Đề tài Phương pháp giảng dạy tác phẩm tự sự

<span class='text_page_counter'>(1)</span>phương pháp giảng dạy t¸c phÈm tù sù A. PhÇn më ®Çu 1. Lí do chọn đề tài Trong những năm gần đây, việc dạy Văn đã và đang trở thành một vấn đề nãng báng ngµy cµng thu hót sù quan t©m cña x· héi. D­ luËn cho r»ng: §· cã nhiều giờ dạy văn khá thành công, người thầy dường như nhập thân vào bài giảng và đã truyền được tình yêu văn chương đến học trò. Song cũng có không ít giờ văn kém hấp dẫn và tâm huyết ở người thầy đã vơi cạn cho nên học trò chưa thực sự thích thú. Ngành giáo dục đã có nhiều hội thảo, mở nhiều chuyên đề về vấn đề đổi mới phương pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học nhất là ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học. Phải thừa nhận các tiết học ứng dụng công nghệ thông tin đã đem đến cho học sinh sự hứng thú khiến cho giờ học Văn hấp dẫn, sinh động bởi các hình ảnh chân dung bút tích tác giả. Nhiều đoạn trích chèo, những bài thơ đã ®­îc c¸c nghÖ sÜ cã tªn tuæi ng©m, ®­îc vËn dông cÈn träng, hîp lÖ trªn m¸y chiÕu. Song chúng ta cần nhìn nhận lại thực trạng chất lượng dạy và học văn trong nhà trường đang là vấn đề báo động ( nếu tôi không muốn nói rằng chúng ta rung một hồi chuông cảnh tỉnh ). Học sinh thờ ơ với văn chương, lười học, lười suy nghĩ, chỉ học đối phó. ThÕ kØ XXI héi nhËp toµn cÇu, m«n häc To¸n, LÝ, Ho¸, Sinh, Tin häc, Ngo¹i ngữ quan trọng hơn bao giờ hết, văn chương không có tính năng ứng dụng, tương lai của người học không chắc chắn lại thêm suy nghĩ hướng nghề cho con em mình của các bậc phụ huynh khuyến khích học những môn thời thượng bởi tương lai con em họ sẽ ổn định hơn. Một thực tại mà giáo viên nào cũng nhận thấy hiện nay những tài liệu nghiên cứu có chiều sâu rất hiếm. Ngược lại, những tài liệu có kiểu “mì ăn 1 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> liền” lại khá phong phú, vô hình dung đã làm cho học sinh có sức “ì” lệ thuộc vào văn mẫu. Và khi làm bài kiểm tra giáo viên coi nghiêm túc đã có biết bao nhiêu nh÷ng chuyÖn vui buån, nh÷ng chuyÖn thËt nh­ bÞa cña häc sinh bëi nh÷ng nhËn thức và suy nghĩ vừa ngây ngô vừa thiếu chính xác và sai chính tả của các em để rồi đọc lên ta không khỏi giật mình cười ra nước mắt, không cười sao được khi học trò m×nh viÕt: HS1: Bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” đã được Tố Hữu ghi lại trong những giây phút thiêng liêng của Bác. Các câu đều được Tố Hữu phân tích. HS2: Qua bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” làm rõ vẻ đẹp tâm hồn của Hồ Chí Minh là: Cho thấy lỗi căm giận và lòng khinh bỉ giặc của Trần Quốc Tuấn đồng thời đặt những hình tượng đó trong thế tương quan hỡi ai đến “Sỉ mắng triều đình” thân dê chó “Bắt lạt tể phụ” Trần Quốc Tuấn đã chỉ ra nỗi nhục lớn của mọi người. HS3: Sau ba mươi năm buôn bán ở nước ngoài. Bác trở về Tổ Quốc. Đó là những nụ cười “Cười ra nước mắt”, nụ cười đau xót cho cái sự học văn của các “cô tú”, “cậu tú” thời nay. Nhưng có lẽ đáng cười, xót xa, ái ngại nhất chính lµ ngµy cµng b¾t gÆp nhiÒu trong bµi lµm cña c¸c em nh÷ng c©u v¨n thiÕu thùc tÕ, thiÕu kiÕn thøc. HS1: Qu¶ chuèi khi chÝn cã mµu vµng nh­ng còng cã lo¹i chuèi khi chÝn cã mµu xanh nh­ chuèi t©y ch¼ng h¹n. HS2: Hầu như trong vườn nhà ai cũng có một vài cây chuối, nhiều chuối. Cây chuèi cã nhiÒu buång chuèi vµ rÊt nhiÒu qu¶. Trong một lần tôi ra đề bài viết số 2 phân môn Tập làm văn: “Vào một ngày em về thăm lại trường cũ. Hãy viết thư cho một bạn học hồi ấy kể lại buổi thăm trường đầy xúc động đó”. Thật thú vị khi đọc những bài làm văn viết đầy cảm xúc, kiến thức phong phú và sâu sắc. Nhưng lại có không ít bài đọc lên, nhiều thầy cô đã cười ra nước mắt trước những câu văn trống rỗng vô hồn, trước cách hiểu “siêu tưởng” của một số em.. 2 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> HS1: Sân trường ngày càng được mở rộng thêm, phòng được trang trí rất đẹp, ảnh Bác Hồ và 5 điều Bác Hồ dạy vẫn còn trên bức tường. Mọi khuôn cảnh trong phòng học không có gì thay đổi, riêng chỉ có cây hoa thì được thay bằng cây hoa giÊy. HS2: Ôi sao trường mình to và đẹp thế này! Trông trường mình không khác gì cái đình làng. Ngước mắt lên trên thì thấy dòng chữ to đùng là trường trung học cơ sở Tân Hiệp, tên biển hiệu của trường. Nhưng nó không được ghi bằng đá nữa mà tên cổng trường được ghi bằng kim cương. Mình tự hỏi mình. Trường mình năm nay oách nhỉ. Bước vào trong khoảng vài bước thì… ối giời ơi! Trước mắt mình là hai cây cổ thụ to đùng. Mình không biết nó được trồng từ lúc nào nữa không biết? Mình đoán ra ngay là cây này không phải là cây trường trồng mà đây chắc do trường nhập khẩu bên nước ngoài về. Bước vào trường vài bước nữa thì thấy một cái cột cao chọc trời, mình không biết cái cột đó mọc từ đâu ra nhìn lên cao mới biết đó là cái cột để chào cờ. Mình không dám nhìn nữa mà đi thẳng về phía trước, xem nµo 94 cña chóng m×nh ®©u råi, sao l¹i kh«ng cã líp 94 thÕ nµy, 94 ®©u råi? T×m mái mắt mà chẳng thấy. A! Kia rồi! 94 đây rồi. Sao nó lại nằm ở tít trên tầng thượng thế kia. Đi mỏi chân mới lên được. Mở cửa lớp thì thấy mọi người cứ nhìn chằm chằm vµo m×nh. M×nh hái “Bän nµo kia” nh­ng nh×n l¹i th× ra lµ tËp thÓ líp 94 ngµy Êy. Ai nấy đều cao to, đẹp gái, nhưng ai cũng đều có vợ và có con. Thế đấy! Học sinh cứ vô tư thể hiện bằng giấy trắng mực đen những câu văn vô cảm, thiếu tôn trọng bản thân và người chấm như trên, thì khó có lí do nào biện minh cho việc quá coi thường môn Văn của các em. Còn tôi, bản thân người cô dạy Văn đã lâu năm thì quá ngao ngán không hiểu học trò mình học kiểu gì mà cho ra một sản phẩm quái dị như vậy! Còn đâu những liên tưởng bay bổng? Còn đâu những suy tư, nghiền ngẫm để thấm thía hơn những bài học làm người? C¸c c©u v¨n viÕt nh­ trªn cña häc sinh lµ mét sù thËt ®au lßng mµ chóng ta bắt buộc phải chấp nhận trong nhiều năm qua. Sự triệt để thực hiện cuộc vận động “Hai kh«ng” sÏ lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p tÝch cùc ®­a häc sinh trë vÒ víi v¨n chương, với lối tư duy tích cực, chủ động, sáng tạo trong tiếp nhận văn học. 3 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> 2, Mục đích nghiên cứu. Từ nhận thức trên tổ khoa học xã hội dưới sự chỉ đạo của BGH tập trung nghiªn cøu lµm thÕ nµo hiÓu ®­îc v¨n tù sù vµ gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n tù sù thµnh công. Muốn vậy giáo viên phải tìm hiểu đặc trưng của tác phẩm tự sự và phương ph¸p d¹y t¸c phÈm tù sù. Trong khuôn khổ cho phép của một đề tài nghiệp vụ sư phạm tôi đã quyết định chọn đề tài “Phương pháp dạy tác phẩm tự sự”với mong muốn có thể ứng dụng hiệu quả hơn phương pháp dạy tác phẩm tự sự để dạy tốt các văn bản tự sự trong chương trình Ngữ văn THCS. Trước hết tìm hiểu thực trạng việc dạy và học Ngữ văn nói chung và tác phẩm tự sự nói riêng ở trường phổ thông hiện nay.Từ đó đưa ra những đề xuất và ứng dụng phương pháp giảng dạy tác phẩm tự sự. Quá trình thực hiện đề tài này nhằm nâng cao trình độ nghiệp vụ sư phạm của bản thân, bước đầu làm quen với việc nghiªn cøu khoa häc lµm c¬ së cho viÖc häc tËp vµ nghiªn cøu sau nµy. 3, Thời gian địa điểm: Sau gần ba năm nghiên cứu đề tài phương pháp dạy tác phẩm tự sự năm học 2009-2010 đến nay tôi thực hiện chuyên đề này tại trường . 4, §ãng gãp míi vÒ mÆt lÝ luËn, thùc tiÔn. Tiến hành nghiên cứu đề tài này, tôi không có tham vọng nhiều mà chỉ mong häc sinh cña t«i cã niÒm ®am mª häc V¨n nãi chung vµ cã kÜ n¨ng c¶m thô t¸c phẩm tự sự nói riêng để từ đó chất lượng học văn ngày càng được nâng lên. Căn cứ vào kinh nghiệm còn ít ỏi của mình, tôi đi tìm hiểu phương pháp giảng dạy tác phẩm tự sự. Đó là chú ý đến đặc trưng của truyện. Đặc biệt về mặt loại thể, trong tác phẩm tự sự trung tâm là hình tượng tính cách. Hình tượng nghệ thuật mang nội dung hiện thực và nội dung tư tưởng, đồng thời được cấu tạo nhuần nhuyÔn qua ba yÕu tè: t×nh tiÕt, nh©n vËt vµ lêi kÓ. Khi d¹y ph¶i n¾m vµ nªu cho được trình tự diễn biến lô gíc phát triển của câu chuyện với các sự biến đổi của các nh©n vËt qua c¸c chÆng ®­êng thêi gian vµ c¸c líp kh«ng gian.. 4 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Nắm được đặc trưng đó chúng ta có thể rút ra được một số điểm chung về phương pháp cơ bản có tính chất hướng dẫn nhằm vận dụng một cách sáng tạo vào từng trường hợp giảng dạy truyện cụ thể.. B . PhÇn néi dung Chương I : Tổng quan Dạy tác phẩm tự sự đòi hỏi một cách tiếp cận riêng khác với dạy các văn bản trữ tình hay văn nghị luận. Cho nên trong chương II, nội dung vấn đề nghiên cứu đề tài tôi đã đề cập đến những mục sau: I. §Æc tr­ng v¨n b¶n tù sù. II. Phương pháp dạy văn bản tự sự. Trong chương III, phương pháp nghiên cứu và kết quả nghiên cứu có hai phÇn. I. Phương pháp nghiên cứu gồm năm phương pháp. II. Kết quả nghiên cứu: ứng dụng vào bài cụ thể: Văn bản “Chiếc lược ngà ” cña NguyÔn Quang S¸ng. Chương II: Nội dung vấn đề nghiên cứu. I. §Æc tr­ng v¨n b¶n tù sù Văn tự sự có nghĩa là kể chuyện để phản ánh hiện thực và biểu hiện tâm tư con người. Đã là truyện thì phải có câu chuyện tức là có truyện, tình tiết. Tình tiết làm cho những sự việc ngẫu nhiên hằng ngày kết tinh ngưng đọng lại thành truyện. Tình tiết là dấu hiệu đặc trưng đầu tiên của truyện. Dù biến hoá trăm màu nghìn vẻ, tình tiết luôn luôn tồn tại trong truyện, dù là truyện dân gian cổ điển, cận đại hay hiện đại. ( Có những truyện tình tiết đơn giản, có tình tiết phức tạp. Tình tiết truyện có khi đơn tuyến, có khi đa tuyến, có khi một chiều, có khi nhiều chiều. Truyện Kiều là một tác phẩm trong đó có tình tiết có tính chất đơn tuyến, vì từ trước đến sau c©u chuyÖn chØ xoay quanh sù diÔn biÕn cña vËn mÖnh nµng KiÒu tõ lóc ë nhµ 5 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> trải qua 15 năm lưu lạc rồi đến lúc trở về tái hợp. Tình tiết trong tiểu thuyết “Chiến tranh vµ hoµ b×nh” cã tÝnh chÊt ®a tuyÕn v× t¸c phÈm lµ sù xen kÏ, kÕt hîp rÊt tµi t×nh cña nhiÒu m¹ch truyÖn, nhiÒu mèi truyÖn kh¸c nhau, tõ truyÖn nhá trong c¸c gia đình, trong các phòng khách cho đến truyện lớn trên chiến trường, trong phạm vi nước Nga và Châu Âu. Bên cạnh đó, tình tiết mặc dầu là yếu tố tất nhiên của truyện nhưng không phải là yếu tố quan trong nhất. Tình tiết là sự việc, là biến cố đang vận