Nghiên cứu thực trạng, giải pháp phòng và trị bệnh viêm vú trên đàn bò sữa tại xã vĩnh thịnh huyện vĩnh tường tỉnh vĩnh phúc

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
------------------

NGUY N TH BÍCH DI P

NGHIÊN C U TH C TR NG, GI I PHÁP PHÒNG VÀ
TR B NH VIÊM VÚ TRÊN ðÀN BÒ S A T I XÃ
VĨNH TH NH HUY N VĨNH TƯ NG T NH VĨNH PHÚC

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: THÚ Y

Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. Tr n Ti n Dũng

HÀ N I - 2010


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............i

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
là trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào
Tơi xin cam đoan m i s giúp ñ cho vi c b o v lu n văn này ñã
ñư c c m ơn và thơng tin trích d n này đã đư c ch rõ ngu n ng c.
Hà n i, ngày

tháng

năm 2010

TÁC GI LU N VĂN

NGUY N TH BÍCH DI P


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ii

L I C M ƠN
Tôi xin trân tr ng c m ơn các Th y, Cô giáo gi ng d y chương trình
sau ð i h c, B môn Ngo i s n- Khoa thú y- Trư ng ð i h c nông nghi p
Hà N i.
ð c bi t xin chân thành c m ơn PGS.TS. Tr n Ti n Dũng, ngư i
th y ñã t n tình hư ng d n, giúp đ tơi trong su t q trình tri n khai đ
tài và hồn thành lu n văn này.
Xin chân thành c m ơn ban lãnh ñ o và cán b

tr m thú y, cán b

thú y cơ s xã Vĩnh Th nh cùng các gia đình chăn ni bị s a c a đ a
phương ñã t o ñi u ki n giúp ñ tơi trong q trình th c hi n đ tài.

Xin chân thành c m ơn Lãnh ñ o, cán b nhân viên phịng vi trùng –
Trung tâm ch n đốn thú y qu c gia.
Tôi xin chân tr ng c m ơn ban lãnh ñ o TT b i dư ng ki n th c và
ñào t o ngh cho nơng dân - S NN&PTNT Vĩnh Phúc đã t o ñi u ki n
giúp ñ tôi trong su t quá trình h c t p.
Cu i cùng tơi xin đư c dành l i c m ơn t i gia ñình và nh ng ngư i
thân ñã ñ ng viên, chia s và kích l tơi trong su t q trình h c t p, th c
hi n và hồn thành lu n văn này..
Hà N i ngày

tháng
H C VIÊN

năm 2010


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............iii

M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

1.

M ð U

1

1.1.

ð tv nđ

1

1.2.

Tính c p thi t c a ñ tài

2

1.3.

M c tiêu c a ñ tài:

4

2.

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1.

M t s ñ c ñi m c u t o và ch c năng sinh lý tuy n vú.

5

2.2.

B nh viêm vú bò s a (Bovine Mastitis)

2.3.

Gi i thi u m t s phương pháp phát hi n b nh viêm vú bò s a

11

trên th gi i.

15

2.4.

Phương pháp ch n đốn b nh viêm vú bò s a

Vi t Nam

2.5.

Nh ng nguyên nhân chính gây b nh viêm vú bị s a

3.

22

ð I TƯ NG, NGUYÊN LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG

25

PHÁP NGHIÊN C U

35

3.1.

ð i tư ng

35

3.2.

Nguyên li u

35

3.3.

N i dung và phương pháp nghiên c u:

36

4.

K T QU VÀ TH O LU N

48

4.1.

ði u ki n t nhiên, khí h u xã Vĩnh Th nh, Huy n Vĩnh Tư ng
t nh Vĩnh Phúc.

48


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............iv

4.1.1. ð c đi m khí h u th i ti t Xã Vĩnh Th nh huy n Vĩnh Tư ng
T nh Vĩnh Phúc..
4.2

48

Tình hình chăn ni bị s a và b nh viêm vú bò s a t i xã Vĩnh
Th nh huy n Vĩnh Tư ng T nh Vĩnh Phúc.

50

4.2.1. Cơ c u đàn bị s ac a xã Vĩnh Th nh qua các năm (2007-2009)

50

4.2.2. Tình hình b nh viêm vú lâm sàng trên đàn bò s a xã Vĩnh Th nh

52

4.3.

K t qu ch n đốn viêm vú phi lâm sàng c a bị s a b ng
phương pháp (CMT)

60

4.3.1. K t qu ki m tra b nh viêm vú bò s a b ng phương pháp CMT.
4.3.2

K t qu phân l p vi khu n gây b nh viêm vú

60

s a bị bình

thư ng và s a bị có tri u ch ng viêm vú đư c ni t i Xã Vĩnh
Th nh.

63

4.3.3. K t qu xác ñ nh s lo i vi khu n trong các m u s a ki m tra.

63

4.3.4. K t q a xác ñ nh nh ng lo i vi khu n hi u khí thư ng g p trong
s a c a bị bình thư ng và s a c a bò b b nh viêm vú
4.4

K t qu

ki m tra kh

66

năng m n c m c a Streptococcus,

Staphylococcus và E.coli

70

4.4.1. K t qu ki n tra kh năng m n c m ñ i v i m t s lo i thu c
kháng sinh c a m t s ch ng Streptococcus sp phân l p ñư c

70

4.4.2: K t qu ki m tra kh năng m n c m v i kháng sinh c a m t s
ch ng Staphylococcus sp phân l p ñư c.

