Luận văn nghiên cứu những rủi ro đối với lao động nông thôn làm nghề tự do ở một số quận nội thành hà nội

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------

----------

LÊ QUANG TUÂN

NGHIÊN C U NH NG R I RO ð I V I LAO ð NG
NÔNG THÔN LÀM NGH T

DO

M TS

QU N

N I THÀNH HÀ N I

LU N VĂN TH C SĨ KINH T

Chuyên ngành: KINH T NÔNG NGHI P
Mã s

: 60.31.10

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. DƯƠNG VĂN HI U

HÀ N I - 2010

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, n i dung, s li u và k t qu nghiên c u trong
lu n văn là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tôi cũng xin cam k t ch c ch n r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c
hi n lu n văn đã đư c c m ơn, các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u
đư c ch rõ ngu n g c, b n lu n văn này là n l c, k t qu làm vi c c a
cá nhân tơi (ngồi ph n đã trích d n).

Tác gi lu n văn

Lê Quang Tuân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... i


L I C M N
Để ho n th nh đợc luận văn n y, ngo i sự cố gắng của bản thân tôi còn
nhận đợc rất nhiều sự giúp đỡ của các thầy, cô giáo, cơ quan, đồng nghiệp, bạn
bè v gia đình.
Trớc tiên tôi xin b y tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới các thầy cô trong Khoa
Kinh tế v phát triển nông thôn, Khoa Kế toán v Quản trị kinh doanh, Viện
sau đại học trờng Đại học Nông nghiệp H Nội, đặc biệt l thầy giáo TS.
Dơng Văn Hiểu, ngời đ tận tình hớng dẫn, giúp đỡ tôi ho n th nh luận
văn n y.
Qua đây tôi cũng xin b y tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới cơ quan nơi tôi l m
việc l Trờng cán bộ quản lý NN&PTNT 1 đ tạo điều kiện cho tôi về thời
gian v hỗ trợ một phần kinh phí cho tôi theo học chơng trình học n y.
Quá trình thực hiện đề t i không tránh khỏi thiếu sót, rất mong tiếp tục
nhận đợc sự góp ý của thầy cô giáo v các bạn đồng nghiệp để bản luận văn
n y đợc ho n thiện hơn.

Tác giả

Lê Quang Tuân

Tr ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c bi u ñ

viii

Danh m c h p

viii

Danh m c hình

ix

1.

1

M

ð U

1.1 Tính c p thi t c a ñ tài

10

1.2 M c tiêu nghiên c u

12

1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u

12

2.

CƠ S

14

2.1

Cơ s lý lu n v r i ro đ i v i lao đ ng nơng thôn làm ngh t do

LÝ LU N VÀ TH C TI N C A ð TÀI

thành ph

14

2.2

Cơ s th c ti n

35

3.

ð C ðI M ð A BÀN NGHIÊN C U VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN C U

47

3.1

ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u

47

3.2

Phương pháp nghiên c u

59

4.

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

65

4.1

Th c tr ng r i ro ñ i v i NLDTD

65

4.1.1 M t s thông tin v NLDTD
4.1.2 R i ro v kinh t c a NLDTD

m t s qu n n i thành Hà N i

ñ a bàn nghiên c u

m t s qu n n i thành Hà N i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iii

65
73


4.1.3 R i ro v s c kh e ñ i v i ngư i NLDTD

m t s qu n n i thành

Hà N i

84

4.1.4 R i ro ñ o ñ c ñ i v i NLDTD
4.1.5 R i ro lu t pháp ñ i v i NLDTD

m t s qu n n i thành Hà N i
m t s qu n n i thành Hà N i

96
99

4.2 ð nh hư ng và gi i pháp h n ch r i ro và tác h i c a r i ro ñ i v i
NLDTD

m t s qu n n i thành Hà N i.

4.2.1 ð nh hư ng v qu n lý.

102
102

4.2.2 Gi i pháp nh m h n ch nh ng r i ro và tác h i c a r i ro ñ i v i
NLDTD

m t s qu n n i thành Hà N i.

105

5.

