NHÀ GƯƠL CỦA NGƯỜI CƠ TU Ở HUYỆN ĐÔNG GIANG TỈNH QUẢNG NAM, TRUYỀN THỐNG VÀ BIẾN ĐỔI

BÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
ĐỀ TÀI:
NHÀ GƯƠL CỦA NGƯỜI CƠ TU
Ở HUYỆN ĐÔNG GIANG TỈNH QUẢNG NAM,
TRUYỀN THỐNG VÀ BIẾN ĐỔI


MỤC LỤC
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4. Lịch sử nghiên cứu
5. Phương pháp nghiên cứu
6. Bố cục của đề tài


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Việt Nam có 54 dân tộc anh em cùng sinh sống, mỗi dân tộc lại có
một đặc trưng văn hóa, những giá trị vật thể riêng. Những giá trị vật thể
này góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa của các dân tộc ở
nước ta. Hiện nay nước ta đã gia nhập tổ chức WTO giao lưu với thế
giới hầu hết trên tất cả các lĩnh vực, kinh tế, văn hóa, xã hội…chính nhờ
sự giao lưu này mà nền kinh tế của nước ta ngày càng phát triển, nền văn
hóa cũng nhờ đó mà thêm phong phú, đa dạng. Tuy nhiên, khi đất nước
hội nhập, nền kinh tế phát triển thì cũng kéo theo mặt trái của nó chẳng
hạn như giữ gìn những gái trị văn hóa vật thể, phi vật thể, những phong
tục tập quán truyền thống ngày càng khó khăn hơn, ít người quan tâm để
ý đến hơn, đây là một điều đáng lo ngại. Muốn một đất nước vừa phát
triển kinh tế và phát huy được những bản săc dân tộc thì cần phải làm tốt
cơng tác lưu truyền, bảo tồn vốn văn hóa truyền thống của các tộc người

này. Bởi mỗi dân tộc đều có một phong tục tập quán riêng, nét đặc trưng
riêng, biểu hiện trong hoạt động kinh tế và đời sống văn hóa tộc người.
Tuy nhiên do quá trình hội nhập quốc tế đã làm cho những nét văn hóa
đặc trưng, những phong tục tập qn khơng cịn theo truyền thống mà
cải biến đi nhiều. Bên cạnh đó, những người già cịn nhớ phong tục tập
quán của dân tộc ngày càng ít đi, trong khi lớp trẻ ngày càng thờ ơ với


truyền thống dân tộc mình. Chính vì vậy nghiên cứu duy trì bảo tồn,
phát huy truyền thống văn hóa dân tộc là công việc cấp thiết cần phải
làm ngay.
Người Cơ-tu là một trong 53 dân tộc thiểu số ở Việt Nam, thuộc
nhóm ngơn ngữ Mơn-Khơme, là cư dân bản địa ở Quảng Nam.
Người Cơ-tu có nền văn hóa đặc sắc với những nhà Gươl – nhà dài
truyền thống với những đường nét kiến trúc và hoa văn điêu
luyện.nhưng trong công cuộc hội nhập hiên nay ngôi nhà Gươl nét đặc
trưng của dân tộc Cơ-tu ngày càng bị mai một hay bị cách tân theo nhiều
hình thức khác nhau.
Với mong muốn giới thiệu về nhà Gươl của người Cơ-tu một nét
văn hóa khơng chỉ mang đặc trưng kiến trúc dân tộc mà cịn là nơi hội tụ
những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của người Cơ Tu. Chúng tôi
chọn đề tài Bảo tồn nhà gươl – một di sản văn hóa của người Cơ Tu. Bài
nghiên cứu này, bước đầu một phần nhỏ nhoi và việc bảo tồn và phát
huy những truyền thống văn hóa đặc sắc của người dân Cơ-tu nói riêng
và kho tàng văn hóa tộc người của Việt Nam nói chung.
2. Mục đích nghiên cứu:
Bài nghiên cứu tìm hiểu về nhà gươl của người Cơ-tu ở huyện
Đơng Giang, tỉnh Quảng Nam mong muốn góp phần tìm hiểu cấu trúc,
q trình xây dựng ,vị trí, giá trị, và nét nghệ thuật độc đáo của ngôi nhà
làng, hiểu rõ hơn về một biểu tượng văn hóa đặc trưng của người Cơ-tu