72

4.4.3. K t qu ki m tra kh năng m n c m ñ i v i kháng sinh c a m t
s ch ng E.coli

74

4.4.4. T ng h p k t qu ki m tra kh năng m nc m ñ i v i kháng sinh
c a các ch ng Streptococcus sp, Staphylococcus sp và E.coli
phân l p ñư c t các m u s a c a bò bi viêm vú.

75


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............v

4.5

K t qu ñi u tr b nh viêm vú b ng nh ng kháng sinh có tác
d ng đã ki m tra kháng sinh đ .

4.6.

78

Quy trình v t s a bị, quy trình phịng b nh, quy trình đi u tr

b nh

80

4.6.1. Quy trình phịng b nh viêm vú bị

81

4.6.2. Quy trình đi u tr

83

5.

K T LU N VÀ KI N NGH

85

5.1.

K t lu n

85

5.2.

ð ngh

85

PH L C

86

TÀI LI U THAM KH O

89


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............vi

CÁC CH

VI T T T TRONG ð TÀI

CNS

( cCoagulase negative Staph)

CNTB

Chăn ni trâu bị

Staphylococus khơng gây đơng v n huy t tương
SA

Staphylococcus Aureus

OS

( Other Streptococci) Streptococcus khác g m Eterococcus

SAG

Streptococcus Agalactiae

CO

( Coliform) vi khu n d ng E.coli

CMT

( California Mastitis Test) ph n ng viêm vú California

CB

Corynebacterium Bovits.

AMC

Amoxicilin

Sta

Staphylococcus

SCC

T bào thân

TB

T bào


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............vii

DANH M C B NG
B ng 4.1: ð c đi m Khí h u, th i ti t c a xã Vĩnh Th nh huy n Vĩnh Tư ng
qua các tháng trong năm.

49

B ng4. 2: Cơ c u ñàn bò s a c a Xã Vĩnh Th nh (2007- 2009)

50

B ng 4.3: Cơ c u gi ng c a đàn bị s a đang khai thác t i xã Vĩnh Th nh. 51
B ng 4.4: T l bò s a m c b nh viêm vú lâm sàng

53

B ng 4.5. T l m c b nh viêm vú bò s a theo các mùa trong năm

54

B ng 4.6: T l bò s a m c viêm vú theo l a ñ

56

B ng 4.7:K t qu ñi u tra b nh viêm vú c n lâm sàng

bò s a xã Vĩnh Th nh

theo các gi ng bò

58

B ng 4.8: T l bò m c bênh viêm vú trên các lá vú

59

B ng 4.9a:K t qu ki m tra viêm vú bò s a b ng phương pháp CMT

61

B ng 4.9b: K t qu ki m tra viêm vú bò s a b ng phương pháp CMT (Sau
khi ñã áp d ng quy trình phịng b nh)

62

B ng 4.10: K t qu xác ñ nh s lo i vi khu n trong các m u s a ki m tra. 64
B ng 4. 11: T l phân l p nh ng lo i vi khu n thư ng g p trong các m u s a
ki m tra.

67

B ng 4. 12: K t qu ki m tra hình thái đ c tính c a vi khu n phân l p t các
m us a

69

B ng 4.13: K t qu ki m tra kh năng m n c m ñ i v i m t s lo i kháng
sinh c a m t s ch ng Streptococcus.sp phân l p ñư c.

71

B ng 4.14: K t qu ki m tra kh năng m n c m v i kháng sinh c a m t só
ch ng staphylococcus sp phân l p ñư c.

73

B ng 4.15: K t qu ki m tra kh năng m n c m d i v i m t s lo i kháng
sinh c a m t s ch ng E.coli phân l p ñư c.

74


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............viii

B ng 4.16: T ng h p k t qu ki m tra kh năng m n c m c a Strepptococcus
sp, Staphylococus sp và E.coli phân l p ñư c v i m t s kháng
sinh.

76

B ng 4.17. K t qu s d ng m t s thu c c a cơng ty Green Vet JSC đang
lưu hành trên th trư ng ñ ñi u tr b nh viêm vú bò s a.

79

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ix

DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

2.1:

C u trúc tuy n vú và nang tuy n( Ngu n: www.ag.ndsu.ed)

2.2:

C u t o tuy n s a ( Ngu n: CNTB Trư ng ðHNNHN)

2.3:

Trang

Nang tuy n b các vi khu n t n công và hu ho i( Ngu n: www
agrobit.com)

2.4.

10
15

Viêm vú ti m n gi ng như t ng băng chìm khơng nhìn th y (

Ngu n: www agrobit.com)

2.5:

5

23

Quan h gi a các nguyên nhân gây b nh viêm vú ( gu n:www
ag.ndsu.edu)

25

2.6.