K T LU N VÀ KI N NGH

110

5.1

K t lu n

110

5.2

Ki n ngh

111

TÀI LI U THAM KH O

113

PH L C

115

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iv


DANH M C CÁC CH

VI T T T

CNH - ðTH

Công nghi p hóa, đơ th hóa

NLDTD

Ngư i lao đ ng nông thôn làm ngh t do

ðBSH

ð ng b ng sông H ng

KCN

Khu cơng nghi p

KCX

Khu ch xu t

LðLð

Liên đồn lao ñ ng

Lð-TB và XH

Lao ñ ng thương binh và xã h i

SL

S lư ng

CC

Cơ c u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... v


DANH M C B NG
STT
2.1

Tên b ng

Trang

Di chuy n nông thôn – thành th trong 12 tháng t

4/2007 –

3/2008

39

2.2

Thu nh p bình qn c a lao đ ng phi chính th c m t s ngh

44

3.1

S lao ñ ng ñi u tra

61

4.1

Nơi xu t cư c a NLDTD

4.2

Gi i tính c a NLDTD

khu v c nghiên c u

66

4.3

ð tu i c a NLDTD t i khu v c nghiên c u

68

4.4

Trình đ văn hóa c a NLDTD t i khu v c nghiên c u

68

4.5

Ngh nghi p trư c ñây c a NLDTD

71

4.6

Lý do mà NLDTD di cư t nông thơn lên thành ph

4.7

S ngày bình qn trong tháng NLDTD khơng có vi c làm, thu

đ a bàn và nhóm nghiên c u
khu v c nghiên c u

65

ñ a bàn nghiên c u

nh p theo các nhóm đi u tra
4.8

74

S ngày bình qn trong tháng NLDTD khơng có vi c làm, thu
nh p theo gi i tính

4.9

72

78

S ngày bình qn trong tháng NLDTD khơng có vi c làm, thu
nh p chia theo đ tu i

79

4.10 Nhóm ngun nhân chung d n đ n r i ro v
nhóm lao đ ng t do

kinh t ñ i v i ba

khu v c nghiên c u

80

4.11 Nguyên nhân gây ra r i ro v kinh t ñ i v i NLDTD bán hàng
rong (nhóm I)

80

4.12 Nguyên nhân gây ra r i ro v kinh t đ i v i NLDTD lái xe ơm
(nhóm II)

82

4.13 Nguyên nhân gây ra r i ro v kinh t ñ i v i NLDTD b c vác, ph
h (nhóm III)
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vi

82


4.14 Tác h i r i ro v kinh t c a NLDTD
4.15 S lao ñ ng b
4.16 S l n b

các nhóm

83

m đau trong q trình lao đ ng trên thành ph

m đau bình qn trong tháng c a NLDTD

85

4.17 Nguyên nhân gây ra r i ro m ñau ñ i v i NLDTD
4.18 S ngày ngh làm vi c bình qn trong tháng vì

85
86

m đau c a

NLDTD

88

4.19 T ng h p chi phí m i l n m ñau c a NLDTD

89

4.20 S NLDTD b m c b nh t t trong q trình lao đ ng

89

4.21 M t s b nh mà NLDTD g p ph i

90

4.22 Nguyên nhân gây ra r i ro b nh t t ñ i v i NLDTD

91

4.23 S NLDTD b tai n n trong q trình lao đ ng

92

4.24 S l n b tai n n trong q trình lao đ ng trên thành ph

93

4.25 Nguyên nhân gây ra tai n n lao ñ ng ñ i v i NLDTD

94

4.26 S ngày ph i ngh làm vi c do b tai n n lao đ ng

94

4.27 Chi phí cho m i l n NLDTD b tai n n lao ñ ng

95

4.27 M t s v cư p xe ôm

96

4.28 R i ro ñ o ñ c ñ i v i NLDTD

99

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vii


DANH M C BI U ð
STT

Tên bi u ñ

Trang

4.1

Cơ c u gi i trong t ng s lao ñ ng ñi u tra

67

4.2

ð tu i c a NLDTD t i khu v c nghiên c u

69

4.3

Trình đ văn hóa c a NLDTD t i khu v c nghiên c u

70

4.4

Cơ c u ngh nghi p c a NLDTD trư c khi lên thành ph t i khu
v c nghiên c u

72

DANH M C H P
TT

Tên h p

Trang

4.1

Câu chuy n k v ngư i lao ñ ng g p ph i tai n n lao ñ ng

96

4.2

Trao ñ i c a ngư i bán hàng rong khi tìm hi u r i ro v ñ o ñ c

96

4.3

Trao ñ i c a ngư i bán hàng rong khi tìm hi u r i ro v ñ o ñ c

96

4.4

Các ý ki n v r i ro ñ o ñ c ñ i v i nh ng ngư i lái xe ôm:

98

4.5

Câu chuy n c a ngư i lao ñ ng v vi c g p r i ro ñ o ñ c

99

4.6

Ý ki n c a m t s ngư i bán hàng rong v vi c vi ph m các quy
ñ nh v c m bán hàng rong

101

4.7

Ý ki n c a ngư i lái xe ôm v v n ñ r i ro lu t pháp

101

4.8

Câu chuy n c a ngư i lao ñ ng v r i ro lu t pháp

102

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... viii


DANH M C HÌNH
TT

Tên hình

Trang

4.1

Ngư i lao đ ng bán hàng rong – Nhóm I

75

4.2

Nh ng ngư i lao đ ng lái xe ơm – Nhóm II

76

4.3

Nh ng ngư i lao đ ng

77

các ch lao đ ng – Nhóm III

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ix


1. M

1.1

ð U

Tính c p thi t c a đ tài
Vi t Nam là nư c nơng nghi p đang trong quá trình CNH, ðTH v i s

phát tri n m nh m c a các đơ th , khu cơng nghi p thì vi c di chuy n lao
đ ng ñ n thành ph là m t hi n tư ng kinh t - xã h i mang tính quy lu t, là
m t địi h i t t y u khách quan trong n n kinh t th trư ng, nhưng ñ ng th i
cũng là bi u hi n c a s phát tri n khơng đ ng ñ u gi a các vùng mi n c a
ñ t nư c. Vi c di chuy n lao ñ ng t phát t nông thôn ñ n các thành ph
Vi t Nam xu t hi n t sau nh ng năm đ i m i, theo đó lu ng di chuy n lao
ñ ng t do tăng lên, nh t là theo các hư ng B c - Nam và nông thôn – thành
th , t i các thành ph l n như Hà N i, H Chí Minh, H i Phòng, ðà N ng và
Hu . Theo T ng c c Th ng kê, sau 11 năm (t năm 1994 - 2005), t l ngư i
chuy n t các t nh khác ñ n so v i dân s TP.H Chí Minh là 19,3%, Hà N i
là 16,5%, Bình Dương là 41% và ð ng Nai là 10%, cao hơn nhi u so v i t l
trung bình c a c nư c là 5,7%.[16]
Theo k t qu ñi u tra di cư năm 2004 cho th y, trong s lao ñ ng di cư,
ph n l n (trên 60%) là lao ñ ng tr (15-29 tu i); hơn 50% là di cư đ tìm vi c
làm và 47% là ñ c i thi n ñ i s ng. [15]