ở huyện Đơng Giang nói riêng và người Cơ tu ở tỉnh Quảng Nam nói


chung. Cung cấp tư liệu để các cơ quan chức năng có cơ sở đưa ra
những định hướng, giải pháp, chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi để
ngơi nhà gươl của người cơ-tu được bảo tồn, giữ gìn phát huy những giá
trị từ xưa của ngôi nhà làng để phù hợp với sự tác động làm biến đổi của
quá trình hiện đại hóa đất nước chứ khơng bị mai một dần đi như hiện
nay.
Bài nghiên cứu hoàn thành sẽ góp phần làm phong phú thêm kho
tàng văn hóa vật thể của dân tộc cơ-tu nói riêng và các dân tộc thiểu số
trên cả nước nói chung.
Qua đó cung cấp những tư liệu cần thiết cho những nghiên cứu về
người Cơ-tu sau này.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là nhà gươl của người Cơ-Tu
trên địa bàn huyện Đông Giang.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài được giới hạn trong khoảng không
gian và thời gian sau:
* Về không gian: ở thôn Bhờ Hôồng, xã Sông Kôn, huyện Đông
Giang, tỉnh Quảng Nam.
* Về thời gian: Đề tài nghiên cứu nhà gươl của người Cơ-tu trong
thời kỳ phát triển của đất nước, vì đây là khoảng thời gian người Cơ-tu
có nhiều biến đổi, vừa kế thừa bảo lưu các yếu tố văn hóa truyền thống
của người Cơ-tu, vừa nảy sinh những yếu tố mới tiến bộ do xảy ra sự
giao lưu, tiếp biến văn hóa giữa các tộc người. Và đặc biệt đây là địa bàn


mới tách nên có những điều chỉnh về mặt con người cũng như phát triển
kinh tế sẽ tác động đến văn hóa bản địa tộc người.

4. Lịch sử nghiên cứu:
Văn hóa Cơ-tu ln là đối tượng được nhiều nhà nghiên cứu trong
và ngoài nước chú ý. Cho đến nay, nếu nói đến việc nghiên cứu về người
Cơ-tu đầu tiên phải kể đến tác giả Le Pichon (người Pháp), với cơng
trình nghiên cứu Les chasseurs (“những người săn máu”) công bố năm
1938, số 20 của tạp chí “những người bạn Huế xưa” (Bulletin des Amis
du vieux Hue). Bài viết của tác giả Le Pichon kể về những hủ tục săn
máu người tế thần linh có trong cộng đồng người Cơ-tu xưa.
Kế tiếp, đã có nhiều cơng trình nghiên cứu có giá trị về văn hóa của
người Cơ-tu Quảng Nam nói chung và người Cơ-tu ở dọc vùng Trường
Sơn nói riêng (ở các tỉnh như: Huế, Đà Nẵng,…), các tác giả tập trung
khai thác một cách khái quát những nét cơ bản về văn hóa của người Cơtu ở từng khía cạnh: văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần, vấn đề tổ chức
xã hội, đặc biệt là các vấn đề văn hóa làng, hơn nhân, tang ma và gia
đình, các làng nghề, điêu khắc-kiến trúc của người Cơ-tu được các nhà
nghiên cứu quan tâm. Điển hình trong thời gian này có các tác giả như:
Nguyễn Hữu Thấu, Phạm Quang Hoan, Trần Văn Tuấn, Khổng Diễn,
Lưu Hùng, Nguyễn Xuân Hồng…
Có thể nói, những nghiên cứu về tộc người Cơ-tu trong những năm
gần đây nổi lên khá rầm rộ như một “phong trào”; các nghiên cứu cũng
đã mở sang nhiều lĩnh vực khác nhau như: kinh tế, văn hóa, xã hội của


người Cơ-tu ở một vùng rộng khắp. Tiêu biểu có các tác giả: Nguyễn
Hữu Thông, với tác phẩm “Katu – Kẻ sống đầu ngọn nước”, Tạ Đức với
“Tìm hiểu văn hóa Katu”, Nguyễn Xn Hồng với “Hơn nhân – Gia
đình – Ma chay của người Tà ôi, Cơ-tu, Bru-Vân Kiều ở Quảng Trị,
Thừa Thiên-Huế”, Nguyễn Văn Mạnh-Nguyễn Xuân Hồng-Nguyễn Hữu
Thông với “Luật tục của người Tà ôi, Cơ-tu, Bru-Vân Kiều ở Quảng
Trị, Thừa Thiên-Huế”,…Các nghiên cứu của những tác giả này tập trung
viết về nguồn gốc xuất xứ, luật tục, hơn nhân, tang ma, văn hóa và gia