Các tác nhân gây lây truy n b nh viêm vú ( Ngu n: agrobit.com)

26

3.1a:

D ng C và hu c th CMT

43

3.1 b: V t s a vào khay

44

3.1c:

Cho thu c th vào

44

3.1d:

ð c k t qu

45

4.1:

K t qu đánh giá bị s a m c b nh viêm vú lâm sàng

53

4.2:

K t qu đánh giá bị m c b nh viêm vú theo mùa

54


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............1

1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Trong nh ng năm g n ñây ñ i s ng kinh t phát tri n m nh kéo theo
nhu c u v th c ph m c v s lư ng và ch t lư ng ngày càng cao. M t trong
nh ng th c ph m có giá tr dinh dư ng,d h p thu và ñư c ngư i tiêu dùng
quan tâm đó là s a mà ch y u là s a bò. S a bò là m t s n ph m có giá tr
trong đ i s ng hàng ngày khơng th thi u đư c

các qu c gia phát tri n.

Nư c ta kinh t ngày càng phát tri n thì nhu c u v s a ngày càng tăng khơng
nh ng địi h i v s lư ng mà c v ch t lư ng. S n ph m s a ñã làm phong
phú thêm các m t hàng th c ph m, tho mãn nhu c u c a ngư i tiêu dùng,
góp ph n đem l i l i nhu n kinh t cho ngư i chăn ni.
Ngành chăn ni bị s a cũng là m t hư ng phát tri n trong q trình
v n đ ng c a s chuy n ñ i cơ c u n n kinh t nơng nghi p t i đ a bàn nơng
thơn, mà nư c ta có t i trên 70% l c lư ng lao đ ng

nơng thơn. Năm 2005,

Vi t Nam đã ni đư c 110.000 con bị s a, s n su t ñư c 185 t n s a và
theo s li u m i nh t c a c c th ng kê lư ng bò s a trong toàn qu c năm
2009 là 114.461 con, năm 2010 ñ t 146.093 con, s n lư ng s a s n xu t trong
nư c ư c kho ng 280.190 t n (tăng 6,5% so v i năm 2008). Theo quy ho ch
phát tri n ngành s a Vi t Nam t nay ñ n năm 2025: năm 2015 ñ t 293.562
con, năm 2025 ñ t 705.837 con. (Theo TTX, 26/3/2010)[8]
M c dù s n lư ng s a ñã tăng v i t c ñ cao nhưng cũng ch ñáp ng
ñư c m t ph n nh nhu c u tiêu th trong nư c, s a bình qn đ u ngư i ch
đ t 0,8lít/ngư i. Trong khi đó m c s a tiêu th bình quân

nư c ta là 5,5kg,

các nư c trong khu v c là 10-20 kg. Như v y, s n lư ng s a

nư c ta s n

xu t ch ñáp ng ñư c 11-14% nhu c u v s a. Theo ư c tính c a chuyên gia
trong nư c và qu c t , Vi t nam v n ph i nh p kh u ñ n 80% nhu c u v s a.


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............2

Chi n lư c phát tri n chăn ni đ n năm 2020, ngành chăn ni nư c ta
hư ng t i m c tiêu m t tri u lít s a, đáp ng 40% nhu c u tiêu dùng s a c a
ngư i dân.
ð th c hi n ñư c m c tiêu này, ngh chăn ni bị s a c n n đ nh và
phát tri n b n v ng, ngoài vi c nh p gi ng bò s a ch t lư ng t t, thích nghi
v i khí h u c a nư c ta và ñáp ng ñ ngu n th c ăn cho nhu c u duy trì, s n
xu t c a bò s a. Chúng ta còn ph i lai t o các gi ng bò s a trong nư c, ngoài
vi c cho s n lư ng và ch t lư ng s a cao mà còn có kh năng ch ng đ v i
b nh t t nh t là b nh viêm vú vì đây là m t b nh gây thi t h i r t l n cho
ngư i chăn nuôi và chi m m t t l khá cao trong các b nh thư ng g p

bò

s a, gây lo g i cho các nhà chăn nuôi. Theo Nguy n Ng c Nhiên(1998)[11] .
t l viêm vú bò s a phi lâm sàng chi m t i 31,3%. K t qu ki m tra b ng
ph n ng CMT c a Nguy n Th Thanh Hà(1996) [4], cho bi t t l viêm vú
đàn bị s a ni trong các gia đình

xã Phù ð ng là 53,3% trong đó dương

tính(+++) là 13,3%.
Xã Vĩnh Th nh Huy n Vĩnh Tư ng, trong nh ng năm g n đây tình
hình chăn ni bị s a đã và đang tăng lên nhanh chóng t năm 2007-2009 ñã
tăng t 978 con lên 1020 con. Cùng v i s tăng lên c a đàn bị s a thì b nh
viem vú bị đang là v n đ lan gi i cho ngư i chăn nuôi.
Xu t phát t th c ti n s n xu t cũng như

c s đ ch n đốn s m,

phịng b nh k p th i. Chúng tôi ti n hành nghiên c u ñ tài. “Nghiên c u
th c tr ng, gi i pháp phòng và tr b nh viêm vú trên đàn bị s a t i xã Vĩnh
Th nh huy n Vĩnh Tư ng T nh Vĩnh Phúc”
1.2. Tính c p thi t c a ñ tài
B nh viêm vú bị s a đã và đang t n t i kh p các trang tr i chăn ni
bị s a t p trung, cũng như h gia đình. Nó là m i hi m h a cho các cơ s
chăn nuôi mà nguyên nhân ch y u d n t i b nh viêm vú