động, đang phát triển. Nhưng trung tâm của sự việc, của biến cố là con người, trung tâm của tình tiết là nhân vật. Đối tượng chủ yếu của văn học là những con người với cuộc sống bên trong và cuộc đời bên ngoài của họ. Truyện không phải chỉ kể về các sự việc, các biến cố. Bởi vì khoa học cũng làm việc đó. Nhà địa lí cũng có thể kể lại quá trình một trận đánh… Truyện là văn học, truyện kể về con người, về vận mệnh của những con người. §· lµ truyÖn th× ph¶i cã lêi kÓ chuyÖn. Lêi kÓ lµ mét yÕu tè rÊt quan träng của truyện. Cốt truyện, nhân vật, toàn bộ hình tượng của truyện được dệt nên qua lời kể đó. Lời kể một mặt là phương tiện để phản ánh cuộc sống thành hình tượng trong truyện, mặt khác cũng lại là phương tiện để biểu hiện thái độ, tình cảm, tư tưởng, sự đánh giá của tác giả đối với cuộc sống. Một truyện hay thường khi do bản thân câu chuyện được kể đồng thời còn do cách kể chuyện. Có khi từ những truyện không có gì ghê gớm, đặc biệt mà người kể có thể kể thành ra rất lí thú, sâu sắc. Đó là vì người kể thường hay thể hiện cách nhìn, cách nghĩ, cách nhận xét, đánh giá, nói chung là thể hiện thái độ của người kể đối với sự việc và con người trong truyện. Lời kể đó là cái nền ngôn ngữ đồng thời là cái nền tình cảm của truyện. Lời kể trong truyện thường khắc hoạ lên hình tượng một nhân vật thường khi là vô hình mà lại vô cùng quan trọng; đó là: Hình tượng tác giả hay rộng hơn hình tượng người kể chuyện. Khi phân tích nghiên cứu, khi đọc, giảng truyện ta không thể nào bỏ qua yếu tố quan trọng đó.. 6 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Mét t¸c phÈm tù sù ( truyÖn ) tÊt nhiªn còng gièng nh­ bÊt k× mét t¸c phÈm nào khác, đòi hỏi phải được phân tích toàn diện cặn kẽ và đúng phương hướng. Điều đặc biệt ở tác phẩm thuộc thể truyện là cấu tạo hình tượng tác phẩm dựa vào ba yếu tố: Tình tiết, nhân vật và lời kể như đã nêu. Cho nên khi phân tích cấu tạo hình tượng của truyện, không thể không lưu tâm đến ba yếu tố đó. Đó cũng là nét phân biÖt cÊu t¹o mét t¸c phÈm truyÖn víi mét bµi th¬ tr÷ t×nh hay mét bµi v¨n chÝnh luËn. II. Phương pháp dạy văn bản tự sự : 1 . Lµm cho häc sinh n¾m v÷ng ®­îc sù ph¸t triÓn cña t×nh tiÕt trong t¸c phÈm tøc lµ n¾m ®­îc cèt truyÖn. Häc mét bµi th¬ tr÷ t×nh ph¶i n¾m ®­îc diÔn biÕn c¶m xóc cña nhµ th¬, häc mét bµi v¨n nghÞ luËn ph¶i n¾m ®­îc tr×nh tù lËp luËn cña t¸c gi¶, cßn häc mét thiên truyện trước hết phải nắm được diễn biến của câu chuyện. Trong rất nhiều trường hợp, do không nắm được quá trình diễn biến của tình tiết tác phẩm mà giáo viªn kh«ng ph©n tÝch ®­îc t¸c phÈm. Khi phân tích cần quan tâm thích đáng đến tình huống của truyện. Nó có vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc thể hiện tính cách và số phận nhân vật. Có thể hiểu tình huống là trạng thái xã hội, là hoàn cảnh bất bình thường đang thử thách con người. Nó gồm những diễn biến sự kiện đòi hỏi con người trong đó cần phải xoay xë, cÇn ph¶i béc lé mét c¸ch chÝnh x¸c n¨ng lùc vµ b¶n th©n cña m×nh. Nh­ vậy, tình huống gắn chặt cùng cốt truyện, thường hiện lên rõ rệt ở các bước ngoặt trên dòng cốt truyện và tác động trực tiếp tới nhân vật xây dựng tình huống trở thµnh nhiÖm vô vµ høng thó, trë thµnh n¬i thö th¸ch tµi nghÖ cña nhµ v¨n. Mét sè truyện trong Ngữ văn lớp 9 có cốt truyện đơn giản, thường là loại cốt truyện tập trung vào soi rọi đời sống nội tâm và những vận động tâm lí ở một tình huống quan trọng. Do đó, cần hướng dẫn học sinh nhận ra được tình huống truyện và tập trung phân tích các tâm trạng, hành động của các nhân vật ở trong tình huống đó. VD1: Văn bản “Chiếc lược ngà” được viết theo cách truyện lồng trong truyện mµ phÇn chÝnh lµ truyÖn cña b¸c Ba kÓ vÒ c©u chuyÖn cña cha con «ng S¸u. 7 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Truyện đã thể hiện tình cha con sâu sắc của hai cha con ông Sáu trong hai t×nh huèng: +Hai cha con gÆp nhau sau t¸m n¨m xa c¸ch nh­ng thËt trí trªu lµ bÐ Thu không nhận cha, đến lúc em nhận ra và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì ông sáu phải ra ®i. §©y lµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn. +ở khu căn cứ, ông Sáu dồn tất cả tình yêu thương và mong nhớ đứa con vào việc làm cây lược ngà để tặng con, nhưng ông hi sinh chưa kịp trao món quà ấy cho con g¸i. VD2: V¨n b¶n håi thø 14 trÝch “Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ”. T×nh tiÕt trong ®o¹n trÝch: phÇn ®Çu t¸c gi¶ kÓ chuyÖn T«n SÜ NghÞ vµo Thăng Long, do thắng lợi dễ dàng, tên tướng xâm lược này kiêu ngạo, chủ quan. Núp bóng quân xâm lược, bè lũ Lê Chiêu Thống bộc lộ tất cả bản chất bán nước hèn hạ của chúng. Tuy vậy, qua lời của người cung nhân ở Trường Yên ra nói với mẹ Lê Chiêu Thống, tác giả đã báo hiệu cơn bão táp sắp ập lên đầu quân cướp nước và bọn bán nước. Ngừng kể chuyện phía địch, tác giả chuyển sang phía ta, kể chuyÖn Quang Trung kÐo qu©n ra B¾c b¾t ®Çu tõ viÖc Ng« V¨n Së, Phan V¨n L©n, Ng« Th× NhËm, rót qu©n Th¨ng Long vÒ Tam §iÖp vµ cho phi b¸o vÒ Phó Xu©n. Được tin Nguyễn Huệ lên ngôi vua, kéo đại quân ra Bắc, dừng lại Nghệ An tuyển thêm binh sĩ, tiến ra Tam Điệp gặp lại các bộ tướng . ở đây, Nguyễn Huệ đã nói những câu nói lịch sử trước ba quân, đồng thời hạ quyết tâm định kế hoạch tiến vào Thăng Long phá tan quân giặc. Phần còn lại tường thuật diễn biến trận đánh của Quang Trung từ các mũi giáp công mãnh liệt của quân Tây Sơn đến tình trạng bất ngờ hỗn loạn thảm hại của bọn cướp nước và lũ bán nước, kết thúc bằng cuộc “hội kiến” thẹn thùng giữa Tôn Sĩ Nghị và Lê Chiêu Thống ở biên giới trước khi “Nghị thu nhÆt tµn qu©n rót vÒ”. Trước khi đi sâu vào phân tích chi tiết, một sự phân tích đại cương như vậy về các chi tiết của bài văn sẽ củng cố ấn tượng hoàn chỉnh đầu tiên của học sinh đối với hình tượng tự sự của tác phẩm. 8 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> 2. Làm cho học sinh cảm thụ sâu sắc, đánh giá được đúng đắn nhân vật trong tác phÈm. Trong t¸c phÈm tù sù, nhµ v¨n “nãi” qua nh©n vËt. Nh©n vËt chÝnh lµ mang chở nội dung phản ánh, tư tưởng, chủ đề của tác phẩm, là nơi kí thác quan niệm về con người, về nhân sinh của nhà văn. Bởi thế, phân tích nhân vật trở thành con đường quan trọng nhất để đi đến giá trị hiện thực, giá trị nhân đạo của tác phẩm để nhận ra lí tưởng thẩm mĩ của nhà văn. Một nhân vật văn học lớn bao giờ cũng thể hiện một số phận, một quan niệm nhân sinh độc đáo và thường điển hình cho một tầng lớp xã hội, một giai cấp, thậm chí một thời đại nào đó. Về nhân vật cũng có những dạng khác nhau đòi hỏi sự phân tích phù hợp với mçi kiÓu lo¹i. VD: NÕu nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn “LÆng lÏ Sa Pa” chØ lµ “mét bøc ch©n dung” (theo c¸ch nãi cña t¸c gi¶) th× nh÷ng nh©n vËt bÐ Thu(trong “ChiÕc lược ngà”), Phương Định(trong “Những ngôi sao xa xôi”), ông Hai(trong “Làng”) l¹i lµ nh÷ng nh©n vËt ®­îc kh¾c ho¹ kh¸ râ vÒ tÝnh c¸ch vµ néi t©m. Cßn NhÜ(trong “Bến quê”) là loại nhân vật tư tưởng để tác giả gửi gắm những chiêm nghiệm, triết lí về đời sống và con người. Khi ph©n tÝch cÇn chó träng nh÷ng ®iÒu sau ®©y: a) Cho học sinh lưu ý đến các chi tiết miêu tả, tự sự, nhận xét về nhân vật trong t¸c phÈm. Những chi tiết này có lúc được bộc lộ rõ ràng nhưng thường rất tế nhị, kín đáo ẩn trong lời văn đọc qua thường ít gây chú ý. b) Ph¸t hiÖn vµ lùa chän c¸c chi tiÕt tiªu biÓu, s¾p xÕp ph©n lo¹i chóng theo tr×nh tù hîp lÝ nh»m s¸ng tá tÝnh c¸ch cña nh©n vËt. Có thể lần lượt xem xét hình tượng nhân vật thông qua các phương diện sau: *Lai lÞch: Đây là phương diện đầu tiên góp phần chi phối đặc điểm tích cách cùng cuộc đời nhân vật. Lai lịch có quan hệ khá trực tiếp và quan trọng với đường đời của một 9 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> người cũng như mục đầu tiên trong bản “Sơ yếu lí lịch” ta thường khai là thành phần xuất thân và hoàn cảnh gia đình vậy. VD: TruyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” cña Nam Cao. Nh©n vËt ChÝ PhÌo ngay tõ khi được sinh ra đã bị ném khỏi cuộc sống, đã là đứa trẻ hoang không biết bố mẹ, chẳng có nhà cửa. Hoàn cảnh xuất thân ấy đã góp một phần tạo nên số phận cô độc thª th¶m cña ChÝ. TruyÖn ng¾n “§«i m¾t”, nh©n vËt V¨n SÜ Hoµng vèn xuÊt th©n tõ tầng lớp trên, quen hưởng cuộc sống giàu sang, lại có ít dịp gần gũi với quần chúng lao động nên dễ có cái nhìn khinh miệt, đen tối về người dân quê kháng chiến. Có thÓ nãi, tÝnh c¸ch sè phËn nh©n vËt ®­îc lÝ gi¶i mét phÇn bëi thµnh phÇn xuÊt th©n, hoàn cảnh gia đình và điều kiện sinh hoạt trước đó. *Ngo¹i h×nh: Trong v¨n häc, miªu t¶ ngo¹i h×nh chÝnh lµ mét biÖn ph¸p cña nhµ v¨n nh»m hé mở tính cách nhân vật. Phần lớn trường hợp, đặc điểm tính cách, chiều sâu nội t©m(c¸i bªn trong) cña nh©n vËt ®­îc thèng nhÊt víi ngo¹i h×nh( vÎ bªn ngoµi). *Ng«n ng÷: Ngôn ngữ của nhân vật trong tác phẩm văn học được cá thể hoá cao độ, nghĩa lµ mang ®Ëm dÊu Ên cña mét c¸ nh©n. *Néi t©m: Khi phân tích nhân vật cần quan tâm đến thế giới bên trong với những cảm giác, cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ,…Thế giới bên trong này thường tương tác với thế giới bên ngoài( môi trường thiên nhiên, quan hệ và hành vi của những nhân vật khác xung quanh sự biến chuyển của đời sống xã hội…) đồng thời cũng có quy luật vận động riêng của nó. Một nghệ sĩ tài năng bao giờ cũng là một bậc thầy trong việc nắm bắt và diễn tả tâm lí con người. Miêu tả chân thực, tinh tế đời sống nội t©m nh©n vËt lµ chç thö th¸ch tµi nghÖ nhµ v¨n vµ c¶m nhËn, ph©n tÝch ®­îc mét cách thuyết phục, kĩ lưỡng mặt này cũng là nơi chứng tỏ năng lực của người phân tÝch t¸c phÈm.. 10 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> *Cử chỉ, hành động: Bản chất con người ta bộc lộ chính xác, đầy đủ nhất qua cử chỉ, hành động. Phân tích nhân vật, vì thế, cần tập trung khai thác kĩ nhất các cử chỉ, hành động. Đó là sự thật hiển nhiên. Nhưng đáng chú ý là bản chất nhân vật không chỉ bộc lộ ở viÖc nh©n vËt Êy lµm mµ cßn qua c¸ch lµm Êy cña nh©n vËt n÷a. VÕ sau nµy lµ mét phương diện quan trọng để nhà văn cá tính hoá nhân vật. VD: Nh©n vËt M· Gi¸m Sinh qua ®o¹n trÝch “M· Gi¸m Sinh mua KiÒu”. H×nh ¶nh nh©n vËt ph¶n diÖn M· Gi¸m Sinh ®­îc miªu t¶ b»ng nÐt bót hiÖn thùc, hoµn h¶o c¶ vÒ diÖn m¹o. B¶n chÊt bÊt nh©n, v× tiÒn cña M· Gi¸m Sinh béc