Tóm tắt luận văn thạc sĩ điều dưỡng tuân thủ điều trị HIV và kết quả tư vấn tự chăm sóc của người bệnh ngoại trú tại các phòng khám tỉnh kiên giang năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG

ĐẶNG THỊ THIÊN HƯƠNG- C01326

TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ HIV VÀ KẾT QUẢ TƯ VẤN
TỰ CHĂM SÓC CỦA NGƯỜI BỆNH NGOẠI TRÚ TẠI
CÁC PHÒNG KHÁM TỈNH KIÊN GIANG NĂM 2020

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐIỀU DƯỠNG

Hà Nội – Năm 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG

ĐẶNG THỊ THIÊN HƯƠNG

TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ HIV VÀ KẾT QUẢ TƯ VẤN
TỰ CHĂM SÓC CỦA NGƯỜI BỆNH NGOẠI TRÚ TẠI
CÁC PHÒNG KHÁM TỈNH KIÊN GIANG NĂM 2020
Chuyên ngành: Điều dưỡng
Mã số: 8.72.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐIỀU DƯỠNG
Người hướng dẫn: PGS.TS. Đỗ Duy Cường

Hà Nội – Năm 2020

LỜI CẢM ƠN
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đối với Ban Giám hiệu, Phòng Đào
tạo Sau đại học, Khoa Điều dưỡng cơ bản Trường Đại học Thăng Long Hà
Nội; Sở Y tế tỉnh Kiên Giang, Bệnh viện đa khoa tỉnh Kiên Giang, Trung tâm
Kiểm soát bệnh tật tỉnh Kiên Giang đã cho phép và tạo điều kiện cho tơi trong
suốt q trình học tập và nghiên cứu.
Tơi xin chân thành cám ơn q Thầy, Cơ đã giảng dạy và giúp đỡ tơi
trong q trình học tập và nghiên cứu để hồn thành luận án.
Tơi xin trân trọng cảm ơn đến PGS.TS. Đỗ Duy Cường, là người thầy
đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và động viên tơi trong suốt q trình học tập
và nghiên cứu để hồn thành luận án.
Xin chân thành cảm ơn đến những bệnh nhân đã đồng ý, hợp tác trong
quá trình nghiên cứu, những người thân trong gia đình và bạn bè đã động viên
và giúp đỡ tơi trong q trình học tập và nghiên cứu.
Hà Nội, ngày 10 tháng 12 năm 2020

Đặng Thị Thiên Hương


LỜI CAM ĐOAN
Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai cơng bố trong
bất kỳ cơng trình nào khác.
Tác giả luận văn

Đặng Thị Thiên Hương


MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU........................................................ 3
1.1. Tình hình nhiễm HIV hiện nay ............................................................. 3
1.1.1. Tình hình nhiễm HIV/AIDS trên thế giới..................................... 3
1.1.2. Tình hình nhiễm HIV/AIDS tại Việt Nam ................................... 5
1.1.3. Tình hình nhiễm HIV/AIDS tại Kiên Giang ................................ 7
1.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và chẩn đoán HIV/AIDS ................ 8
1.2.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ................................................. 8
1.2.2. Chẩn đoán ................................................................................... 10
1.2.3. Định nghĩa ca bệnh AIDS ........................................................... 13
1.2.4. Điều trị bằng thuốc kháng virus HIV ......................................... 13
1.3. Mục đích điều trị ARV ...................................................................... 14
1.4. Lợi ích của điều trị ARV sớm ............................................................. 14
1.5. Nguyên tắc điều trị ARV .................................................................... 14
1.6. Điều trị ARV ....................................................................................... 14
1.7. Tuân thủ điều trị thuốc ARV .............................................................. 16
1.7.1. Định nghĩa:.................................................................................. 16
1.7.2. Tác dụng...................................................................................... 16
1.7.3. Theo dõi và hỗ trợ tuân thủ điều trị ............................................ 16
1.7.4. Hướng dẫn khi người bệnh quên uống thuốc ARV .................... 17
1.8. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị thuốc ARV .................. 17
1.8.1. Những yếu tố có thể ảnh hưởng đến sự tuân thủ điều trị............ 17
1.8.2. Các rào cản trong tuân thủ điều trị.............................................. 18
1.9. Các nghiên cứu liên quan .................................................................... 18
1.9.1. Các nghiên cứu tại Việt Nam ...................................................... 18
1.9.2. Các nghiên cứu trên thế giới ....................................................... 20
1.10. Hệ thống điều trị thuốc ARV tại tỉnh Kiên Giang .............................. 21


CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......... 23
2.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 23