bò s a là do v


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............3

sinh chu ng tr i, d ng c v t s a khơng đ m b o v sinh, tay ngư i v t s a và
ph n quanh b u vú khơng đư c r a s ch và lau khô trư c khi v t s a là ngu n
lây nhi m vi sinh v t.
M t khác ngư i chăn nuôi chưa ý th c ñư c t m quan tr ng c a vi c
sát trùng núm vú trư c và sau khi v t s a và cũng chưa th y rõ ñư c s thi t
h i v kinh t do viêm vú gây ra.
Qua theo dõi nhi u năm

cơ s chăn ni bị s a, chúng tơi nh n th y

b nh viêm vú thư ng xuyên s y ra gây h u q a khơng nh cho các gia đình
chăn ni cũng như

các trang tr i vì s a b viêm nhi m các ñ c t , vi khu n,

t bào ch t, d ch r viêm và m t s ch t khác,…gây nh hư ng x u t i s c
kh e ngư i tiêu dùng. N u bị s a b viêm vú khơng đư c khai thác d n t i
bò b b nh n ng hơn, lan truy n b nh r ng hơn và ch t lư ng s a b gi m ñi
r t nhi u.
B nh viêm vú ñư c nhi u tác gi trên th gi i nghiên c u và cho r ng
b nh viêm vú là m t b nh ph c t p do m t ho c nhi u nguyên nhân gây ra.
Nhi u tác gi ñã nghiên c u công phu và ñưa ra nhi u ý ki n khác nhau trong
vi c ñánh giá nguyên nhân gây viêm vú bò s a.
nư c ta m t s tác gi như Nguy n Ng c Nhiên (1999) [16], B ch
ðăng Phong (1995)[12], Nguy n H u Ninh (1994)[21], Tr n Th H nh
(2005)[5], Tr n Ti n Dũng (2003)[3], Phùng Qu c Qu ng (2002)[9],…
nghiên c u, t p trung ch y u vào nguyên nhân gây b nh và bi n pháp phòng
tr . Các nhân t

nh hư ng t i b nh viêm vú ñ i v i các vùng sinh thái khác

nhau, ñi u ki n v t s a khác nhau, các th viêm vú, các v trí núm vú khác
nhau có liên quan đ n b nh viêm vú. Nh ng nhân t đó là c n thi t góp ph n
vào cơng tác phịng b nh m t cách ch đ ng. ð ng th i chúng tơi ti n hành
m t s bi n pháp ch n đốn phi lâm sàng qua s a nh m phát hi n b nh s m
đ có bi n pháp đi u tr k p th i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............4

1.3. M c tiêu c a ñ tài:
Xác đ nh tình hình b nh viêm vú

đàn bị s a nuôi t i Xã Vĩnh Th nh

Huy n Vĩnh Tư ng, cũng như phân l p ñư c m t s vi khu n ch y u gây
b nh viêm vú

đàn bị s a, t đó đ xu t nh ng bi n pháp thích h p trong

vi c phịng, tr b nh góp ph n nâng cao hi u qu kinh t cho ngư i chăn nuôi
và tránh ñư c nh ng nguy cơ gây ng ñ c th c ph m cho ngư i tiêu dùng.


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............5

2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. M t s ñ c ñi m c u t o và ch c năng sinh lý tuy n vú.
+ C u trúc c a tuy n vú.
Gi i ph u c a tuy n vú khá đơn gi n: nó g m có thân c a tuy n là kh i
lư ng chính c a tuy n ti t ra s a, và núm vú: là núm ñ bài ti t s a ra ngoài.
V y tuy n s a là m t tuy n ngo i ti t có m t hay nhi u h h c đ tích lũy
trong đó trư c khi đ y ra ngồi: đó là nh ng b ch a s a. Nhưng s a cũng có
th tích lũy trong b ch a c a núm vú và trong các m ch s a. ð u c a núm
vú đư c hình thành b i kênh c a núm vú mà trong lịng đư c ph m t l p t
bào ti t ra ch t keratin: m t ch t ngăn không cho vi trùng đi qua, th m trí có
th gi t ch t vi trùng. Ph n ngoài c a kênh núm vú đư c đóng b i m t cơ trơn

nh và ñan h i g i là sphincter. Kênh c a núm vú, ch t keratin và sphincter là
các tuy n phịng v t nhiên đ u tiên c a con bò ch ng l i s xâm nh p c a
các vi trùng, nên ta ph i gi cho chúng

trong tình tr ng t t nh t.

Hình 2.1: C u trúc tuy n vú và nang tuy n( Theo: www.ag.ndsu.ed)


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............6

Các vú ñư c cách ly v i nhau b ng mô liên k t và mô cơ: ñó là các dây
treo. Ngư i ta th y chúng

bên c nh vú (dây bên c nh)

gi a các vú (dây

gi a), phía trư c và phía sau vú, ngư i ta g i chúng là dây treo trư c và dây
treo sau. Dây treo sau có t m quan tr ng hơn c ñ nâng ñ vú, gi cho vú
ñư c kh e m nh, cho tuy n ñư c b n lâu và t o tư th cho con bị. B m nh
th t đó chúng đ c l p v i nhau c v m t gi i ph u, sinh lý l n m t b nh lý.
Màng ngăn cách các m nh trư c v i các m nh sau thì r t m ng, khó nhìn
th y, cịn màng ngăn cách các m nh hai bên thì dày hơn nhi u. Trong 40%
trư ng h p ta th y có nh ng núm vú vư t quá s lư ng núm vú bình thư ng.
kh i lư ng núm vú thay ñ i t 3-45 kg.
Tuy n vú là d ng kh i nh c a phân nhánh. Nó ch a nh ng chùm túi
nh (g i là acini) m i túi nh là m t tuy n s n sinh s a tí hon, nó đư c lát
b ng nh ng t bào bi u mô, ch u trách nhi m s n sinh ra s a. Nó đư c bao
quanh b i nh ng t bào g i là bi u mô cơ, các t bào này ch u trách nhi m co

