Giáo án Ngữ văn 11CB tiết 25, 26: Chiếu cầu hiền - Ngô Thì Nhậm

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Trường THPT Hựu Thành. Ngữ Văn 11 CB. Tuần: 7 Tiết: 25,26. CHIEÁU CAÀU HIEÀN Ngoâ Thì Nhaäm I - MỤC TIÊU Giúp HS: -Có kiến thức về chủ trương tập hợp nhân tài để xây dựng đất nước của vua Quang Trung, một nhân vật kiệt xuất trong lịch sử nước ta; qua đó nhận thức được tầm quan trọng của nhân tài đối với quốc gia. -Có những tri thức về đặc điểm của thể chiếu-thể văn nghị luận thời trung đại. II – CHUẨN BỊ -GV : sgk- sgv , -HS : Đọc bài & soạn bài . - PP :Gợi mở, vấn đáp, nêu vấn đề, thảo luận nhóm. III - TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp: 2. Kiểm tra: Anh (chị ) hãy nêu dặc điểm nổi bật của thể loại văn tế? 3. Bài mới: Nói đến VHTĐ của nước ta là nói đến một nền văn học rất phong phú đa dạng về thể loại: cáo, hịch, văn tế, thơ nôm đường luật....trong những thể loại mang tính chất đặc trưng của VHTĐ còn có một thể loại khá đặc biệt đó là “chiếu” .Bài “Chiếu cầu hiền” của Ngô Thì Nhậm được xem là một tác phẩm có giá trị lớn về nội dung lẫn nghệ thuật. Hoạt động của GV HĐ1: Đọc hiểu khái quát *GV: Gọi hs đọc tiểu dẫn * Giảng ý mở rộng : NgôThì Nhậm – thành viên của nhóm Ngô Gia Văn Phái , một sủng thần của triều đình Lê-Trịnh nhưng đã thức thời theo Tây Sơn khi Lê-Trịnh sụp đổ . Ông là người có nhiều đóng góp tích cực cho triều đại Tây Sơn. Nhiều văn kiện quan trọng của triều đình do ông soạn thảo .. Hoạt động của HS -HS đọc phần tiểu dẫn ghi nhớ một số ý chính Ngoâ Thì Nhaäm laø moät trong những viên tướng giỏi của chuùa Trònh. Khi nhaø Leâ Trịnh supï đổ ông theo phong trào Tây Sơn, đóng góp nhiều công cho triều đại Tây Sôn.. * GV gọi hs đọc văn bản: Hãy tìm hcst vaø boá cuïc cuûa baøi vaên ? * Giảng về thể loại chiếu Công văn hành chính thời xưa gồm hai loại:Do bên dưới trình lên nhà vua, triều đình (tấu, chương, sớ...).. - HS đọc văn bản và phát bieåu : Sáng tác năm 17881789. Bố cục :3 phần + Từng nghe …người hiền vậy  vai trò và sứ mệnh của. 61 Lop11.com. Yêu cầu cần đạt I. TIỂU DẪN 1.Taùc giaû -Ngoâ Thì Nhaäm(1746-1803) hiệu là Hi Doãn người làng Tả Thanh Oai (Nay thuoäc Haø Noäi ) -Năm 1775 đỗ tiến sĩ ,là một trong những viên tướng giỏi của chuùa Trònh. -Naêm 1788 khi nhaø Leâ- Trònh sụp đổ ông đã theo phong trào Taây Sôn. -Ông là người có nhiều đóng góp tích cực cho triều đại Tây Sôn. 2 .Văn bản * Hoàn cảnh sáng tác : Sáng tác vào khoảng năm 1788-1789 sau khi Lê-Trịnh sụp đổ. * Thể loại :Chiếu là văn bản do.