2.2. Tiêu chuẩn chọn mẫu .......................................................................... 23
2.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ....................................................... 23
2.3.1. Địa điểm nghiên cứu ................................................................... 23
2.3.2. Thời gian nghiên cứu .................................................................. 23
2.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 23
2.4.1. Thiết kế nghiên cứu .................................................................... 23
2.4.2. Cỡ mẫu ........................................................................................ 24
2.4.3. Phương pháp chọn mẫu .............................................................. 24
2.5. Nội dung nghiên cứu:.......................................................................... 24
2.5.1. Đặc điểm của bệnh nhân nghiên cứu .......................................... 24
2.5.2. Tuân thủ trong điều trị thuốc ARV ............................................. 26
2.5.3. Nội dung tư vấn tự chăm sóc ...................................................... 28
2.5.4. Một số yếu tố liên quan đến không tuân thủ điều trị thuốc ARV .. 29
2.6. Phương pháp tiến hành nghiên cứu..................................................... 34
2.6.1. Chuẩn bị nghiên cứu ................................................................... 34
2.6.2. Các bước tiến hành nghiên cứu .................................................. 34
2.6.3. Hoàn thành nghiên cứu ............................................................... 35
2.7. Phương pháp hạn chế sai số ................................................................ 36
2.7.1. Biện pháp hạn chế sai số chọn .................................................... 36
2.7.2. Biện pháp hạn chế sai số đo lường ............................................. 36
2.7.3. Biện pháp hạn chế sai số do thu thập thông tin .......................... 36
2.8. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu .............................................. 37
2.9. Vấn đề Y đức ...................................................................................... 37
2.10. Thuận lợi và khó khăn ........................................................................ 38


CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................... 40
3.1. Một số đặc điểm chung của bệnh nhân HIV/AIDS ............................ 40
3.1.1. Đặc điểm giới tính và tuổi của bệnh nhân HIV/AIDS................ 40
3.1.2. Đặc điểm dân tộc và trình độ học vấn của bệnh nhân HIV/AIDS .. 41

3.1.3. Đặc điểm nghề nghiệp của bệnh nhân HIV/AIDS ..................... 42
3.1.4. Đặc điểm tình trạng hơn nhân của bệnh nhân HIV/AIDS .......... 42
3.1.5. Đặc điểm kinh tế gia đình của bệnh nhân HIV/AIDS ................ 43
3.2. Tình hình bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ điều trị thuốc ARV ........... 43
3.2.1. Tỷ lệ chung bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ điều trị thuốc ARV 43
3.2.2. Bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ lịch tái khám............................. 44
3.2.3. Bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV ...................... 45
3.3. Kết quả tư vấn về tuân thủ điều trị...................................................... 48
3.3.1. Kết quả tư vấn với tuân thủ điều trị ............................................ 48
3.3.2. Kết quả tư vấn theo hình thức tư vấn với tuân thủ điều trị ARV.49
3.3.3. Kết quả mức độ nhận thông tin với tuân thủ điều trị ARV ........ 49
3.4. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị thuốc ARV ở bệnh nhân
HIV/AIDS ................................................................................................... 50
3.4.1. Mối liên quan giữa đặc điểm của bệnh nhân với tuân thủ điều trị
thuốc ARV .................................................................................. 50
3.4.2. Mối liên quan giữa sử dụng thuốc phối hợp của bệnh nhân với
tuân thủ điều trị thuốc ARV........................................................ 53
3.4.3. Mối liên quan giữa nhóm yếu tố hỗ trợ với khơng tuân thủ điều trị54
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN ............................................................................ 56
4.1. Tình hình bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ điều trị thuốc ARV ........... 56
4.1.1. Tỷ lệ chung bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ điều trị thuốc ARV 56
4.1.2. Bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ lịch tái khám............................. 57
4.1.3. Bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV ...................... 58


4.2. Kết quả tư vấn về tuân thủ điều trị ARV ............................................ 59
4.2.1. Kết quả người được tư vấn điều trị ARV với không tuân thủ điều
trị ARV........................................................................................ 59
4.2.2. Kết quả nhận được tư vấn theo hình thức tư vấn........................ 60
4.2.3. Kết quả mức độ nhận được thông tin tư vấn với không tuân thủ

điều trị thuốc ARV:..................................................................... 60
4.2.4. Mối liên quan giữa kiến thức với tuân thủ điều trị ARV............ 60
4.3. Một số yếu tố liên quan đến không tuân thủ điều trị thuốc ARV ở bệnh
nhân HIV/AIDS........................................................................................... 61
4.3.1. Mối liên quan giữa đặc điểm của bệnh nhân với không tuân thủ
điều trị thuốc ARV ...................................................................... 61
KẾT LUẬN .................................................................................................... 68
KIẾN NGHỊ ................................................................................................... 70
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