bóp túi nh khi cho bú ho c v t s a ñ ñ y s a ra dư i s ñi u khi n c a các
hormone. Ngư i ta th y có hàng t túi nh như v y trong vú c a m t con bò.
M i túi nh ñư c ti p t b i m t vài t huy t qu n và ñư c thoát s a b i m t
kênh s a, r i m t kênh liên búp nh ñ ñi ñ n b ch a c a vú.
+ S phát tri n c a tuy n vú
Trong th i gian tăng trư ng sau khi sinh, mô vú phát tri n ít: nó tăng
trư ng cùng v i cơ th . S tăng trư ng c a h các kênh s a, c a mô liên k t
và c a mô m .
Vú ch tăng th tích vào tu i d y thì. S tăng kh i lư ng này, dư i nh
hư ng c a Oestrogen ch y u g n v i vi c phát tri n các kênh làm chúng
phân hóa, và phân nhánh. Lúc này ch t lư ng su t ăn có t m quan tr ng l n:
n u có quá nhi u năng lư ng, thì mơ m trong vú s phát tri n làm gi m s
phát tri n các kênh, ñi u này có th

nh hư ng đ n vi c s n xu t s a v lâu

dài. Vú ch ñ t t i s phát tri n hoàn toàn vào lúc mang thai l n ñ u tiên, dư i nh


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............7

hư ng kéo dài c a các hormon gi i tính đư c s n sinh ra r t nhi u. Các oestrogen
gây ra s phân hóa c a h kênh, các kênh này chia ra nhi u nhánh. Dư i nh
hư ng c a progenteron các m m cu i c a các kênh s a m ng lên và tr thành
nh ng tuy n. Các acini hình thành và phân hóa thành hai lo i t bào: phía trong là
t bào bi u mơ (ti t s a) và phía ngồi là t bào bi u mơ cơ (co bóp)
Vào lúc sinh con, tuy n vú b t ñ u ho t ñ ng và quá trình ti t s a b t
đ u. Lúc đó các prolactin phát đ ng và duy trì s ti t s a. túi nh đư c bao
b c

phía ngồi b i nh ng cơ trơn nh . Các cơ trơn này khơng l thu c vào ý

trí, nghĩa là chúng ch tuân theo m t s ch huy, oxytocin là m t ch t hormon
ñư c ti t ra b i tuy n n, n m

đáy óc. Oxytocin r i tuy n n và lưu thơng

theo máu đ n các cơ trơn nh bao quanh các túi nh . S gi i phóng oxytocin
đư c phát đ ng b i nh hư ng c a nhi u nhân t : s bú s a, các thao tác
vú,

cơ quan sinh d c, ti ng ñ ng và tác ñ ng c a h th ng v t s a, ánh

sáng, s phân ph i các d ch ñ c, s bư c chân vào phòng v t s a, s trông
th y các thi t b v t s a. Oxytocin đư c gi i phóng theo t ng đ t n i ti p
nhau v i t c ñ c c ñ i kho ng 1 phút sau khi b t đ u kích thích vú: nó b t
đ u gi m d n ñi 2 phút rư i sau khi cái ñ nh c c ñ i y b t ñ u. Dư i s ch
huy c a Oxytocin, các cơ bao quanh túi nh co l i, ñ y s a ch a trong túi nh
thoát ra qua kênh.
Không nh ch t oxytocin, ta không th thu ho c s a c a túi nh , chi m
t i 70% t ng lư ng s a. Cũng không th thu ho ch h t s a c a túi nh , cái
còn l i là s a dư, chi m kho ng 30% t ng lư ng s a.
+ S ti t s a
Vào cu i th i kỳ mang thai, các t bào bi u mô c a túi nh ch u nh ng
bi n ñ i ñ c trưng: Chúng cao lên, nh ng h t m nh xu t hi n trong ch t c a
các t bào, s lư ng các mitochondri tăng lên cũng như kích thư c c a b
máy golgi. T t c các b ph n c a m i t bào bi u mơ góp ph n vào vi c s n


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............8

xu t ra các thành ph n c a s a. Các t bào này ti t các s n ph m c a chúng
ñ nh c a chúng, vào bên trong túi nh .
Theo Cù Xuân D n, Lê Kh c Th n(1980)[2], trong quá trình m t kỳ cho s a,
các ñ c trưng c a s a có nh ng thay đ i. ð n ñ u th i kỳ vú s n xu t ra s a
non (colostrum) mà v ngoài và thành ph n r t khác c a s a. R i sau vài
ngày, s a có t t c các đ c trưng c a s a bình thư ng. Lư ng s a tăng lên
trong các tu n l ñ u, ñ t t i c c ñ i r i gi m d n cho t i khi c n s a. Ho t
ñ ng ti t s a tích c c c a vú địi h i vú ph i ñư c tư i máu r t nhi u.

