Giáo án Ngữ văn 7: Qua đèo ngang (bà Huyện Thanh Quan)

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Qua đèo ngang. (Bµ huyÖn Thanh Quan) A Mục tiêu cần đạt.. Giúp hs: +Hình dung được phong cảnh đèo Ngang và tâm trạng cô đơn của bµ huyÖn Thanh Quan. Rèn luyện kỹ năng đọc, hiểu thơ trữ tình. B. Tiến trình tổ chức các hoạt động.. 1.ổn định: Kiểm tra sĩ số. 2. Bµi cò: - §äc thuéc. nước” 3.. Bµi míi.. lßng”Sau phót chia ly” vµ “B¸nh tr«i. I. T×m hiÓu chung.. 1.T¸c gi¶, t¸c phÈm. + Tác giả: Chưa rõ năm sinh, năm mất.Tên thật là Nguyễn thị Hinh. Là người thông minh, học rộng, tính tình lịch lãm và rất thương người.. Là vợ của quan tri huyện Lưu Thanh Ôn,nên bà rất hay tham gia vào việc quan của chồng. Bởi vậy, người ta thường gọi bà là bà huyện Thanh Quan. + đến nay, sáng tác của bà chỉ còn lại rất ít, nhưng đó là những TP hay, đích thực. + Thơ của bà thể hiện lòng yêu mến cảnh quan, thiên nhiên, đất nước, tâm sự u hoài trước thế sự đổi thay. Tác phẩm nào của bà cũng buồn thương da diết, cũng trang nh· vµ rÊt ®iªu luyÖn. Tác phẩm “ Qua đèo Ngang” là bài thơ hay nổi tiếng, được tác giả sáng tác ngay khi đặt chân đến đèo ngang. - Đó là dải đèo dăng ngang từ phía tây ra bỉên đông, vạch ranh giới giữa Quảng Bình và Hà Tĩnh- Trên đường vào miền Trung để dạy häc cho c¸c cung phi, c«ng chóa theo lêi mêi cña vua nhµ nguyÔn. 2. CÊu tróc v¨n b¶n. ? chØ râ kÕt cÊu, c¸ch gieo + bµi cã 8 c©u, mçi c©u 7 tiÕng. - VÇn gieo ë tiÕng cuèi c©u: 1, 2, 4, 6, 8. vần, đối? Thể thơ? - Phép đối ở các cặp câu: 3-4; 5-6. => Thể thơ thÊt ng«n b¸t có. ? chØ râ bè côc? + Bố cục:- Đề: 2 câu đầu( Câu phá đề, câu thừa đề.) - Thùc: 2 c©u tiÕp:( Gi¶i thÝch). - LuËn:2 c©u tiÕp theo. - KÕt: 2 c©u cßn l¹i. ? Phương thức biểu đạt? + Phương thức biểu đạt: Tả cảnh ngụ tình. II. Ph©n tÝch. 1. 2 câu đề.:cảm nhận ban đầu của bà huyện Thanh Quan về quang cảnh đèo ngang. ? Bức tranh đèo Ngang + Thời gian: Bóng xế tà: Buổi hoàng hôn( đây là thời. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> ®­îc m« t¶ trong thêi ®iÓm gian nghÖ thuËt quen thuéc trong th¬ cña bµ huyÖn nµo? Thanh Quan. GV: Đây là thời điểm rất đặc biệt: Ranh giới giữa ngày và đêm, giữa sáng và tối, dễ gợi buồn nhớ, dễ bộc lộ tâm trạng cô đơn. Phù hợp với việc ký thác, gửi gắm tâm sự buồn bã, u hoài trước thời thế. + Không gian:Đèo Ngang – 1 con đèo hùng vĩ trên d¶i Hoµnh S¬n. Ph©n chia 2 tØnh Qu¶ng B×nh, Hµ Tĩnh( (Nay), 2 xứ đàng trong, đàng ngoài( xưa). ? Phong cảnh đèo Ngang + Phong cảnh đèo Ngang qua cảm nhận của thị giác: ®­îc miªu t¶ ntn qua c¶m - Cỏ cây chen đá, lá chen hoa. => Điệp từ nhËn cña nhµ th¬? NhËn “chen” diÔn t¶ sù lén xén, chen chóc nhau => xÐt vÒ ®iÖp tõ “ Chen” ®­îc C¶nh vËt ®Çy søc sèng, nh­ng v« cïng hoang sö dông? d· , hiu h¾t. ? Đứng trước cảnh vật như thÕ, em c¶m nhËn ®­îc g× về tư tưởng của nhà thơ? GV:Như vậy, 2 câu mở đầu đã mở ra 1 thế giới thực tại và 1 thế giới tâm tưởng. Thế giới thực tại là thế giới hoang dã, hắt hiu dù đầy sức sống.Thế giới tâm tưởng là nỗi buồn và sự cô đơn trong lòng nữ sĩ. 2.2 câu thực: Tiếp tục miêu tả cảnh đèo Ngang qua cảm nhận của thị giác. ? 