Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 38 Đọc văn: Bảo kính cảnh giới (số 43) Nguyễn Trãi

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngµy so¹n: 09/11/2009 Ngµy d¹y: 11/11/2009. TiÕt 38: §äc v¨n:. b¶o kÝnh c¶nh giíi (sè 43) NguyÔn Tr·i. A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs: - Cảm nhận được vẻ đẹp độc đáo của bức tranh ngày hè và vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi (tình yêu thiên nhiên, cuộc sống, nặng lòng với nhân dân, đất nước) - Thấy được vẻ đẹp của thơ Nôm Nguyễn Trãi: bình dị, tự nhiên, thể thất ng«n xen lôc ng«n. - Bồi dưỡng tình yêu thiên nhiên, đất nước, tình cảm gắn bó với cuộc sống cña nh©n d©n. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - Mét sè tµi liÖu tham kh¶o. - Hs so¹n bµi theo c¸c c©u hái trong sgk. - Gv so¹n thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các phương pháp: đọc diễn cảm, trao đổi- thảo luận, trả lời các câu hỏi. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. ổn định tổ chức lớp: Kiểm tra sĩ số. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: §äc thuéc phÇn phiªn ©m vµ dÞch th¬ bµi ThuËt hoµi cña Ph¹m Ngũ Lão? Em đánh giá ntn về nỗi “thẹn” của tác giả? 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: NguyÔn Tr·i (1380-1442) lµ t¸c gi¶ VH lín cña VHTĐVN. Ông ko chỉ là tác giả của những áng hùng văn “có sức mạnh bằng mười vạn quân” (Bình Ngô đại cáo, Quân trung từ mệnh tập) mà còn là tác giả của nh÷ng bµi th¬ N«m chan chøa c¶m xóc, t×nh yªu thiªn nhiªn, cuéc sèng, nÆng lßng với nhân dân, đất nước. Tập thơ Nôm Quốc âm thi tập của ông gồm 254 bài, là tập thơ Nôm sớm nhất hiện còn, đánh dấu bước phát triển của VH chữ Nôm trong VHTĐ.Tập thơ đó có nhiều phần, trong đó có phần Vô đề (ko có tựa đề) nhưng ®­îc xÕp thµnh mét sè môc cho chóng ta thÊy râ bøc ch©n dung tinh thÇn cña øc Trai. H«m nay, chóng ta sÏ cïng t×m hiÓu bµi th¬ B¶o kÝnh c¶nh giíi-sè 43 (C¶nh ngày hè) thuộc mục Bảo kính cảnh giới (Gương báu răn mình). Hoạt động của gv và hs Hs đọc Tiểu dẫn- sgk. ? Số lượng tác phẩm của. Yêu cầu cần đạt I. T×m hiÓu chung: 1. TËp th¬ Quèc ©m thi tËp: 121 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> tËp th¬ Quèc ©m thi tËp? - Gåm 254 bµi th¬ N«m. C¸c phÇn cña tËp th¬ trªn? - C¸c phÇn cña tËp th¬: Nội dung và nghệ thuật của + Vô đề:Ngôn chí, Mạn thuật, Tự thán, Bảo kính c¶nh giíi,... nã? + M«n th× lÖnh: vÒ thêi tiÕt. Hs tr¶ lêi. + M«n hoa méc: vÒ c©y cá. + M«n cÇm thó: vÒ thó vËt. - Nội dung: Thể hiện vẻ đẹp của con người Nguyễn Trãi với 2 phương diện: + Người anh hùng với lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân. + Nhà thơ với tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước, cuộc sống, con người. - NghÖ thuËt: + ViÖt hãa th¬ thÊt ng«n b¸t có §­êng luËt, s¸ng t¹o thÓ thÊt ng«n xen lôc ng«n. + Ng«n ng÷ võa trang nh·, trau chuèt võa b×nh dÞ, tự nhiên, gần với đời sống thường ngày. ? Nhan đề Cảnh ngày hè 2. Bài thơ Bảo kính cảnh giới- số 43: do ai đặt? Nó thuộc mục - Nhan đề: Cảnh ngày hè do người biên soạn sgk đặt. nào trong phần Vô đề? - Lµ bµi sè 43 thuéc môc B¶o kÝnh c¶nh