m t

con bị s n xu t 20 lít máu cho m i lít s a.
Các huy t qu n tư i các t bào túi nh hay acini cung c p các thành
ph n dinh dư ng c t y u c n thi t ñ s n sinh ra s a. Các t bào túi nh dùng
các ch t này ñ s n xu t ra ch t béo c a s a lactoza và các protein c a s a:
còn các thành ph n khác như nư c, các kháng th , các vitamin và mu i
khoáng ñi tr c ti p t máu vào h c gi a c a túi nh ,

đó ch a h n h p đư c

hình thành g i là s a. Lưu lư ng máu hàng ngày ph i tư i cho vú c a m t
con bò s n xu t 20 lít m i ngày là vào kho ng 9000 kg. S a ti t ra tích lũy
trong h c túi nh và t o ra trong đó m t s tăng áp su t: do đó mà m t ph n
s a ch y vào m ng c a các kênh nh và có khi đ n ñư c b ch a c a núm vú.
Trong kho ng th i gian gi a 2 l n v t s a, ph n l n s a ti t ra n m l i trong
túi nh ñã s n sinh ra nó, s tăng áp su t c ch s ti t s a, ít ra cho đ n khi
tháo s a ra kh i túi nh . C n lưu ý r ng ñ s n xu t ra m t gi t s a nh ph i
c n đ n hàng nghìn túi nh .
+ C u t o v b u vú

ð i v i bị s a c n quan tâm đ c bi t đ n tuy n vú vì nó có quan h
m t thi t ñ n kh năng ti t s a và ch ng ñ b nh t t. tuy n vú có ngu n g c
t da, hình chùm nho phúc t p. Bị có 2 đơi vú

vùng b n. Tuy n vú có 2

ph n: bao tuy n và h th ng ng d n. Bao tuy n do t bào bi u mô phân ti t
t o thành, là nơi s n sinh s a. Các bao tuy n gi ng như nh ng túi nh và


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............9

nh ng ng d n nh , sau ñó t p trung thành nh ng ng d n trung bình đ n ng
d n l n và cu i cùng là các b s a

ñáy tuy n vú.

B s a là m t xoang r ng, có th tích tương đ i l n đ ch a s a t
nh ng ng d n s a ñ v . B s a đư c thơng ra ngồi qua các ng d n
núm vú,

đ u

bị đ u núm vú có m t d n thơng v i b s a. Bao tuy n và các ng

d n s a nh có các t bào bi u mơ bao b c bên ngồi. Nh ng t bào bi u mơ
co bóp đ cho s a

trong xoang bao tuy n th i ra. ng d n s a và các b s a

có các s i cơ trơn bao b c, x p thành vòng tròn t o cho núm vú có m t cơ
vịng rõ r t, gi vai trị th t ch t b u vú khi khơng có q trình th i s a. Các
mơ liên k t, mơ m bao quanh tồn b tuy n vú, đ ng th i các mơ này đi sâu
vào bên trong t o thành các màng m ng, màng này chia tuy n vú thành nhi u
thùy nh . Trong các thùy có nhi u s i đàn h i do v y khi s a đã tích l i trong
tuy n vú thì tồn b b u vú căng ra.
Trong các bao tuy n có h th ng m ch qu n dày ñ c, h th ng m ch
qu n này làm nhi m v mang ch t dinh dư ng, oxy và các nguyên li u c n
thi t cung c p cho bao tuy n hình thành s a. ð ng m ch c a tuy n vú b t
ngu n t nhánh ñ ng m ch ngoài âm h . H tĩnh m ch c a tuy n vú phát
tri n m nh hơn h ñ ng m ch nhi u l n. Tuy n vú có 3 đơi tĩnh m ch n m
dư i da n i rõ trên b m t dư i b ng thành b ng và b u vú. Tĩnh m ch tuy n
vú phát tri n là m t trong các tiêu chu n ñánh giá gia súc cho s a cao s n.
H b ch huy t c a tuy n vú có ngu n g c t k h b ch huy t. Các
h ch b ch huy t t p trung l i ñ vào ng b ch huy t gi a thùy, ñi qua h b ch
huy t ñ vào b b ch huy t.
Th n kinh c a tuy n vú b t ngu n t t y s ng và th n kinh giao c m.
Th n kinh t y s ng có 2 nhánh, nhánh lưng và nhánh b ng. Nhánh lưng, s i
truy n vào, chi ph i da và b u vú, nhánh b ng (s i truy n ra) chi ph i bao
tuy n. Tuy n vú cịn có các th quan trong và th quan ngồi. Da và đ u vú
ch a các th quan ngoài, h m ch qu n, bách huy t, bao tuy n ch a các th


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............10

quan trong. T t c th quan ngoài và trong ñ u gi ch c năng ñi u hòa ph n
x ti t s a.
+ Ch c nămg sinh lý c a tuy n vú
Theo Cù Xuân D n, Lê Kh c Th n (1980)[2], khi còn non tuy n vú c a
con ñ c và con cái gi ng nhau. Gia súc cái thành th c v tính, các ng d n

s a sinh trư ng và phát tri n thành các túi nh phúc t p, ñ n khi con cái có
thai, tuy n vú phát tri n nhanh chóng, s lư ng các ng d n s a tăng lên, t n
cùng c a các ng d n s a hình thành và phát tri n các bao tuy n, th tích các
bao tuy n không ng ng tăng lên, h th ng th n kinh m ch qu n chi ph i cũng
phát tri n.Cu i th i kỳ có thai, mơ ti t s a c a bao tuy n b t ñ u phân ti t,
tuy n vú hình thành quá trình s n sinh và th i s a. Sau khi ñ , tuy n vú ho t
ñ ng m nh làm xu t hi n tr ng thái ti t s a đ u.