Theo s li u m i nh t v ði u tra bi n ñ ng dân s , lao ñ ng, ngu n
lao ñ ng và k ho ch hóa gia đình 1/4/2008 do T ng c c th ng kê th c hi n
cho th y trong 12 tháng t 1/4/2007 ñ n 31/3/2008 t ng s ngư i di cư nông
thôn - thành th là 1.154.196 ngư i, trong đó s ngư i trong đ tu i lao ñ ng
(t 15 – 59) chi m trên 80%.[4]
Di chuy n lao đ ng nơng thơn – thành th là m t hư ng ñi quan tr ng
góp ph n vào chuy n d ch cơ c u lao đ ng trong nơng thơn và phân b ngu n
nhân l c xã h i m t cách có hi u qu . Tuy nhiên v n đ ñ t ra là vai trò qu n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 10


lý và ñi u ti t c a nhà nư c cũng như các chính sách đưa ra ph i làm sao phát
huy h t ñư c hi u qu c a q trình chuy n d ch này.
Th đơ Hà N i là trung tâm kinh t , chính tr , văn hóa c a c nư c,
hàng năm ñã thu hút m t lư ng l n lao ñ ng nông thôn t kh p các vùng quê
v ñây ki m s ng. Do trình ñ ki n th c và trình đ tay ngh c a h là r t h n
ch , cho nên các công vi c làm mà h tìm ki m là nh ng cơng vi c có tính
ch t gi n đơn, khơng n đ nh, có tính mùa v và ch y u là lao ñ ng chân tay.
H ho t ñ ng trong các nhóm, t ho c cá nhân mà khơng có b t c m t t
ch c chính tr , xã h i nào đ ng ra ñ i di n.
H u h t nh ng lao ñ ng này ñ u là nh ng ngư i nơng dân, lao đ ng
nơng nghi p, khơng có trình ñ tay ngh và chưa qua m t trư ng l p đào
t o ngh nào. Các cơng vi c mà nh ng ngư i lao ñ ng này làm trên thành
ph ch y u là nh ng công vi c như: bán hàng rong, bn bán đ ng nát, xe
ôm, b c vác, ph h ,... Các công vi c này là khơng thư ng xun, khơng
đư c tr cơng cao và đi u ki n, mơi trư ng làm vi c khơng đư c đ m b o.
Do ñó thu nh p và ñ i s ng c a nh ng lao ñ ng này là r t b p bênh và ti m
n r t nhi u r i ro.
Nh ng r i ro

đây có th k ñ n như: r i ro v kinh t g m: thi u vi c

làm và thu nh p không n ñ nh; R i ro v s c kh e như: m ñau, b nh t t; tai
n n lao ñ ng; b nh ngh nghi p,… ð i v i nh ng lao đ ng làm các cơng vi c
liên quan ñ n ngành xây d ng, như ph h , khuân vác,… thì nh ng r i ro v
s c kh e v n ñang x y ra và ñe d a cu c s ng hàng ngày c a h . Ngồi ra,
cịn m t b ph n nh ng ngư i lao ñ ng này sau khi lên thành ph làm vi c ñã
b

nh hư ng nh ng l i s ng không lành m nh trên thành ph , b b n bè lôi

kéo và tâm lý s ng tha hương nên ñã sa ngã vào m t s t n n xã h i như m i
dâm, c b c… làm nh hư ng đ n b n thân, gia đình và xã h i. ðây chính là
nh ng r i ro đ o ñ c và r i ro lu t pháp ñã và ñang x y ra mà các nhà nghiên
c u, cơ quan qu n lý và chính quy n ñ a phương nơi nh ng ngư i lao ñ ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 11


này ñ n và ñi ñang ph i nghiên c u đ tìm ra hư ng gi i quy t.
Xu t phát t nh ng v n ñ n i c m này và đ tìm hi u th c tr ng nh ng
r i ro ñ i v i lao đ ng nơng thơn làm ngh t do trên thành ph , t đó đ xu t
m t s gi i pháp nh m qu n lý và gi m thi u r i ro ñ i v i lao đ ng nơng thơn
làm ngh t do trên thành ph , tơi ti n hành nghiên c u đ tài mang tên:
“Nghiên c u nh ng r i ro ñ i v i lao ñ ng nông thôn làm ngh t
do

m t s qu n n i thành Hà N i”.

1.2

M c tiêu nghiên c u

1.2.1 M c tiêu chung
Nghiên c u nh ng r i ro ñ i v i lao đ ng nơng thơn làm ngh t do
m t s qu n n i thành Hà N i, t đó ki n ngh m t s gi i pháp cho v n ñ
nghiên c u.
1.2.2 M c tiêu c th
• H th ng hố cơ s lý lu n v r i ro, r i ro ñ i v i lao đ ng nơng thơn
làm ngh t do

Thành ph .

• ðánh giá th c tr ng, tìm nguyên nhân nh ng r i ro x y ra ñ i v i lao
ñ ng nông thôn làm ngh t do

m t s qu n n i thành Hà N i.

• ð xu t đ nh hư ng và gi i pháp nh m h n ch nh ng r i ro x y ra ñ i
v i lao ñ ng nông thôn làm ngh t do m t s qu n n i thành Hà N i.
1.3

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u

1.3.1 ð i tư ng nghiên c u
ð tài nghiên c u nh ng r i ro x y ñ n v i nh ng lao đ ng nơng thơn
làm ngh t do

m t s qu n n i thành Hà N i.

