thËt lµ bÐ...) ? ThÕ nh­ng trong thùc tÕ cã ph¶i nh­ vậy không? Vì sao?(Bầu trời, mặt đất bao la... Së dÜ Õch cã c¸ch nh×n nhËn sai nh­ vậy vì ếch chưa bao giờ đựơc ra khỏi giÕng...) ?Trong kh«ng gian Êy, Õch c¶m thÊy - Cßn nã th× oai nh­ mét vÞ chóa tÓ. m×nh nh­ thÕ nµo? Theo em v× sao Õch l¹i cã c¶m nhËn nh­ vËy?(xung quanh ếch chỉ có các loài vật bé nhỏ, đặc biệt mỗi khi Õch cÊt tiÕng kªu lµ c¸c loµi vËt kia hoảng sợ-> Chính thái độ của các cư dân trong giếng đã khiến cho ếch ngộ nhận về m×nh.) ?Tõ suy nghÜ trªn, em c¶m nhËn ®­îc ->HiÓu biÕt n«ng c¹n nh­ng l¹i huyªnh hoang, kiªu ng¹o. ®iÒu g× trong tÝnh c¸ch cña Õch? ? Tõ c©u chuyÖn cña Õch, t¸c gi¶ muèn ám chỉ một bộ phận người nào trong xã héi? ( Kh«ng cã hiÓu biÕt nh­ng lóc nµo cũng ra vẻ ta đây, kiêu ngạo, coi thường người khác.- Đây chính là một trong đặc trưng của truyện ngụ ngôn- mượn chuyện 16 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> loài vật để nói chuyện con người) ? Trong cuộc sống, em đã gặp những trường hợp như thế này chưa? Theo em, hä cã thµnh c«ng trong cuéc sèng ®­îc hay kh«ng nÕu nh­ hä vÉn gi÷ tÝnh c¸ch Êy? – HS tù béc lé ? Tõ c¸ch nh×n nhËn cña Õch, em cã suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa môi trường sống với sự hiểu biết của con người?( Môi trường có ảnh hưởng lớn đến sự hiểu biết của con người. Sống trong một môi trường chật hẹp dễ khiến cho người ta bị h¹n chÕ trong tÇm suy nghÜ. ThÕ nªn nh©n d©n ta míi cã c©u “®i mét…kh«n”. Sù kÐm hiÓu biÕt cña con Õch chÝnh lµ do nã ch­a ®­îc ®i ®©u bao giê..) -GV: ếch đã ru ngủ mình trong vương quốc “đáy giếng”không phải một ngày, hai ngày mà là một thời gian dài. Rồi đến một ngµy Õch cã c¬ héi ®­îc ra khái giÕng, ë không gian mới ếch có thay đổi được cách nh×n nhËn cña m×nh kh«ng->chuyÓn phÇn b. ?Nguyªn nh©n nµo khiÕn Õch ra khái giÕng? ?VËy viÖc Õch ra ngoµi lµ do nguyªn nh©n chñ quan hay kh¸ch quan? ?Lúc này môi trường sống của ếch có gì thay đổi? ? Thế nhưng ếch có nhận ra điều đó kh«ng? V× sao?( kh«ng nhËn ra v× Õch vÉn có thái độ đó) ? Em đánh giá như thế nào về thái độ của ếch? Tại sao ếch lại có thái độ như vậy?(vì ếch tưởng bầu trời vẫn là cái giếng cña m×nh, mäi vËt xung quanh vÉn lµ nh÷ng thÇn d©n nhá bÐ cña m×nh. Vµ m×nh vÉn cø lµ mét vÞ chóa tÓ=>nh­ vËy m«i trường đã thay đổi nhưng tầm nhìn của ếch vẫn không hề thay đổi ) ? KÕt qu¶ cña sù chñ quan kiªu ng¹o Êy lµ g×? ? Em cã suy nghÜ g× vÒ kÕt côc trªn? ? Theo em, v× sao Õch l¹i cã kÕt côc nh­ vậy?