AIDS

Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải

AM

An Minh

ARV

Thuốc kháng vi rút HIV

BCS

Bao cao su

BMI

Chỉ số khối cơ thể

BVĐK

Bệnh viện đa khoa

GQ

Gò Quao

GR

Giồng Riềng

HIV

Vi rút suy giảm miễn dịch ở người

HT

Hà Tiên

KL

Kiên Lương

MSM

Nam quan hệ tình dục đồng giới

NCMT

Nam nghiện chích ma túy

OPC
PNBD
PQ

Phịng khám ngoại trú
Phụ nữ bán dâm
Phú Quốc

QHTD

Quan hệ tình dục

TCMT

Tiêm chích ma túy

TH
UNAIDS
WHO
XN

Tân Hiệp
Chương trình phịng, chống AIDS của Liên Hợp Quốc
Tổ chức Y tế thế giới

Xét nghiệm


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Đặc điểm giới tính của bệnh nhân HIV/AIDS ............................... 40
Bảng 3.2. Đặc điểm tuổi của bệnh nhân HIV/AIDS ....................................... 40
Bảng 3.3. Đặc điểm dân tộc của bệnh nhân HIV/AIDS ................................. 41
Bảng 3.4. Đặc điểm về trình độ học vấn của bệnh nhân HIV/AIDS .............. 41
Bảng 3.5. Đặc điểm nghề nghiệp của bệnh nhân HIV/AIDS ......................... 42
Bảng 3.6. Tỷ lệ bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ lịch tái khám của mỗi lần
tái khám ......................................................................................... 44
Bảng 3.7. Tỷ lệ bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV đầy đủ của
mỗi lần tái khám............................................................................ 45
Bảng 3.8. Tỷ lệ bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV đúng giờ
của mỗi lần tái khám ..................................................................... 46
Bảng 3.9. Tỷ lệ bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV đúng cách
của mỗi lần tái khám ..................................................................... 47
Bảng 3.10. Kết quả tuân thủ chung của người bệnh ngoại trú trị ARV.......... 48
Bảng 3.11. Kết quả tư vấn với tuân thủ điều trị ARV .................................... 48
Bảng 3.13. Tỷ lệ mức độ nhận thông tin tư vấn với tuân thủ điều trị ARV ... 49
Bảng 3.14. Mối liên quan giữa giới tính với khơng tn thủ điều trị thuốc ARV .. 50
Bảng 3.15. Mối liên quan giữa tuổi với không tuân thủ điều trị thuốc ARV . 50
Bảng 3.16. Mối liên quan giữa học vấn với không tuân thủ điều trị thuốc ARV. 51
Bảng 3.17. Mối liên quan nghề nghiệp với không tuân thủ điều trị thuốc ARV . 51
Bảng 3.18. Mối liên quan giữa tình trạng hôn nhân với không tuân thủ điều trị
ARV .............................................................................................. 52
Bảng 3.19. Mối liên quan giữa kinh tế với không tuân thủ điều trị ARV ...... 52
Bảng 3.20. Mối liên quan giữa việc sử dụng ma túy với không tuân thủ điều
trị ARV.......................................................................................... 53
Bảng 3.21. Mối liên quan giữa tác dụng phụ với không tuân thủ điều trị ARV .. 53

Bảng 3.22. Mối liên quan giữa bệnh nhân có điều trị phối hợp khác với không
tuân thủ điều trị ARV.................................................................... 54
Bảng 3.23. Mối liên quan giữa người hỗ trợ với không tuân thủ điều trị ARV .. 54
Bảng 3.24. Mối liên quan giữa khoảng cách từ nhà đến phòng khám với
không tuân thủ điều trị ARV ........................................................ 55
Bảng 3.25. Mối liên quan giữa kiến thức với không tuân thủ điều trị ARV .. 55


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Đặc điểm tình trạng hôn nhân của bệnh nhân HIV/AIDS ....... 42
Biểu đồ 3.2. Đặc điểm kinh tế gia đình của bệnh nhân HIV/AIDS ............... 43
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ chung bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ điều trị thuốc ARV ... 43
Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ chung bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ lịch tái khám ........ 44
Biểu đồ 3.5. Tỷ lệ chung bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV đầy đủ .. 45
Biểu đồ 3.6. Tỷ lệ chung bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV
đúng giờ ...................................................................................... 46
Biểu đồ 3.7 Tỷ lệ chung bệnh nhân HIV/AIDS tuân thủ uống thuốc ARV
đúng cách ................................................................................... 47

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Tiến trình thực hiện mục tiêu 90-90-90 ở tất cả nhóm tuổi .............. 4