1.3.2 Ph m vi nghiên c u
+ Ph m vi v n i dung nghiên c u:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 12


ð tài t p trung nghiên c u nh ng r i ro x y ra ñ i v i ngư i lao đ ng
nơng thơn làm ngh t do

m t s qu n n i thành Hà N i.

Do gi i h n v ñi u ki n th i gian, ñ tài s t p trung nghiên c u nh ng
r i ro x y ñ n ñ i v i lao đ ng nơng thơn làm m t s nhóm ngh sau:
Nhóm I – nhóm lao đ ng làm ngh bn bán hàng rong trên đư ng ph .
Nhóm II – nhóm lao đ ng làm ngh lái xe ơm.
Nhóm III – nhóm lao đ ng làm nh ng công vi c n ng nh c như: ph
h , c u v n và m t s cơng vi c liên quan đ n xây d ng.
+ V không gian nghiên c u:
ð tài t p trung vào nghiên c u t i 3 qu n n i thành Hà N i – nơi mà
t p trung nhi u lao đ ng t do đó là: qu n Hoàng Mai; qu n Hai Bà Trưng; và
qu n C u Gi y.
+ Th i gian nghiên c u:
- ð tài ñư c th c hi n trong kho ng th i gian t năm 2008 ñ n năm 2010.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 13


2. CƠ S

2.1

LÝ LU N VÀ TH C TI N C A ð TÀI

Cơ s lý lu n v r i ro đ i v i lao đ ng nơng thôn làm ngh t do
thành ph

2.1.1 M t s khái ni m
Ngh nghi p, ngh t do
Theo tác gi E.A.Klimov[1] thì: “Ngh nghi p” là m t lĩnh v c s
d ng s c lao ñ ng v t ch t và tinh th n c a con ngư i m t cách có gi i h n,
c n thi t cho xã h i (do s phân công lao ñ ng xã h i mà có), nó t o ra cho
con ngư i kh năng s d ng lao ñ ng c a mình ñ thu l y nh ng phương ti n
c n thi t cho vi c t n t i và phát tri n.
Ngh hay ngh nghi p, ñ i t ti ng Vi t [3] ñ nh nghĩa: “Ngh : công
vi c chuyên làm theo s phân cơng c a xã h i”. T đi n ti ng Vi t thì đ nh
nghĩa: “Ngh : cơng vi c hàng ngày làm đ sinh nhai”; “Ngh nghi p” là ngh
làm ñ mưu s ng”. T ñi n Larouse c a Pháp ñ nh nghĩa: “Ngh (Professio)
là ho t ñ ng thư ng ngày ñư c th c hi n c a con ngư i nh m t t o ngu n
thu nh p c n thi t đ t n t i”. Theo giáo trình kinh t lao đ ng: “Ngh nghi p
là hình th c phân cơng lao đ ng, nó địi h i ki n th c lý thuy t t ng h p và
thói quen th c hành đ hồn thành nh ng cơng vi c nh t đ nh”.
Qua m t s khái ni m nêu trên, có th hi u ngh nghi p như m t d ng lao
ñ ng v a mang tính xã h i (do s phân cơng xã h i), v a mang tính cá nhân (do
nhu c u c a b n than), trong đó con ngư i v i tư cách là ch th ho t đ ng địi
h i đ th a mãn nh ng nhu c u nh t ñ nh c a xã h i và cá nhân.
Như v y, ngh nghi p là m t d ng lao đ ng địi h i

con ngư i m t

q trình đào t o, có nh ng ki n th c, k năng, k s o, chun mơn nh t
đ nh. Nh q trình ho t ñ ng ngh nghi p con ngư i có th t o ra các s n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 14


ph m v t ch t, tinh th n th a mãn nhu c u c a b n than mình và xã h i.
Con ngư i khi xác đ nh cho mình m t hư ng đi, m t ngh nghi p c
th thư ng d a vào kh năng nh n th c c a chính b n thân và s tác ñ ng c a
các ñ i tư ng bên ngồi, đ xem xét, so sánh, đánh giá nh ng d ng khác nhau
c a lao ñ ng t đó đi đ n quy t đ nh t t l a ch n ngh nghi p c a mình. T t
nhiên b t kỳ s l a ch n nào cũng khơng bao gi đư c coi là tuy t đ i, b i nó
cịn b gi i h n

r t nhi u ñi u ki n khác nhau như: kinh t , chính tr , xã

h i,… nh ng ñi u ki n này d thay ñ i theo th i gian. M t ngh nghi p có
th phù h p

th i đi m này nhưng khơng có nghĩa trong th i đi m khác,

ho c nó v n t ra cịn phù h p v i tình hình kinh t - chính tr – xã h i bi n
đ i t ng ngày. Ngồi ra con ngư i ln ln phát tri n đi lên, khơng bao gi
b ng long v i nh ng gì mình có. Cho nên, đây là lý do t t y u ngư i ta không
th làm m t ngh mãi mãi mà ph i chuy n ñ i t ngh này sang ngh khác
cho thích h p v i xu hư ng hay yêu c u phát tri n nói chung c a xã h i.
“T do” theo quan ñi m tri t h c, là ph m trù tri t h c ch kh năng
bi u hi n ý chí, hành đ ng theo ý mu n c a mình trên cơ s nh n th c quy
lu t phát tri n c a t nhiên và xã h i: T do là cái t t y u c a nh n th c [18].
Theo quan ñi m c a tri t h c chính tr , “T do” là m t khái ni m mơ t tình

tr ng khi m t cá nhân có th có kh năng hành đ ng theo đúng v i ý chí
nguy n v ng c a b n thân mình [14].
Như v y trong khuôn kh nghiên c u c a ñ tài, chúng ta có th hi u
“ngh t do” là m t khái ni m dùng ñ ch m t d ng lao ñ ng l a ch n công
vi c theo ý mu n và kh năng c a b n thân, theo nhu c u c a xã h i, không
ch u s qu n lý phân công v nhân s , v th i gian c a t ch c, ñơn v hay cơ
quan qu n lý lao đ ng.
Lao đ ng, lao đ ng nơng thơn, lao đ ng di cư