2 c©u thùc tiÕp tôc miªu + C¸ch t¶: t¶ viÔn c¶nh( c¶nh xa). t¶ c¶nh g×? NhËn xÐt vÒ - “ Lom khom…tiÒu vµi chó c¸ch t¶, NT sö dông ng«n Lác đác… chợ mấy nhà”=> Sử dụng những từ ng÷/ BiÖn ph¸p tu tõ? chỉ số ít, các từ láy tượng hình: “ lom khom, lác đác” => Diễn tả cảnh vật đèo Ngang không chỉ có cỏ cây,hoa lá và đá núi, mà đã xuất hiện H.ảnh con người và sự sống con người. Nhưng từ xa nhìn lại, hình bóng con người như càng thu nhỏ lại, và sự sống con người lại càng thưa thớt hơn. => Hình ảnh con người và cuộc sống con người ít ỏi, bé nhỏ như chìm đi trong sự hïng vÜ cña thiªn nhiªn. + Biện pháp NT đảo ngữ: 2 vị ngữ “ Lom khom, lác đác” được đảo lên đầu câu => càng có tác dụng nhấn mạnh thêm sự bé nhỏ ít ỏi, thưa thớt của con người trong bèi c¶nh thiªn nhiªn hoang v¾ng, hïng vÜ. ? Tác dụng của phép đối? + Phép đối (Câu 3 – 4) không chỉ tạo ra sự cân đối, hµi hoµ cho c©u th¬ ®­êng luËt mµ cßn diÔn t¶ sù buån vắng của đèo Ngang, dù là nhìn ở vị trí nào.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> GV: Tất cả các biện pháp NT này đã cộng hưởng với nhau , làm cho cảnh đèo Ngang đã quạnh hiu càng thêm hiu quạnh. Bức tranh toàn cảnh đèo Ngang đã hội tụ đủ các yếu tố: Sơn, thuỷ, hữu, tình. Nhưng những yếu tố ấy hợp lại, lại chỉ càng gợi ra hình ảnh 1 vùng đèo heo hút mà thôi. 3. 2 câu luận: Tiếp tục mô tả cảnh non nước đèo Ngang, vừa bộc lộ rõ hơn t©m tr¹ng cña nhµ th¬. ? Cảnh non nước đèo +Cảnh thực được cảm nhận = thính giác và = cả nỗi Ngang tiếp tục được tác giả lòng đồng điệu của Bà huyện Thanh Quan: - Bức tranh phong cảnh đèo Ngang đã được điểm c¶m nhËn ntn? thªm ©m thanh: TiÕng chim quèc, tiÕng chim ®a ®a vang lªn kh¾c kho¶i, da diÕt trong buæi hoàng hôn => càng làm cho cảnh đèo Ngang trë nªn buån b· h¬n. ? trong khung cảnh đó, tâm + “Quốc”: - Con chim quốc. tr¹ng cña tg ®­îc thÓ hiÖn \ Nước. ntn? NT g× ®­îc sö dông ë “Gia”: - Con chim ®a ®a. ®©y? \ Nhµ => BiÖn ph¸p ch¬i ch÷ : §ång ©m, gÇn ©m; võa Hán Việt, vừa nôm => Cách sử dụng NT đó, vừa ghi ©m ®­îc tiÕng kªu cña chim quèc, chim ®a ®a , vừa gợi được trong lòng người huyền thoại bi thương về Thục Đế( Chuyện kể rằng: Vua nước Thục sau khi nhường ngôi cho vị tể tướng có tài trị thuỷ, lên ẩn cư tại núi Tây sơn, rồi qua đời ở đó.Hồn ông biến thành chim đõ quyên( chim quèc).Cø vµo c÷ th¸ng 2 cho tíi cuèi xu©n, ®Çu hÌ, thường cất tiếng kêu nghe ai oán như tiếng gọi hồn nước cũ),vừa bộc lộ tâm trạng nhớ nước thương nhµ cña bµ huyÖn Thanh Quan. - NhÞp th¬ 2/2/3 tùa nh­ nh÷ng tiÕng nÊc ©m thÇm trong cõi lòng đau xót vì nhớ thương của nữ sĩ. GV: Bà huyện Thanh Quan đã nghe tiếng chim quốc, chim đa = cả nỗi lòng đang nhớ nước , thương nhà của mình, cho nên mới có thể cảm nhận được niềm đau xót buồn bã, uể oải trong tiếng chim kêu ở đèo Ngang. - Tâm trạng thương nhà, nhớ nước(Triều Lê) cũng rất dễ hiểu: Trong cảnh lữ thứ, buæi hoµng h«n trªn 1 vïng hoang vu th× da diÕt nhí tæ Êm lµ lÏ dÜ nhiªn. Bµ l¹i vốn là cựu thần của nhà Lê, thời điểm này,bà đang đứng ở ranh giới giữa đàng trong và đàng ngoài, thì trái tim của kẻ sĩ tất yếu sẽ nhói lên niềm nhớ thương về nước cũ, triều đại cũ. => Và như vậy,2 câu luận đã thể hiện con người bà huyện Thanh Quan ở 2 phương diện: Con người đời thường và con người công dân.Nhưng, cả 2 con người này đều thống nhất ở 1 nét tâm trạng: Buồn bã, nhớ thương, hoài cổ.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> 4. 2 câu kết. HS đọc lại 2 câu kết. ? Toàn cảnh đèo Ngang đã + Toàn cảnh đèo ngang: Trời, non, nước => không hiÖn lªn ntn trong c¶m gian mªnh mang, tÜnh v¾ng. nhËn = thÞ gi¸c cña nhµ thơ? đó là 1 không gian ntn? => Nỗi buồn đã dâng thành 1 nỗi cô đơn đến tuyệt đỉnh => Nỗi cô đơn ấy đã được tạc vào non nước ? Giữa không gian đó, tâm đèo Ngang. tr¹ng nhµ th¬ ®­îc cùc t¶ ntn? Nhận xét NT được sử + Biện pháp tương phản: Vũ trụ mênh mang vô cùng>< và 1 con người bé nhỏ đơn chiếc. dông? GV: Vò trô mªnh m«ng nh­ mçi lóc më ra bao la b¸t ng¸t h¬n: Bçu trêi cao vêi vợi, nước sâu thăm thẳm, núi non điệp điệp , trùng trùng; Còn tâm trạng con người mỗi lúc 1 khép lại với nỗi niềm riêng tư , chỉ mình mình biết, mình hay. => Phép tương phản càng làm nổi bật tâm trạng cô đơn của nữ sĩ. + Hệ thống các từ ngữ đặc tả nỗi cô đơn : “ Ta với ta” => Ta lµ 1, lµ riªng, lµ c¸ nh©n => DiÔn t¶ h×nh ¶nh 1 con người bé nhỏ, đơn chiếc( không có ai để sẻ chia, và cũng không thể chia sẻ cùng ai) đang đứng đối diện với thiên nhiên vũ trụ mênh mông. => Tất cả đều góp phần diễn tả nỗi cô đơn tuyệt đỉnh. GV: “ Mảnh tình riêng” có thể là niềm thương nhớ cựu triều ( Nhà lê giờ đây đã trở thành dĩ vãng), cũng có thể là nỗi niềm của 1 con người ý thức được về cá nh©n m×nh vµ thêi thÕ . => §©y còng lµ c¸i hay, c¸i bÝ Èn hÊp dÉn cña bµi th¬. => Đây là câu thơ nói về nỗi cô đơn hay nhất trong văn học thời trung đại. Câu thơ đã làm nên cái hay cho bài thơ và tên tuổi bà Huyện Thanh Quan gắn liền với non nước đèo Ngang. III. Tæng kÕt. + NT: - Bút pháp tả cảnh ngụ tình.( Cảnh thường hoang dã, hoang phế.Tình thường buồn bã, cô đơn, hoài niệm, nhớ nhung.) - Ng«n ng÷ trang nh·, ®iªu luyÖn. - Tu©n thñ nghiªm ngÆt luËt th¬ ®­êng, nh­ng vÉn thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o(Ng«n ng÷, kÕt cÊu). + ND: Bài thơ mô tả thế giới thực tại là cảnh đèo Ngang : Hoang vu, vắng vẻ, hiu hắt; và thế giới tâm tưởng là: tâm trạng buồn bã, nhớ nhung, cô đơn, hoài cổ cña bµ HuyÖn Thanh Quan. V.DÆn dß. Häc thuéc bµi gi¶ng, bµi th¬.. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span>