lé qua cảnh mua bán Thuý Kiều. Bất nhân trong hành động, trong thái độ đối xử với Thuý Kiều như một đồ vật đem bán, cân đong, đo đếm cả về nhan sắc và tài hoa: “Đắn đo cân sắc cân tài”. Bất nhân trong tâm lí lạnh lùng, vô cảm trước gia cảnh của Kiều và tâm lí mãn nguyện , hợm hĩnh: “ Tiền lưng đã sẵn việc gì chẳng xong”. Bản chất vì tiền trong hành động mặc cả keo kiệt, đê tiện: “ Cò kè bớt một thêm hai”. Nếu trước đó, khi giành “ghế trên”, Mã vội vàng “ngồi tót” thì lúc mua Kiều, hắn lại hết sức chậm rãi, tính toán chi li, hết “đắn đo”, hết “thử tài” lại “cò kè”, “thêm”, “bớt”. Câu thơ “Cò kè bớt một thêm hai” gợi cảnh kẻ mua, người bán đưa đẩy món hàng, túi tiền được cởi ra, thắt vào, nâng lên, đặt xuống. Không phải bất cứ nhân vật nào cũng đựơc nhà văn thể hiện đầy đủ các phương diện này(lai lịch, ngoại hình, ngôn ngữ, nội tâm, cử chỉ, hành động). Có chỗ nhiều, chỗ ít. Có chỗ đậm, chỗ nhạt. Bởi thế, không phải cứ máy móc tìm đủ, phân tích đủ mà cần thiết tập trung, xoáy sâu vào phương diện thành công trong tác phÈm. TruyÖn KiÒu cña thi hµo NguyÔn Du - §Ønh cao cña nÒn v¨n häc d©n téc, nªn đã được chọn đưa vào sách giáo khoa tới năm đoạn trích, thể hiện những phương diện khác nhau trong tài nghệ thuật của tác giả và giá trị tư tưởng của kiệt tác này. Còng lµ miªu t¶ nh©n vËt, nh­ng hai bøc ch©n dung cña Thuý V©n, Thuý KiÒu trong ®o¹n “ChÞ em Thuý KiÒu” sö dông bót ph¸p ­íc lÖ cæ ®iÓn, cßn ch©n dung vµ tÝnh cách tên buôn người Mã Giám Sinh trong đoạn “Mã Giám Sinh mua Kiều” lại được khắc hoạ chủ yếu bằng bút pháp tả thực. Thông qua các phương diện: dáng vẻ, lời 11 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> nãi, hµnh vi. V× sao l¹i cã sù ph©n biÖt nh­ vËy? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, cÇn cã hiÓu biết quan niệm thẩm mĩ của người xưa được thể hiện trong những nguyên tắc miêu tả của văn học trung đại. Với những vẻ đẹp cao sang, tuyệt vời của hai chị em Thuý Kiều, người xưa tránh miêu tả trực tiếp, chỉ gợi tả thần thái của những vẻ đẹp ấy bằng những so sánh ước lệ với các vẻ đẹp vĩnh hằng của thiên nhiên(“ Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da” “Làn thu thuỷ, nét xuân sơn/ Hoa ghen thua thắm, liÔu hên kÐm xanh”…). Cuèi cïng tæng hîp c¸c mÆt ph©n tÝch vÒ nh©n vËt thµnh một nhận định khái quát, nêu bật được ý nghĩa tác dụng nhận thức cũng như giáo dục của nhân vật gợi ra những vấn đề liên hệ, suy nghĩ, thảo luận, tranh luận về nhân vật. Phân tích nhân vật theo từng mặt như trên là nhằm tìm hiểu được đầy đủ, sâu sắc về tính cách của nhân vật. Tuy các nhân vật trong truyện thường có tính cách hoặc ít nhiều đa dạng những tính cách đó bao giờ cũng thống nhất, cũng qui tụ về một vài nét nào đó là quan trọng chủ yếu nhất. Mỗi nhân vật như vậy thường tập trung phản ánh một cuộc sống thực tế và tập trung biểu hiện một tư tưởng nào đó của nhà văn. Do đó, nhân vật cũng thường gợi ra thiện cảm hay ác cảm. Những suy nghĩ và thảo luận, nhiều lúc gợi ra nhiều liên tưởng đến những con người tương đồng hay tương phản trong văn học, trong cuộc sống, xui người ta liên hệ với thực tÕ, víi b¶n th©n m×nh. T¸c dông gi¸o dôc cña c¸c nh©n vËt v¨n häc ®­îc ph¸t huy tõ chính đặc điểm của nó. Vì vậy khi phân tích nhân vật không chỉ dừng lại ở chỗ ph©n tÝch mµ tæng hîp kh¸i qu¸t l¹i, ®i s©u vµo ý nghÜa x· héi gi¸o dôc cña h×nh tượng nhân vật. VD: Đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” trích tiểu thuyết “Tắt đèn” của nhà văn lão thµnh Ng« TÊt Tè. Người đọc như thấy hiện lên trong tác phẩm bức chân dung toàn vẹn về một người phụ nữ nông dân Việt Nam yêu chồng thương con, đảm đang, tháo vát, tiềm tµng mét tinh thÇn ph¶n kh¸ng. Xây dựng hình tượng chị Dậu điển hình cho sự khổ sở và đau xót, Ngô Tất Tố đã nêu lên một cách khái quát hình tượng người nông dân trước Cách mạng giàu sức sống mãnh liệt. Khi tên cai lệ và người nhà lí trưởng xông vào trói bắt anh Dậu 12 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> thì tình yêu thương đã tiếp sức mạnh cho chị. Chị đã xông vào: “Mày trói ngay chồng bà đi! Bà cho mày xem”. Chị Dậu trong giây phút tình yêu, tình thương dâng đến cực điểm, đã dũng cảm xông vào mà đánh cai lệ và người nhà lí trưởng. Tuy hành động đó còn mang tính chất tự phát nhưng nó chứng tỏ một sức mạnh tiềm tàng ẩn sâu trong người đàn bà nông dân lực điền đó. Dựng lên hình tượng chị Dậu mang tính điển hình trong những hoàn cảnh điển hình của nông thôn Việt Nam trong những năm 1930 – 1945, Ngô Tất Tố đã phản ánh chân thực bản chất xã hội thực dân phong kiến, “Tắt đèn” của ông đồng thời là tiếng nói đồng cảm, xót thương cho số phận khổ đau của người nông dân, là b¶n c¸o tr¹ng ®anh thÐp, lµ lêi phª ph¸n s¾c bÐn, c¸i x· héi thùc d©n phong kiÕn víi sự bóc lột tàn bạo, sự huỷ diệt giá trị làm người. Khơi gợi lên những tình cảm đúng hướng trong lòng người đọc, thấy được sức mạnh vùng lên phản kháng của người nông dân, dù chỉ là tự phát nhưng “Tắt đèn” đã góp gió vào cơn bão táp Cách mạng khi cã ¸nh s¸ng cña §¶ng chiÕu räi. 3. Lµm cho häc sinh c¶m vµ hiÓu ®­îc c¸i ý vÞ trong lêi kÓ cña t¸c gi¶( hay của người kể chuyện). Lêi