Hình 2.2: C u t o tuy n s a ( theo: CNTB Trư ng ðHNNHN)


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............11

2.2. B nh viêm vú bò s a (Bovine Mastitis)
2.2.1. M t vài khái ni m cơ b n.
+ Viêm vú (Mastitis) B nh viêm vú bò s a là m t ph n ng viêm c a
tuy n vú. Viêm là s ñáp ng c a các mô ti t s a trong t ng núm vú ñ i v i
s t n thương ho c là s có m t c a vi khu n gây ra b nh.
Theo ch Hyl p, Mastor là vú và itis là viêm.
M c đích c a ph n ng viêm là:
- Lo i b hay trung hòa vi khu n xâm nh p
- H tr khôi ph c mô bào hư h i ñ tuy n vú ho t ñ ng tr l i bình
thư ng.
+ Tuy n vú bình thư ng (normal udders) là tuy n vú khơng th hi n
d u hi u c a các quá trình b nh lý, s a t tuy n vú ti t ra khơng có vi sinh v t
gây b nh và s t bào đ m đư c bình thư ng (< 500.000/ml)
+ Nhi m trùng ch m (latent infection)
Nhi m trùng ch m ñư c th hi n khi trong s a có m t vi sinh v t gây
b nh nhưng s t bào ñ m ñư c bình thư ng.
+ Viêm vú c n lâm sàng (subclinical mastitis): viêm vú c n lâm sàng

ñ c trưng b i nh ng bi n ñ i rõ r t
có th

tuy n s a ho c s a. Nh ng bi n ñ i trên

các m c ñ n ng nh khác nhau trong quá trình di n bi n c a b nh.

Các trư ng h p b nh

th lâm sàng có th đư c coi là th á c p tính khi các

bi u hi n bi n ñ i nh c a s a và các núm vú b nhi m như t o váng, l n
nh n hay s bi n màu. Các núm vú này có th b sưng nh và nh y c m.
+ Viêm vú c p tính (acute mastitis): các trư ng h p c p tính đư c đ c
trưng b i s xu t hi n ñ t ng t c a các bi u hi n sưng, t y , ñ , b u s a r n,
con v t đau, s a khơng bình thư ng và s n lư ng gi m. Nh ng bi u hi n toàn
thân như s t và kém ăn.


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............12

+ Viêm vú quá c p tính (past acute mastitis): th b nh này ít th y và
cũng có nh ng bi u hi n như trên, nhưng cũng có th có nh ng bi u bi u hi n
như suy như c, tăng nh p tim và t n s hơ h p, v n đ ng kém, chân l nh,
ph n x m t gi m, m t nư c và tiêu ch y.
+ Viêm vú m n tính (chronical mastitis): Th mãn tính có th b t ñ u
như b t c th lâm sàng ho c th c n lâm sàng. B nh ñư c th hi n qua các
tri u ch ng lâm sàng gián đo n. Thư ng có s hình thành s o và làm bi n đ i
hình d ng tuy n s a b nhi m trùng cùng v i gi m s n lư ng s a. Th i gian
t c n lâm sàng ñ n lâm sàng có th r t lâu tùy thu c vào vi khu n gây b nh,

nh ng y u t b t l i (Stress) và y u t khác.
Các trư ng h p viêm vú khơng đ c hi u (non-specific or aceptic
mastitis): ðơi khi đư c xem xét như viêm vú không do vi khu n, d ng này
s y ra khi vi khu n không phân l p ñư c t s a, các trư ng h p như v y có
th ho c do viêm vú lâm sàng ho c do viêm vú c n lâm sàng.
B t kỳ ngun nhân gì thì m c đích cu i cùng trong vi c qu n lý b nh
viêm vú là ngăn ch n b nh x y ra. N u không chúng ta không th thành công
trong vi c ch ng l i b nh viêm vú.
2.2.2. M t s bi u hi n lâm sàng và bi n ñ i b nh lý c a b nh viêm vú
bò s a.
B nh viêm vú là m t b nh r t ph bi n và t n kém c a nghành chăn
ni bị s a trên tồn th gi i (Anri Akita, Kanameda,2002[25]).
Theo Trương Quang(1995)[19],B nh viêm vú thư ng ñư c bi u hi n
dư i nhi u hình th c

các tr ng thái b nh lý khác nhau, ph thu c vào m c

ñ ñ kháng c a cơ th , m c ñ nhi m khu n và th i gian x y ra b nh mà
nh ng ñ c ñi m c a b nh th hi n trên lâm sàng cũng khác nhau. Nhi u tác
gi đã phân chia q trình b nh lý
nhau