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Trường THPT Hựu Thành Nhaø vua truyeàn xuoáng beà toâi (chieáu, meänh, caùo...) Chieáu noùi chung, chieáu caàu hieàn nói riêng là loại văn chính trị xã hội. Đối tượng là bậc hiền tàinhững nho sĩ mang nặng tư tưởng baûo thuû nho giaùo khoâng chòu ra giúp vua (đây là cầu chứ không phaûi leänh) HĐ2 : Đọc hiểu chi tiết văn bản * GV giảng ý đi vào bài học Mở đầu bài chiếu bằng lời Khổng Tử: có sức thuyết phục mạnh đối với sĩ phu Bắc Hà. *Tác giả đã xác định nhiệm vụ của hieàn taøi laø gì ?Taïi sao nhaø vua coù quyeàn cao nhaát maø khoâng leänh , goïi mời mà phải cầu ? Ñöa ra caùc luaän ñieåm veà moái quan hệ giữa người hiền tài và thiên tử, tác giả chỉ ra luật ứng xử và mối quan hệ giữa người tài với nhà vua là: Người hiền tài phải do thiên tử sử dụng. Không làm như vậy là trái đạo trời, trái qui luật cuộc sống. Người hiền ví như sao sáng trên trời, các sao đều chầu về Bắc Thần . (Bắc thần tượng trưng cho thiên tử) *GV: Cách ứng xử của các bậc hiền taøiở Bắc Hà ntn? * GV định hướng để hs trả lời Từ khi đất nước chia thành đàng trong đàng ngoài. Quan niệm của dân Bắc Hà chỉ những người xuất thân đế vương mới xứng đáng làm thiên tử. Nguyễn Huệ xuất thân áo vaûi moät soá nho só Baéc Haø khoâng phục coi thường. Cho rằng vua Quang Trung khoâng bieát gì veà nghi nghóa thaùnh hieàn neân caùc baäc hieàn tài kẻ thì bỏ đi ở ẩn mai danh ẩn. Ngữ Văn 11 CB người hiền đv đất nước +Trước đây… trẫm hay sao?  Suy nghĩ của nhà vua về tình hình đất nước + Phaàn coøn lại  những yêu cầu và bp cầu hiền. -HS nhận xét : người tài được xem như tinh tú trên trời rất cần cho đất nước Người hiền tài phải do thiên tử sử dụng.Hiền tài là những người đầy tài năng và tự troïng neân khoâng theå ra leänh maø phaûi theå hieän taám loøng thành đó là cầu, thỉnh. vua chúa ban ra để thực hiện một mệnh lệnh , một yêu cầu trọng đại của đất nước .Bài “Chiếu cầu hiền”do NTN viết theo lệnh của Quang Trung *Bố cục :3 phần + Từng nghe …người hiền vậy + Từ trước đây… trẫm hay sao? + Phaàn coøn lại. II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 1. Mối quan hệ giữa hiền tài và thiên tử - “Người hiền...trời cao”  hình ảnh so sánh => vai trò to lớn của hiền tài . “Sao sáng …thiên tử”  lời văn khaúng ñònh yù noùi hieàn taøi phaûi phò tá cho thiên tử , hiền tài phải do thiên tử sử dụng. => Mối quan hệ giữa hiền tài và thiên tử khắng khít. 2. Thái độ chân thành khi cầu hiền của vua Quang Trung a. Taâm lí cuûa caùc só phu , quan lại Bắc Hà :chưa hợp tác - Ở ẩn ngoài khe, trốn tránh việc đời - HS dựa trên văn bản thảo luận nhóm trả lời -HS: Phần lớn cá sĩ phu Bắc Haø khoâng ñem taøi naêng cuûa mình mà cống hiến cho đất nước khác nào “kẻ chể đuối trên cạn mà không tự biết”. - Laøm quan A tieáng. A. kieân deø khoâng daùmleân làmcầm chừng. -Caùch noùi aån duï “Ra bieån vaøo soâng , cheát ñuoái treân caïn …”  lời lẽ thánh hiền từ kinh điển nho gia nhằm tăng sức thuyết phục của lời cầu . Nắm được tâm lí này Ngô b. tấm lòng cầu hiền của vua Thì Nhaäm duøng nhieàu ñieån Quang Trung tích trích từ tứ thư, ngũ kinh -Thái độ”ghé chiếu lắng nghe”. 