Bài soạn Ngữ văn 11 tiết 35, 36: Ngữ cảnh

<span class='text_page_counter'>(1)</span>GIÁO ÁN NGỮ VĂN 11 Tuaàn:09 Tieát ppct:35,36 Ngày soạn:06/10/10 Ngaøy daïy: 09/10/10. GV: NGUYỄN NGỌC LIÊN. NGỮ CẢNH A. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT - Nắm được khái niệm ngữ cảnh, các yếu tố của ngữ cảnh và vai trò của ngữ cảnh trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ. Bài nói và viết cho phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp, đồng thời có kĩ năng lĩnh hội chính xác nội dung, h×nh thøc cña lêi nãi, c©u v¨n trong mèi quan hÖ víi ng÷ c¶nh. B. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG, THÁI ĐỘ 1. Kiến thức: N¾m ®­îc kh¸i niÖm ng÷ c¶nh, c¸c yÕu tè cña ng÷ c¶nh vµ vai trß cña ng÷ c¶nh trong ho¹t động giao tiếp bằng ngôn ngữ. 2. Kĩ năng: Quá trình tạo lập văn bản (chọn đề tài thuộc qýa trình lĩnh hội văn bản (câu, ngữ cảnh,phân tớch, bỡnh giỏ. Biết nói và viết cho phù hợp với ngữ cảnh giao tiếp), đồng thời có năng lực lĩnh hội chính xác nội dung, mục đích của lời nói, câu văn trong mối quan hệ với ngữ cảnh. 3. Thaựi ủoọ: bồi dưỡng và nâng cao tình cảm yêu quý vốn từ ngữ phong phú, giàu sức biểu hiện của tiếng Việt C. PHƯƠNG PHÁP: Phương thức thuyết trình, nêu vấn đề, giảng giải, hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các c©u hái gợi mở. Đàm thoại… D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số. 2. Kieåm tra: Baøi cũ, bài soạn của học sinh. 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG BÀI DẠY I. GIỚI THIỆU CHUNG - Học sinh suy nghĩa câu hỏi, bổ 1. VÝ dô: SGK/ 102 sung, ghi chép. Học sinh thảo C©u nãi “Giê muén thÕ nµy mµ hä ch­a ra nhØ ?” luận nhóm, nhận xét trình bày ý + Kh«ng đặt trong bối cảnh sử dụng nào sẽ không hiểu được nội kiến cá nhân để trả lời câu hỏi dung theo định hướng của GV. + Đặt câu nói trên vào bối cảnh phát sinh trong truyện ngắn “Hai đứa - Giỏo viờn hỏi học sinh, boồ sung trẻ” ta biết một số thông tin về bối cảnh của câu nói trên: Câu nói đó là cho đầy đu ûchốt ý chính bổ sung cña ai? nãi ë ®©u, lóc nµo ? cho đầy đủchốt ý chính => Mỗi câu đều được sản sinh ra trong một bối cảnh nhất định và chỉ - Giáo viên hỏi học sinh: GV: được lĩnh hội đầy đủ, chính xác trong bối cảnh của nó chốt ý chính. 2. Kh¸i niƯm ng÷ c¶nh: Ngữ Cảnh là bối cảnh ngôn ngư õlàm cơ sở - GV hướng dẫn HS phân tích ví cho việc sử dụng từ ngữ, tạo lập lới nói đồng thời làm căn cứ để lĩnh dô 1/SGK. HS chia nhãm nhá trao hợi thấu đáo lời nói. đổi thảo luận trả lời câu hỏi 2, cử - Ngữ cảnh là gì: là tất cả những gì liên quan đến việc tạo lập và lĩnh người trình bày trước lớp. Gv héi v¨n b¶n, bao gåm v¨n c¶nh vµ hoµn c¶nh giao tiÕp. chuÈn kiÕn thøc - Văn cảnh là: từ, câu, ngữ đi trước hoặc đi sau đơn vị ngôn ngữ nhất - Ng÷ c¶nh lµ g×? cã nh÷ng yÕu tè định. nào? Chỉ ra những từ ngữ đi trước Ví dụ: Cái cò đi đón cơn mưa đi sau đối với cụm từ “con cò “? Tèi t¨m mï mÞt ai ®­a cß vÒ. - Hoµn c¶nh giao tiÕp gåm nh÷ng (ca dao) yÕu tè g×?  