(coi thường thế giới xung quanh, sống l©u ngµy trong giÕng nªn kh«ng cã kiÕn. b. Õch khi ra khái giÕng.. - Nguyên nhân:Mưa to, nước tràn giÕng ®­a Õch ra ngoµi.. -Môi trường sống rộng lớn hơn. - Thái độ:+nghêng ngang đi lại… +nh©ng nh¸o nh×n lªn… +chẳng thèm để ý… ->Huyªnh hoang, kiªu ng¹o, chñ quan.. -KÕt côc:Õch bÞ con tr©u giÉm bÑp. ->KÕt côc bi th¶m.. 17 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> thøc vÒ thÕ giíi bªn ngoµi...) GV: C¸i chÕt cña Õch lµ mét ®iÒu kh«ng tr¸nh khái. §ã lµ kÕt qu¶ cña lèi sèng kiªu ng¹o, chñ quan, kh«ng cã hiÓu biÕt g×. §Õn tận lúc nằm bẹp dưới chân trâu, ếch vẫn kh«ng thÓ hiÓu tai häa Êy tõ ®©u ra vµ v× sao l¹i gi¸ng xuèng ®Çu m×nh. ? Em h×nh dung nÕu tho¸t n¹n, Õch sÏ suy nghÜ nh­ thÕ nµo? Theo em, liÖu Õch có thay đổi cách sống không? Vì sao? - HS tù béc lé ? Tõ c©u chuyÖn cña Õch, d©n gian muèn khuyªn chóng ta ®iÒu g×? - GV: Như vậy, mục đích của truyện ngụ ngôn chính là rút ra cho người ta đến một kinh nghiÖm sèng. ë c©u chuyÖn nµy lµ mét bµi häc vÒ nh©n sinh quan.... -> Kh«ng nhËn thøc râ giíi h¹n cña m×nh sÏ thÊt b¹i th¶m h¹i. ->Kh«ng nªn kiªu ng¹o, chñ quan, coi thường người khác. ->Chịu khó học hỏi để mở mang tÇm hiÓu biÕt cña m×nh.. ? Em cã suy nghÜ g× vÒ bµi häc Êy? - HS tù béc lé: Lµ bµi häc s©u s¾c víi tÊt c¶ mọi người, nhất là những kẻ có tính chủ quan, kiªu ng¹o.... III. Tæng kÕt. 1. Néi dung: Tõ c©u chuyÖn con ? Em hãy nêu giá trị nội dung, tư tưởng ếch, nhân dân muốn khuyên chúng cña truyÖn? ta kh«ng kiªu ng¹o,chñ quan, nªn cè g¾ng më réng tÇm hiÓu biÕt cña m×nh. ?TruyÖn thµnh c«ng bëi nh÷ng yÕu tè 2. NghÖ thuËt: nghÖ thuËt nµo? - Trí tưởng tượng phong phú. - Mượn truyện loài vật để nói về _ HS đọc ghi nhớ sgk. truyện con người 3. Ghi nhí: sgk ? Em h·y t×m c©u thµnh ng÷ cã liªn IV.LuyÖn tËp: quan đến câu chuyện này? - Thành ngữ : ếch ngồi đáy… - GV treo bøc tranh vÏ minh ho¹ c¶nh Õch khi ë trong giÕng vµ Õch khi ra khái giÕng> HS nh×n tranh kÓ l¹i c©u chuyÖn-> Nªu bµi häc cho b¶n th©n 4.4 Cñng cè - Nội dung tư tưởng,chủ đề của văn bản. 4.5 Hướng dẫn HS học ở nhà và chuẩn bị cho bài sau. - Nắm được nội dung, tư tưởng, chủ đề của truyện. - So¹n:ThÇy bãi xem voi. III. Chương III. Phương pháp nghiên cứu, kết quả nghiên cứu 1.Phương pháp nghiên cứu 18 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> - Phương pháp điều tra: + Nguyên tắc: Mang tính khách quan, không báo trước, không gợi ý, bàn tán + Néi dung, c¸ch thøc tiÕn hµnh: ViÕt phiÕu ®iÒu tra víi nh÷ng néi dung sau: + C¶m nhËn cña c¸c em vÒ truyÖn ngô ng«n ( thÝch hay kh«ng thÝch, v× sao) + Trong truyÖn ngô ng«n, em thÝch nhÊt truyÖn nµo, v× sao? + Khi häc vÒ truyÖn ngô ng«n, em thÊy cã khã kh¨n g×? ( vÒ ph©n tích nghĩa đen, nghĩa bóng, bài học liên hệ, tìm những tình huống tương tự...) Sau khi thu thập thông tin, tôi so sánh, đối chiếu cùng với quá trình nhận thức của mình để rút ra kinh nghiệm chung. - Phương pháp nghiên cứu tài liệu + Nghiên cứu chương trình SGK + Nghiªn cøu tµi liÖu: s¸ch gi¸o viªn, s¸ch thiÕt kÕ, b×nh gi¶ng + Sưu tầm những câu chuyện ngụ ngôn có dạng tương tự ( nếu có) - Ngoài những phương pháp trên, tôi còn sử dụng những phươngpháp như phân tÝch tæng hîp, tæng kÕt kinh nghiÖm. 