tuy n vú ra làm nhi u th viêm vú khác


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............13

+ Viêm vú th thanh d ch (mastits serosa)
B nh thư ng g p

1-2 tu n ñ u sau khi ñ . Ph n vú b viêm l n d n

lên v th tích và b xung huy t, có c m giác nóng. Lúc đ u con v t khơng
đau, b ng m t thư ng khơng nhìn th y nh ng bi n đ i c a s a. V sau q
trình viêm lan đ n b ph n ti t s a thì làm cho loãng hơn, trong s a ch a
nhi u t bào b ch c u và bi u mô. D ch r viêm và nư c vàng th i ra nhi u
dư i da.
B nh có th do q trình ni dư ng chăm sóc kém, phương pháp khai
thác s a khơng đúng k thu t làm cho các lo i vi sinh v t như: liên c u trùng,
t c u trùng, E.coli xâm nh p vào tuy n vú qua da b u vú t n thương hay qua
ng d n s a ñ u núm vú. B nh cũng có th đư c k phát t viêm n i m c t
cung hóa m , sót nhau, b i li t sau khi ñ .
Viêm vú th thanh d ch là quá trình viêm nh , kh i ñ u c a m i quá
trình viêm khác. N u ni dư ng chăm sóc t t, đi u tr k p th i con v t có th
kh i sau 5-6 ngày.
+ Viêm vú th cata (Mastitis Catarrhalis)
Th viêm này bao g m: viêm cata b s a, ng d n s a và viêm cata
nang s a.
- Viêm cata b s a và ng d n s a ch y u do liên c u trùng, t c u
trùng ho c E.coli gây ra khi niêm m c

đ u vú khơng đư c khép kín ho c do

s a đư c tích nhi u trong tuy n vú liên t c r ra ngoài. Th b nh này thư ng
xu t hi n

1-2 lá vú, ñ u tiên lá vú có bi u hi n tr ng thái xung huy t (do

phù niêm m c b s a, ng d n s a). Sau đó l p màng t bào bi u mô b s a
và ng d n s a b thối hóa, casein trong s a b đơng vón thành nh ng h t

nh màu xanh hay vàng nh t b t kín ng d n s a. Thành c a ng d n s a
gi m, trong lịng ng ch a đ y d ch viêm. Khi xoa bóp lá vú có c m giác
nóng, có th s th y c c s a đơng, ph n ng đau c a cơ th nói chung y u t


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............14

có khi khơng bi u hi n. Khi v t s a thì nh ng tia s a đ u tiên lỗng, ch a
nhi u h t đơng vón, l n c n, nh ng tia s a sau g n như bình thư ng, lư ng
s a gi m.
- Viêm cata nang s a: do quá trình viêm cata, nang s a, b s a khơng
đư c ñi u tr k p th i lâu ngày vi khu n phát tri n làm t n thương các nang
s a. Khi s n n có c m giác nóng, c ng hơn bình thư ng, trong s a có nhi u
c c s a đơng k t c nh ng tia s a cu i.
+ Viêm vú th Fibrin (Mastitis fibrinosa)
Viêm vú th này thư ng k phát c a viêm vú thanh d ch, viêm cata
ho c ti n tri n t viêm n i m c t cung. Viêm vú th fibirin là th viêm mà
các t bào t ch c liên k t

nang s a và ng d n s a ch a nhi u fibirin. D ch

r viêm ch a nhi u fibirin và t bào ch t. fibrin b t kín niêm m c ng d n s a
và đơng vón. Con v t m t m i, s t cao, b ăn th m chí ng ng ti t s a. B u vú
sưng to, s th y nóng, c ng, xoa bóp con v t có th đau đ n, khó ch u nghe
ti ng l o s o c a s i fibrin.
+ M t s th viêm vú bò s a khác:
Ngồi các th trên thì có m t s th khác nhưng t n s xu t hi n ít hơn
nên ít g p hơn như:
- Viêm vú th có m ( Mastitis purulenta)
- Viêm vú th áp xe ( Mastitis abcessus uberi)

- Viêm vú th có máu( Masstitis haemonrhagica)
- Viêm vú th bi n ch ng:

- Teo b u vú
- Viêm vú hoá c ng
- Viêm vú ho i thư.


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............15

Hình 2.3: Nang tuy n b các vi khu n t n công và hu ho i
( Ngu n: www agrobit.com)
2.3. Gi i thi u m t s phương pháp phát hi n b nh viêm vú bò s a trên
th gi i.
ð ch n đốn b nh viêm vú, trên th gi i ngư i ta áp d ng m t s
phương pháp sau:
2.3.1. ð m t bào Soma s a.
T l t bào neutrophil trong b u vú kh e m nh ch có 1- 11% nhưng
tăng lên t i 90% ho c hơn

b u vú b viêm nhi m bên trong. T l % c a

neutrophil ñư c coi là m t bi u th c a viêm vú. Theo Satu PYORALA
2003[38] Thay vì SCC t ng s vi c ñ m t ng lo i t bào cho bi t thêm nhi u
thông tin v tình tr ng s c kh e c a m t b u vú hơn nhưng phương pháp này
chưa ñư c áp d ng r ng rãi và khó th c hi n trong th c ti n.
SCC ñã ñư c s d ng r ng rãi như là bi u th c a b u vú b viêm bên
trong t nh ng năm 1960 c a th k trư c. SCC ñã ñư c ñưa vào là m t