giíi Hs tr¶ lêi. (Gương báu răn mình) Yêu cầu hs đọc diễn cảm II. Đọc- hiểu văn bản: bài thơ với giọng đọc: 1. Đọc. thanh th¶n, vui. ? Hãy xác định thể thơ 2. ThÓ th¬ vµ bè côc: cña bµi th¬? - ThÓ th¬: thÊt ng«n xen lôc ng«n. T×m hiÓu bè côc? Hs cã thÓ nªu c¸c c¸ch - Bè côc: 2 phÇn + Câu 2- câu 5: vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên, cuộc chia bè côc kh¸c nhau: sèng. + 2 phÇn: tiÒn gi¶i (4 c©u đầu) và hậu giải (4 câu + Câu1, câu7-8: vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. sau). + 2 phần: câu 1-5 (vẻ đẹp bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc sống) và câu 1,7-8 (vẻ đẹp t©m hån NguyÔn Tr·i). + 4 phần: đề- thực- luậnkết. Gv hướng hs đến cách 2. 3. T×m hiÓu v¨n b¶n: ? Bức tranh cảnh ngày hè a. Vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên, cuộc sống: được cảm nhận trong - Thời gian: tịch dương- lúc mặt trời sắp lặn chiÒu muén, ngµy tµn. 122 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> kho¶ng thêi gian nµo? ? Nh÷ng h×nh ¶nh nµo, ©m thanh nµo ®­îc NguyÔn Tr·i miªu t¶ trong bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc sèng ngµy hÌ? - Tác giả dùng nhiều động tõ diÔn t¶ tr¹ng th¸i cña c¶nh ngµy hÌ. §ã lµ nh÷ng động từ nào, trạng thái của c¶nh ®­îc diÔn t¶ ra sao? - Ph©n tÝch, chøng minh c¶nh vËt thiªn nhiªn vµ cuộc sống con người có sự hµi hßa vÒ ©m thanh vµ mµu s¾c, c¶nh vËt vµ con người? Hs tr¶ lêi.. - Nh÷ng h×nh ¶nh cña bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc sèng ®­îc miªu t¶: + C©y hße. + Hoa lùu. + Hoa sen. + Âm thanh của cuộc sống con người: lao xao chợ c¸. + ¢m thanh cña tù nhiªn: d¾ng dái cÇm ve. - S¾c th¸i cña c¶nh vËt: * Cây hoè:+ Động từ mạnh “đùn đùn” gợi tả sự vận động của một nguồn sống mãnh liệt, sôi trào. + KÕt hîp víi h×nh ¶nh miªu t¶ “t¸n rợp giương”- tán giương lên che rợp.  Hình ảnh cây hoè đang ở độ phát triển, có sức sèng m·nh liÖt. * Hoa lùu: §éng tõ m¹nh “phun” thiªn vÒ t¶ søc sèng. Nã kh¸c víi tÝnh tõ “lËp loÌ” trong th¬ Nguyễn Du (Dưới trăng quyên đã gọi hè/ Đầu tường lửa lựu lập loè đơm bông) thiên về tạo hình s¾c.  §éng tõ m¹nh “phun” diÔn t¶ tr¹ng th¸i tinh thÇn cña sù vËt, gîi t¶ nh÷ng b«ng th¹ch lùu bung në tùa hå mét c¬n m­a hoa. * Hoa sen: “tiễn mùi hương”- ngát mùi hương. TÝnh tõ “ng¸t” gîi sù bõng në, khoe s¾c, to¶ hương ngào ngạt của hoa sen mùa hạ.  Các động từ mạnh, tính từ sắc thái hóa góp phÇn diÔn t¶ mét bøc tranh thiªn nhiªn mïa hÌ trµn ®Çy søc sèng. Nguån sèng Êy nh­ t¹o ra mét sù th«i thóc tù bªn trong, ®ang ø c¨ng, ®ang trµn ®Çy trong lßng thiªn nhiªn v¹n vËt, ko k×m l¹i ®­îc, khiến chúng phải “giương” lên, “phun” ra hết lớp này đến lớp khác. - S¾c th¸i cña ©m thanh: * Lao xao chợ cá:+ Âm thanh đặc trưng của làng chài - dấu hiệu của sự sống của con người. + ¢m thanh tõ xa väng l¹i c¸i nghiêng tai kì diệu, tinh tế và tấm lòng luôn hướng đến con người và cuộc sống của Nguyễn Trãi. * D¾ng dái cÇm ve- tiÕng ve kªu inh ái nh­ tiÕng đàn.  