đình của người Cơ-tu trên cơ sở so sánh chung với hai dân tộc Tà ôi và
Bru-Vân Kiều và những nghiên cứu chung về ba tộc người nói trên.
Riêng, việc nghiên cứu về người Cơ-tu trên địa bàn Quảng Nam chúng
ta phải kể đến những đóng góp to lớn của những nhà nghiên cứu hàng
đầu ở địa bàn này, đó là: Bh’ríu Liếc với “Tiếng thơng dụng C’tu – Kinh
và văn hóa làng C’tu” và “Văn hóa người C’tu”, Lưu Hùng với “Góp
phần tìm hiểu văn hóa Cơ-tu”, “Nhà Gươl của người Cơ-tu trong truyền
thống nhà công cộng ở Trường Sơn-Tây Nguyên” (trong cuốn Các cơng
trình nghiên cứu của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, quyển 3). Ngồi
ra, nói về nghiên cứu văn hóa Cơ-tu cũng phải kể đến những đóng góp
khơng nhỏ của các tác giả: Nguyễn Tri Hùng, Hồ Xuân Tịnh, Minh Tâm,
Phạm Ngọc Sinh, Nguyễn Thượng Hỷ, Trần Tấn Vịnh, Lê Phước Trịnh,
Lê Quốc Kỳ, Vũ Công Điền, Nguyễn Thị Xuân Bốn, Trần Đức Sáng,
Nguyễn Văn Sơn, Nguyễn Văn Mạnh, Lê Anh Tuấn… Những tác phẩm
và những cơng trình nghiên cứu trên nhìn chung tập trung đi sâu khai


thác những vấn đề lịch sử nguồn gốc tộc người, tổ chức xã hội truyền
thống, về văn hóa làng của tộc người Cơ-tu … đặc biệt với hai cơng
trình: Một, “Góp phần tìm hiểu văn hóa Cơ-tu” của tác giả Lưu Hùng
có đề cập khá sâu sắc vấn đề về nhà gươl của người Cơ-tu tập trung
miêu tả khá tỉ mỉ về cấu trúc, chức năng, các kiểu nhà gươl,…
Trong q trình thực hiện bài nghiên cứu chúng tơi có tham khảo và
kế thừa tư liệu của một số công trình nghiên cứu có đề cập đến nhà gươl
của người Cơ-tu như: “Làng và nhà cửa” của Lưu Hùng, trong tác phẩm
“Góp phần tìm hiểu văn hóa Cơ-tu”, tác giả đã miêu tả khá chi tiết về
cách làm nhà, các kiểu loại, cấu trúc, chức năng… của người Cơ-tu ở
Quảng Nam, “Văn hóa Làng, Lễ hội và Luật tục của người Cơ Tu” của
Bh’ríu Liếc trong cuốn “Tiếng thơng dụng Cơ Tu – Kinh và văn hóa
làng Cơ Tu”, tác giả cũng nói rất rõ về văn hóa nhà Gươl.

Nói chung, những cơng trình nghiên cứu về người Cơ-tu ở Quảng
Nam đã phần nào hé lộ cho chúng ta những chi tiết liên quan đến vấn đề
nhà gươl của người Cơ-tu trong đời sống nhưng những đề cập đó cịn
mang tính sơ bộ, tổng quan chứ chưa đi sâu nghiên cứu tồn diện vấn đề.
Ngồi ra, những cơng trình nghiên cứu trên chỉ nghiên cứu chung chung
cộng đồng người Cơ-tu ở cả vùng Quảng Nam rộng lớn chứ chưa đi sâu
ở một vùng nhỏ nhất định để xem rằng có sự khác biệt văn hóa nào ở
những vùng cộng đồng Cơ-tu khác nhau trên địa bàn tồn tỉnh hay
khơng. Chưa ai đề cập chi tiết đến vấn đề “gươl” ở một vùng hay một
huyện cố định nào cả! Đó là cái cịn thiếu mà ở đề tài này chúng tơi tiếp


tục bổ sung hồn thiện. Song, tất cả những cơng trình kể trên có giá trị
hết sức q giá đối với chúng tơi, nó được xem như nền tảng, là nguồn
tài liệu tham khảo quan trọng. Đặc biệt cùng với nguồn tư liệu điền dã
thu thập được trong đợt thực địa của mình trên địa bàn thơn Bhờ Hơồng
xã Sơng Kơn huyện Đơng Giang, nó sẽ góp phần giúp tơi thực hiện hồn
thành nghiên cứu khoa học của mình.
5. Phương pháp nghiên cứu:
Bài nghiên cứu sử dụng những phương pháp: phương pháp điền dã
thu thập thơng tin và tìm kiếm nguồn tài liệu liên quan đến đề tài, khảo
sát thực địa nơi người Cơ-tu sinh sống để kiểm chứng thực tế với những
tài liệu đã thu thập được, xem có sự biến đổi hay bổ sung gì thêm so với
những năm trước; Phương pháp mơ tả, phân tích, so sánh, thống kê và
tổng hợp những tài liệu có được trên nền tảng lý thuyết dân tộc học,
nhân học, văn hóa học. Qua đó, phân tích tổng hợp có kế thừa các tư liệu
sẵn có và những tư liệu thu thập được để hồn thành bài nghiên cứu
khoa học của mình.