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 15


+ Lao ñ ng:
Trong kinh t h c, lao ñ ng ñư c hi u như là m t y u t s n xu t do
con ngư i t o ra và là m t d ch v hay hàng hóa. Ngư i có nhu c u v hàng
hóa này là ngư i s n xu t, ngư i cung c p hàng hóa này là ngư i lao ñ ng.
Cũng như m i hàng hóa và d ch v khác, lao ñ ng ñư c trao ñ i trên th
trư ng, th trư ng này ñư c g i là th trư ng lao ñ ng. Giá c c a lao đ ng là
ti n cơng th c t mà ngư i s n xu t tr cho ngư i lao đ ng. M c ti n cơng
chính là m c giá c a lao ñ ng.
T i ði u VI – B lu t lao ñ ng 1994 quy ñ nh “Ngư i lao ñ ng là
ngư i ít nh t đ 15 tu i, có kh năng lao đ ng và có giao k t h p ñ ng lao
ñ ng”. Và “M i ho t ñ ng t o ra thu nh p không b pháp lu t ngăn c m ñ u
th a nh n là vi c làm”.
Như v y lao ñ ng nông thôn làm ngh t do

thành ph là h p pháp

và quy n l i lao ñ ng c a h c n ñư c pháp lu t b o v . Khi nhà nư c chưa
có văn b n hư ng d n c th , thì l c lư ng lao ñ ng này cũng c n ph i đư c

quan tâm, mà chí ít cũng c n ph i b o v quy n h p pháp c a h .
+ Lao đ ng nơng thơn:
Khái ni m lao đ ng nơng thơn dùng đ ch nh ng ngư i cư trú t i đ a
bàn nơng thôn, làm vi c sinh s ng ch y u d a vào nơng nghi p. Lao đ ng
nơng thơn ñư c phân lo i theo các tiêu chi sau:
- Theo tu i và m c ñ th m gia lao đ ng: lao đ ng chính (lao đ ng
trong ñ tu i), lao ñ ng ph (quá tu i lao ñ ng – ngư i già và dư i tu i lao
ñ ng – tr em).
- Theo ngành ngh : lao ñ ng tr ng tr t, lao ñ ng chăn ni, lao đ ng
ngh ph .
- Theo thành ph n kinh t : lao ñ ng cá th , lao đ ng t p th , cơng nhân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 16


nơng nghi p, qu c doanh.
Lao đ ng nơng thơn hi n nay có ti m năng v l c lư ng, ñang cung c p
ngu n l c l n cho các khu đơ th và khu cơng nghi p.
+ Lao đ ng di cư:
Trong khn kh ph m vi nghiên c u, ñ tài ch ñ c p ñ n nh ng lao
ñ ng di cư trong nư c, do đó ph n khái ni m này ch ñ c p ñ n lao ñ ng di
cư trong nư c và di cư t nông thôn lên thành ph .
Trư c tiên, chúng tơi đi tìm hi u th nào là lao ñ ng ñ a phương: Lao
ñ ng ñ a phương là ngư i lao ñ ng chu n b tham gia, ñã ho c s tham gia
làm vi c đư c tr cơng t i nơi, c ng ñ ng mà h ñang sinh s ng[8].
Lao ñ ng di cư trong nư c: là ngư i lao đ ng r i gia đình, c ng đ ng
ñang sinh s ng ( quê hương), chu n b tham gia, ñã ho c s tham gia m t
vi c làm đư c tr cơng

thành ph ho c khu v c phát tri n [8].

+ M t s ñ c ñi m c a ngư i lao ñ ng di cư:
- V ñ tu i, ña s là nh ng ngư i lao đ ng tr tu i, có s c kh e t t.
ði u này ñã ñư c kh ng ñ nh trong các s li u th ng kê v ñi u tra di cư qua
các năm, các báo cáo nghiên c u khoa h c khác,…
- V trình đ ki n th c và trình ñ tay ngh : h u h t nh ng lao ñ ng
này ñ u xu t thân t nh ng lao đ ng nơng nghi p,

nơng thơn, do đó v trình

đ ki n th c c a h đ u r t th p. Cịn v trình đ tay ngh thì h u h t h đ u
chưa qua m t trư ng l p, khóa đào t o ngh nào.
- V gi i tính: lao đ ng di cư đ u có c lao đ ng nam gi i và lao ñ ng
n gi i. Tuy nhiên tùy thu c vào ñ c ñi m c a nơi di cư đ n, đ c đi m và tính
ch t cơng vi c mà ngư i lao đ ng di cư tìm đ n mà có t tr ng lao ñ ng nam
gi i và n gi i là khác nhau.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 17


R i ro, r i ro ñ i v i ngư i lao đ ng nơng thơn làm ngh t do
trên thành ph
+ R i ro
Trong q trình lao đ ng s n xu t và sinh ho t c a ngư i lao đ ng, có
r t nhi u ñi u không ch c ch n x y ra b t l i ñ i v i ngư i lao đ ng nói
chung và ngư i lao đ ng nơng thơn làm ngh t do trên thành ph nói riêng,
như: m ñau, b nh t t, tai n n lao ñ ng, th t nghi p và bán th t nghi p,… Các
s ki n đó x y ra v i nh ng xác su t là không th bi t trư c ñư c. Khi bàn v
r i ro, chúng ta c n phân bi t hai khái ni m cơ b n sau: R i ro và b t đ nh
B t đ nh: là tình hu ng mà xác su t xu t hi n và k t qu c a các bi n

c ñ u khơng ch c ch n.
R i ro: Trong các tình tr ng khơng ch c ch n đó, các bi n c có th x y
ra v i m t xác su t ư c đốn ch quan đư c g i là s r i ro.
.