Những âm thanh được gợi tả thật rộn rã, tươi ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ vui. bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc 123 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> sèng ®­îc NguyÔn Tr·i miªu t¶? Gîi më: +Søc sèng cña c¶nh vËt? + Sù kÕt hîp gi÷a ®­êng nÐt, mµu s¾c vµ ©m thanh, con người và cảnh vật ntn? + C¶nh vËt thiªn nhiªn ë đây mang vẻ đài các, sang träng hay d©n d·, gi¶n dÞ đời thường? So sánh với c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶ thời Hồng Đức: Nước nồng sõng sùc ®Çu r« trçi/ Ngµy nắng chang chang lưỡi chó lÌ( L¹i vÞnh n¾ng hÌ,3)? + Tác giả đã huy động các giác quan nào để cảm nhËn vµ miªu t¶ bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc sèng c¶nh ngµy hÌ? - C©u th¬ ®Çu víi 6 ch÷ đặc biệt cho thấy hoàn c¶nh t¸c gi¶ s¸ng t¸c bµi th¬ nµy ntn? Hs th¶o luËn, ph¸t biÓu. Gv b×nh gi¶ng s©u h¬n. - Tõ c©u 2-5, NguyÔn Tr·i đã mở rộng hồn thơ của mình, huy động nhiều giác quan và cả sự liên tưởng để c¶m nhËn vµ diÔn t¶ nh÷ng vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiªn, cuéc sèng c¶nh ngµy hè rất chân thực, sinh động và gợi cảm. Điều đó cho thÊy «ng cã t×nh c¶m ntn víi thiªn nhiªn vµ cuéc sống con người?. NhËn xÐt: - Bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc sèng ®­îc miªu t¶ vµo thêi ®iÓm cuèi ngµy nh­ng ko gîi c¶m gi¸c ¶m đạm. Bởi ngày sắp tắt nhưng sự sống ko ngừng lại. Thiên nhiên vẫn vận động với một nguồn sống dồi dµo, m·nh liÖt. Bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc sèng còn rộn rã những âm thanh tươi vui. - Bøc tranh thiªn nhiªn, cuéc sèng cßn hÕt søc sinh động. Bởi nó có sự kết hợp hài hòa giữa đường nét, màu sắc và âm thanh, con người và cảnh vật: màu lục của lá hòe làm nổi bật màu đỏ của hoa lựu, ¸nh mÆt trêi buæi chiÒu nh­ d¸t vµng trªn t¸n hße xanh; tiếng ve inh ỏi- âm thanh đặc trưng của mùa hÌ, hßa cïng tiÕng lao xao n¬i chî c¸- ©m thanh đặc trưng của của làng chài từ xa vọng lại. - C¶nh vËt thiªn nhiªn ë ®©y mang vÎ d©n d·, gi¶n dị đời thường nhưng cũng hết sức tinh tế, gợi cảm, kh¸c víi c¸ch miªu t¶ bøc tranh mïa hÌ cã phÇn méc m¹c, th« th¸p cña t¸c gi¶ thêi Hång §øc. - Tác giả đã huy động: + Thị giác: để cảm nhận màu sắc của lá hòe xanh, hoa thạch lựu đỏ ngời. + Khứu giác: để cảm nhận hương sen thơm ngát. + Thính giác: để thu nhận âm thanh lao xao của chî c¸ lµng chµi tõ xa. + Thính giác và sự liên tưởng: để thấy tiếng ve kêu inh ỏi tựa như tiếng đàn.  Điều đó cho thấy tác giả có sự giao cảm mạnh mÏ vµ tinh tÕ víi thiªn nhiªn c¶nh vËt vµ cuéc sèng con người.. b. Vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi: ? Vẻ đẹp của tâm hồn * Câu 1: Rồi- rỗi rãi hoàn cảnh đặc biệt hiếm Nguyễn Trãi qua 2 câu kết? hoi trong cuộc đời con người “thân” ko nhàn mà Hs th¶o luËn, ph¸t biÓu. “t©m” còng ko nhµn. Gv nhËn xÐt, bæ sung,  Thêi gian r¶nh rçi, t©m hån th­ th¸i, thanh 124 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> b×nh gi¶ng.. th¶n.  Mét ngµy víi khÝ trêi m¸t mÎ, trong lµnh.  