62 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Trường THPT Hựu Thành tích bỏ phí tài năng, người ra làm quan với Tây Sơn thì hoặc sợ hãi im lặng như bù nhìn, hoặc làm việc cầm chừng, một số người bỏ đi tự tử... Cách lập luận trong bài chiếu đầy sức thuyết phục. Luận điểm đó lấy từ “Luận ngữ” một trong những sách kinh điển của nho gia. Lời dạy của Khổng Tử là lời dạy của thaùnh hieàn, laø chaân lí baát di baát dòch. * GV bình giảng mở rộng ý Taùc giaû pheâ phaùn nhöng khoâng noùi thẳng vào những điều đó bằng ngôn ngữ trực tiếp mà dùng hình ảnh, hoặc lấy trong kinh điển nho gia, hoặc mang ý nghĩa tượng trưng, cách diễn đạt như vậy vừa tế nhị vừa có tính chất châm biếm nhẹ nhàng, vừa tỏ ra người viết bài chiếu có kiến thức sâu rộng ,tài hoa am hiểu nho học, khiến người nghe không tự ái mà còn nể trọng và tự cười về thái độ ứng xử chưa đúng cuûa chính mình. - Tác giả chỉ ra tính chất của thời đại: trời còn thảo muội, buổi đầu đại định, và cũng thẳng thắn nhận những điều bất cập do mình đứng đầu.Hiện thực công việc thì nhiều nặng nề đòi hỏi phải có sự trợ giúp cuûa caùc baäc hieàn taøi.. *GV hỏi : Qua đoạn 3 hãy nhận xét veà chuû tröông,chính saùch caàu hieàn cuûa nhaø vua ? Vua Quang Trung đã thể hiện là. Ngữ Văn 11 CB giúp các sĩ phu Bắc Hà dễ  thái độ khiêm tốn và thành hieåu loâi cuoán hoï. taâm. -Tự hỏi:  hay trẫm ít đức  hay đương thời đỗ nát =>Hiểu được sự ngờ vực của sĩ phu Bắc Hà  không đúng với hiện thực -Nêu ra những khó khăn của triều đại mới Tác giả nêu lên đường lối + kæ cöông trieàu chính coøn caàu hieàn cuûa vua Quang nhieàu khieám khuyeát +Công việc ngoài biên Trung hết sức thành tâm, ñöông phaûi lo toan khiêm nhường nhưng rất + Daân coøn nhoïc meät chöa quyeát taâm trong vieäc caàu lại sức hieàn. +Đức hóa của trẫm chưa kịp nhuaàn thaám khaép nôi  liệt kê những công việc nặng Tác giả dùng hình ảnh “ một nhọc  đòi hỏi phải có hiền cây gỗ không chống toà nhà tài giúp sức. to” và chỉ ra “mưu lược của -Hình ảnh cụ thể một cái cột một kẻ sĩ không dựng được không đỡ nổi ngôi nhà lớn mưu lược một …trị bình thái bình”. Từ đó tác giả nêu lên đường lối cầu hiền tài  aån duï  keâu goïi tinh thaàn cuûa vua Quang Trung. đoàn kết đồng lòng -Caâu hoûi:”Huoáng nay treân daõy đất…………hay sao?”  từ ngữ chỉ không gian vũ truï(vaên hieán ,chính quyeàn)  thức tỉnh ý thức ,trách nhiệm và tinh thần yêu nước của sĩ phu Baéc Haø. =>lời lẽ ngắn gọn,lập luận chặt chẽ thể hiện được cái tâm và caùi tình cuûa vua Quang Trung. c.con đường cầu hiền -Tự mìmh dâng sứ bày tỏ việc nước -Người tài năng học thuật mưu hay hơn người -Do các quan tiến cử. 63 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Trường THPT Hựu Thành. Ngữ Văn 11 CB. người khiêm tốn thực sự chân thành mong đợi sự cộng