kÓ chÝnh lµ ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña truyÖn. Ph©n tÝch lêi kÓ cña t¸c gi¶ chÝnh lµ thùc chÊt, lµ néi dung chÝnh cña viÖc ph©n tÝch ng«n ng÷ khi gi¶ng truyÖn. Ngôn ngữ nghệ thuật bao giờ cũng nhằm khêu gợi được sự sống và truyền đạt được cảm xúc. Đặc điểm đó của ngôn ngữ nghệ thuật thể hiện rất rõ trong lời kể của truyện. Cái hay của lời kể trong truyện thường là ở chỗ tự nhiên, nhuần nhị, sinh động và truyền cảm. Một câu chuyện hay là câu chuyện tự nó sống qua lời kể, tuy có người kể nhưng xem ra dường như truyện tự kể về mình. Muốn vậy, lời kể thường xen với lời tả, tả cảnh, tả người, tả vật, tả tình. Khi ph©n tÝch lêi kÓ trong truyÖn cÇn chó träng chØ ra ®­îc søc m¹nh gîi t¶ của ngôn ngữ, chỉ rõ các từ ngữ, câu văn, cách viết, lối kể của tác giả đã làm hiển hiện được cảnh, việc, người như thế nào, đồng thời gây xúc cảm cho người đọc ra sao.. 13 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> §Ó lµm cho nh©n vËt biÓu hiÖn lªn nh­ ®ang sèng thËt, nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt hiện đại đã tìm ra một phương pháp thần tình là miêu tả từ bên trong ra. Trong tiểu thuyết thời cổ, thường người ta chỉ kể lại việc làm, lời nói của nhân vật. Tiểu thuyết ngµy nay chØ lÊy c¸ch miªu t¶ nh©n vËt tõ trong lµm chÝnh. Nhµ v¨n nh­ nhËp vµo nh©n vËt mµ nh×n, nghe, xóc c¶m, suy nghÜ, nãi b»ng lêi nãi cña nh©n vËt. VÝ dô: Khi miªu t¶ KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch, NguyÔn Du kh«ng chØ kÓ l¹i “ lóc đó nàng buồn lắm và ngơ ngẩn nhớ cha, nhớ mẹ, nhớ người yêu”, Nguyễn Du đã nhËp vµo trong t©m hån KiÒu mµ nãi lªn nh÷ng ®iÒu KiÒu ®ang tr«ng thÊy, c¶m thÊy vµ suy nghÜ, thµnh ®o¹n th¬ bÊt hñ “Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m”. Hay khi miêu tả một quang cảnh của đời sống, nếu nhà văn chỉ đứng ngoài mà ghi lại như mét buæi chôp ¶nh, th× dï ngßi bót miªu t¶ thËt giái, c¶nh Êy vÉn chØ lµ mét bøc tranh chÕt. Trong c¶nh ph¶i cã t×nh th× c¶nh míi sèng lªn, v× vËy nhµ v¨n ph¶i miªu tả những quang cảnh qua tâm trạng của chính người viết. Thường thường khi phân tích ngôn ngữ đòi hỏi người thầy phải có kiến thức c¬ b¶n vÒ tu tõ häc. Nh­ng c¸i hay cña ng«n ng÷ trong v¨n häc cã mu«n mµu ngh×n vÎ, tuú thuéc vµo sù ®a d¹ng, biÕn hãa cña néi dung. Ng«n ng÷ lêi v¨n ®­îc coi lµ hay khi nói diễn đạt được tốt nhất nội dung cuộc sống và nội dung tư tưởng, tình cảm của tác phẩm. Cái hay của ngôn ngữ nghệ thuật là ở chỗ sinh động và rung cảm, chất chứa, chất liệu đời sống và tình ý con người. Văn chương hay thật sự không phải ở chỗ màu mè, hoa mĩ: Cái hay của truyện lại càng thường ngưng đọng ở sự trong sáng, giản dị mà sinh động, rung cảm. Đọc truyện “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng ta cảm thấy một trong nh÷ng thµnh c«ng cña truyÖn ng¾n lµ viÖc lùa chän nh©n vËt kÓ chuyÖn thÝch hợp. Người kể chuyện trong vai một người bạn thân thiết của ông Sáu, không chỉ là người chứng kiến khách quan và kể lại mà còn bày tỏ sự đồng cảm, chia sẻ với nhân vËt. §ång thêi qua nh÷ng ý nghÜ c¶m xóc cña nh©n vËt kÓ chuyÖn, c¸c chi tiÕt, sù việc và nhân vật khác trong truyện bộc lộ rõ hơn, ý nghĩa tư tưởng của truyện thêm søc thuyÕt phôc.. 14 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Truyện được trần thuật theo lời của người bạn ông Sáu, người đã chứng kiến cảnh ngộ éo le của cha con ông. Cảnh ngộ ấy đã gợi lên bao nhiêu xúc động ở nh©n vËt kÓ chuyÖn “tiÕng kªu cña nã nh­ tiÕng xÐ, xÐ sù im lÆng vµ xÐ c¶ ruét gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng “ba” mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng “ba” như vỡ tung ra từ đáy lòng nó.” Lòng trắc ẩn, sự thấu hiểu những hi sinh mà bạn mình phải chịu đựng khiến ông “ bỗng thấy khó thở như có bàn tay n¾m chÆt lÊy tr¸i tim.” Chọn nhân vật kể chuyện như vậy khiến cho nhân vật trở lên đáng tin cậy. Người kể chuyện lại hoàn toàn chủ động điều khiển nhịp kể theo trạng thái cảm xúc của mình, chủ động xen vào những ý kiến bình luận, suy nghĩ để dẫn dắt sự tiếp nhận của người đọc, người nghe.( Cần chú ý những lời nhận xét, bình luận của người kể chuyện. Ví dụ “Trong cuộc đời kháng chiến của tôi, tôi chứng kiến không biết bao nhiêu cuộc chia tay, nhưng chưa bao giờ tôi bị xúc động như lần ấy.”, “Cây lược ngà ấy chưa chải được mái tóc của con, nhưng nó như gỡ rối được phần nào t©m tr¹ng cña anh.”). §äc t¸c phÈm “ Lµng” cña Kim L©n ta nhËn thÊy ng«n ng÷ trong truyÖn rất đặc sắc đó là: Ngôn ngữ mang đậm tính khẩu ngữ và là lời ăn tiếng nói của người nông dân. Lời trần thuật và lời nhân vật có sự thống nhất về sắc thái, giọng ®iÖu, do truyÖn ®­îc trÇn thuËt chñ yÕu theo ®iÓm nh×n cña nh©n vËt «ng Hai( mÆc dï vÉn dïng c¸ch trÇn thuËt ë ng«i kÓ thø ba). Ng«n ng÷ nh©n vËt «ng Hai võa cã nét chung của người nông dân, lại mang đậm cá tính của nhân vật nên rất sinh động. Nãi tãm l¹i, gi¶ng d¹y truyÖn th× ph¶i ph©n tÝch lêi kÓ cña truyÖn, ph©n tÝch phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. Lêi kÓ chuyÖn lµ sîi t¬ dÖt nªn tình tiết và nhân vật, dệt nên toàn bộ hình tượng. 