Hoàn cảnh lí tưởng cả điều kiện khách quan và chủ quan để Nguyễn Trãi làm thơ và yêu say cảnh đẹp. ức Trai là nhà thơ của thiên nhiên: “Non nước cùng ta đã có duyên”(Tự thán- 4). Ông đến với thiªn nhiªn trong mäi hoµn c¶nh:thêi chiÕn, thêi b×nh, lóc buån, khi vui, lóc bËn rén vµ c¶ khi th­ nhàn. Ông luôn rộng mở hồn mình để đón nhận mọi vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước, cuộc sống con người: “Túi thơ chứa hết mọi giang san”(Tự th¸n-2)... Mét phót thanh nhµn víi bËc khai quèc công thần, tận trung, tận lực giúp vua, giúp nước ấy thật đáng quý biết bao... - Nguyễn Trãi đã mở rộng hồn thơ, huy động nhiều giác quan và sự liên tưởng để cảm nhận, diễn tả những vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên, cuộc sèng c¶nh ngµy hÌ ch©n thùc, trµn ®Çy søc sèng, sinh động , vừa dân dã, giản dị vừa gợi cảm. Điều đó cho thấy sự tinh tế, nhạy cảm, tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu cuộc sống của ông. * C©u7-8: - Ngu cầm- đàn của vua Ngu Thuấn, bậc minh qu©n g¾n víi khóc h¸t Nam Phong m¬ ­íc cho nhân dân có cuộc sống giàu đủ. ? Anh (chÞ)cã nhËn xÐt g× - C©u 8: 6 ch÷ dån nÐn c¶m xóc c¶ bµi th¬ ®iÓm vÒ c©u th¬ cuèi bµi? kÕt tô cña hån th¬ øc Trai ko ph¶i ë thiªn nhiªn t¹o Hs tr¶ lêi. vật mà chính ở cuộc sống con người, ở nhân dân.  Kh¸t väng vÒ cuéc sèng th¸i b×nh, no Êm, h¹nh phúc cho nhân dân (dân giàu đủ) và đó phải là cuộc sèng th¸i b×nh, Êm no, h¹nh phóc cho tÊt c¶ mäi người ở mọi nơi (khắp đòi phương). Nguyễn Trãi yêu thiên nhiên nhưng trước hết tấm lòng của ông luôn đau đáu một niềm với dân với nước: Bui mét tÊc lßng ­u ¸i cò Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông. (ThuËt høng-5) VËy nªn, NguyÔn Tr·i hiÕm khi cã gi©y phót th­ nhµn, thanh th¶n. Nh­ng ë trong bµi th¬ nµy, «ng có cả một “ngày trường” thưởng thức thiên nhiên víi mét t©m tr¹ng l©ng l©ng, s¶ng kho¸i. Bëi niÒm mơ ước, nỗi trăn trở, giày vò tâm can ông, mục đích 125 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> lớn nhất của đời ông đã được thực hiện: dân có cuéc sèng Êm no, h¹nh phóc. ThÕ nªn, nh×n c¶nh sống của nhân dân qua cuộc sống của những người dân chài vốn lam lũ nay được yên vui, no đủ, ông mơ ước có được cây đàn của vua Thuấn để gảy khúc Nam Phong, ca ngợi cảnh “Dân giàu đủ khắp đòi phương”. Đó là khát vọng cao cả, đẹp đẽ của một con người hết lòng vì dân vì nước. ? NhËn xÐt kh¸i qu¸t vÒ III. Tæng kÕt bµi häc: những nét đặc sắc trong nội 1. Nội dung: dung vµ nghÖ thuËt cña bµi - Bøc tranh c¶nh ngµy hÌ trµn ®Çy søc sèng, sinh th¬? động vừa giản dị, dân dã đời thường vừa tinh tế, gợi Hs tr¶ lêi. c¶m. - Tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu cuộc sống, tấm lòng vì dân, vì nước của tác giả. 2. NghÖ thuËt: - Cách ngắt nhịp đặc biệt: 3/4 ở câu 3 và câu 4 tập trung sự chú ý của người đọc, làm nổi bật hơn c¶nh vËt trong ngµy hÌ. - ThÓ th¬: thÊt ng«n xen lôc ng«n. - Ng«n ng÷: gi¶n dÞ mµ tinh tÕ, biÓu c¶m. Gọi Hs đọc ghi nhớ Sgk. * Ghi nhí. Hs đọc. Sgk - 118 4. Cñng cè – NhËn xÐt: - HÖ thèng néi dung: Theo yªu c©u bµi häc. - NhËn xÐt chung. 5. DÆn dß: Yªu cÇu Hs: - §äc thuéc bµi th¬, «n l¹i kiÕn thøc bµi häc. - Làm bài tập: Cảm nhận của anh (chị)về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hån NguyÔn Tr·i qua bµi th¬ C¶nh ngµy hÌ. - Đọc trước bài: Tóm tắt văn bản tự sự.. 126 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span>