2. KÕt qu¶ nghiªn cøu Trong những năm công tác, đặc bịêt khi được nhà trường phân công giảng dạy bộ môn Ngữ văn 6- lớp đầu tiên của khối THCS - tôi đã cố gắng hết mình, suy nghĩ trăn trở để tìm ra cách đi, cách khai thác một tác phẩm sao cho học sinh dễ cảm nhận . Với những cố gắng đó tôi thấy rằng học sinh của tôi có phần hứng thó víi m«n V¨n h¬n. Nh÷ng g׬ d¹y cña t«i häc sinh rÊt s«i næi, hµo høng. §Æc biệt các em đã phát huy được tính tích cực, chủ động của mình. Có những em có nh÷ng ph¸t hiÖn rÊt míi mÎ, nh÷ng nh÷ng suy nghÜ rÊt s¸ng t¹o, nhiÒu khi ngoµi c¶ dù kiÕn cña gi¸o viªn. Cã thÓ c¸c em ch­a ph¶i lµ giái hoÆc sè häc sinh giái rất ít song ít nhất tôi nhận thấy các em đã bắt đầu yêu thích bộ môn này. Đặc biÖt rÊt thÝch nh÷ng c©u chuyÖn ngô ng«n thÊm ®­îm triÕt lÝ nh©n gian. ChÝnh sù yêu thích của các em là nguồn động viên, khích lệ để tôi cố gắng hơn, say mê với nghề hơn. Cũng từ đó mà chất lượng giảng dạy của tôi được nâng lên. Cụ thể lµ: Líp Giái Kh¸ TB YÕu. Mặc dù đây còn là một kết quả rất khiêm tốn song đó cũng là một cố gắng rất lín cña mét gi¸o viªn vïng s©u, vïng xa nh­ chóng t«i. C. KÕt luËn 19 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Như vậy, truyện ngụ ngôn không những chứa đựng tư tưởng triết lí mà còn phản ánh cả những quan niệm sống và đấu tranh của nhân dân ta. Nếu như truyện cổ tích nặng về nặng về phản ánh cuộc sống, truyện cười nặng về vạch trÇn mÆt l¹c hËu, sai tr¸i cña cuéc sèng, th× truyÖn ngô ng«n nÆng vÒ khuyªn người ta nên làm gì trong cuộc sống ấy. Tất nhiên không thể phân định ranh giới tuyệt đối giữa nội dung của ba truyện được, vì cả ba truyện đều phản ánh thế giới quan, nhân sinh quan của nhân dấn, đều phản ánh cuộc sống lao động và đấu tranh giai cấp của nhân dân. Khi nhận định về nội dung truyện ngụ ngôn có lẽ cần nhấn mạnh vào đặc điểm của truyện là thiên về mặt giáo dục hơn là phản ánh hiện thực. Và đó là chỗ khá nhau giữa truyện ngụ ngôn và truyện cổ tích. Tóm lại, đối với nhân dân thì truyện ngụ ngôn có tác dụng nhẹ nhàng mà thấm thía. Truyện càng duyên dáng, đậm đà càng có nhiều thi vị. Vì vậy, khi dạy truyện ngụ ngôn chúng ta không chỉ chú ý đến câu chữ, đấy chỉ là phần nổi trên bề mặt của truyện, người ta gọi đó là “phần xác” của nó. Phần quan trọng là “phần hồn”- là cái mà người ta muốn thể hiện một cách bóng gió. Ta phải cho học sinh xác định được con người, sự vật, hình ảnh trong truyện tượng trưng cho ai, cho lớp người nào trong xã hội, sáng tác truyện ngụ ngôn này, người xưa cã dùa vµo thùc tÕ kh«ng, nghÖ thuËt tiªu biÓu cña truyÖn lµ g×? Nh­ng c¸i quan träng nhÊt vÉn lµ rót ra ®­îc bµi häc tõ c©u chuyÖn Êy. NÕu d¹y xong mét c©u chuyện ngụ ngôn mà cả người dạy lẫn người học không hiểu được ngụ ý câu chuyÖn th× coi nh­ giê häc thÊt b¹i.. 20 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>