Như v y chúng ta có th hi u, khơng ch c ch n là tình tr ng mà các k t

qu có kh năng x y ra và xác su t c a nó khơng bi t trư c đư c đ ra m t
quy t ñ nh cho phù h p.
Cho ñ n nay thì v n chưa có đ nh nghĩa th ng nh t v r i ro, nh ng
trư ng phái khác nhau, tác gi khác nhau ñưa ra nh ng ñ nh nghĩa khác nhau
v r i ro. Nh ng ñ nh nghĩa này ñư c ñưa ra r t đa d ng, phong phú, nhưng
tóm l i có th chia ra làm 2 trư ng phái l n đó là trư ng phái truy n th ng và
trư ng phái trung hồ.
•

Theo trư ng phái truy n th ng.
- R i ro là đi u khơng lành, không t t, b t ng x y ra [6]
- R i ro đ ng nghĩa là đi u khơng may [7]
- R i ro là kh năng g p nguy hi m, ho c b ñau ñ n, thi t h i [5]
- R i ro là s t n th t v tài s n hay là s gi m sút l i nhu n th c t so

v i l i nhu n d ki n.
Như v y theo trư ng phái truy n th ng: “R i ro là nh ng thi t h i,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 18


m t mát, nguy hi m ho c các y u t liên quan đ n nguy hi m, khó khăn,
ho c đi u khơng ch c ch n có th x y ra cho con ngư i”. Trong ph m vi

nghiên c u, ñ tài s ti p c n theo khái ni m này đ nghiên c u.
• Theo phái trung hoà
- R i ro là s b t tr c có th đo lư ng đư c (Frank Knight)
- R i ro là là s b t tr c có th liên quan đ n vi c xu t hi n nh ng bi n
c không mong ñ i (Allan Willentt).
- R i ro là m t t ng h p nh ng ng u nhiên có th ño lư ng ñư c b ng
xác su t (Irving Preffer).
- R i ro là giá tr và k t qu mà hi n th i chưa bi t ñ n.
- R i ro là s bi n ñ ng ti m n

nh ng k t qu . R i ro có th xu t hi n

trong h u h t m i ho t ñ ng c a con ngư i. Khi có r i ro, ngư i ta khơng th
d đốn đư c chính xác k t qu . S hi n di n c a r i ro gây nên s b t n
ñ nh. Nguy cơ r i ro phát sinh b t c khi nào m t hành ñ ng d n ñ n kh
năng đư c ho c m t khơng th đốn trư c ñư c (C.Arthur Willam, Jr Smith).
Như v y r i ro là “s b t tr c có th ño lư ng ñư c…” R i ro v a
mang tính tích c c, v a mang tính tiêu c c. R i ro có th mang đ n nh ng t n
th t, m t mát nguy hi m… cho con ngư i, nhưng ñ ng th i cũng có th d n
con ngư i đ n nh ng cơ h i. N u tích c c nghiên c u, nh n d ng, ño lư ng
r i ro thì ngư i ta có th tìm ra nh ng bi n pháp phòng ng a, h n ch r i ro
tiêu c c, đón nh n nh ng cơ h i mang l i k t qu t t đ p cho tương lai (ðồn
Th H ng Vân)
• R i ro ñ i v i ngư i lao ñ ng nông thôn làm ngh t do trên thành
ph
ð thu n ti n trong cách g i và cách trình bày lu n văn, k t đây c m
t ngư i lao đ ng nơng thơn làm ngh t do ñư c vi t t t l i là NLDTD.
Theo trư ng phái truy n th ng thì ta có th khái ni m r ng: R i ro ñ i
v i NLDTD trên thành ph là nh ng thi t h i, m t mát, nguy hi m ho c các

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 19


y u t liên quan ñ n nguy hi m, khó khăn, ho c đi u khơng ch c ch n có th
x y ra đ i v i h trong q trình lao đ ng trên thành ph .
Trong q trình lao đ ng trên thành ph , m c dù NLDTD h t s c c
g ng, c n cù, chăm ch làm t t các công vi c c a mình đ nh m m c đích gia
tăng thu nh p góp ph n c i thi n cu c s ng c a b n thân và gia đình h . Tuy
nhiên, do nh ng ngun nhân ch quan c a b n thân ngư i lao ñ ng và
nh ng nguyên nhân khách quan khác tác ñ ng vào ñã làm nh hư ng tr c ti p
ñ n b n thân ngư i lao ñ ng, ñ n thu nh p c a ngư i lao ñ ng, v s c kh e
c a ngư i lao đ ng,… đi u đó đư c g i là nh ng r i ro c a ngư i lao ñ ng
mà h g p ph i.
Căn c vào hình th c bi u hi n, đ c đi m, tính ch t… mà ta có th chia
ra làm nhi u lo i r i ro khác nhau, chi ti t ñư c th hi n

ph n dư i ñây:

2.1.2 Phân lo i r i ro x y ra ñ i v i NLDTD trên thành ph
2.1.2.1 R i ro v kinh t
a, R i ro v vi c làm
Vi c làm là t t c các ho t ñ ng lao ñ ng c a con ngư i nh m m c
đích t o ra thu nh p và ho t đ ng này khơng b pháp lu t ngăn c m. Trong
quá trình phát tri n c a xã h i, các thành t u, phát minh khoa h c ñang ñư c
c p nh t và ng d ng hàng ngày, hàng gi . ðịi h i con ngư i ph i ln ln
đ i m i, h c h i và c p nh t ki n th c thì m i đáp ng đư c các u c u cơng
vi c, n u khơng đáp ng đư c các u c u này, thì ngư i lao đ ng s khơng
đư c ñ m nhi m các công vi c và h s rơi vào tình tr ng th t nghi p.
ð i v i nh ng NLDTD

thành ph cũng v y, m c dù các cơng vi c

mà h đ m nh n là nh ng cơng vi c khơng địi h i yêu c u k thu t cao, tuy
nhiên do thói quen và tính k lu t trong lao đ ng khơng cao d n đ n khơng
hồn thành t t các cơng vi c đư c th, khơng ñáp ng yêu c u c a ngư i ñi
thuê d n đ n h khơng tin tư ng và th ti p, t đó cũng d n đ n tình tr ng

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 20


khơng đư c th làm vi c, th t nghi p.
M t khác do nh ng công vi c làm mà ngư i lao ñ ng t do làm trên
thành ph là nh ng công vi c ph , phát sinh, khơng n đ nh và có tính mùa
v ,… do đó mà nó có tính ch t khơng thư ng xuyên (như lao ñ ng khuân vác,
ph h - nh ng lao đ ng thu c nhóm III, thì khi nào có cơng trình xây d ng,
d n d p nhà c a,… thì m i có nhu c u c n nh ng lao ñ ng này; lao ñ ng
nhóm I, II cũng v y…) Do ñó mà khi nh ng ngư i lao ñ ng này lên làm vi c
trên thành ph thì khơng ph i lúc nào cũng ki m ñư c vi c làm, mà tình tr ng
th t nghi p và bán th t nghi p t i nơi h ñ n di n ra khá thư ng xun.
Bên c nh đó, m t lý do n a d n đ n tình tr ng th t nghi p và bán th t
nghi p c a nh ng lao ñ ng t do t i thành ph đó là: nh hư ng c a xu th
tồn c u hóa, c a các cu c kh ng ho ng tài chính và suy thối kinh t trong
nư c cũng như trong khu v c và trên th gi i,…
b, R i ro v thu nh p
ð i v i nh ng lao đ ng nhóm I thì thu nh p c a h là k t qu c a q
trình mua đi bán l i các hồng hóa mà h hay bn bán hay nói cách khác là
lãi thu ñư c sau m t kho ng th i gian bn bán (có th là sau m t ngày, tu n,
tháng, năm). Như v y r i ro v thu nh p là sau m t th i gian bn bán h
khơng nh n đư c m t kho n lãi mong mu n hay th m chí là b l v n.
ð i v i nh ng lao đ ng nhóm II thì thu nh p c a h cũng là kho n ti n

mà h thu ñư c trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh, ñ i v i nh ng lao đ ng
làm ngh xe ơm thì thu nh p c a h có th tính theo ngày, tháng, năm. Như
v y r i ro v thu nh p là nh ng r i ro x y ñ n v i h làm cho thu nh p c a h
khơng đ t đư c như mong mu n sau m t kho ng th i gian nh t ñ nh.
ð i v i lao ñ ng nhóm III thì thu nh p là kho n ti n lương, ti n cơng
mà ngư i lao đ ng nh n ñư c trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh (tháng,
quý, năm,…). Như v y, r i ro v thu nh p là nh ng b t tr c x y ra cho ngư i
lao ñ ng làm cho h khơng nh n đúng, nh n ñ kho n ti n lương, ti n công

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 21


này trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh.
2.1.2.2 R i ro v s c kh e
Trong q trình lao đ ng đ t o ra s n ph m v t ch t và tinh th n cho
xã h i, con ngư i ph i làm vi c trong nh ng ñi u ki n nh t ñ nh, g i là ñi u
ki n lao ñ ng. ði u ki n lao ñ ng nói chung bao g m và đư c đánh giá trên
hai m t: M t là q trình lao đ ng; Hai là tình tr ng v sinh c a mơi trư ng
trong đó q trình lao đ ng đư c th c hi n.
Nh ng ñ c trưng c a q trình lao đ ng và tính ch t và cư ng ñ lao
ñ ng, tư th c a cơ th con ngư i khi làm vi c, s căng th ng c a các b ph n
cơ th tình tr ng v sinh mơi trư ng s n xu t ñ c trưng b i: ði u ki n vì khí
h u, n ng đ hơi, khí, b i trong khơng khí, m c đ ti ng n, rung đ ng, đ
chi u sáng...
a,

m đau:
Trong qúa trình lao ñ ng trên thành ph , do tính ch t công vi c: n ng

nh c, v t v và ñi u ki n và môi trư ng làm vi c khơng đư c đ m b o, đã

làm cho nh ng lao ñ ng này b

nh hư ng ñ n s c kh e. M c ñ

nh hư ng

là tùy thu c vào s c ñ kháng c a b n thân h và đi u ki n mơi trư ng làm
vi c
nhau.