Văn cảnh có liên quan mạt thiết đến ý nghĩ của đơn vị ngôn ngữ - Vai trò của nhân vật giao tiếp nhất định trong lời nói. trong viÖc lùa chon tõ ng÷ ? 3. Hoàn cảnh: Hoàn cảnh giao tiếp hẹp: địa điểm, thời gian giao - Ph©n tÝch c¸c yÕu tè cña ng÷ tiÕp. Nh©n vËt giao tiÕp. cảnh trong đoạn tích vừa đọc ? Ví dụ: đọc một ví dụ cụ thể đặt câu hỏi học sinh trả lời.(đoạn Chí Phèo - V¨n c¶nh cã vai trß g× trong viÖc vµ b¸ KiÕn trong vô ¨n v¹) xác định nghĩa của từ ngữ ? + §Þa ®iÓm giao tiÕp: T¹i cöa nhµ B¸ KiÕn - Vai trò của hoàn cảnh trong việc + Thời gian giao tiếp: Buổi chiều, sau khi Chí Phèo uống rượu say. Những gì ta cho đi một cách thật lòng thì mãi mãi là của ta. (Geoges Granville). 1 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> GIÁO ÁN NGỮ VĂN 11 GV: NGUYỄN NGỌC LIÊN xác định nghĩa đích thực của câu + Nhân vật giao tiếp là Bá Kiến, Chí Phèo. Giữa họ có mối quan hệ đặc nãi? biệt. Chí Phèo đếnn trả thù, đang say rượu và rất giận dữ. Bá Kiến kẻ - Hoàn cảnh giao tiếp rộng là gì ? gây ra bất hạnh cho Chí muốn làm hoà để thu phục Chí nên đang dùng - Học sinh trả lời các câu hỏi để lời ngon ngọt để dụ dỗ  Tất cả điều đó quy định ngôn ngữ, thái độ lµm bµi tËp trong s¸ch gi¸o khoa. giao tiÕp cña hai nh©n vËt. Trong c¸c yÕu tè cña hoµn c¶nh giao tiÕp * Các yếu tố làm nên ngữ cảnh hẹp thì quan hệ nhân vật giao tiếp đóng vai trò quan trọng hàng đầu. trong tường Đổng Mẫu (Sơn Hậu) - Hoàn cảnh giao tiếp rộng: Bối cảnh văn hoá xã hội, chính trị, thời đại. + Hoµn c¶nh réng: II. C¸c nh©n tè cña ng÷ c¶nh + Hoµn c¶nh chÝnh trÞ: trong cuéc 1. Nhân vật giao tiếp: Nhân vật giao tiếp: Người nói ( Người viết) chiÕn. và một hoặc nhiều người khác tham gia hoạt động giao tiếp. Các nhân + Hoµn c¶nh hÑp: vật giao tiếp có quan hệ tương tác với nhau. Quan hệ, vị thế của nhân + kh«ng gian: trong doanh trÞ cña vËt giao tiÕp chi phèi néi dung vµ h×nh thøc cña lêi nãi, c©u v¨n Ôn Đình, và trên trường thành của 2. Bèi c¶nh ngoµi ng«n ng÷ trËn chiÕn. - Bèi c¶nh: Hoµn c¶nh chung khi sù vËt ph¸t sinh, ph¸t triÓn. + Thêi gian: rÊt gÊp g¸p. - Bối cảnh giao tiếp rộng: Toàn bộ những nhân tố xã hội, địa lí, chính + Nhân vật giao tiếp: Ôn Đình kẻ trị, kinh tế, văn hoá, phong tục, tập quán... của cộng đồng ngôn ngữ thï kim l©n ®ang muèn dô hµng => Tạo nên bối cảnh văn hoá của một đơn vị ngôn ngữ, một sản phẩm Kim L©n, dïng chiªu b¾t mÑ Kim ng«n ng÷. Bèi c¶nh giao tiÕp t¹o nªn lêi nãi. Lân để ép hàng. Kim Lân; thương *Chú ý: Bối cảnh văn hoá đối với văn bản văn học mÑ vµ lo sî mÑ bÞ h¹i. §æng mÉu: - Bèi c¶nh giao tiÕp hÑp: §ã lµ n¬i chèn, thêi gian ph¸t sinh c©u nãi không muốn con đầu hàng thà cùng với những sự việc, hiện tượng xảy ra xung quanh => Tạo nên tình chÞu chÕt.  t¹o nªn ng÷ c¶nh cho huèng cña tõng c©u nãi ®o¹n trÝch tuång. * Chú ý: Tất cả sự thay đổi ở tình huống đều chi phối nội dung và * Giao tiÕp cña nhµ v¨n: §Þa ®iÓm h×nh thøc cña c¸c c©u nãi giao tiÕp : réng, thêi gian giao - HiÖn thùc ®­îc nãi tíi: Cã thÓ lµ hiÖn thùc bªn ngoµi c¸c nh©n vËt tiếp không quy định. giao tiếp, cũng có thể là hiện thực tâm trạng của con người -> tạo nên + Nh©n vËt giao tiÕp: Nhµ v¨n. phÇn nghÜa sù viÖc cña c©u §éc gi¶.  