tác của các bậc hieàn taøi. Đường lối cầu hiền của vua Quang Trung vừa rộng mở vừa đúng đắn.. Tất cả mọi tầng lớp nhân dân từ quan lớn quan nhỏ đến dân chúng trăm họ đều được phép dùng thư bày tỏ coâng vieäc. -Cách tiến cử mở rộng (3 caùch): + Daâng thö baøy toû coâng vieäc. + Các quan tiến cử. + Dâng thư tự cử. Đề cao vai trò của người hiền tài, kêu gọi sự tự nguyện tiến cử, hứa hẹn ban thưởng bằng thái độ khiêm nhường khéo léo phù hợp với mục đích và đối tượng => Bieän phaùp caàu hieàn cuûa vau Quang Trung vừa cụ thể * GV hỏi : hãy nhận xét cách kết vừa dễ thực hiện. thúc bài của tác giả , có tác dụng gì -HS neâu yù đối với người nghe , người đọc? Đó là lời khích lệ mở ra tương lai tốt đẹp cho đất nước . Xóa hết phân vân làm phấn chấn lòng người. HĐ3: Tổng kết bài học *GV gọi hs nhận xét tổng kết Tác giả đã nắm vững đựơc tầm chiến lược cầu hiền của vua Quang - HS nhận xét Trung vaø bieåu hieän moät caùch xuaát sắc tư tưởng đó trong một bài chiếu ngaén goïn, khoâng chæ coù yù nghóa trong thời đại ông mà càn có ý nghĩa trong mọi thời đại.. * GV gọi hs đọc phần ghi nhớ. - HS đọc phần ghi nhớ. 64 Lop11.com. -Người có nghề hay nghiệp giỏi -Dâng sớ tự tiến cử -Người tài năng bị che kín,chưa được người đời biết đến. -Ai cũng có quyền đóng góp,ý kiến xây dựng đất  tư tưởng daân chuû tieán boä. => Cuối cùng kêu gọi những người tài đức hãy cùng triều đình gánh vác việc nước và hưởng phúc lâu dài.. 3.Lời bố cáo -Thời cơ đã đến : Trời trong sáng , đất thanh bình, hội gió mây  cơ hội thuận lợi cho hieàn taøi theå hieän taøi naêng . - Lời hiệu triệu mạnh mẽ khơi dậy niềm tin và làm nức lòng hieàn taøi boán beå III. TOÅNG KEÁT Baøi “Chieáu caàu hieàn” theå hieän taàm nhìn xa troâng roäng cuûa vua Quang Trung trong vieäc nhaän thức về vai trò của người hiền tài trong công cuộc tái thiết đất nước. -Baøi chieáu cuõng theå hieän roõ taøi năng của người chấp bút : lập luận chặt chẽ ,giàu sức thuyết phuïc , vaên phong giaøu chaát trí tụệ , thể hiện được tâm tình của người phát ngôn qua đó thể hiện cảm xúc yêu nước của chính taùc giaû . * GHI NHỚ.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Trường THPT Hựu Thành. Ngữ Văn 11 CB. 4.Củng cố - Coù theå cho hs thaûo luaän vì sao vua Quang Trung laïi caàu hieàn nhö vaäy? oâng nghó gì veà đất nước về nhân dân trong bài chiếu này? những hứa hẹn của ông thể hiện tầm tư tưởng của một vì vua như thế nào?Tại sao ông không nhắc đến thái độ chống đối của một số sĩ phu Bắc Hà đối với Tây Sơn? - Nhấn mạnh hoàn cảnh nước ta khi bài chiếu ra đời. - Thái độ chân thành chiêu hiền đãi sĩ. - Nghệ thuật của bài chiếu (Thái độ khiêm tốn chân thành; thuyết phục khéo léo của người viết; sử dụng điển cố...) 5. Dặn dò: Xem và soạn bài “Xin lập khoa luật”. 65 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>