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
HIV/AIDS là hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người, do bị

nhiễm vi rút suy giảm miễn dịch mắc phải và được xem là đại dịch nguy
hiểm, mối hiểm họa đối với tính mạng, sức khỏe con người. HIV/AIDS tác
động trực tiếp đến sự phát triển kinh tế, văn hóa và trật tự, an tồn xã hội, đe
dọa sự phát triển bền vững của đất nước [59].
Đến tháng 6/2019, thế giới có 37,9 triệu người sống chung với HIV
với 36,2 triệu là ngưới lớn và 1,7 triệu là trẻ em; trong số đó có 79% biết được
tình trạng nhiễm của họ và 8,1 triệu người khơng biết rằng họ đang sống với
HIV, Năm 2018 có khoảng 1,7 triệu người mới nhiễm HIV, 770.000 người
chết liên quan đến AIDS. Khoảng 74,9 triệu người đã bị nhiễm HIV và 32,0
triệu người chết liên quan đến AIDS kể từ khi bắt đầu dịch. Tính đến cuối
6/2019 có 24,5 triệu người đã truy cập điều trị kháng retrovirus. Năm 2018 có
23,3 triệu người nhiễm HIV tiếp cận điều trị bằng thuốc kháng vi rút [81].
Tại Việt Nam, tính đến 31/10/2019 cả nước có 211.981 trường hợp
nhiễm HIV cịn sống, trong đó có 103.426 ca tử vong do AIDS và 191.850
bệnh nhân AIDS cịn sống [57]. Tính đến hết tháng 9 năm 2019, tồn quốc có
trên 140.000 bệnh nhân HIV/AIDS đang điều trị bằng thuốc kháng vi rút
(ARV). [56].
Tại Kiên Giang tháng 7/1993 ghi nhận ca nhiễm HIV đầu tiên, đến
31/12/2019 có tổng số người nhiễm HIV là 4.989, đã tử vong do AIDS 1.487
người, bệnh nhân AIDS là 3.352 người và đã có 100% (145/145) xã, phường
ghi nhận người nhiễm HIV. Công tác điều trị thuốc ARV được triển khai,
thực hiện năm 2005, sau 15 năm (2019) có 2.026 bệnh nhân điều trị ARV (số
bệnh nhân tăng gấp 12 lần so với năm 2007). [63]
Với việc mở rộng tiêu chuẩn điều trị và hệ thống phòng khám và điều
trị ARV được triển khai trên toàn quốc, số người nhiễm HIV được chẩn đốn
và điều ARV sớm có xu hướng gia tăng. Trong đó, mơ hình lây truyền có sự
thay đổi đáng kể từ lây truyền qua đường máu sang đường tình dục, và tập


2

trung chủ yếu ở nhóm đối tượng nam tình dục đồng giới (MSM). HIV được
coi như một bệnh mãn tính và phải điều trị lâu dài và suốt đời, đòi hỏi người
bệnh phải được tư vấn trước và trong suốt quá trình điều trị. Các nghiên cứu
cho thấy điều trị ARV cho người nhiễm HIV là liệu pháp dự phòng tốt, là quá
trình liên tục kéo dài suốt cuộc đời và đòi hỏi sự tuân thủ điều trị tuyệt đối của
người bệnh. [28].
Tuân thủ điều trị HIV/AIDS là uống đúng thuốc, đúng liều, đúng giờ,
đúng cách và tái khám đúng ngày. Đối với các bệnh cần điều trị kéo dài, đặc
biệt là điều trị suốt đời ở người nhiễm HIV thì tuân thủ là một yếu tố cực kỳ
quan trọng trong việc quyết định sự thành công của điều trị thuốc ARV.
Những năm gần đây tình trạng virus HIV kháng thuốc ARV đang tăng lên
trên toàn cầu [2], [5]. Một nghiên cứu đa trung tâm gần đây tại Việt Nam ghi
nhận tỉ lệ kháng thuốc HIV trên các bệnh nhân điều trị ARV trên 36 tháng tại
Việt Nam là từ 3.9% - 4.6% [87].Tại Kiên Giang kháng thuốc ARV và tử
vong được ghi nhận từ 40 đến 60 ca mỗi năm. [63]. Thực tế qua theo dõi điều
trị ARV ở các phòng khám ngoại trú tại tỉnh Kiên Giang chúng tôi nhận thấy
các bằng chứng nghiên cứu về tỉ lệ tuân thủ điều trị, cũng như các yếu tố liên
quan đến tuân thủ điều trị ở bệnh nhân HIV điều trị ARV tại các cơ sở trong
tỉnh còn hạn chế..
Xuất phát từ tình hình thực tế như đã nêu trên, nên chúng tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài “Tuân thủ điều trị HIV và kết quả tư vấn tự chăm sóc của
người bệnh ngoại trú tại các phịng khám tỉnh Kiên Giang”, với hai mục
tiêu cụ thể, như sau:
1. Mô tả thực trạng tuân thủ điều trị của người bệnh HIV tại các phòng
khám tỉnh Kiên Giang năm 2020.
2. Đánh giá kết quả tư vấn về tuân thủ điều trị và một số yếu tố liên
quan.