các ch khác nhau mà d n ñ n m c ñ

nh hư ng s c kh e là khác

m c đ th p thì có th là d n ñ n m ñau,

các m c ñ cao hơn thì

có th d n đ n nh ng k t c c khác nguy hi m hơn.
b, Tai n n lao ñ ng
Tai n n lao ñ ng là tai n n làm ch t ngư i ho c làm t n thương b t kỳ
b ph n ch c năng nào c a cơ th con ngư i, do tác ñ ng ñ t ng t c a các
y u t bên ngoài dư i d ng cơ, lý, hóa và sinh h c, x y ra trong q trình lao
đ ng.
c, B nh t t, b nh ngh nghi p
B nh ngh nghi p là b nh phát sinh do tác ñ ng m t cách t t c a các

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 22

y u t ñ c h i ra trong s n xu t lên cơ th con ngư i trong q trình lao đ ng.
Như v y c tai n n lao ñ ng và b nh ngh nghi p ñ u gây h y ho i s c kh e
c a con ngư i ho c gây ch t ngư i, nhưng khác nhau

ch : Tai n n lao ñ ng

gây h y ho i ñ t ng t (còn g i là ch n thương), còn b nh ngh nghi p thì gây
suy gi m t t trong m t th i gian nh t ñ nh.
2.1.2.3 R i ro ñ o ñ c
R i ro ñ o ñ c ñ i v i NLDTD bán hàng rong trên đư ng ph chính là
vi c h b khách hàng (c ngư i bán hàng cho h và ngư i mua hàng c a h )
l a g t, qu t ti n c a h làm nh hư ng tr c ti p ñ n thu nh p c a h .
R i ro ñ o ñ c đ i v i NLDTD lái xe ơm chính là vi c h b khách
hàng thuê ch ñi ñ n nơi r i l a g t, qu t ti n c a h .
R i ro ñ o ñ c ñ i v i NLDTD làm ngh b c vác, ph h là vi c h b
các ch thuê lao đ ng th c hi n cơng vi c, nhưng khơng th c hi n đúng như
nh ng th a thu n trư c đó, b ch th lao ñ ng l a g t, gi m b t hay qu t
ti n c a ngư i lao ñ ng.
2.1.2.4 R i ro lu t pháp
R i ro lu t pháp là nh ng r i ro c a NLDTD v vi ph m các quy ñ nh,
lu t pháp trong quá trình ki m s ng trên thành ph làm nh hư ng tr c ti p
ñ n b n thân h , gia đình và xã h i.
Xu t phát t th c t cu c s ng

nơng thơn r t khó khăn, vi c làm và

thu nh p c a h khơng đ đ trang tr i, ñ m b o cho cu c s ng gia đình. Do
đó trong các gia đình thư ng là m t ngư i v ho c ch ng ho c c hai ph i ñi
lên thành ph ki m thêm vi c làm và thu nh p ñ g i v trang tr i cu c s ng.
Trong th i gian ki m s ng trên thành ph , m t b ph n nh ng lao ñ ng này

ñã b

nh hư ng m t s l i s ng không lành m nh trên thành ph , bên c nh

đó thì do tâm lý s ng xa q, xa gia đình cho nên h đã có nh ng lúc, nh ng
hành ñ ng vi ph m nh ng ñ o ñ c c a m t ngư i ch ng, ngư i v , h nh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 23


phúc gia đình, trách nhi m v i gia đình, như: ăn chơi xa đ a khơng g i ti n
v cho gia đình, tham gia các t n n m i dâm,…
2.1.3 ð c ñi m r i ro ñ i v i NLDTD trên thành ph
2.1.3.1 ð c đi m r i ro v kinh t
ðó là tình tr ng ngư i lao đ ng nơng thơn lên thành ph làm ngh t
do khơng tìm ki m đư c vi c làm, khơng bán đư c hàng, khơng có khách
ch y xe ơm,… Và khơng có thu nh p ho c thu nh p th p.
2.1.3.2 ð c ñi m r i ro v s c kh e
a.

m ñau:
m ñau là tr ng thái mà ngư i lao ñ ng b suy gi m v s c kh e, có r t

nhi u bi u hi n c a ngư i lao ñ ng khi b

m ñau, như: nh ng bi u hi n bên

ngoài như da, m t,…;nh ng bi u hi n bên trong như suy gi m th l c, h
mi n d ch,…; và bi u hi n v suy gi m kh năng lao đ ng, khơng làm vi c t i
th i đi m đó.

a. Tai n n lao đ ng
Tùy tính ch t cơng vi c
n n lao đ ng

các nhóm là khác nhau, do đó đ c đi m v tai

các nhóm cũng khác nhau:

ð i v i lao đ ng nhóm I - bán hàng rong, bn bán đ ng nát, thì đ c
đi m tai n n lao ñ ng ñ i v i h có th là các va ch m, tai n n trên ñư ng ñi
bán hàng.
ð i v i lao ñ ng nhóm II – làm ngh xe ơm, thì đ c đi m tai n n lao
ñ ng ñ i v i h có th là nh ng tai n n khi ch khách

trên đư ng, như: các

va quy t giao thơng, tai n n khi ñi trên nh ng ño n ñương x u có nhi u
trâu, gà…
ð i v i lao ñ ng nhóm III – làm ngh b c vác, phu h và các vi c ph
liên quan ñ n xây d ng, thì đ c đi m tai n n lao ñ ng ñ i v i h là r t nhi u,
khá ph bi n và ñư c báo trí nh c đ n và c nh b o r t nhi u, như: s p giàn

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 24