4. Cuối cïng một trong những biểu hiện tÝch cực của đổi mới phương ph¸p dạy học trong giờ §ọc - hiểu văn bản là thuyết tr×nh và giảng b×nh. Nãi chung, b×nh giảng xo¸y vào ấn tượng chủ quan và kh«ng nhất thiết phải xem xÐt toàn diện đối tượng. Người viết chỉ cần lắng nghe m×nh, chắt lọc c¸c cảm nhận của m×nh xem 15 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> yếu tố nào ( hoặc vài ba yếu tố nào) g©y thành ấn tượng đậm nhất, lay động m×nh s©u xa nhất, nắm lấy nã rồi viết ra. Ấn tượng càng s©u đậm, ¸m ảnh bao nhiªu th× càng dễ truyền cảm bấy nhiªu. Nãi chung, ngọn nguồn của lời b×nh bao giờ cũng phải là sự đồng cảm. Tiếng nãi của lời b×nh là tiếng nãi tri ©m, dï lời b×nh rất cần đến sự hoa mĩ của ng«n từ. Cßn giảng là giảng giải, là cắt nghĩa, lÝ giải. Nếu b×nh nghiªng về cảm th× giảng nghiªng về hiểu. B×nh nghiªng về những rung động t©m hồn th× giảng nghiªng về nhận thức trÝ tuệ. B×nh là sự thăng hoa, sự cất c¸nh cßn giảng là sự đào s©u làm cơ sở, làm điểm tựa, làm đßn bẩy cho việc cất c¸nh. L©u nay trong một số giờ dạy của gi¸o viªn mải chạy theo phương ph¸p ph¸t vÊn mà kh«ng chó ý đến b×nh văn thơ nªn giờ đọc hiểu văn bản trở thành giờ trß chuyện, trả lời vụn vặt c¸c c©u hỏi giữa thầy và trß, chỉ biết hướng dẫn học sinh chia nhãm, thực hành, thảo luận mà hầu như quªn đi việc đưa thªm nh÷ng lời b×nh giảng, ph©n tÝch đầy chất “ văn chương” vào giờ dạy. Và như vậy, người thầy chưa truyền tới học sinh c¸i hay, c¸i đẹp của lời thơ, càng làm cho h×nh tượng văn học nằm im trªn trang giấy và cuối cïng kh«ng truyền được ngọn lửa của t×nh yªu văn chương tới t©m hồn c¸c em. Vấn đề là ở chỗ biết thuyết tr×nh và giảng b×nh đóng mức, đóng lóc gãp phần n©ng cao hiệu quả của việc tiếp nhận văn bản từ đã bồi dưỡng học sinh giỏi. Quan trọng hơn là tổ chức cho học sinh cũng tham gia b×nh giảng nhằm tạo nªn một sự “cộng hưởng” trong tiếp nhận, cảm thụ văn chương. Khi gặp những dạng kiến thức văn học tr×u tượng, khã hiểu như h×nh tượng nghệ thuật cã tÝnh đa nghĩa, những vấn đề về thi ph¸p văn học trung đại, những vấn đề cã tÝnh kh¸i qu¸t tổng hợp th× sự giảng giải, b×nh gi¸ của gi¸o viªn là v« cïng quan trọng. VD1:. Bình giảng chi tiết cái bóng – Chuỵện nguời con gái Nam Xương. Cái bóng là chi tiết đắt giá nhất và quan trọng nhất cuả truyện, là nút thắt đồng thời là nút cởi, tạo ra một nghiệp chướng mọi nỗi đau đồng thời cũng hoá 16 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> gi¶i mäi nçi ®au cho c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm . Víi mçi nh©n vËt c¸i bãng l¹i cã mét vai trß kh¸c nhau: víi bÐ §¶n c¸i bãng là người cha thân thuộc gần gũi trong suốt những năm tháng người cha thật mà Đản chưa từng biết mặt đi chinh chiến xa nhà- người cha trong mắt Đản vừa rất yêu thương vừa rất lạ lùng: “chỉ đến vào đêm, mẹ Đản đi cũng đi, mẹ Đản ngồi cũng ngồi nhưng không bao giờ bế Đản cả”. Với Trương Sinh, cái bóng lại là kẻ gian phu, kẻ đã chiếm chỗ của chàng lúc chàng vắng nhà, chiếm mất vợ chàng, kẻ đã làm người vợ đoan trang nhường ấy phản bội chàng, tóm lại là kẻ thù của chàng. Một kẻ thù không hình không ảnh, thật đấy mà lại hư đấy vì chàng chưa mét lÇn biÕt mÆt, còng ch¼ng mét lÇn nghe tªn, nh­ng trong t©m trÝ chµng, c¸i bóng lại thật hơn bao giờ hết, hiện hữu và ám ảnh chàng đến mức chàng không còn tỉnh táo khi về nhà chất vấn, tra hỏi và kết tội vợ luôn, không để cho nàng giải thích với chàng về kẻ “gian phu cái bóng”đó. Với Vũ Nương, cái bóng mang nhiÒu ý nghÜa nhÊt, lóc nã lµ nçi nhí cña nµng trong niÒm mong mái nhí chång khôn xiết- khi nàng dối con là cha cũng chính là lúc nàng dối mình, tự tưởng tượng là mình không cô độc với con nhỏ, tự tưởng tượng chồng mình vẫn đấy, vẫn hằng đêm trở về với hai mẹ con. Nhưng bất ngờ cái bóng - do chính nàng tạo ra, chính nàng đặt tên lại đẩy nàng đến cái chết, tước bỏ tình yêu và niềm tin của chång nµng dµnh cho nµng, buéc nµng chÕt mµ oan øc kh«ng g× t¶ næi. Vµ cuèi cïng , chÝnh c¸i bãng- l¹i bÊt chît hiÖn lªn, thÓ hiÖn trong sù ngì ngµng cña Trương Sinh, trong sự hí hửng của bé Đản “ cha về kìa” và minh chứng cho nỗi oan cña nµng, minh chøng cho lßng chung thuû cña nµng, minh chøng cho nhân cách trong như ngọc của nàng, đồng thời cũng đẩy nỗi đau của Trương Sinh , nỗi đau con người, nỗi đau lên đến đỉnh điểm. Sự tài tình của Nguyễn Dữ trong tác phẩm “ Chuyện người con gái Nam Xương” chính là ở chi tiết cái bóng. Một cái bóng của con ngnười tưởng như vô thực, tưởng như câm lặng và vô hại, nhưng chính nó lại gây ra mọi nỗi bi kịch nhưng cuối cùng cũng giải toả tấn bi kịch đó. 17 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> VD2: Ng÷ v¨n 8 v¨n b¶n “C« bÐ b¸n diªm”. B×nh gi¶ng ý nghÜa h×nh tượng ngọn lửa diêm. 1. LÇn 1: Ngän löa hiÖn lªn “k× diÖu” – C¸i ®iÒu k× diÖu Êy ban ®Çu thËt giản dị – Chỉ là là một bếp lửa lớn có chân bằng đồng. Cô bé cảm thấy thật sung sướng. ảo ảnh của ngọn lửa phản ánh ước muốn cực kì giản dị và tức thời của cô bé khi đang phải lang thang ngoài đường trong cái đói cồn cào và cái l¹nh cãng da thÞt cïng nçi lo sî ph¶i vÒ nhµ. §iÒu mµ c« bÐ b¸n diªm khao kh¸t nhất lúc đó không gì khác là được sưởi ấm. Que diêm đầu tiên mà cô