nÐt kh¸c biÖt c¸c nh©n 3. Văn cảnh :Văn cảnh có thể là lời đối thoại hoặc đơn thoại, có thể vật giao tiếp không trực tiếp thậm ở dạng nói hoặc dạng viết. Các đơn vị ngôn ngữ (âm, tiếng, từ ngữ, câu, chí không biết nhau, thời gian địa đoạn…) đi trước và đi sau một đơn vị ngôn ngữ nào đó tạo nên văn điểm không cố định cho nên giao cảnh của nó. Văn cảnh vừa là cơ sở cho việc sử dụng, vừa là cơ sở cho tiếp này có đặc thù riêng biệt. việc lĩnh hội đơn vị ngôn ngữ. - V¨n c¶nh cã vai trß nh­ thÕ nµo - V¨n c¶nh bao gåm tÊt c¶ c¸c yªu tè ng«n ng÷ cã trong v¨n b¶n viÕt. trong cach dùng từ đặt câu? VD: SGK - §Æc tr­ng phong c¸ch v¨n b¶n TiÕt 36 do điều gì quy đình ? III.Vai trß cña ng÷ c¶nh - Ng÷ c¶nh bao gåm nh÷ng nh©n 1. Đối với người nói (người viết) và quá trình sản sinh lời nói, câu tố nào ? Các nhân tố đó có quan văn: Ngữ cảnh là cơ sở của việc dùng từ, đặt câu, kết hợp từ ngữ... hÖ g× tíi qu¸ tr×nh lÜnh héi vµ t¹o 2. Đối với người nghe (người đọc) và quá trình lĩnh hội lời nói, câu lËp lêi nãi ? Ph©n tÝch vÝ dô văn: Ngữ cảnh là căn cứ để lĩnh hội từ ngữ, câu văn, hiểu được nội dung - GV ph¸t vÊn HS tr¶ lêi.GV nhËn ý nghĩa, mục đích...của lời nói, câu văn. xÐt, kh¸i quát. 3. Vai trß cña ng÷ c¶nh trong viÖc t¹o lËp v¨n b¶n: * Chú ý: Tất cả sự thay đổi ở tình * Văn cảnh chi phối cách dùng từ đặt câu: huống đều chi phối nội dung và - Tõ dïng trong c©u ph¶i phï hîp vÒ ng÷ nghÜa, vÒ ng÷ ph¸p víi c¸c tõ h×nh thøc cña c¸c c©u nãi khác trong câu với một mức độ nhất định. (ThÕ nµo lµ v¨n c¶nh ? Quan hÖ Ví dụ : Lượng mưa năm nay kéo dài.  không phù hợp ngư nghĩa cña v¨n c¶nh víi viÖc sö dông vµ “lượng” “kéo dài” là hai số đo khác nhau. Ví dụ về sự phù hợp: (sgk) lĩnh hội đơn vị ngôn ngữ ? * Hoàn cảnh giao tiếp ảnh hưởng đến những đặc trưng phong cách - Hs làm việc cá nhân, độc lập trả cña v¨n b¶n ®­îc t¹o lËp. lêi - Chủ đề hay đối tượng đựơc bàn đến sẽ quyết định việc lựa chọn từ - Hoàn cảnh giao tiếp ảnh hưởng ng÷. đến những đặc trưng phong cách ví dụ: ( hỏi để học sinh tự tìm) cña v¨n b¶n ®­îc t¹o lËp ? - Quan hệ giữa nhân vật giao tiếp sẽ quyết định từ ngữ xưng hô, giọng - V¨n c¶nh chi phèi c¸ch dïng tõ Những gì ta cho đi một cách thật lòng thì mãi mãi là của ta. (Geoges Granville). 2 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> GIÁO ÁN NGỮ VĂN 11 đặt câu ? - Đối với người nghe (người đọc) vµ qu¸ tr×nh lÜnh héi lêi nãi, c©u văn ? Đối với người nói (người viÕt) vµ qu¸ tr×nh s¶n sinh lêi nãi, c©u v¨n ? - Hiểu được ý nghĩa đích thực của c©u nãi ? - Văn cảnh giúp xác định từ ngữ ®­îc dïng trong v¨n b¶n? Hoµn cảnh giao tiếp là nhân tố quy định cách hiểu ý nghĩa đích thực của c©u nãi ? - Vai trß cña ng÷ c¶nh ? - Gv hướng dẫn HS làm bài tập luyÖn tËp - HS chia 4 nhãm: mçi nhãm lµm 1 bài tập lần lượt 1, 2, 3, 4, các nhóm trao đổi thảo luận, trả lời câu hỏi cử người trình bày trước líp. GV chuÈn kiÕn thøc. - GV hướng dẫn HS làm bài tập luyÖn tËp - HS chia 4 nhãm: mçi nhãm lµm 1 bài tập lần lượt 1, 2, 3, 4 - Các nhóm trao đổi thảo luận, trả lời câu hỏi cử người trình bày trước lớp. - C©u th¬ béc lé t©m sù cña nh©n vËt tr÷ t×nh- cña chÝnh t¸c gi¶, mét người phụ nữ lận đận, trắc trở trong t×nh duyªn. - Nh÷ng chi tiÕt trong hoµn c¶nh sống của gia đình Tú Xương chính lµ bèi c¶nh t×nh huèng cho néi dung cña 6 c©u th¬ - GV hướng dẫn HS làm bài tập - GV hÖ thèng l¹i néi dung bµi häc. Gv rót kinh nghiÖm bµi d¹y. GV: NGUYỄN NGỌC LIÊN. ®iÖu. - Cách thức giao tiếp, địa điểm giao tiếp, thờigian giao tiếp cũng ảnh hưởng đến cách diễn đạt. 4. Vai trò của ngữ cảnh trong việc đọc – hiểu văn bản. * Văn cảnh giúp xác định từ ngữ được dùng trong văn bản. - Xác định nghĩa của từ đồng âm, từ đa nghĩa khi đặt nó trong mói quan hÑ víi c¸c tõ kh¸c trong c©u, v¨n b¶n. - Giúp người đọc hiểu được những từ ngữ liên quan trong văn bản: (đi trước, hay đi sau) * Hoàn cảnh giao tiếp là nhân tố quy định cách hiểu ý nghĩa đích thùc cña c©u nãi. - HiÓu nghÜa cña tõ trong t×nh huèng nãi n¨ng. VÝ dô: (sgk) - Hiểu được ý nghĩa đích thực của câu nói: Ví dụ: đã mấy gòi rồi nhỉ? + đặt vào hoàn cảnh nói sẽ được hiểu như sau: anh có thể về được rồi đừng làm phiền tôi nữa. đã quá trưa (chiều, tối, khuya) rồi nghỉ thôi.. - Bối cảnh văn hoá xã hội cũng quy định việc hiểu nghĩa của câu nói. (tuú theo phong tôc tËp qu¸n…) C. LuyÖn tËp 1. Bài tập 1 : Các chi tiết trong 2 câu văn đều bắt nguồn từ hiện thực - Câu văn xuất phát từ bối cảnh: Tin tức về kẻ địch đến đã phong thanh mười tháng nay mà lệnh quan (đánh giặc) thì vẫn còn chờ đợi. Người nông dân đã thấy rõ hình ảnh dơ bẩn của kẻ thù và căm ghét chúng mỗi khi thÊy bãng d¸ng tµu xe cña chóng 2. Bµi tËp 2: - Hai câu thơ của HXH gắn liền với tình huống giao tiếp cụ thể: đêm khuya, tiếng trống canh dồn dập mà người phụ nữ vẫn cô đơn, trơ trọi... - Câu thơ là sự diễn tả tình huống, còn tình huống là nội dung đề tài của c©u th¬. Ngoµi sù diÔn t¶ t×nh huèng, c©u th¬ cßn béc lé t©m sù cña nhân vật trữ tình- của chính tác giả, một người phụ nữ lận đận, trắc trở trong t×nh duyªn 3. Bµi tËp 3: - Những chi tiết trong hoàn cảnh sống của gia đình Tú Xương chính là bèi c¶nh t×nh huèng cho néi dung cña 6 c©u th¬ ®Çu - VD: việc dùng thành ngữ “ Một duyên hai nợ” không phải chỉ để nói nçi vÊt v¶ cña bµ Tó mµ xuÊt ph¸t tõ chÝnh ng÷ c¶nh s¸ng t¸c: bµ Tó phải làm để nuôi cả con và chồng 4. Bµi tËp 4: Hoµn c¶nh s¸ng t¸c chÝnh lµ ng÷ c¶nh: Sù kiÖn vµo n¨m Đinh Dậu (1897) chính quyền mới do TDP lập nên (nhà nước) đã tổ chức cho các sĩ tử ở HN xuống thi chung ở trường Nam Định. Trong kì thi đó toàn quyền Pháp đã đến dự 5. Bµi tËp 5: - Không phải nói về đề tài đồng hồ mà nói về thời gian. Nhằm mục đích nêu nhu cầu cần biết thông tin về thời gian III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC - GV hÖ thèng l¹i néi dung bµi häc: Vai trß cña ng÷ c¶nh… - GV dặn dò, hướng dẫn HS chuẩn bị bài: “ Chữ người tử tù”- Nguyễn Tu©n D. Rút kinh nghiệm……………………………………………………………………………………………….. Những gì ta cho đi một cách thật lòng thì mãi mãi là của ta. (Geoges Granville). Lop11.com. 3.

<span class='text_page_counter'>(4)</span>