bé dám rút ra để quẹt lên tường cũng xuất phát từ khao khát đó. Nhưng giấc mơ sớm lụi tắt khi cô bé định duỗi chân sưởi vì que diêm đã cháy hết. 2. Ngän löa lÇn hai hiÖn lªn kh¸c h¼n: Lung linh vµ k× ¶o h¬n - ¶o ¶nh lµ mét b÷a tèi thÞnh so¹n víi con ngçng quay cßn bèc khãi nghi ngót, c« bÐ nh×n thấy một con ngỗng trên mình cắm dao và dĩa chạy đến bên em. ảo ảnh này cũng phù hợp khi cô bé đang bị cái đói hành hạ, nhưng nó còn thể hiện rằng: Trong lúc đang ngập trong ảo giác của ngọn lửa đêm kì diệu, cô bé vẫn tỉnh táo, vẫn nhËn thøc ra m×nh muèn g×, cÇn g× vµ cho phÐp m×nh ®­îc m¬ ­íc nh÷ng thø xa xØ h¬n. 3. Ngän löa lÇn thø 3 hiÖn ra lµ mét c©y th«ng n«el khæng lå lÊp l¸nh hàng trăm ngọn nến và những bức tranh màu, cây thông thậm chí còn đẹp hơn c¶ c¸i em ®­îc nh×n qua cöa kÝnh cña mét nhµ giµu cã. VËy lµ, sau khi c¸i l¹nh được xua đi, cái đói được giải tỏa thì cô bé bắt đầu mơ đến những điều xa xỉ hơn nữa. Đấy là được vui chơi, được tận hưởng niềm vui và những bất ngờ thú vị, hÊp dÉn cña nh÷ng mãn quµ n«el bÝ mËt treo trªn c©y th«ng lÊp l¸nh nh­ nh÷ng đứa trẻ bình thường khác. Và như hai lần trước, giấc mơ nhanh chóng tan biến khi que diªm t¾t löa. 4. Ngọn lửa lần thứ tư hiện lên mang theo ảo ảnh về người bà thân yêu, dịu hiền đang mỉm cười với cô bé. Lần này cô bé càng tỉnh hơn trong chính ảo gi¸c cña m×nh. C« bÐ ý thøc ®­îc râ r»ng: M×nh ®ang m¬ vµ r»ng: Khi ngän löa ch¸y hÕt, que diªm t¾t bµ còng nh­ bÕp 18 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> lß, nh­ con ngçng quay, nh­ c©y th«ng n«el sÏ biÕn mÊt. Lần thứ 5: Lần cuối cùng em quẹt hối hả liên tục cho kì hết bao diêm để hình ảnh diêm nối nhau chiếu sáng như ban ngày. Hình ảnh bà nội hiện lên tưởng chưa bao giờ to lớn đẹp như thế. Em muốn níu giữ bà lại với em, em đi theo bà. Em đã ra đi vĩnh viễn trong đói rét. Cả năm lần ngọn lửa hiện lên là năm lần lặp lại và biến đổi, năm ảo ảnh kh¸c nhau. Ph¶n ¸nh n¨m khao kh¸t kh¸c nhau cña c« bÐ b¸n diªm téi nghiÖp. Bốn ảo ảnh đầu tiên là ước mơ không trọn vẹn, đều vụt tắt trước khi cô bé định hưởng thụ nhưng không lần nào cô bé đốt diêm lên để nối lại ước mơ bị đứt qu·ng. V× h¬n ai hÕt c« bÐ biÕt m×nh ®ang m¬, biÕt râ m×nh ®ang m¬ nh­ng c« bé vẫn cho phép mình được mơ, hay chính xác hơn, cô bé chìm đắm trong ước mơ do chính mình tưởng tượng ra để quên đi cái thực tại kinh khủng của cái đói, cái rét và sự cô đơn. LÇn thø n¨m lÇn cuèi cïng th× c« bÐ ®­îc gÆp bµ, vµ c« bÐ ý thøc ®­îc rằng đây là ước mơ mà mình không thể đánh mất, không thể để bị tước đoạt, và cô bé đã làm được điều đó – Không phải bằng cách đốt liên tục những que diêm mà bằng cái chết – Cô chết để bảo vệ ước mơ của mình, chết trong sự ấm áp cuối cùng của những que diêm và trong nụ cười yêu thương của bà. Cô bé ra đi trong h¹nh phóc vµ thanh th¶n. N¨m ngän löa vµ n¨m ­íc m¬ - Nh÷ng ­íc m¬ cø cao dÇn lªn theo khao khát thơ trẻ và mãnh liệt của cô bé bán diêm. Ban đầu chỉ là mơ được sưởi ấm, tiếp đó là mơ ước được no, tiếp đó là mơ ước được chơi và cuối cùng là mơ được yêu thương ( mơ thấy bà ). Ước mơ được yêu thương là ước mơ tội nghiệp nhất và cũng cháy bỏng nhất. Nó phản ánh một thân phận nhỏ bé và cô đơn đến cùng cực. Năm ngọn lửa và năm ước mơ giản dị nhất của một con người nhắc nhở cho ta thấy rằng: Không có bất cứ ai cũng may mắn được hưởng thụ những điều đó, không phải đứa trẻ nào cũng có may mắn được nhận những điều đó. Và cần biết bao những tấm lòng nhân ái để xã hội không còn những đứa trẻ phải tự thắp lên những ngọn lửa bé bỏng để mơ những ước mơ bé bỏng đáng thương ấy. 19 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Có thể nói, hình tượng ngọn lửa diêm là hình tượng lấp lánh, là vẻ đẹp nhân văn sáng nhất. Nó như ngọn gió ấm thổi vào cái đêm giao thừa giá tuyết hôm nào, để rồi lan tỏa theo thời gian, vượt qua cả không gian, để bây giờ đến với ta vẫn còn nguyên cái ấm nồng nàn, ngọt ngào, vương vấn ấy. Tôi thiết nghĩ để làm được những vấn đề trên đòi hỏi người thầy phải có sự trau dồi chuyên môn, có tài năng và tâm huyết mới đào tạo nuôi dưỡng lòng công t©m cña thÕ hÖ häc trß. Nhµ th¬ Viªn Mai cã viÕt: “Tài gi¶ t×nh chi ph¸t, tµi thÞnh tình tắc thâm” ( Tài ở tình phát ra, tài cao ắt tình sâu ). Cái tài nhờ có cái tâm để ch¸y lªn, c¸i t©m nhê cã c¸i tµi mµ táa s¸ng. Chương III. Phương pháp nghiên cứu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu I. Phương pháp nghiên cứu. Trong quá trình thực hiện đề tài này,tôi đã vận dụng và phối hợp nhiều phương pháp trong đó có các phương pháp cơ bản sau: 1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Đọc các tài liệu giáo trình có liên quan đến vấn đề tác phẩm tự sự. 2. Phương pháp điều tra quan sát: Th«ng qua viÖc dù giê th¨m líp,qua thùc tÕ d¹y häc. 3. Phương pháp tổng kết và đúc rút kinh nghiệm. T×m hiÓu thùc tr¹ng viÖc d¹y häc cña gi¸o viªn qua c¸c v¨n b¶n tù sù trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n THCS . 4. Phương pháp đàm thoại: Trao đổi với giáo viên trong tổ KHXH về vấn đề dạy Ngữ văn nói chung và d¹y t¸c phÈm tù sù nãi riªng. 20 Lop6.net.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>